Revisión como estaba o 3 de febreiro de 2019 ás 20:56 editar Shastre (conversa \| contribucións) 36 edicións Sen resumo de edición ← Edición máis vella		Revisión como estaba o 4 de febreiro de 2019 ás 08:21 editar desfacer Elisardojm (conversa \| contribucións) 102.538 edicións restauro formas correctas do antrerior editor Edición máis nova →
Liña 46: No 950 d.C. o [[Imperio Tu'i Tonga]] dominou a maioría das illas de Oceanía, nos seus comezos os reis lograron desfacerse do dominio estranxeiro e consolidou o poder do imperio no que hoxe é [[Tonga]]. Cerca ao ano 1200 comezou a súa expansión que se deu ata, aproximadamente o 1500. O imperio conquistou o que hoxe en día se coñece como [[Fixi]], partes de [[Samoa]] e outras illas da polinesia como as [[Illas Cook]] e [[Niue]]. A grande habilidade para construír canoas e o bo sistema aplicado ás invasións facilitou que Tu'i Tonga establecésese en máis illas aínda. Próximo ao ano [[1500]] desatáronse moitos problemas na realeza do imperio que debilitou a súa figura nas colonias, que conseguiron moita autonomía da coroa real e o poder central. En [[1799]] foi asasinado [[Tuku'aho]], o rei que posuía o poder ~~entón~~nese momento, o que desatou unha terrible guerra civil. Xa coa presenza europea a guerra civil terminou de devastar os dous bandos, deixando o imperio diminuído nas mans da coroa británica. === Colonización europea === Liña 59: === Independencia das illas === [[Ficheiro:Opening of the first parliament.jpg\|miniatura\|esquerda\|200px\|Apertura do [[Parlamento de Australia]] en [[1901]].]] NoA ~~final~~finais do [[século XIX]] e comezos do [[Século XX\|XX]], comezaron os desexos de independencia nas colonias británicas, [[Australia]] e [[Nova Zelandia]], en [[1901]] e en [[1907]], respectivamente, abriron o camiño aos ~~restantes~~demais países cara á independencia. Os países máis débiles e pobres só puideron declararse independentes durante a segunda metade do século XX. En 1962, Samoa declarou a súa independencia de Nova Zelandia, que a ocupou anos antes; logo seguiron [[Nauru]] en 1968, [[Fixi]] e [[Tonga]] en [[1970]], as [[Illas Salomón]] e [[Tuvalu]] en [[1978]], os [[Estados Federados de Micronesia]] e [[Kiribati]] en [[1979]] (aínda que recoñecida en [[1990]] para Micronesia), [[Vanuatu]] en [[1980]], as [[Illas Marshall]] en 1990 e [[Palau]] en 1994 seguíronos no proceso de liberdade. Liña 95: O termo Oceanía cobre unha rexión macroxeográfica situada entre [[Asia]] e [[América]], con Australia continental como a masa principal do continente, seguida polos moito menores e próximas illas de Nova Guinea, Tasmania e Nova Zelandia, ás que se suman unhas 25.000 pequenas illas dispersas no Pacífico. Os territorios de Oceanía esténdense desde o sueste de Asia polo [[Océano Pacífico]] cara a América. Coa súa extensión de 9.008.458 [[quilómetro cadrado\|km²]] é o continente ~~menor~~máis pequeno do mundo. Está bañada polos océanos [[Océano Índico\|Índico]] e [[Océano Pacífico\|Pacífico]], cun total de 25.760 km de costas e posúe a [[Anexo:Illas por superficie\|segunda maior illa do mundo]], [[Nova Guinea]], con 785.753 km².<ref>[http://islands.unep.ch/Tiarea.htm islands.unep.ch]</ref> O clima é fortemente influenciado por correntes oceánicas, incluíndo O Neno, o cal causa secas periódicas, e o sistema estacional tropical de baixa presión, que produce ciclóns no norte de Australia. A rexión desértica ou semiárida é a de maior extensión: un 40% do seu territorio está cuberto por dunas de area. Oceanía é o continente máis seco, máis plano, cos terreos de maior antigüidade e os menos fértiles. Curiosamente, a montaña máis alta do continente, o Monte [[Jaya]] (4.884 m), non se acha en Australia, senón que se atopa na illa de Nova Guinea, pertencendo a Indonesia. O [[Monte Kosciuszko]], con 2228 m, é a principal elevación de Oceanía continental. Liña 113: Desde a chegada dos colonizadores europeos, Oceanía estivo dividida nunha serie de [[Territorio dependente\|territorios dependentes]], os que comezaron a alcanzar a súa autonomía só a partir de mediados do [[século XX]], fóra diso Australia e Nova Zelandia, que o fixeron a principios desa centuria. ~~Actualmente~~Na actualidade, aínda quedan moitos territorios non independizados, principalmente colonias do [[Reino Unido]] e [[Francia]], dependencias dos [[Estados Unidos]] e algúns territorios con convenios de soberanía con Australia ou con Nova Zelandia, aos que se suman a [[Illa de Pascua]] e a [[Illa Salas y Gómez]], pertencentes a [[Chile]]. <center> Liña 174: * O territorio do leste de [[Indonesia]] situado dentro da [[Placa Australiana]] e constituído polo sur de [[Nova Guinea Occidental]] e outras illas máis pequenas, xeoloxicamente son parte de Oceanía. Os nexos políticos con [[Asia]] fan que en ocasións estes territorios sexan definidos como parte deste último continente, definíndose así a fronteira política. * O arquipélago polinesio de [[Hawai]] é un estado estadounidense. As illas hawaianas están a algunha distancia da maior parte das illas de Oceanía, pero están culturalmente moito máis preto do resto de Oceanía que de [[América]]. * Os poucos territorios de Estados Unidos no Pacífico Norte (denominados en forma agrupada como [[Illas ultramarinas dos Estados Unidos\|illas ultramarinas]]) están ~~despoboados~~deshabitados, excepto polo persoal itinerante de servizo. Son agrupados moitas veces xunto á parte continental de Estados Unidos, dentro do continente americano. * A [[Illa de Pascua]] é unha illa polinésica situada no Pacífico Oriental, pertencente a [[Chile]], e é polo xeral incluída en Oceanía como o seu punto máis oriental, debido en parte a que os seus antigos habitantes procedían da Polinesia. Por pertencer a Chile, é o único lugar de Oceanía onde o [[lingua castelá\|español]] é idioma oficial. En Chile, tamén se considera que a próxima [[illa Salas y Gómez]] pertence xeograficamente a Oceanía. * [[Nova Zelandia]] está dentro do chamado triángulo polinesio e neste sentido forma parte de [[Polinesia]]. A de Nova Zelandia constitúe unha das maiores culturas de Polinesia. Liña 180: * A fronteira cultural de Oceanía é similar á política só que ademais inclúe a totalidade da illa de Nova Guinea, as illas Halmahera, Raja Ampat, Obi, Seram, Buru, Aru, a illa de Pascua e a totalidade do arquipélago de Hawai. * O termo Oceanía, no seu sentido máis amplo, abarca toda a rexión insular entre Asia e América, xunto á sección continental de Australia, excluíndo as [[illas Ryukyu]], [[Illas Kuriles\|Kuriles]], as [[illas Aleutianas]], as [[illas Galápagos\|Galápagos]], as [[illas Desventuradas]], o [[Arquipélago Juan Fernández]] e o arquipélago de [[Xapón]]. * O termo [[Australasia]] inclúe invariablemente Australia e polo xeral Nova Zelandia, [[Papúa Nova Guinea]] e outras partes próximas de Oceanía. O nome alude á rexión "ao sur ([[austro]]) de Asia" e en tal sentido foi cuñado por [[Charles de Brosses]] en 1756. Debido a diferentes controversias interpretativas, ás veces Australia non é incluída en Oceanía, malia que existan termos como «Illas do Pacífico» que son utilizados normalmente para describir Oceanía sen Australia. A principios do [[século XX]], Australasia utilizouse como denominación dos combinados deportivos australianos e neozelandeses; ~~actualmente~~na actualidade existen numerosas organizacións conxuntas de [[Australia]] e [[Nova Zelandia]] que levan esta denominación. Pero a aceptación máis xeneralizada do termo Australasia é a que lle deu o Fondo Mundial para a Natureza (WWF) ao establecer que Australasia abarca Australia, Tasmania, Nova Zelandia, Nova Guinea, Melanesia e as illas da [[Wallacea]] (O oriente de Indonesia). ==== O foro das Illas do Pacífico ==== Liña 223: == Demografía e xeografía humana == [[Ficheiro:KingMerrimanNLA.jpg\|miniatura\|200px\|King Merriman, un líder [[aborixe australiano]]]] Esta rexión é a menos poboada do mundo (~~exceptuando~~con aexcepción da [[Antártida]]) con aproximadamente 34.300.000 habitantes no ano 2010, esta cifra aumentou considerablemente debido á alta natalidade e a baixa mortalidade de Oceanía. A [[taxa de natalidade]] oceánica é de 21% e a [[taxa de mortalidade]] do 9%. A [[esperanza de vida]] media é de 70 anos. A densidade de poboación subiu de 2,8 habitantes por km cadrado a 3,4 habitantes por km cadrado. Liña 243: A [[Idioma\|lingua]] máis utilizada é o [[idioma inglés\|inglés]], seguido do [[tok pisin]] (crioulo) e do [[Idioma francés\|francés]]. Nalgunhas illas principalmente pertencentes á soberanía chilena, como na [[Illa de Pascua]] e [[Arquipélago Juan Fernández\|Juan Fernández]], fálase o [[idioma español\|español]]. Minoritariamente fálase tamén nas illas estadounidenses de [[Guam]] e as [[Illas Marianas do Norte]], e influíu notoriamente no [[idioma chamorro]], falado polos indíxenas de ambos países. Existen tamén outras [[linguas crioulas]] locais de influencia española, que son faladas en [[Estados Federados de Micronesia\|Micronesia]] e [[Palau]], ambos países que ~~fan~~forman parte do arquipélago das [[Illas Carolinas\|Carolinas]]. ==== Linguas autóctonas ==== {{Artigo principal\|Linguas de Oceanía}} [[Ficheiro:Ukulele1.png\|esquerda\|miniatura\|300px\|Un [[ukelele]], palabra de orixe hawaiana.]] En Oceanía fálanse máis de 1500 [[Idioma\|linguas]], cuxa clasificación presenta aínda bastantes dúbidas (especialmente enno ~~relación~~referente ás linguas de orixe pre-austronesio). A grandes liñas pódense diferenciar tres grupos: * As '''[[linguas oceánicas]]''' que constitúen un grupo das [[linguas austronésicas]] e forman o estrato de linguas autóctonas máis recentes. Liña 254: * As '''[[linguas aborixes de Australia]]''', as que ás veces se clasifica xunto ás '''[[linguas de Tasmania]]''' (aínda que non necesariamente estean emparentadas). As primeiras poboacións de [[aborígenes australianos\|Australia]] e [[Nova Guinea]] proceden das primeiras migracións da humanidade (proceso que se iniciou en África). Cando os primeiros seres humanos poboaron eses territorios ambos ~~facían~~formaban parte dunha única masa de terra, chamada [[Sahul]], que incluía tamén a [[Tasmania]]. Estes feito levaron a [[Joseph Greenberg]] a especular sobre unha orixe común das linguas destes territorios, que se denomina [[linguas indopacíficas\|hipóteses indopacífica]], que incluiría ademais o tasmanio (xa extinguido) e as linguas andamanesas. Con todo, a enorme diversidade destas linguas e a escasa evidencia dispoñible para ditas hipótese fan que os dous últimos grupos só se consideren agrupacións xeográficas útiles, pero non grupos lingüísticos filoxenéticos xenuínos. As linguas austronsias de Oceanía foron divididas inicialmente segundo un criterio xeográfico: [[Melanesia]], [[Polinesia]], [[Micronesia]] e [[Nova Zelandia]], con todo, estas divisións non representan agrupacións lingüísticas adecuadas (ver [[linguas oceánicas]]). As [[linguas polinesias]], de Fixi e as [[linguas micronesias]] parecen formar un grupo filoxenético dentro das [[linguas oceánicas centro-orientais]], mentres que as linguas de Melanesia e outras áreas forman parte de diferentes familias oceánicas e xa que logo non forman ningún grupo filoxenético válido. Dentro das linguas polinesias atópanse as linguas da illa de Pascua ([[Idioma rapanui\|rapanui]]) ou Hawai ([[Lingua hawaiana\|hawaiano]]) ata Nova Zelandia ([[lingua maorí\|maorí]]). O parentesco destas linguas polinesias xa foi detectado nas primeiras viaxes do capitán Cook.

Oceanía: Diferenzas entre revisións