Gales: Diferenzas entre revisións

| superficie = 20. 779

O '''País de Gales''' ([[Lingua galesa|Galés]]: ''Cymru''; IPA pronunciado: /ˈkəmrɨ/, “Camri aproximadamente”) é unha das catro nacións constitutivas do [[Reino Unido]], situada nunha [[península]] óao suroeste da illa de [[Gran Bretaña]] e limitada polos condados ingleses de Cheshire, Shropshire, Herefordshire e de Gloucestershire óao leste, a [[canle (enxeñería)|canle]] de Bristol (Môr Hafren) óao sur, o canal de San Xurxo (Sianel San Siôr) óao suroeste, e o mar irlandés (Môr Iwerddon) óao oeste e óao norte, e tamén polo [[Estuario|esteiro]] do [[río Dee]] (Afon Dyfrdwy) no nordeste. En total cobre unha área de 20. 720 km de norte a sur e duns 96 km de leste a oeste. Na actualidade (2005) conta cunha poboación de case tres millóns de habitantes e as cidades máis poboadas son Cardiff, capital de Gales que conta con 300. 000 habitantes, e Swansea con 190. 000.

O ascetismo monástico galés, un sistema lexislativo secular altamente desenvolvido (Cyfraith Hywel) e unha tradición literaria distintiva ilustran un sentido forte da identidade cultural, que emerxeu nos [[pobo galés|galeses]] despois da retirada romana de Gran Bretaña no [[século V]]. Dos principais principados e reinos que existían en Gales, Gwynedd conservou a independencia ata o século XIII, cando foi conquistado tamén por [[Inglaterra]]. Porén, a anexión e a abolición formais da lei galesa non ocorreron ata o século XVI. O País de Gales (con todas as rexións unidas baixo un goberno) nunca foi un estado soberano, aínda que un número de principados rivais seguían sendo independentes ata a conquista inglesa. A partir do [[século XIX]] o País de Gales converteuse nunha das rexións máis industralizadas da época, provendo óao imperio británico e ás súas colonias extensas cantidades de carbón e de aceiro. O sector do servizo alcanzou só recentemente á industria como principal sector na economía de Gales. A pesar dun [[PIB]] máis baixo que o doutras rexións da [[Gran Bretaña]], o diferencial entre o nivel de vida no País de Gales, con outras partes de Gran Bretaña, non é excesivamente pronunciado. A partir do [[século XX]] ten lugar un renacemento da conciencia nacional galesa (xunto cun cambio de tendencia no descenso da [[lingua galesa]]).

O nome [[Lingua inglesa|inglés]] para País de Gales orixínase da palabra xermánica Walha, que significa “estranxeiro” ou “foráneo”. O mesmo termo aparece tamén en”en ”- wall " de [[Cornwall]]. Os [[pobo galés|galeses]] chámanse a si mesmos ''cymry'', “compatriotas”, e chaman óao seu país Cymru, que se pensa que significa “terra dos compatriotas” en galés antigo; isto fai referencia óao seu coñecemento de que eran os habitantes orixinais do País de Gales (e tamén de Gran Bretaña en virtude dos seus antepasados britanos), e tamén para distinguirse dos invasores estranxeiros de Gran Bretaña, os anglosaxóns (ingleses). Hai tamén unha lenda medieval atopada na ''Historia Regum Britanniae'' de Sieffre o Fynwy (Geoffrey de Monmouth) que deriva do nome de Camber (tamén escrito como Kamber), fillo de Brutus e, segundo a lenda, do rei epónimo de Cymru (Cambria en latín); esta porén era en grande parte froito da imaxinación de Geoffrey. Cumberland e Cumbria no norte de Inglaterra derivan os seus nomes da mesma palabra antiga.

Os primeiros seres humanos que habitaron o que agora é País de Gales chegaron cara óao final da [[Idade do xeo]] pasada. A primeira mención histórica pertence á ocupación romana de Gran Bretaña. Naquel momento a área do País de Gales moderno atopábase dividida en moitas tribos, das cales os silures no sueste e os ordovicos nas áreas centrais e do noroeste eran das máis grandes e maior alcance. Os romanos estableceron unha cadea de fortalezas a través do que agora é o País de Gales meridional, ata Carmarthen (Caerfyrddin; Latín: Maridunum), extraendo ouro das minas en Dolaucothi en Carmarthenshire. Hai probas de que progresaron incluso no oeste máis afastado. Tamén construíron un cuartel de lexión en Caerleon (latín: Isca Silurum), onde se atopa o anfiteatro mellor preservado de Gran Bretaña. No conto medieval galés "Breuddwyd Macsen Wledig" afírmase que Magno Máximo (Macsen Wledig), un dos emperadores romanos occidentais, estaba casado con Helen, a filla dun cacique galés de Segontium, Caernarfon actual. O cristianismo chegou ao País de Gales no [[século IV]].

Fóronse perdendo moitas das terras medias do oeste a mans de Mercia no [[século VI]] e a comezos do [[século VII]], será cara a finais deste século como un renacente Powys comprobe o auxe do reino de Mercia. Aethelbald de Mercia, mirando parade defender as terras que lles arrebatara recentemente, construíu a muralla de Wat ( Wat's Dyke). Segundo Juan Davies, este esforzo puido levarse a cabo con acordo do mesmo rei Elisedd ap Gwylog de Powys, polo cal, óao marcarse a fronteira, estendería o seu territorio dende o norte do val de Severn óao esteiro do [[río Dee]], concedendo Oswestry ([[Lingua galesa|Galés]]: Croesoswallt) a Powys. O Rei Offa de Mercia pareceu continuar esta iniciativa consultiva cando el creou un traballo máis grande, agora coñecido como dique de Offa´s Dyke ([[Lingua galesa|Galés]]: Clawdd Offa). Davies escribiu o estudo de Cyril Fox acerca do seu trazado:

"Na súa formulación, había un grao de consulta cos reis de Powys e de Gwent. Na alta montaña preto de Trelystan, o dique vira óao leste, deixando eses fértiles terreos nas mans de Gales; preto de Rhiwabod, foi deseñado para asegurarse de que Cadell ap Brochwel mantivese a posesión da fortaleza de Penygadden. E para Gwent Offa tiña o dique construído claramente coa intención de recoñecer que o curso do río Wye e o seu tráfico pertencían óao reino de Gwent".

As terras meridionais e do leste perdidas a mans dos invasores coñecíanse en Galésgalés como ''Lloegyr'' ([[Lingua galesa|Galésgalés]] moderno Lloegr), que puideron referirse óao reino de Mercia orixinariamente, e que veu referirse a Inglaterra na súa totalidade. As tribos xermánicas que agora dominaban estas terras foron chamadas Saeson, significando "Saxónssaxóns". Os anglosaxóns, alternadamente, etiquetaron os Romanoromano-Britanosbritanos como ''Walha'', significando o "estranxeiro". Os [[pobo galés|galeses]] continuaron chamándose a si mesmos Brythoniaid (britanos), aínda que o primeiro uso de ''Cymru'' e de ''Cymry'' se atopaseatopa dende 633 no [[Y Gododdin|Gododdin]] de [[Aneirin]]. En Armes Prydain, escrito arredor de 930, as palabras ''Cymry'' e ''Cymro'' utilízanse como 15 veces. Non será sobre o [[século XII]] en que o termo ''Cymry'' comece a acadar o mesmo uso que ''Brythoniaid'' nos escritos.

A partir do ano 800, unha serie de unións dinásticas levarían óao reinado de Rhodri Mawr (R. 844-877) de Gwynedd e de Powys. Os seus fillos alternadamente crearían tres dinastías principais (Aberffraw para Gwynedd, Dinefwr para Deheubarth, e Mathrafal para Powys), cada unha competindo pola hexemonía sobre as outras. Un neto de Rhodri, Hywel Dda (r.900-950) de Deheubarth a través das súas herdanzas maternaismaternas e paternaispaternas de Dyfed e de Seisyllg, expulsa os Aberffraw de Gwynedd e de Powys, e codifica a lei galesa en 930, finalmente indo nunha peregrinación a Roma (alegando que o facía para que os códigos da lei fosen bendicidos polo Papa). Maredudd ab Owain (r.986-999) de Deheubarth (neto de Hywel), (outra vez) expulsa temporalmente áa liña de Aberffraw polo control de Gwynedd e Powys. Un descendente de Maradudd (a través da súa filla a princesa Anghared) Gruffydd ap Llywelyn (r.1039-1063) conquistaría os reinos dos seus primos en Powys, e incluso amplía a súa autoridade en Inglaterra. Owain Gwynedd (1100-1170) da liñaxe de Aberffraw foi o primeiro príncipe galés en usar o titulo de ''princeps Wallensium'' (príncipe dos galeses) a raíz da súa vitoria nas montañas de Berwyn, segundo o historiador John Davies. A dinastía de Aberffraw perdería a súa preeminencia co neto de Owain Gwynedd, Llywelyn Fawr (o grande) (b.1173-1240), recibindo a homenaxe de outrosdoutros señores galeses en 1216 no consello de Aberdyfi, converténdose no primeiro príncipe de País de Gales. O seu neto Llywelyn II tamén asegurou o seu recoñecemento do título de príncipe de País de Gales por parte de [[Henrique III de Inglaterra]] co [[tratado de Montgomery]] en [[1267]].

Máis adiante, porén, unha sucesión de conflitos, incluíndo o encarceramento da súa esposa Eleanor, filla de Simon de Montfort, culmina cunha primeira invasión por parte de Eduardo I. Como resultado da derrota militar, o tratado de Aberconwy en 1277 converteu a Llywelyn en vasalo do monarca inglés. A paz sería de breve duración e en 1282 a conquista inglesa de País de Gales rematou que finaliza acoa liña dos príncipes de Gales coaao execuciónexecutar dea Llywelyn e doo seu irmán o príncipe Dayfdd. Para axudar a manter a súa conquista, os ingleses construíron unha serie de grandes castelos en Beaumaris, Caernarfon e Conwy. E para eclipsar o fogar real galés de Garth Celyn,fundan fundaron Aber Garth Celyn nas costas do norte de Gwynedd. MaliaApenas houbo unha breve sublevación de [[Owain Glyndŵr]] en 1404, cando el foi coroado príncipe dedo País de Gales en presenza de emisarios de [[Francia]], [[España]] e [[Escocia]], celebrarone celebrou asembleas parlamentarias en varias cidades de Gales.

A comezos do [[século XIX]] industrializáronse varias zonas de País de Gales. As minas de carbón do norte atraeron moita man de obra. A metalurxia instalouse nos vales que se atopan óao sur das montañas Brecon Beacons, particularmente arredor da nova cidade de Merthyr Tydfil, coa produción de ferro separándose máis adiante cara ao oeste dos hínterlands de Neath e de Swansea onde xa se extraía carbón de antracita. Da década de [[1840]] a explotación de carbón estendeuse ósaos vales de Aberdare e de Rhondda. Isto levou a un aumento rápido na poboación destas áreas. En [[1801]] sobre 587.000 persoas vivían no País de Gales; antes de [[1901]], a poboación aumentara a 2 012 000. As subidas máis significativas ocorreron nos condados industriais - Denbigh, Flint, Monmouth e Glamorgan. Este século presenciou a transición dunha sociedade predominantemente rural (arredor do 80% vivía fóra das áreas urbanas en [[1800]]) a unha sociedade industrializada e urbanizada en grande parte(en [[1911]], soamente o 20% vivía en áreas non-urbanas).