Renacemento do século XII: Diferenzas entre revisións

Estes cambios políticos foron á vez causa e consecuencia, por obra dun proceso de [[retroalimentación]], dunha serie de cambios económicos e sociais. Por unha parte, o [[feudalismo]] proporcionaralleproporcionáralle estabilidade social a [[Europa]], librándoa das destrutoras invasións de [[viquingo]]s, [[pobo maxiar|maxiares]] e [[musulmán]]s dos séculos precedentes. Por outra, desde a [[Carlomagno|época carolinxia]] os métodos agrícolas experimentaran unha revolución, con novas técnicas de [[gandaría]] e [[agricultura|cultivo]]. E por outra parte, o feudalismo xeraba un gotexo de persoas que sobraban dentro do sistema, tanto segundóns dos señores feudais, como [[servidume|servos]] que desexaban escapar da tiranía do seu señor, que fixeron que algúns deles emprendesen carreira como soldados de fortuna nas fronteiras da [[Cristiandade]], ou ben encontraron refuxio nos nacentes [[vila|burgos]], dedicándose ao intercambio de excedentes produtivos derivados da agricultura, e inaugurando así as [[feira]]s e mercados medievais. Estes novos comerciantes, os [[burguesía|burgueses]], conformaron unha nova clase social, activa e emprendedora, e en constante conflito co mundo feudal, baseado na tradición e na pasividade social. As cidades e a burguesía foron así o motor que empregaron os reis para impoñerse progresivamente aos seus turbulentos señores feudais.

[[Ficheiro:The governess.jpg|miniatura|esquerda|280px|A fologurafolgura financeira das [[burguesía|familias burguesas]] permitíronllespermitiulles dispoñer dun amplo [[servizo|servizo doméstico]]: [[criado]]s, [[gobernante]]s e [[preceptor]]es encargábase dos labores da casa e da educación dos fillos.<br /> ''La Gouvernante'', pintura de [[Jean Siméon Chardin]], século XVII.]]

A [[Primeira Cruzada]], pola súa parte, creou un activo intercambio comercial entre [[Oriente]] e [[Occidente]], que foi aproveitado polas cidades italianas para crearcrearen riqueza, beneficiándose da súa posición de intermediarias, financiando deste modo o [[Comunas de Italia|movemento comunal italiano]]. Aínda que as Cruzadas resultarían finalmente fracasadas, cidades como [[Xénova]], [[Venecia]] e [[Pisa]] transformáranse había tempo en importantes actores políticos, dándolle novo poder á burguesía.

Naceu desta maneira a actividade [[Banco|bancaria]]. Houbo incluso señores feudais que apostaron en actividades mercantís de maneira solapada, a través dunha nova figura xurídica, a [[Sociedade|sociedade en comandita]], que divide os socios capitalistas e os socios administradores dela, recaendo o primeiro rol no señor feudal, e o segundo nos burgueses. Deste xeito, o comercio empezoucomezou a corroer as bases económicas da orde feudal.

En canto aos burgueses, tenderon a agruparse en organizaciónesorganizacións chamadas [[guilda]]s, [[gremio]]s, confrarías ou artes, dependendo da rexión europea en cuestión. Ditas asociacións gremiais protexían os seus intereses corporativos dentro do burgo, e tamén influían na súa política en asuntos externos.

Este escenario cambiou co renacermento do século XII. O crecente contacto co mundo islámico, que atravesaba a [[Islam|Idade de Ouro do Islam]], en [[Al-Ándalus]] e [[Sicilia]], as [[Cruzadas]], a [[Reconquista]], así como o incremento dos contactos co [[Imperio bizantino]], permitiulle á Cristiandadecristiandade Latinalatina buscar e traducir as obras dos filósofos e científicos gregos e islámicos, especialmente as obras de [[Aristóteles]], [[Euclides]], [[Claudio Tolomeo|Tolomeo]], [[Plotino]], [[Geber]], [[Al-Khwarizmí]], [[Al-Razí]], [[Abulcasís]], [[Alhacén]], [[Avicena]], [[Avempace]], e [[Averroes]], entre outros.

Na primeira metade do século XII apareceron moitas obras científicas de importancia, na súa maior parte no marco dos comentarios escolásticos ás obras de Aristóteles.<ref>Edward Grant, ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts.'' Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1996, páxs. 127-31.</ref> [[Guillerme de Occam]] introduciu o [[principio de parsimonia]] ou [[navalla de Occam]]: o científico ([[filosofía|filósofo natural]], como se dicía daquela) non debe postular entes innecesarios, por tanto, o movemento non é cousa distinta senón o mesmo obxecto que se move;<ref>Edward Grant, ''A Source Book in Medieval Science.'' Cambridge: Harvard Univ. Press, 1974, páx. 232</ref> e non se recorría a hipóteses tales como a antes necesaria ''especie sensíbel'' intermedia para transmitir a imaxe dun obxecto ao ollo.<ref>David C. Lindberg, ''Theories of Vision from al-Kindi to Kepler.'' Chicago: Univ. of Chicago Press, 1976, páxs. 140-2.</ref> Intelectuais como [[Jean Buridan]] e [[Nicole Oresme]] comezaron a reinterpretar os elementos da [[mecánica]] de Aristóteles. En particular, Buridan desenvolveu a teoría de que o ''impetus'' era a causa do movemento dos [[proxectil|proxectís]], o que era un precedente do moderno concepto da [[inercia]].<ref>Edward Grant, ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts.'' Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1996, páxs. 95-7.</ref> Mentres tanto, os ''Calculadores de [[Oxford]]'' comezaron a analizar matematicamente a [[cinemática]] do [[movemento]], conducindo a súa [[análise]] sen considerar as suassúas [[causa]]s.<ref>Edward Grant, ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts.'' Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1996, páxs. 100-3.</ref> Por outra parte, [[Pedro Abelardo]] está considerado como un dos primeiros ''científicos''.

Incluso aíndaAínda que a devastación da [[Peste|peste negra]] ([[1348]]) e outros desastres deron un repentino final ao período anterior de masivo desenvolvemento filosófico e científico, dous séculos máis tarde comezou a [[revolución científica]] europea, que pode tamén entenderse como unha recuperación do proceso de cambio científico detido durante a [[Idade Media|crise do final da Idade Media]].

Durante o século XII en Europa houbo un cambio radical na taxa de innovacións e novos inventos, o que, -aínda que partía de niveis practicamente planos,- tivo influencia na transformación dos medios de produción tradicionais e o crecemento económico. En menos dun século houbo máis inventos desenvolvidos e aplicados con utilidade que nos mil anos anteriores da historia da humanidade. O período viu avances tecnolóxicos importantes, como a invención do [[gravado]], a [[pólvora]], a [[Lente (óptica)|lente]], a mellora dos [[reloxo]]s, o [[astrolabio]], e unha gran mellora dos [[barco]]s. Estes dous últimos feitos fixeron posíbel a futura [[Eraera dos Descubrimentosdescubrimentos]]. Os historiadores da tecnoloxía enumeraron algúns feitos desta cuase-revolución tecnolóxica:<ref>Alfred Crosby, ''The Measure of Reality: Quantification in Western Europe, 1250-1600'' (''A medida da realidade: cuantificación en Europa Occidental, 1250-1600).</ref>

Un novo método de ensinanza, denominado ''[[Escolástica (filosofía)|escolástica]]'' desenvolveuse desde finais do século XII a partir do redescubrimento das obras de [[Aristóteles]], e o descubrimento das obras dos filósofos medievais xudeus e islámicos influídos por el, sobre todo [[Maimónides]], [[Avicena]] e [[Averroes]]. Os filósofos cristiáns influídos por eles, sobre todo [[Alberto o Magno]], [[Boaventura]] e [[Pedro Abelardo]], crían no [[empirismo]] e apoiaban as doutrinas católicas sobre o estudo secular, a razón e a lóxica. Opoñíanse ao [[misticismo]] cristián e ás crenzas platónico-agostiñanasagostiñas na [[mente dualista]] ([[dualismo]], [[filosofía|filosofía da mente]]) e á consideración do mundo como intrinsecamente malo. O máis famoso dos practicantes da escolástica foi [[Tomé de Aquino]] (posteriormente canonizado e declarado Doutor da Igrexa), que liderou o tránsito do [[platonismo]] e o [[Agostiño de Hipona|agostiñismo]] antes imperantes cara ao [[aristotelismo]]. Usando o método escolástico, Tomé de Aquino desenvolveu unha filosofía da mente ao escribir que a [[mente]] era ao nacer un simple papel en branco (''tabula rasa'') á que se lle daba (por un sopro divino) a capacidade de pensar e recoñecer formas ou ideas. Outros escolásticos notábeis foron [[Roscelino de Compiègne]], [[Pedro Abelardo]], e [[Pedro Lombardo]]. Unha das principais cuestións desta época foi o [[problema dos universais]]. Os autores non-escolásticos máis prominentes da época foron [[Anselmo de Canterbury]], [[Pedro Damián]], [[Bernardo de Claraval]], e os membros da [[escola de San Vítor]] ou ''[[vitorinos]]'' (grupo de filósofos e místicos da agostiña [[Abadía de San Vítor de París]]: [[Hugo de San Vítor]], [[Ricardo de San Vítor]] e [[Walter de San Vítor]]).

Pero a comezos do século XII dúas importantes innovacións arquitectónicas, os [[contraforte]]s e o [[arco oxival]], permitironfixeron posíbel apuntalar as paredes e adelgazalas permitíndolles soster un peso maior. Dita transformación é ben visíbel na arquitectura dos mosteiros [[Orde do Císter|cistercienses]], que son considerados con razón como a transición entre ambos os estilos, en particular pola gran cantidade deles que se construíron en toda [[Europa]] nun moi reducido lapso de tempo. A finais do século XII comeza a edificación das primeiras catedrais góticas propiamente tales, como por exemplo a [[Chartres|Catedral de Chartres]].

Até o momento, a teoloxía cristiá estaba baseada nas ideas [[platonismo|platónicas]] que adoptara e adaptara [[Agostiño de Hipona]], no [[século V]]. Aristóteles era incómodo porque formulaba cuestións radicalmente opostas ao catolicismo (por exemplo, que o mundo é eterno e increado, o que choca co dogma da creación "''ex nihilo''" ("da nada") expresado no [[Biblia|libro da Xénese]]). A simbiose entre a teoloxía cristiá e o [[aristotelismo]] non chegaría senón até o [[século XIII]], da man de [[San Tomé de Aquino]].

Aínda así, o platonismo inherente ás doutrinas agostiñanasagostiñas foi posto en dúbida, en beneficio de posturas que poderían cualificarse de [[realismo|realismo moderado]]. O principal defensor delas foi [[Pedro Abelardo]], teólogo que ensinou na universidade de París, e que se viu envolto nunha dura trifulca (chamada a [[querela dos universais]]) con [[Bernardo de Claraval]], sostedor do [[realismo|realismo extremo]], quen o fixo condenar como herexe e obrigouno á retractación. Pedro Abelardo é un representante dos novos tempos, ao atreverse a cuestionar, aínda que timidamente, algunhas verdades esenciais da teoloxía cristiá.<ref>Pierre Abélard, ''Sic et Non'', 1122, ed. Boyer et McKeon, 1976.</ref><ref>Pierre Abélard, ''Logica Ingredientibus'', ed. B. Geyer, I, 1919: ''Contre le réalisme des universaux'', páxs. 10-16.</ref><ref>Pierre Abélard, ''Éthique, ou Connais-toi toi-même'' (contra 1139), trad. Maurice de Gandillac, in ''Conférences. Dialogue d'un philosophe avec un juif et un chrétien, suivi de Connais-toi toi-même''. Cerf, 1993, páx. 223.</ref>

O mencionado [[Bernardo de Claraval]] era o máis destacado defensor do ''status quo'' medieval fronte aos cambios sociais do seu tempo. Fundador dun gran número de mosteiros ao longo da primeira metade do século XII, ademais de participar activamente en política (incluíndo a prédica da [[Segunda Cruzada]]). De liñaxe aristocrática, vía con reticencia toda innovación, tamén a vida urbana e cidadá. Os seus mosteiros, a [[Orde do Císter]], transformáronse nun referente ineludíbel para afianzar a unidade cristiá, nunha época en que os propios cristiáns dos burgos empezaban a cuestionar seriamente a Igrexa.<ref>Marcel Pacaut, ''Les moines blancs. Histoire de l'ordre de Cîteaux''. Fayard, 1993.</ref><ref name="Paul Benoit 2008">Paul Benoit, "Naissance et développement de l'ordre", en ''Histoire et Images médiévales'', n°12 (thématique), "Les cisterciens", febreiro-marzo-abril de 2008.</ref> Durante toda a súa vida guíase pola defensa da orde cisterciense. Encóntrase en todas as frontes e a súa vida é rica en paradoxos: proclama o seu desexo de retirarse do mundo e, porén, non deixa de mesturarse nos asuntos do mundo. De bo grao imparte leccións, pero, seguro da superioridade do espírito cisterciense, abruma cos seus reproches aos seus irmáns cluniacenses.<ref>En 1125 publica a súa ''Apologia'', onde contrapón as doutrinas cisterciense e cluniacense, e arruína aos seus adversarios.</ref> Ten moi duras palabras para fustrigar os clérigos e os prelados que sucumben ás riquezas materiais e ao luxo. Non desdeña a picardía, a astucia, a mala fe ou as inxurias para abater o seu adversario —o-o teólogo [[Pedro Abelardo]] sufriu en persoa esta dura experiencia—experiencia-<ref>En particular, con ocasión do concilio de Sens do 2 e 3 de xuño de 1140</ref>. Viuse no [[Languedoc]] intentando frear os progresos da [[herexía]]. Percorre Francia e Alemaña, mobilizando as multidumesmultitudes tras a predicación de [[Vézelay]], o 31 de marzo de [[1146]], para lanzar a [[Segunda Cruzada]]. Intervén na designación dos papas, cuxa causa consigueconsegue facer triunfar: [[Inocencio II]] contra [[Anacleto II (antipapa)|Anacleto II]], e chega mesmo a dar leccións aos [[papa|soberanos pontífices]].<ref>Boitel, Philippe, "Voyage dans la France cistercienne", ''La Vie'', Hors-série, n°3, xuño de 1998, páx. 14.</ref>

O Císter non logrou, de todos os xeitos, conter estes cuestionamentos, que cristalizaron nunha serie de [[herexía]]s,<ref name="Paul Benoit 2008"/> as primeiras desde a época de Santo Agostiño en Occidente. As máis perigosas para a Igrexa Católica foron as dos [[valdenses]] e a dos [[cátaros]], que creceron especialmente no sur de Francia, e que foron reprimidas coa chamada [[cruzada albixense]] ([[1209]]-[[1244]]).

Como pode observarse, a revolución do século XII estivo estruturada por unha enleada maraña de cambios, que sucedían ao mesmo tempo e que se [[retoalimentación|retroalimentaban]] uns con outros, levando a Occidente a unha pendente imparábel de cambios sociais. Ao iniciarse estes, Occidente era unha sociedade agraria e feudal. No paso do século XII ao XIII, se consolidaraconsolidárase todo un novo sistema social, baseado nos burgos, sobre unha nova ética, e ao mesmo tempo redefinindo o mapa político de Europa, onde os reis pesarían, cada vez máis, sobre os señores feudais. En certo sentido, pode dicirse que a consecuencia máis importante da revolución do século XII foi cambiar un sistema estático e de inmobilismo social por un dinámico onde os cambios se ían suceder sen pausa (salvo na crise de finais da Idade Media), e con celeridade cada vez maior, algo que non cesou en Europa até o día de hoxe.