Historia do mundo: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m →Nacemento dos estados: arranxiño |
Recuperando 10 fontes e etiquetando 1 como mortas. #IABot (v2.0beta8) |
||
Liña 18:
Desde o [[Século -I|século I a. C.]], desenvolveuse unha rede de rutas comerciais organizadas a partir do negocio da seda china. As súas diversas rutas comezaban na cidade de [[Chang'an]] (actualmente Xi'an) en China, pasando entre outras cidades por [[Karakorum]] (Mongolia), o [[paso de Khunjerab]] (China/Paquistán), [[Susa]] (Persia), o [[val de Fergana]] (Taxiquistán), [[Taxila]] (Paquistán), [[Antioquía]] (Siria), [[Alexandría]] (Exipto), [[Kazán]] (Rusia) e [[Constantinopla]] ás portas de Europa, chegando até os reinos hispánicos no século XV, nos confíns de Europa e a [[Somalia]] e [[Etiopía]] en África oriental.
Os [[Casitas]] de [[Babilonia]] ou os [[Manchuria]] de [[República Popular da China|China]] conseguiron conquistar estados moi desenvolvidos e, posteriormente, integráronse dentro das súas estruturas.<ref>{{cita web|url=http://mx.encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=761563609|título=Los Casitas|dataacceso=12 de maio de 2009|autor=MSM Encarta|idioma=Español}}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref> Os europeos conseguiron enclaves imperiais en [[Indonesia]] e as [[Molucas]], mercé á ausencia de poderes políticos ou militares fortes na rexión.
En 1492, o navegante xenovés [[Cristovo Colón]] chegou ao [[América|continente americano]], en 1498 o portugués [[Vasco da Gama]] conectou Europa coa India e en 1522 [[Juan Sebastián Elcano]] circunnavegou por primeira vez o globo (1519-1522). No século XV, navegantes chinos como [[Zheng He]] e portugueses como [[Henrique o Navegante]], impulsados pola difusión do [[Compás (navegación)|compás]], a [[cartografía]] e a construción de grandes naves, estabeleceron rutas comerciais que conectaron [[Europa]], [[África]] e [[Asia]].
Liña 50:
Na primeira metade do [[século XX]], masifícase o uso da [[Radio (medio de comunicación)|radio]] e na segunda metade do mesmo século masifícase o uso da [[televisión]].
O mundo interconectouse, masificouse o uso de [[Internet]] que posibilita o intercambio de información a longas distancias e en breve tempo. Desenvolveuse o [[Proxecto Xenoma Humano|Proxecto Xenoma]]. É tamén unha [[sociedade de masas]], que consume aceleradamente recursos e con iso pon en risco ao propio planeta. Este incremento tan espectacular do [[coñecemento]], da [[ciencia]], da [[tecnoloxía]] e do [[comercio]], pero tamén, e en consonancia, do potencial destructor da [[guerra]], xeraron unha situación que na actualidade afecta ao conxunto de comunidades que habitan a [[Terra]].<ref>{{cita web|url=http://stateoftheworld.reuters.com/|título=Reuters - The State of the World. The story of the 21st century|dataacceso=29 de abril de 2009|urlarquivo=
== Nacemento dos supra estados (1990 d. C.- 2017 d. C.) ==
Neste período, os tratados cobran maior vigor. Así, en 1990, asinouse o [[Tratado de libre comercio de América do Norte]]; en 1991, fúndase a [[Mercosur]]; en 1993, nace a [[Unión Europea]]; en 1995, estabelécese a [[Organización Mundial do Comercio]]; en 1996, confórmase a [[Comunidade Andina]]; en 2001, nace a [[Unión Africana]] e en 2014 xorde a [[Unión Euroasiática]].
* '''A [[Unión Europea]] (1993-actualidade)'''. Está composta por [[Estados membros da Unión Europea|vinte e oito estados]] europeos e foi estabelecida coa entrada en vigor do [[Tratado da Unión Europea]] (TUE), o [[1 de novembro]] de [[1993]].<ref name="tratados">{{cita web|url=http://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_es.htm|título=Tratados y legislación|ano=2007|obra=El portal de la Unión Europea|dataacceso=26 de outubro de 2011}}</ref> Con ese acto, a supraestrutura «Unión Europea» axuntaba e fundábase sobre as tres [[Comunidades Europeas]] preexistentes —a [[Comunidade europea do carbón e do aceiro]] (CECA), a [[Comunidade Europea da Enerxía Atómica]] (Euratom) e a [[Comunidade Económica Europea]] (CEE/CE)— e engadíalles a [[Política exterior e de seguridade común da Unión Europea|política exterior común]] e a cooperación xudicial e policial, formando un sistema complexo coñecido como «os tres alicerces». Con todo, coa entrada en vigor, o 1 de decembro de 2009, do [[Tratado de Lisboa (2007)|Tratado de Lisboa]], a Unión Europea sucedeu, por completo aínda que con certas particularidades, ás Comunidades Europeas e asumiu con iso a súa personalidade xurídica única como [[suxeito de Dereito internacional]].<ref>{{cita web|url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm|título=Tratado de Lisboa: la Unión Europea en el Mundo|ano=2009|obra=Portal de la Unión Europea|dataacceso=26 de outubro de 2011|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111207212102/http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_es.htm|dataarquivo=07 de decembro de 2011|urlmorta=si}}</ref>
=== ''The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order'' ===
Liña 107:
A historia do mundo adoita ser dividida en [[Periodización|períodos históricos]]. Os historiadores marxistas distinguen catro grandes períodos: [[comunismo primitivo]], [[Escravitude|escravismo]], [[feudalismo]] e [[capitalismo]]. O máis coñecido, aínda que tamén cuestionado por eurocéntrico,<ref name="GunderF-2008">{{cita libro|apelido=GUNDER FRANK|nome=Andre|título=Re-orientar: la economía global en la era del predominio asiático|capítulo=Introducción la historia mundial real frente a la teoría social eurocéntrica|editorial=PUV|ano=2008|lugar=Valencia|isbn=9788437071510|páxinas=31-82}}</ref><ref name="Dussell-2007-PL">{{cita libro|apelido=DUSSELL|nome=Enrique|título=Política de la liberación. Historia mundial y crítica|editorial=Trotta|ano=2007|lugar=Madrid|isbn=9788481649246|páxinas=}}</ref><ref name="Mignolo-2000">{{cita libro|apelido=MIGNOLO|nome=Walter|título=La colonialidad del saber: eurocentrismo y ciencias sociales|capítulo=La colonialidad a lo largo y a lo ancho: el hemisferio occidental en el horizonte colonial de la modernidad|editorial=CLACSO|ano=2000|lugar=Buenos Aires|isbn=9509231517|páxinas=55-86}}</ref><ref name="Quijano-2000">{{cita libro|apelido=QUIJANO|nome=Aníbal|título=La colonialidad del saber: eurocentrismo y ciencias sociales|capítulo=Colonialidad del poder, eurocentrismo y América Latina|editorial=CLACSO|ano=2000|lugar=Buenos Aires|isbn=9509231517|páxina=201}}</ref> foi inventado polo alemán [[Cristovo Cellarius]] en [[1685]], estabelecendo tres idades: [[Idade antiga|Antiga]], [[Idade Media|Media]] e [[Idade Moderna|Moderna]]. Os historiadores non europeos sostiveron que devandita periodización é só válida para a historia europea.
* A [[Idade Antiga]]. En [[Europa]] comprende desde arredor do ano 3000 a. C.<ref>[http://www.google.com.ar/search?q=edad+antigua&hl=es&biw=1016&bih=548&prmd=i&tbs=tl:1&tbo=u&ei=6LexTJ3bM8P58AaWypyiCQ&sa=X&oi=timeline_result&ct=title&resnum=15&ved=0CFIQ5wIwDg Edad antigua (cronología)]</ref> ata arredor do século VI.<ref>Hallo, William W. & William Kelly Simpson. ''The Ancient Near East: A History'', Holt Rinehart and Winston Publishers, 1997.</ref><ref>Sasson, Jack. ''The Civilizations of the Ancient Near East'', Nova York, 1995.</ref><ref>Van de Mieroop, Marc. ''History of the Ancient Near East: Ca. 3000-323 B.C.'', Blackwell Publishers, 2003.</ref>
* A [[Idade Media]].<ref name="autogenerated1">{{cita web|url=http://www.fordham.edu/halsall/|título=Internet Medieval Sourcebook Project|dataacceso=29 de abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.the-orb.net/|título=The Online Reference Book of Medieval Studies|dataacceso=29 de abril de 2009|urlarquivo=
* A [[Idade Moderna]].<ref>Rice Jr., Eugene, F. ''The Foundations of Early Modern Europe: 1460-1559''. W. W. Norton & Co., 1970.</ref> En [[Europa]] inclúe o [[Renacemento]] desde finais do [[século XV]] ata [[1789]].
* A [[Idade Contemporánea]]. En [[Europa]] dá comezo en 1789, coa [[Ilustración]], a [[Revolución Francesa]] e os [[Independentismo|movementos de independencia en América]], ata os nosos días.
Liña 116:
É tamén no [[Paleolítico]] cando se desenvolve a [[linguaxe]] e se xeraliza o [[Enterro|enterro dos mortos]].<ref>{{cita web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1200/is_24_160/ai_81827792/pg_1|título=Evolving in their graves: early burials hold clues to human origins - research of burial rituals of Neanderthals.|dataacceso=29 de abril de 2009|urlarquivo=http://archive.is/7ApE|dataarquivo=28 de xuño de 2012}}</ref> Probablemente os enterros tiveron como un dos seus obxectivos ocultar a [[Putrefacción|descomposición dos corpos]], e indicar unha comprensión máis avanzada do concepto da [[morte]].
Nun determinado momento, os humanos comezaron a facer uso do [[lume]] tanto para quentar como para cociñar os seus [[alimento]]s.<ref>{{cita web|url=http://www.nngglatina.org/monograficos/energia/prehistoria.htm|título=El descubrimiento del fuego por parte del hombre.|dataacceso=29 de abril de 2009|urlarquivo=
Hai uns 50 000 anos, os seres humanos comezaron a estabelecerse por todo o planeta. Primeiro, en [[África]], despois chegaron a [[Asia Central]], desde onde se dirixiron, por unha banda, cara a [[Europa]], e por outra banda, cara a [[América]] cruzando o [[Estreito de Bering]].<ref>{{cita web|url=http://www.plosgenetics.org/article/info:doi/10.1371/journal.pgen.0030185|título=Genetic Variation and Population Structure in Native Americans|dataacceso=29 de abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://andreanaranjo.wordpress.com/2007/12/10/teoria-del-poblamiento-de-america-por-el-estrecho-de-bering-vigente/|título=Teoría del poblamiento de América por medio del Estrecho de Bering|dataacceso=29 de abril de 2009|urlarquivo=
A rápida [[Colonización|colonización humana]] de [[América do Norte]] e de [[Oceanía]] tivo lugar durante a glaciación, nunha época en que as actuais zonas temperadas eran extremadamente inhóspitas. Ao final da última glaciación, hai aproximadamente uns 12 000 anos, o home xa habitaba case a totalidade das zonas libres de [[xeo]] do mundo.<ref>Danilo J. Anton: ''Diversidad, globalización y la sabiduría de la naturaleza'' (302 páxinas), 2000. [[Especial:FuentesDeLibros/0889368856|ISBN 0-88936-885-6]],</ref> As últimas áreas colonizadas foron as [[Polinesia|illas da Polinesia]], que foron ocupadas ao longo do [[Século XI|primeiro milenio]] da nosa era.
Liña 136:
== Neolítico ==
O [[Neolítico]] —que quere dicir, a «nova idade de [[pedra]]»— é onde se produce o primeiro período de desenvolvemento [[Tecnoloxía|tecnolóxico]] e [[Socioloxía|social]].<ref>{{cita web|url=http://sepiensa.org.mx/contenidos/historia_mundo/prehist/neolitico/neolit_1.htm|título=¿Qué pasó durante la revolución Neolítica?|dataacceso=3 de maio de 2009|urlarquivo=
=== A agricultura ===
Liña 144:
A mediados do [[V milenio a. C.|quinto milenio a. C.]], produciuse un cambio crucial que foi o desenvolvemento da agricultura, cambio cualificado como "revolución" polo historiador australiano [[Vere Gordon Childe|Gordon Childe]];<ref>Gordon Childe acuñou os termos de «revolución neolítica» e «revolución urbana», que enfatizan a relevancia dos procesos de transformación, por encima das características que definen un período dunha maneira estándar.</ref>; tivo lugar na zona do [[Crecente Fértil]], e cara a [[-7000|7000 a. C.]] extendeuse a outros lugares, como ao [[val do Indo]], a [[Antigo Exipto|Exipto]] ([[-6000|6000 a. C.]]) e a [[República Popular da China|China]] ([[-5000|5000 a. C.]]).<ref>{{cita libro|apelidos=Ángeles González|nome=María|título=Historia universal desde comienzos del hombre|edición=1ra. edición|ano=1994|isbn=970-18-8903-7|páxinas=21, 22|capítulo=1}}</ref> Por outra banda, en [[Mesoamérica]] tamén se atoparon [[Arqueoloxía|restos arqueolóxicos]] que confirman que a agricultura xa se practicaba neste lugar no [[-2700|2700 a. C.]]<ref>Mazoyer, Marcel y Laurence Roudart: ''A history of world agriculture: from the neolithic age to the current crisis''. Nueva York: Monthly Review Press, 2006. [[Especial:FuentesDeLibros/1583671218|ISBN 1-58367-121-8]]</ref> A partir do [[-5500|5500 a. C.]], xeneralizouse o desenvolvemento do [[regadío]] organizado e da utilización, por parte dos [[Sumeria|sumerios]], de [[man de obra]] especialziada.
A investigación tradicional tendeu a concentrarse na rexión do chamado [[Crecente Fértil]] pero os estudos arqueolóxicos realizados no [[América|continente americano]], así como no leste e sueste de [[Asia]], mostran que certos sistemas agrícolas utilizaban diferentes tipos de cultivos e que funcionaban con apio de determinados animais, poderían terse desenvolvido de maneira paralela practicamente na mesma época.<ref>{{cita web|url=http://www.el-pasado.com/index.php?option=com_content&view=article&id=179:la-historia-de-la-agricultura-es-diez-mil-anos-mas-antigua&catid=51:antropologia&Itemid=70|título=La agricultura desde hace diez mil años...|dataacceso=3 de maio de 2009|ano=2005|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090817150958/http://www.el-pasado.com/index.php?option=com_content&view=article&id=179:la-historia-de-la-agricultura-es-diez-mil-anos-mas-antigua&catid=51:antropologia&Itemid=70|dataarquivo=17 de agosto de 2009|urlmorta=si}}</ref>
É, pois, o desenvolvemento da agricultura o que crea as condicións necesarias para facer posible a emerxencia de sociedades complexas, chamadas "civilizacións", a formación de [[estado]]s e a aparación de [[mercado]]s. E, de xeito paralelo, o [[Historia da tecnoloxía|desenvolvemento da tecnoloxía]] permitiu ao home exercer un control da natureza e [[Transporte|desenvolver sistemas de trasnporte]] e [[Medio de comunicación de masas|redes de comunicación]].<ref>{{cita web|url=http://mirtme.wordpress.com/tecnologia-de-la-informacion-y-la-comunicacion/cambios-que-la-tecnologia-ha-tenido-en-la-sociedad-aspectos-sociales-culturales-y-profesionales/|título=Los cambios que la tecnología le ha provocado a la sociedad|dataacceso=17 de maio de 2009|autor=Wordpress|idioma=Español}}</ref>
Liña 215:
=== Europa Occidental ===
* '''[[Stonehenge]] (2500 a. C.)''' Stonehenge está formado por grandes bloques de rochas metamórficas distribuídas en catro circunferencias concéntricas. Preto áchase a «Pedra do Sacrificio». En fronte atópase a «Pedra Talón». Está composto dun gran círculo de grandes [[megálito]]s cuxa construción dátase cara o [[-2500|2500 a. C.]]<ref name
* '''[[Cultura de Hallstatt]] (1200 a. C. - 475 a. C.)'''
* '''[[Cultura de La Tène]] (475 a. C. - 18 a. C.) '''
| |||