|
Legalmente, os dereitos humanos defínense no Dereito interno de numerosos Estados e nos [[Tratado Internacional|tratados internacionais]]. Para moitos, ademais, a doutrina dos dereitos humanos esténdese máis aló do Dereito e conforma unha base [[ética]] e [[moral]] que debe fundamentar a regulación da orde xeopolítica contemporánea. Pero a validez, contido e incluso a existencia dos dereitos humanos son obxecto dun permanente debate no ámbito da [[filosofía]] e as [[ciencias políticas]]. Segundo que tipo de concepción se teña sobre o Dereito, como [[iusnaturalismo|iusnaturalista]], [[iusracionalismo|iusracionalista]], [[iuspositivismo|iuspositivista]], vinculada ao [[realismo xurídico]] ou ao [[dualismo xurídico]], entre outros, a categoría conceptual de dereitos humanos pode considerarse [[deus|divina]], observable na [[natureza]], accesible a través da [[razón]], determinada polos contextos nas moitas maneiras que é posible entender a [[Historia]], unha síntese de ideas de estas ou outras posicións [[ideoloxía|ideolóxicas]] e filosóficas ou un mero concepto inexistente e sen validez.
== Evolución histórica ==
Moitos [[Filosofía do Dereito|filósofos do dereito]] e [[Historia do Dereito|historiadores do Dereito]] consideran que non se pode falar de dereitos humanos ata a [[época moderna]] en Occidente. Ata ese momento, as normas da comunidade, concibidas en relación co [[Universo|orde cósmico]], non deixaban espazo para o ser humano como suxeito singular <ref>Documentos de Amnistía Internacional baseados nun texto de Leonardo Aravena, ''Una larga marcha hacia los derechos humanos'', [[1998]] [https://archive.is/20120801233622/www.es.amnesty.org/camps/camp50/decla.htm]</ref>, concibíndose o dereito primariamente como a orde obxectiva da sociedade. A [[sociedade estamental]] ten o seu centro en grupos como a familia, a liñaxe ou as corporacións profesionais ou laborais <ref>Molas, Pere, ''La estrutura social de la Edad Moderna europea'', Obra: '''Manual de Historia Moderna''', [[1993]], Barcelona: Ariel, ISBN 84-344-6572-8, p. 72</ref>, o que ven significar que non se conciben facultades propias do ser humano como tal. Pola contra, enténdese que toda facultade atribuíble ao individuo deriva dun dobre ''status'': o do suxeito no seo da familia e o de esta na sociedade. Fóra do ''status'' non hai dereitos <ref>Clavero, Bartolomé, ''Derecho indígena y cultura constitucional en América'', [[1994]],México: siglo veintiuno editores, ISBN 968-23-1946-3, pp. 8 e 12</ref>.
A existencia dos [[dereito subxectivo|dereitos subxectivos]], tal e como se pensan na actualidade, foi obxecto de debate durante os [[século XVI|séculos XVI]], [[século XVII|XVII]] e [[século XVIII|XVIII]] <ref>Pérez Marcos, Regina María, [[2000]], ''Derechos humanos e Inquisición, ¿conceptos contrapuestos?'', Revista de la Inquisición, número 9, páxinas 181-190, ISSN 1131-5571, [http://www.ucm.es/BUCM/revistas/der/11315571/articulos/RVIN0000110181A.PDF]</ref>, o que é relevante porque adóitase dicir que os dereitos humanos son produto da afirmación progresiva da individualidade <ref>Pérez Luño, Antonio Enrique, ''Derechos humanos, Estado de Derecho y Constitución'', [[2005]], Madrid: Tecnos, ISBN 84-309-4284-X, p. 25</ref> e que, de acordo con iso, a idea de dereitos do home apareceu por primeira vez durante a loita [[burguesía|burguesa]] contra o sistema do [[Antigo Réxime]]<ref>Ketchekian, S. F. ''Origen y evolución de los derechos del hombre en la Historia de las ideas políticas'' ([[1965]]). Revista RICS, Nº 5</ref>. Sendo esta a consideración máis estendida, outros autores consideran que os dereitos humanos son unha constante na Historia e afunden as súas raíces no [[Antigüidade clásica|mundo clásico]] e tamén que a súa orixe atópase na afirmación do [[cristianismo]] da [[dignidade]] moral do home en tanto que é persoa <ref>Pérez Luño, Antonio Enrique. ''Derechos humanos, Estado de Derecho y Constitución'', ([[2005]]),Madrid, Editorial Tecnos, ISBN 84-309-4284-X, páx. 25</ref>.
=== Antecedentes remotos ===
[[Ficheiro:Cyrus Cylinder.jpg|dereita|miniatura|325px|Do [[Cilindro de Ciro]] pénsase que é a primeira declaración de dereitos humanos.]]
Un dos documentos máis antigos que se relacionou cos dereitos humanos é o [[Cilindro de Ciro]], que contén unha declaración do rei [[Persia|persa]] [[Ciro o Grande]] tras a súa conquista de [[Babilonia]] no ano [[-539|539 a.C.]]. Foi descuberto en [[1879]] e a [[ONU]] traduciuno en [[1971]] a todos os seus idiomas oficiais. Pode enmarcarse nunha tradición [[Mesopotamia|mesopotámica]] centrada na figura do rei xusto, cuxo primeiro exemplo coñecido é o rei [[Urukagina]], de [[Lagash]], que reinou durante o [[século -XXIV|século XXIV adC]], e onde cabe destacar tamén [[Hammurabi]] de Babilonia e o seu famoso [[Código de Hammurabi|Código]], que data do [[século -XVIII|século XVIII adC]]. Porén o Cilindro de Ciro presenta características novas, especialmente no relativo á relixión. Foi valorado positivamente polo seu sentido humanista e incluso foi descrito como a primeira declaración de dereitos humanos <ref>Abbas Milani, ''Lost Wisdom: Rethinking Persian Modernity in Iran'', ([[2004]]), Mage Publishers, ISBN 0-934211-90-6, p. 12</ref>. Numerosos historiadores, non obstante, consideran o termo alleo a ese contexto histórico.
Documentos moi posteriores, como a [[Carta Magna]] [[Inglaterra|inglesa]], de [[1215]], e a [[mandinga]] [[Carta de Mandén]], de [[1222]], asociáronse tamén aos dereitos humanos. En contra desta idea, [[José Ramón Narváez Hernández]] afirma que a Carta Magna non pode considerarse unha declaración de dereitos humanos, xa que nesta época existen dereitos pero só entre iguais, e non con carácter universal <ref>Narváez Hernández, José Ramón; ''Apuntes para empezar a descifrar al destinatario de los derechos humanos'', ([[2005]]), Revista Telemática de Filosofía del Derecho, núm. 8, id: 1575-7382, p. 202 [http://www.filosofiayderecho.com/rtfd/numero8/8-8.pdf]</ref>: non se predica a igualdade formal de tódolos seres humanos. O mesmo sucedía no [[Imperio de Malí]], cuxa constitución oral, a [[Kouroukan Fouga]], reflicte como a poboación se estruturaba segundo a súa tribo de orixe. Estas consideracións son extrapolables a documentos como a ''Goldone Bulle'' de [[Andreas II]] en [[Hungría]] en [[1222]]; a ''Confirmatio fororum et libertartum'' de [[1283]] e o ''Privilexio da Unión'' de [[1287]], da [[Coroa de Aragón]] ambos; as ''Bayerische Freiheitsbriefe und Landesfreiheitserklärungen'' desde [[1311]] ou a ''Joyeuse Entrée'' de [[Ducado de Brabante|Brabante]] de [[1356]]. En todos estes casos, os dereitos e liberdades recoñecidos pertencen ao ámbito dos pactos entre o monarca e os estamentos do reino <ref>Pérez Royo, Javier; ''Curso de Derecho Constitucional'', ([[2005]]), Madrid: Marcial Pons, ISBN 84-9768-250-5, pp. 237 e 238</ref>: non se trata, en suma, de dereitos humanos; senón de dereitos corporativos ou [[privilexio]]s.
==== Sociedade grecorromana ====
Na [[Grecia antiga]] en ningún momento se chegou a construír unha noción de [[dignidade]] humana fronte á comunidade que se puidese articular en forma de dereitos, senón que se entendeu que as persoas pertencían á sociedade como partes dun todo e eran os fins desta os que prevalecían.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = González Uribe, Héctor | título = Fundamentación filosófica de los derechos humanos ¿personalismo o transpersonalismo? | ano = 1988-1989 | publicación = Jurídica. Anuario del Departamento de Derecho de la Universidad Iberoamericana | volumen = | número = 19 | id = ISSN 1405-0935 | url = http://www.juridicas.unam.mx/publica/librev/rev/jurid/cont/19/pr/pr20.pdf}}, páxs. 326 y 327</ref> A única oposición á tiranía sustentábase na apelación á Lei divina como oposta á norma, como amósase no mito de [[Antígona]], plasmado por [[Sófocles]] na [[Antígona (Sófocles)|obra tráxica do mesmo nome]].
A sociedade grega dividíase en tres grupos principais: os cidadáns, os [[meteco]]s ou estranxeiros e os escravos. A [[escravitude]] se consideraba natural, como reflicte a afirmación de [[Aristóteles]], para quen "é evidente que os uns son naturalmente libres e os outros naturalmente escravos; e que para estes últimos é a escravitude tan útil como xusta".<ref>Aristóteles, [http://www.filosofia.org/cla/ari/azc03021.htm ''Política''. Libro primeiro, capítulo II; De la esclavitud]</ref> A organización política se estruturaba en [[polis]] ou cidades-estado: para os gregos, a sociedade era unha consecuencia necesaria da natureza humana. Neste contexto, as teorías políticas de [[Platón]] e Aristóteles fixeron un grande fincapé no concepto de [[ben común]]. Para Platón, agrupados os homes en sociedade, esta se configura en polis, cuxo ben común sobreponse ao ben particular dos individuos que o compoñen. A xustiza, á súa vez, é a salvagarda do ben común, e se expresa a través das [[lei]]s, que son os instrumentos que permiten a consecución do ben colectivo e individual.<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Labardini, Rodrigo | título = Orígenes y antecedentes de derechos humanos hasta el siglo XV | ano = 1988-1989 | publicación = Jurídica. Anuario del Departamento de Derecho de la Universidad Iberoamericana | volumen = | número = 19 | id = ISSN 1405-0935 | url = http://www.juridicas.unam.mx/publica/librev/rev/jurid/cont/19/pr/pr19.pdf}}, págs. 294 y ss</ref> Porén, no seu afán por acadar unha sociedade perfecta, Platón chegou a recomendar dar morte as bebés deformes ou esmirrados, e matar ou desterrar aos insociábeis.<ref>Platón, República 449, 450 y 460.</ref>
Aristóteles tamén consideraba que o home era un ser social e que non podía realizarse fora da [[Familia (socioloxía)|familia]] e a sociedade, polo que tamén subordinaba o ben individual ao ben común. Ademais, ao definir a cidade como unha comunidade de cidadáns libres,<ref>Aristóteles, ''Política''. Libro terceiro</ref> reduciu o ben común ao ben dun grupo social determinado<ref>{{Cita publicación periódica | autor = Labardini, Rodrigo | título = Orígenes y antecedentes de derechos humanos hasta el siglo XV | ano = 1988-1989 | publicación = Jurídica. Anuario del Departamento de Derecho de la Universidad Iberoamericana | volumen = | número = 19 | id = ISSN 1405-0935 | url =http://www.juridicas.unam.mx/publica/librev/rev/jurid/cont/19/pr/pr19.pdf}}, pág. 298</ref> que exclúe ás mulleres, aos estranxeiros, os obreiros e os escravos. Sobre esta visión susténtase a idea aristotélica da [[xustiza]] que afirma que é tan xusta a igualdade entre iguais como a desigualdade entre desiguais.<ref>Aristóteles, ''Política''. Libro terceiro, capítulo V</ref>
Xa na decadencia da cultura grega, conquistada a [[Hélade]] por [[Imperio Romano|Roma]], se estenderon filosofías que poñían o acento na busca da felicidade individual: entre elas, o [[epicureísmo]] e o [[estoicismo]]. O estoicismo consideraba a razón humana como parte dun ''logos'' divino, o que contribuíu a concibir ao home como membro dunha familia universal máis aló da polis. [[Séneca]], [[Epicteto]], [[Marco Aurelio]] ou [[Marcus Tullius Cicero|Cicerón]] foron algúns dos que estenderon a filosofía estoica polo mundo latino.
=== Conformación do concepto ===
O primeiro uso constatado da expresión "dereitos do home" (''iura hominum'') produciuse nun texto de [[Volmerus]] escrito en [[1537]] e titulado ''Historia diplomática rerum ataviarum'', mentres que a idea do [[dereito subxectivo]], básica para concibir os dereitos humanos, se desenvolve ao longo da Idade Moderna. Así, entre os seus antecedentes máis próximos é posible destacar a enunciación de ''dereitos naturais'' por parte da [[Escola de Salamanca]], na [[España]] do [[século XVI]]. Os seus membros aludiron tanto a dereitos relativos ao corpo (dereito á [[vida]], á [[propiedade]]) como ao espírito (dereito á liberdade de pensamento, á dignidade). Na [[Colonización española en América|colonización castelán de América]], adóitase afirmar, se aplicaron medidas nas que están presentes os xermes da idea de dereitos humanos. Porén, algúns critican que, na práctica, estas medidas foron formuladas para lograr obxectivos colonizadores.
Durante a [[Revolución inglesa]], a burguesía conseguiu satisfacer as súas esixencias de ter algunha clase de seguridade contra os abusos da coroa e limitou o poder dos reis sobre os seus súbditos. Proclamando a Lei de ''[[Habeas corpus]]'' en [[1679]], en [[1689]] o Parlamento impuxo a [[Guillerme III de Inglaterra]] no ''[[Bill of Rights]]'' unha serie de principios sobre os cales os monarcas non podían lexislar ou decidir. Pechouse así o paso á restauración da monarquía absoluta, que se baseaba na pretensión da coroa inglesa de que o seu dereito era de designio divino. A orixe divina da monarquía xa fora criticada por [[Francisco Suárez]], da Escola de Salamanca, na súa obra ''Defensio Fidei Catholicae adversus Anglicanae sectae errores'' de [[1613]].
Durante os [[século XVII|séculos XVII]] e [[século XVIII|XVIII]], diversos filósofos europeos desenvolveron o concepto de dereitos naturais. De entre eles cabe destacar a [[John Locke]]: aínda que el afirmou que, sendo os seres humanos creacións de [[Deus]], os dereitos naturais derivábanse da divindade, as súas ideas foron moi importantes para o desenvolvemento da noción moderna de dereitos. Os dereitos naturais, para Locke, non dependían da [[cidadanía]] nin das [[lei]]s dun Estado, nin estaban necesariamente limitadas a un grupo étnico, cultural ou relixioso en particular. A teoría do [[contrato social]], de acordo cos seus tres principais formuladores, o xa citado Locke, [[Thomas Hobbes]] e [[Jean-Jacques Rousseau]], baséase en que os dereitos do individuo son naturais e que, no [[estado de natureza]] (o primixenio), todos os homes son titulares de todos os dereitos <ref>Pérez Royo, Javier; ''Curso de Derecho Constitucional'', ([[2005]]), Madrid: Marcial Pons, ISBN 84-9768-250-5, p. 238</ref>. Estas nocións se plasmaron nas declaracións de dereitos de finais do [[século XVIII]].
A causa directa do nacemento dos dereitos humanos, desde unha perspectiva [[Socioloxía|sociolóxica]], foi tamén un importante obxecto de debate. Por unha parte, [[Georg Jellinek]] defendeu que os dereitos humanos estaban directamente dirixidos a permitir o exercicio da liberdade relixiosa; por outra, [[Karl Marx]] afirmou que se deben á pretensión da burguesía de garantir o dereito de propiedade. [[Max Weber]], na súa obra ''[[La ética protestante y el espíritu del capitalismo]]'', afirma que existe unha conexión entre a ética individualista en que se basearon os dereitos humanos e o xurdimento do [[capitalismo]] moderno <ref>Pérez Luño, Antonio Enrique; ''Derechos humanos, Estado de Derecho y Constitución'', ([[2005]]), Madrid: Tecnos, ISBN 84-309-4284-X, p. 26</ref>.
=== Positivación dos dereitos humanos ===
[[Ficheiro:Declaration of Human Rights.jpg|esquerda|miniatura|200px|''[[Declaración dos dereitos do home e do cidadán]]'', adoptada pola Asemblea Nacional francesa o [[26 de agosto]] de [[1789]].]]
As distintas culminacións da [[Revolución estadounidense]] e a [[Revolución Francesa]], fitos fundamentais do efectivo paso á [[Idade Contemporánea]], representan a fin ou o principio, segundo se vexa, do complexo proceso de recoñecemento ou creación dos dereitos humanos. Se as revolucións son o revulsivo que da lugar á xestación dos dereitos humanos, as diversas actas de nacemento constitúenas as declaracións de dereitos das colonias americanas e a francesa [[Declaración dos dereitos do home e do cidadán]].
A primeira declaración de dereitos do home da época moderna é a [[Declaración de Dereitos de Virxinia]], escrita por [[George Mason]] e proclamada pola Convención de [[Virxinia]] o [[12 de xuño]] de [[1776]]. En gran medida influíu a [[Thomas Jefferson]] para a redacción da declaración de dereitos humanos contida na [[Declaración de Independencia dos Estados Unidos de América]], de [[4 de xullo]] de [[1776]], ás outras colonias de América do Norte e á Asemblea Nacional francesa na súa declaración de [[1789]].
A noción de dereitos humanos non experimentou grandes cambios durante o século seguinte ata que, a raíz das [[movemento obreiro|loitas obreiras]], xurdiron novos dereitos que pretendían dar solución a determinados problemas sociais a través da intervención do Estado. Neste proceso foron fitos importantes a [[Revolución Rusa de 1917|Revolución Rusa]] ou a [[Revolución Mexicana]].
[[Ficheiro:EleanorRooseveltHumanRights.png|miniatura|200px|[[Eleanor Roosevelt]] sostendo a [[Declaración Universal dos Dereitos Humanos]] en castelán]]
Desde o nacemento da [[Organización das Nacións Unidas]] en [[1945]], o concepto de dereitos humanos tense universalizado, alcanzando unha grande importancia na cultura xurídica internacional. O [[10 de decembro]] de [[1948]] a [[Declaración Universal dos Dereitos Humanos]] foi adoptada e proclamada pola [[Asemblea Xeral das Nacións Unidas]] na súa Resolución 217 A (III), como resposta aos horrores da [[segunda guerra mundial]] e como tentativa de asentar as bases da nova orde internacional que xurdía tras o armisticio.
Con posterioridade téñense aprobado numerosos [[tratado internacional|tratados internacionais]] sobre a materia, entre os que destacan os [[Pactos Internacionais de Dereitos Humanos]] de [[1966]], e téñense creado numerosos dispositivos para a súa promoción e garantía.
== Dereitos humanos e dereitos constitucionais ==
|
