Ido: Diferenzas entre revisións

[[Ficheiro:IdoLogo.png|miniatura|150px|esquerda|Logo da lingua Ido]]A petición da Delegación para a Adopción dunha Lingua Internacional Auxiliar á [[Asociación Internacional de Academias]] en [[Viena]] para escoller unha lingua internacional foi desestimada en maio de [[1907]]. A delegación, que fora fundada por [[Louis Couturat]], decidiu reunirse en Comitécomité en [[París]] en outubro de [[1907]] para discutir a adopción dunha lingua internacional estándar de entre as competidoras que apareceran nesa época. De acordo coas actas do Comitécomité, decidiuse que ningunha lingua cumpría todas as expectativas, pero que o [[esperanto]] podería ser aceptada, ?debido á súa relativa perfección e polas moitas e diversas aplicacións que actualmentenesa época xa tentiña, baixo a condición de que se realicenrealizasen diversas modificacións levadas a cabopropostas pola comisión permanente na dirección definida polas conclusións do informe dos secretarios (Couturat e [[Leopold Leau]]) e polo Proxecto Ido, que logo foi presentado ao comité como traballo anónimo. O Proxecto Ido foi máis tarde revisado por Couturat con axuda de representantes do esperanto antes de ser presentado ao Comitécomité, [[Louis de Beaufront]]. Beaufront púxose a favor do esperanto durante o proceso, pero as melloras adoptadas pola nova lingua provocanprovocaron a súa "conversión" ao ido, o que supónsupuxo un reforzo das súas posicións iniciais e un acto de coherencia.

Os primeiros promotores do esperanto resistíronse ás reformas e o propio inventor, [[L.L. Zamenhof]], non as aceptou. Ironicamente, algunhas reformas adoptadas polo ido foran así mesmo propostas varias veces por Zamenhof, aínda que só propuxo varias reformas para contentar a varios esperantistas que o pediron. En [[1894]], propuxo eliminar as letras acentuadas por serseren "unha barreira na difusión da lingua", eliminar tamén o [[caso acusativo]], cambiar o plural -oj ao italiánitaliano -i, e prescindir da concordancia adxectivo-substantivo por considerala un ''"lastre superfluo''".<ref>[http://web.archive.org/web/20061211163715/http://www.geocities.com/paris/rue/8009/idolinguo/054_074.html]</ref> O hábito de manter inamovibles as regras básicas do esperanto aínda permanece grazas ao fundamento de que o esperanto sobreviviu ás guerras mundiais, aos conflitos internos do movemento e a calquera intento de debilitar o esperantodebilitar. Couturat, que foi o principal impulsor do ido, morreu nun accidente de coche en [[1914]], o cal, xunto á [[Primeira Guerra Mundial]] supuxo un serio revés ao movemento. A pesar de que este se recuperou en certo xeito durante o período de entre-guerras todo o movemento para a instauración dunha lingua internacional sufriu un proceso de fragmentación tras a morte de Couturat. A publicación doutra lingua máis europeizada, o [[interlingue|occidental ou interlingue]], en 1922 supuxo o inicio dun proceso de atomización da comunidade e o ido perdeu a maior parte das súas publicacións periódicas. A ''deserción'' dun dos seus principais promotores, o lingüista danés [[Otto Jespersen]], en 1928 con ocasión da publicación da súa propia linguaxe (o [[novial]]), pareceu sentenciar aoo ido. Despois das guerras mundiais, aos poucos levantouse o movemento idista, pero este comezou a perder membros e case todas as sociedades nacionais desapareceron, incluíndo a Academia de Ido. Actualmente existenexiste un puñado de sociedades que son máis virtuais que reais, aínda que é dignodigna de destacar a sociedade idista de Berlín, o único club idista existente. Este club edita unha revista bilingüe alemán-ido e participa activamente na feira de idiomas de Berlín.

Algúns observadores achacaron o declive do ido ao seu carácter híbrido (parte proxecto de reforma do Esperanto, parte [[Hipótese de Sapir-Whorf|estándar común europeo]]). Segundo isto, no mesmo instante en que o ido non puido suplantar aoo esperanto e que non foi adoptado pola comunidade esperantista, moitos viron a convivencia entre ambas as linguas como un peso innecesario e dirixíronse cara a outros proxectos. Moitos tamén preferiron retornar á comunidade esperantista, moito máis numerosa.

Neste período a supervivencia do idioma sostívose con recursos financeiros acumulados durante o seu período dourado (por exemplo, o químico [[Wilhelm Ostwald]] doou o solicitadogañado dopolo seu [[Premio Nobel]] de [[1909]] a unha fundación idista).

Jespersen, que estivo presente durante oos dez días que duraron as deliberacións do comité en París e que logo formou parte da comisión permanente, escribiu unha historia do ido.<ref>Jespersen, Otto. ''History of our Language (Ido)'' de 1912 [http://web.archive.org/web/19990116231741/http://www.geocities.com/athens/forum/5037/hist.html]. [http://web.archive.org/web/19990117055716/http://www.geocities.com/athens/forum/5037/ojhist.html Traducido do orixinal en ido]</ref>

Moitos promotores do esperanto atacaron aoo ido durante anos. Un deles, Don Harlow (ver [[:eo:Don HARLOW|Don Harlow]] na Wikipedia en esperanto), escribiu unha historia do ido, concretamente no terceiro capítulo do seu ''O libro do esperanto'', "Como construír unha linguaxe".<ref>Harlow, Don. ''How to Build a Language'', capítulo 3.</ref> Algúns criticaron a validez da súa historia, ao que el respondeu nun capítulo, "Ido: Os inicios". Sexa como sexa, os partidarios do ido argumentan que a historia de Harlow non conta co testemuño de todas as partes, como fixo Jespersen. No entanto, está baseada en material doutrasdoutros testemuñastestemuños como [[Émile Boirac]] e [[Gaston Moch]] e con fontes documentais ás cales Jespersen non puido ter acceso (como a correspondencia de Zamenhof con Couturat e outros durante ese período).

A gran maioría de falantes de ido coñeceron a súa existencia tras haber aprendidoaprender esperanto, polo que a porcentaxe de idistas que saben esperanto é moito maior que o caso contrario. O maior número de falantes de ido atópanseatópase en [[Alemaña]], [[Francia]] e [[España]], aínda que en realidade pódensese poden atopar seguidores desta lingua en case trinta países dodos cinco continentes, segundo a lista de representantes nacionais que aparece actualizada en cada número de ''Progreso'', órgano oficial da organización mundial idista.

Ao tratarse dunha lingua artificial, é extremadamente difícil saber o número exacto de falantes, pero estímase que pode haber 100 e 200, e Internet permitiuxerou un renovado interese polapor mesmaela nos últimos anos. En comparación, o [[esperanto]] ten polo menos uns centos de miles,; incluso o psicólogo retirado [[Sidney S. Culbert]], que liderou un estudo a escala mundial, estima esa cifra en 2dous millóns,. conCon todo, moitos esperantistas non cren que esta cifra sexa real, esenón que sexaa consideran un pouco esaxerada.

No entanto, é imprescindible distinguir entre o número de ''falantes'' de ido e ''seguidores'' ou ''simpatizantes'' do idioma. Sempre ha ir a remolque do esperanto, e moitos esperantistas aprendérono máis como curiosidade que para usalo e preferiron apoiar aoo máis coñecido esperanto. É posible atopar en Internet foros trilingües ido-esperanto-lingua nai (inglés, español...), nos cales os diferentes interlocutores comunícansese comunican case sen problemas.

Algúns esperantistas viron o cisma do ido como unha bendición e un número de escritos demostran que había interese en ver como os interesados en crear unha lingua perfecta reformándoa constantemente deixaban o campo abonadopreparado para que o resto (os esperantistas) puidese traballar en usar e promover a lingua por si mesma. Con todo, estes "reformadores constantes" promoveron outros proxectos de reforma, ningún dos cales sobreviviu moito máis alá das mortes dos seus autores, e o ido permaneceu constante desde entón. Pode dicirse que aínda que a comunidade ido foi nos seus inicios de espírito fortemente renovador, os seus días de cambios constantes terminaron e afianzouse como unha lingua terminada, estable e fácil de aprender.

O ido herda moitas das características gramaticalesgramaticais do esperanto, e en moitos casos o vocabulario é similar. Ambas as linguas comparten as metas da simplicidade e da consistencia gramaticalesgramaticais, a facilidade de serseren aprendidas, e o uso de [[palabras raíz]] de varios idiomas europeos. Os dous idiomas, en gran parte, son mutuamente inteligiblesintelixibles. Con todo, foron introducidosintroducíronse certos cambios para tratar algunhas das preocupacións que se presentaron sobre o esperanto. Estes inclúen:

* O [[alfabeto]] esperanto utiliza seis letras non-Latinas latinas, tres das cales non se atopan en ningunha outra lingua existente; consecuentemente, o esperanto recorre con frecuencia a esquemas para representar letras especiais nun texto [[mecanografía|mecanografiado]] e en [[informática]] ou Internet. Isto conduce a unha situación na que a mesma palabra pode aparecer escrita de diversas maneiras. O ido trata este inconveniente usando o [[alfabeto latino]] de 26 letras, con dúasdous [[dígrafo]]s "ch" (/t∫/) e "sh" (/∫/), "qu" representa /kw/, como no inglés "quick", utilízase no canto do esperanto ''kv'', e ''gu'' utilízase no canto de ''gv''.

:A ortografía do ido é fonética no sentido de que cada palabra escrita ten unha pronuncia inequívoca, pero non ten a correspondencia unha a unha entre as letras e asos fonemas, que o esperanto si que ten.

* O ido non posúe regras gramaticalesgramaticais de [[concordancia gramatical|concordancia]] entre palabras con categoría gramatical distinta dentro dunha oración.

* En esperanto non se impoñen regras para a orde das palabras na frase, senón que se emprega a terminación ''-n'' para sinalar o [[obxecto directo]] ([[caso acusativo|acusativo]]) da oración. Deste xeito cada individuo pode ordenar as frases da maneira que máis cómoda lle resulte respecto da súa lingua nativa. Con todo, entre aqueles falantes de [[linguas neolatinas]] úsase unha orde común na frase, coa estrutura suxeito-verbo-obxecto, co que a sinalización do obxecto directo acaba resultando redundante para eles. Por este motivo o Ido elimina o uso da terminación -n para o acusativo cando se use esta orde gramatical concretoconcreta, pero débese seguir aplicando o seu uso sempre que se desexe cambiar a estrutura da frase.

* O esperanto fai un uso intensivo de sufijossufixos e prefixos para transformar unha palabra noutra da mesma familia a partir de raíces sinxelas, de modo que o vocabulario que se ha decumpra aprender para falar esperanto vesese ve reducido a un número de raíces derivables. Con todo, o uso destes afijosafixos chegou a considerarse indiscriminado por moitos partidarios do Ido. Por iso o Ido elimina algunhas destas palabras transformadas engadindo raíces adicionais para palabras que no Esperantoesperanto obtéñensese obteñen por medio de afijosafixos. Tamén impón maior control no uso dedos [[#Os afijos|os seus afijosafixos]], mediante o emprego de regras constantes para evitar abusos e ambigüidades.

* O ido non asume o sexo masculino por defecto para palabras da mesma familia e non deriva a palabra feminina agregandoagregándolle un sufijosufixo feminino á palabra masculina, como o fai o Esperantoesperanto estándar. En lugar diso, algunhas palabras-raíz defínense como de [[xénero gramatical|xénero neutro]], e dous sufijossufixos distintos derivan as palabras específicas masculinas e femininas.

Existe, no entanto, unha corrente do Esperantoesperanto que utiliza un método similar: en esperanto o sufixo para o feminino é '''-ino''' ( '''-nj''' se é nomeado con intención de agarimo, por exemplo en españolgalego "nai" > "mami ") e o sufijosufixo, non oficial, para masculino é '''-iĉo''', (o motivo dese sufijo en concreto? porque existe un sufijosufixo, oficial, para nomear algo masculino cariñosamente: '''-ĉj'''. Así que se de '''-nj''' > '''-ino''', entón loxicamente, de '''-ĉj''' > '''-iĉo''').

* Na medida do posible, o Idoido tenta usar en todo momento palabras que se asemellen a outras xa existentes na maioría das linguas nas que se basea. O esperanto, con todo, outorga maior prioridade á construción mediante afijosafixos e á gramática (distorsionando ás veces a etimoloxía para facilitar a adhesión de afijosafixos), co obxectivo de evitar unha excesiva preferencia cara ás linguas nas que se basea, tratando de dar un carácter máis neutral.

* O ido utiliza [[elisión]] para evitar a [[cacofonía]]. En esperanto, a libre orde das palabras permite evitar o devandito problema.

* [http://www.idolinguo.blogspot.com - Dicionario Ido-portugués]