Lúa: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m →Relevo lunar: arranxiños |
m https://academia.gal/dicionario/-/termo/busca/gran |
||
Liña 8:
A [[rotación]] da Lúa foise [[sincronía|sincronizando]] ó longo do tempo coa da Terra, de xeito que sempre se observa aproximadamente a mesma parte de superficie dende a Terra. O hemisferio visible está marcado con escuros [[Mar lunar|mares lunares]] de orixe [[volcán]]ico entre as brillantes montañas antigas e os destacados [[Cráter de impacto|astroblemas]]. Malia ser en aparencia o obxecto máis brillante no ceo despois do [[Sol]], a súa superficie é en realidade moi escura, cunha reflexión similar á do [[carbón]]. A súa prominencia no ceo e o seu ciclo regular de fases fixeron da Lúa un obxecto con importante influencia cultural desde a antigüidade tanto na linguaxe, como no [[Calendario lunar|calendario]], a [[arte]] ou a [[mitoloxía]]. A influencia gravitatoria da Lúa produce as [[marea]]s e o aumento da duración do día. A distancia orbital da Lúa, preto de trinta veces o diámetro da Terra, fai que se vexa no ceo co mesmo tamaño que o Sol e permite que a Lúa cubra exactamente ao Sol nas [[Eclipse solar|eclipses solares]] totais. Esta coincidencia de tamaño visual aparente é unha coincidencia. A distancia lineal da Lúa á Terra está aumentando a un ritmo de 3,82 ± 0,07 cm por ano, aínda que esta taxa non é constante.<ref>{{Cita web|url=http://lasp.colorado.edu/life/GEOL5835/Moon_presentation_19Sept.pdf|título=The Lunar Orbit Throughout Time and Space|nome1=Adrienne|apelidos1=Dove|nome2=Stuart|apelidos2=Robbins|nome3=Colin|apelidos3=Wallace|data= setembro 2005}}</ref>
A Lúa é o único [[Obxecto astronómico|corpo celeste]] no que o ser humano realizou un [[Alunizaxe|descenso tripulado]]. Aínda que o [[programa Lúa]] da [[Unión Soviética]] foi o primeiro en alcanzar a Lúa cunha [[nave espacial]] non tripulada, o [[programa Apolo]] de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] conseguiu as únicas misións tripuladas ata a data, comezando coa primeira órbita lunar tripulada polo [[Apollo 8]] en [[1968]], e seis aluaxes tripulados entre [[1969]] e [[1972]], sendo o primeiro o [[Apollo 11]] en 1969. Estas misións regresaron con máis de 380 kg de [[rocha lunar]], que permitiron alcanzar unha detallada comprensión xeolóxica das orixes da Lúa (crese que se formou fai 4500 millóns de anos logo dun [[Big Splash|
Desde a misión do [[Apollo 17]] en 1972, foi visitada unicamente por [[Sonda espacial|sondas espaciais]] non tripuladas, en particular polos [[astromóbil]]es soviéticos [[Programa Lunokhod|Lunokhod]]. Desde [[2004]], [[Xapón]], [[China]], [[India]], Estados Unidos, e a [[Axencia Espacial Europea]] enviaron [[Nave espacial|orbitadores]]. Estas naves espaciais confirmaron o descubrimento de auga xeada fixada ao [[regolito]] lunar en cráteres que se atopan na zona de sombra permanente e están situados nos polos. Planeáronse futuras misións tripuladas á Lúa, tanto por gobernos como por empresas privadas, pero non se puxeron en marcha aínda. A Lúa mantense, baixo o [[tratado do espazo exterior]], libre para a exploración de calquera nación con fins pacíficos.<ref name=UNtreatydatabase>{{cita web |autor=UNOOSA | título = Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, includingthe Moon and Other Celestial Bodies | data = 01-01-2008 | url = http://www.oosa.unvienna.org/oosa/SpaceLaw/outerspt.html |dataacceso= 27/12/2014 |lingua=inglés}}</ref>
Liña 23:
A orixe da Lúa é incerta, mais as similitudes ao descubrir que a composición da Lúa era a mesma que a da superficie terrestre supúxose que a súa orixe tiña que vir da propia Terra. Varios mecanismos foron propostos para explicar a formación da Lúa fai 4.527 ± 0.010 millóns de anos. Esta idade é calculada en base á datación do [[isótopo]] das rochas lunares, entre 30 e 50 millóns de anos logo da orixe do Sistema Solar.<ref>{{cita publicación periódica |doi= 10.1126/science.1118842 |revista=[[Science (xornal)|Science]] |ano=2005 |volume=310 |número=5754 |páxinas=1671–1674 |título=Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon |apelidos=Kleine |nome=T. |autor2=Palme, H.; Mezger, K.; Halliday, A.N. |pmid=16308422|lingua=inglés}}</ref> Estes inclúen a fisión da Lúa desde a codia terrestre a través de [[Forza centrífuga|forzas centrífugas]],<ref name="Binder">{{cita publicación periódica |apelido=Binder |nome=A.B. |título=On the origin of the Moon by rotational fission |revista=The Moon |ano=1974 |volume=11 |número=2 |páxinas=53–76 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon...11...53B |doi=10.1007/BF01877794|lingua=inglés}}</ref> que deberían haber requirido tamén un xiro inicial da Terra;<ref name="BotM">{{cita libro|apelidos=Stroud|nome=Rick|título=The Book of the Moon|editor=Walken and Company|ano=2009|páxinas=24–27|isbn=0802717349}}</ref> a atracción gravitacional da Lúa en estado de formación,<ref name="Mitler">{{cita publicación periódica|apelido=Mitler |nome=H.E. |título=Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin |revista=[[Icarus (xornal)|Icarus]] |ano=1975 |volume=24 |páxinas=256–268 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1975Icar...24..256M |doi=10.1016/0019-1035(75)90102-5}}</ref> que houbese requirido unha extensión inviable da [[atmosfera terrestre|atmosfera]] para disipar a enerxía da Lúa, que se atopaba pasando;<ref name="BotM" /> e a co-formación da Lúa e a Terra xuntas no [[disco de acrecemento|disco de crecemento]] primordial, aínda que isto non explica o esgotamento de ferro en estado metálico na Lúa.<ref name="BotM" /> Estas hipóteses tampouco poden explicar o forte [[momento angular]] no sistema Terra-Lúa.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Stevenson |nome=D.J. |título=Origin of the moon–The collision hypothesis |revista=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |ano=1987 |volume=15 |páxinas=271–315 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S |doi=10.1146/annurev.ea.15.050187.001415}}</ref>
[[Ficheiro:Big Splash Theia.gif|miniatura|esquerda|Animación (non esta a escala) de [[Theia]] impactando contra a [[Terra]] provocando a formación da Lúa.]]
Nese aspecto, algúns [[Astronomía|astrónomos]] e [[Xeoloxía|xeólogos]] alegan que a Lúa teríase desprendido dunha masa incandescente de rocha licuefeita primordial, acabada de formar, a través da [[forza centrífuga]]. Un corpo tan grande en relación ao noso planeta dificilmente podía ser capturado nin tampouco era probable que se formara xunto á Terra. A hipótese xeral hoxe en día é que o sistema Terra-Lúa formouse como resultado dun [[Big Splash|grande impacto]]: na que un [[corpo celeste]] do tamaño aproximado de [[Marte]] (chamado [[Big Splash#Theia|Theia]]) colidiu coa [[Historia da Terra|nova Terra]], a enorme enerxía fornecida polo choque fundiu a [[codia terrestre]] ao completo e guindou gran cantidade de restos incandescentes ao espazo. Co tempo, formouse un anel de rochas ao redor do noso planeta ata que, por [[acrecentamento]], formouse a Lúa.<ref name="taylor1998">{{cita web|url=http://www.psrd.hawaii.edu/Dec98/OriginEarthMoon.html|título=Origin of the Earth and Moon |apelido=Taylor|nome=G. Jeffrey|data=31 de diciembre de 1998|editor=Planetary Science Research Discoveries|dataacceso=7 de abril de 2010|lingua=inglés}}</ref> Crese que impactos xigantescos eran comúns no Sistema Solar primitivo. As modelaxes dun
Trala súa formación, a Lúa experimentou un período cataclísmico, datado en torno a fai 3800-4000 millóns de anos, no que a Lúa e os outros corpos do Sistema Solar interior sufriron violentos impactos de grandes asteroides. Este período, coñecido como [[bombardeo intenso tardío]], formou a maior parte dos cráteres observados nos biosbardos, así como en [[Mercurio (planeta)|Mercurio]]. A análise da superficie da Lúa dá importantes datos sobre este período final na formación do Sistema solar. Posteriormente produciuse unha época de vulcanismo consistente na emisión de grandes cantidades de [[lava]], que encheron as maiores concas de impacto formando os mares lunares e que acabou fai 3.000 millóns de anos. Desde entón, pouco máis acaeceu na superficie lunar que a formación de novos cráteres debido ao impacto de asteroides.
Liña 31:
Recentemente, con todo, os datos enviados pola sonda xaponesa [[Kaguya|SELENE]] (acrónimo de Selenological and Engineering Explorer) mostraron que devandito vulcanismo durou máis do que se pensaba, habendo acabado na cara oculta fai 2500 millóns de anos.<ref>[http://www.sondasespaciales.com/index.php?option=com_content&task=view&id=11318&Itemid=42 El vulcanismo lunar duró más tiempo del esperado]</ref>
A importante cantidade de enerxía liberada no
|lingua=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|apelido=Tonks|nome=W. Brian|autor2=Melosh, H. Jay|ano=1993|título=Magma ocean formation due to giant impacts|publicación=Journal of Geophysical Research|volume=98|número=E3|páxinas=5319–5333|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1993JGR....98.5319T|doi=10.1029/92JE02726|lingua=inglés}}</ref> A recentemente formada Lúa puido tamén haber tido o seu propio [[océano de magma lunar]]; as estimacións da súa profundidade varían entre 500 km e o radio enteiro da Lúa.
A súa órbita inicial era moito máis próxima que a actual e o día terrestre era moito máis curto xa que a Terra rotaba máis rápido. Durante centos de millóns de anos, a Lúa estivo afastándose lentamente da Terra, á vez que diminuíu a velocidade de [[rotación]] terrestre debido á transferencia de [[momento angular]] que se dá entre os dous astros. Este proceso de alonxamento continúa actualmente a razón de 38 [[milímetro|mm]] por ano.
Malia a súa exactitude explicando moitos aspectos da evidencia, aínda hai algunhas dificultades que non son explicadas na súa totalidade pola hipótese do
== Características físicas ==
Liña 43:
=== Estrutura interna ===
A Lúa é un corpo [[diferenciación planetaria|diferenciado]]: ten [[Codia terrestre|codia]], [[Manto terrestre|manto]] e [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo]] diferentes [[Xeoquímica|xeoquimicamente]]. A Lúa ten un [[núcleo interno]] sólido rico en [[ferro]] cun radio de 240 quilómetros e un [[núcleo externo]] composto principalmente de ferro líquido cun radio de aproximadamente 300 quilómetros. Ao redor do núcleo hai unha capa límite parcialmente fundida cun radio duns 500 quilómetros.<ref name="nasa"/> Crese que esta estrutura desenvolveuse a partir da [[cristalización fraccionada]] dun [[océano de magma lunar|océano de magma]] global pouco logo da formación da Lúa, fai 4.500 millóns de anos.<ref name="crystallization"/>
A cristalización deste océano de magma crearía un manto [[máfico]] a partir da [[Precipitación (reacción)|precipitación]] e o afundimento dos minerais [[olivina]], [[piroxena]] e [[ortopiroxena]]; despois de que preto de tres cuartas partes do océano de magma houbese cristalizado, os minerais [[plaxioclasio]] de menor densidade podíanse formar e flotar nunha costra na parte superior.<ref name="S06"/> Os últimos líquidos en cristalizar estarían inicialmente comprendidos entre a codia e o manto, cunha
A Lúa é o segundo satélite máis denso do sistema solar logo de [[Ío (lúa)|Ío]].<ref name="Schubert2004" /> Con todo, o núcleo interior da Lúa é pequeno, dun radio duns 350 km ou menos;<ref name="W06" /> isto é só un 20% do tamaño da lúa, en contraste co aproximadamente 50% da maioría dos outros [[planeta terrestre|corpos terrestres]]. A súa composición non está ben delimitada, pero é probable que sexa de [[ferro]] metálico aliado cunha pequena cantidade de [[xofre]] e [[níquel]]; a análise da rotación variable no tempo da Lúa indican que está, como mínimo, parcialmente fundido.<ref name="laser" />
Liña 50:
[[Ficheiro:MoonTopoLOLA.png|miniatura|320px|Topografia da Lua.]]
A [[topografía]] da Lúa foi medida con [[lidar|altimetría láser]] e [[estereoscopia|análise estereoscópica]].<ref name="Topography" /> A característica topográfica máis visible da Lúa é a [[conca Polo Sur-Aitken]] da cara oculta, duns 2.240 km de diámetro: o cráter máis grande da Lúa e o cráter máis grande coñecido do sistema solar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Mineralogy"/> Con 13 km de profundidade, o seu fondo é o punto máis baixo da superficie lunar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Discoveries"/> As maiores elevacións da superficie da Lúa están localizadas inmediatamente no nordeste; suxeriuse que esta área pudo ser formada polo impacto de forma oblicua a conca do Polo sur-Aitken.<ref name="Conference" /> Outras concas de
==== Características volcánicas ====
{{Artigo principal|Mar lunar}}
| |||