Xoán da Cruz: Diferenzas entre revisións

[[Ficheiro:Cornelis_boel-apariciones_milagrosas_en_una_reliquia_de_san_juan_de_la_cruz.jpg|miniatura|Gravado en talla doce de [[Cornelis Boel]], orixe da iconografía do santo, publicado na obra de frei José de Jesús María ''Relacion de un insigne milagro que Nuestro Señor obra continuamente en vna parte de carne del venerable P.F. Iuan de la Cruz primer Religioso Descalço Carmelita, autenticado y aprouado por el señor don Iuan Vigil de Quiñones, Obispo de Valladolid''. Madrid, por la viuda de Alonso Martín, 1615.<ref>Egido, Teófanes, «Hagiografía y estereotipos de santidad contrarreformista (La manipulación de san Juan de la Cruz)», ''Cuadernos de Historia Moderna'', 25 (2000), pp. 61-85, p. 73.</ref>]]

Naceu en 1542 no municipio [[Provincia de Ávila|abulense]] de [[Fontiveros]], situado na área delimitada por [[Madrigal de las Altas Torres]], [[Arévalo]] e [[Ávila|Ávila.]].<ref>Jean Canavaggio y Bernard Darbord, [http://books.google.com/books?id=AxSOtzYsvLMC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA164#v=onepage&q&f=false ''Historia de la literatura española: El siglo XVI''], Barcelona, Ariel, 1994, vol. 2, pág. 164. [//es.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9788434474536 ISBN 978-84-344-7453-6]</ref> Naceu como Juan de Yepes Álvarez nunha familia de conversos (descendentes de xudeus conversos ao cristianismo), fillo dun tecedor toledano chamado Gonzalo de Yepes e de Catalina Álvarez.<ref>{{Cita libro|título=Conversos, Inquisition, and the Expulsion of the Jews from Spain|apelidos=Roth, Norman|editorial=The University of Wisconsin Press|ISBN=0-299-14230-2|url=https://books.google.com.ar/books?id=nzJ5340UZKMC&pg=PA157}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.elpais.com.uy/08/11/01/predit_379014.asp|apelidos=Luciano Álvarez|título=Gonzalo de Yepes y Catalina Álvarez|cita=Gonzalo es el hijo de una noble familia de judíos conversos de Toledo. Huérfano, fue criado por unos tíos ricos, dueños de un negocio de tejidos de seda, que lo iniciaron desde muy joven en el comercio.}}</ref> Tivo dous irmáns máis vellos chamados Francisco e Luis. O pai de Juan morreu cando tiña catro anos, o que deixou a familia nunha difícil situación.<ref>{{Cita web|url=http://www.realacademiatoledo.es/files/toletum/0005/08_toletum05_gomezbachiller.pdf|apelidos=José Carlos Gómez-Menor Fuentes|título=El bachiller Diego de Yepes, cura de Domingo Pérez, morador en Torrijos}}</ref> O seu irmán Luis morreu cando el tiña seis anos, quizais pola mala alimentación.<ref>Moliner 2004:74</ref> A nai e os dous fillos restantes, Francisco e o propio Juan, sufriron una perentoria pobreza, polo que se viron obrigados a trasladarse primeiro a [[Arévalo]], onde viviron durante catro anos, e en 1551 a [[Medina del Campo|Medina del Campo.]]. A tradición achacaba a estas penalidades pasadas que Juan fose un home de escasa corpulencia, bastante baixo de estatura, tanto que Tareixa de Ávila o chamou "o meu medio frade". Con todo, na exhumación, estudo e restauración dos seus restos que se fixo en 1992, confirmouse que a súa estatura estaba entre 1,60 e 1,65 m., normal para a súa época. O incremento de fortuna, que lles reportou o matrimonio do irmán máis vello con Ana Izquierdo, conseguiu que se establecesen alí definitivamente. Juan, grazas á súa condición de pobre de solemnidade, puido asistir ao Colexio dos Nenos da Doutrina, privilexio que o obrigou a realizar certas contraprestacións, como asistir no convento, a axuda a Misa e aos Oficios, o acompañamento de enterros e a práctica de pedir esmola.<ref>{{Cita publicación periódica|título=Los colegios de doctrinos o de niños de la doctrina cristiana|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9525|ISSN=0018-2141|cita=Los llamados Colegios de Doctrinos o de Niños de la Doctrina Cristiana, verdaderas instituciones de asistencia y reeducación social que poblaron la geografía hispana en los siglos XVI y XVII.|número=192}}</ref> A mínima formación recibida no colexio capacitouno para continuar a súa formación no recentemente creado (1551) Colexio dos [[Compañía de Xesús|xesuítas]], que lle deu una sólida base en Humanidades. Como alumno externo e a tempo parcial, debía compaxinar os seus estudos cun traballo de asistencia no Hospital da nosa Señora da Concepción de Medina del Campo, especializado na curación de enfermidades venéreas.

Así, pois, entre 1559 e 1563, estudou cos xesuítas; durante os primeiros tres anos, recibe a formación segundo a nova [[Ratio Studiorum]], en que o latín era a base de todo o [[Currículo (educación)|currículo]]; no cuarto ano, á parte de recibir instrución retórica, aprendeu a escribir en latín, a construír versos neste idioma e a traducir a [[Marcus Tullius Cicero|Cicerón]], [[Xulio César]], [[Virxilio]], [[Ovidio]], [[Marcial]] e [[Horacio|Horacio.]]. Simultaneamente, viviu as novas correntes do [[Humanismo cristiano|humanismo cristián]], con estilo e comportamentos renovados na pedagoxía.

A súa insatisfacción co modo de vivir a experiencia contemplativa no Carmelo, fixérono considerar ir á Cartuxa, pero en 1567 regresou a Medina del Campo por uns poucos días para ser ordenado [[presbítero]] e celebrar a súa primeira [[misa]] en presenza do seu irmán, o resto da súa familia e os seus amigos do convento e alí coñeceu a [[Tareixa de Ávila|Teresa de Cepeda e Ahumada]], futura santa Tareixa de Xesús, que chegara á cidade para fundar una nova sede da súa Reforma carmelita, os chamados [[Orde dos Carmelitas Descalzos|carmelitas descalzos.]].<ref>{{Cita libro|título=Obras Completas San Juan de la Cruz|editorial=Editorial de Espiritualidad|ISBN=9788470683459|url=http://www.agapea.com/libros/OBRAS-SAN-JUAN-DE-LA-CRUZ-NUEVA-EDIC-ESPIRITUALIDAD-isbn-8470683454-i.htm|edición=6ª}}</ref> Teresa convenceu a Juan e uniuno á súa causa de reforma da súa orde, que tropezou cunha grande hostilidade por parte dos [[Orde de Santa María do Monte Carmelo|carmelitas calzados]].

Juan regresou a [[Salamanca]] e iniciou estudos de [[teoloxía]] durante o curso 1567-1568, pero só terminou un curso de catro polo que non obtivo nin sequera o grao de bacharel. En agosto abandonou Salamanca para acompañar a Teresa na súa fundación feminina de [[Valladolid|Valladolid.]]. O 28 de novembro de 1568 fundou en [[Duruelo]] (Ávila) o primeiro convento da rama masculina do Carmelo Descalzo seguindo a "Regra Primitiva" de Santo Alberto, isto é, un establecemento que propugna o retorno á práctica orixinal da orde.<ref>{{Cita web|url=http://www.ocd.pcn.net/reg_es.htm|apelidos=Orden de Carmelitas Descalzos|título=Regla «Primitiva» de la Orden de la Bienaventurada Virgen María del Monte Carmelo|cita=Regla «Primitiva» de la Orden de la Bienaventurada Virgen María del Monte Carmelo, dada por San Alberto, Patriarca de Jerusalén, y confirmada por Inocencio IV.}}</ref> Durante a cerimonia cambiou o seu nome polo de frei Juan de la Cruz. En 1570 a fundación trasladouse a [[Mancera de Abajo|Mancera]], onde Juan desempeñou o cargo de subprior e mestre de [[Noviciado|novicios.novizos]].<ref>{{Cita web|url=http://www.manceradeabajo.es/index.asp?t=Historia&id_categoria=1733|apelidos=Ayuntamiento de Mancera de Abajo|título=Resumen histórico de Mancera de Abajo|cita=En el siglo XVI llegan a Mancera dos personajes que habían de ser muy importantes, en la vida espiritual de la España de la época, Santa Teresa de Jesús, y San Juan de la Cruz.}}</ref> En 1571, despois de una breve estancia en [[Pastrana]], onde puxo en marcha o seu noviciado, estableceuse en [[Alcalá de Henares]] como [[Reitorado|reitor]] do recentemente fundado Colexio convento de Carmelitas Descalzos de San Cirilo.<ref>{{Cita web|url=http://cvc.cervantes.es/artes/ciudades_patrimonio/alcala_henares/paseo/colegio_carmelitas.htm|apelidos=Centro Virtual Miguel de Cervantes|título=Colegio convento de Carmelitas Descalzos de San Cirilo|cita=vale la pena evocar al primer rector de este colegio, el abulense San Juan de la Cruz (1542-1591), místico y doctor de la Iglesia, cuya festividad se conmemora el 14 de diciembre. A la altura de estas paredes donde tan clara se oyó su voz, queda el visitante en disposición de recordar versos inefables, como aquellos donde el poeta nos habla de una intimidad ferviente, que orienta hacia lo sagrado:}}</ref>

En 1578 dirixiuse a [[Andalucía]] para recuperarse completamente. Pasou por [[Almodóvar del Campo]], berce dos místicos [[Xoán de Ávila|San Xoán de Ávila]] e [[JuanXoán Bautista de lada Concepción|San Xoán Bautista da Concepción]], e logo chegou como vigairo ao convento do Calvario en [[Beas de Segura]], [[Provincia de Xaén|Xaén.]]. Estableceu amizade con [[Ana de Jesús]], tras algunhas visitas á fundación de Beas. En xuño de 1579 estableceuse na fundación de [[Baeza]] onde permaneceu como Reitor do Colexio Maior até 1582, en que marchou para Selecta tras ser nomeado Terceiro Definidor e Prior dos Mártires desa cidade. Realizou numerosas viaxes por Andalucía e Portugal, por razóns do cargo. En 1588 foi elixido Primeiro Definidor e Terceiro Consiliario da Consulta, o cal o trasladou a [[Segovia]].

Inmediatamente trala súa morte, o seu corpo foi desposuído e iniciáronse os preitos entre [[Úbeda]] e [[Segovia]] pola posesión dos seus restos. En 1593, estes, mutilados, trasladáronse clandestinamente a Segovia, onde repousan no Convento dos Carmelitas Descalzos. O proceso de [[Beato|beatificación]] e [[canonización]] iniciouse en 1627 e finalizou en 1630. Foi beatificado en 1675 por [[Clemente X, papa|Clemente X]] e canonizado por [[Bieito XIII, papa|Benedito XIII]] en 1726. Posteriormente, o [[24 de agosto]] de [[1926]], [[Pío XI, papa|Pío XI]] proclamouno [[Doctor de la Iglesia|Doutor da Igrexa Universal.]].<ref>{{Cita web|url=http://ec.aciprensa.com/d/doctoresiglesia.htm|apelidos=Chapman, John|título=Doctores de la Iglesia|cita=San Juan de la Cruz. (1542-1591). Cofundador de los carmelitas descalzos. Doctor de la teología mística. Aclamado doctor el 24 de agosto, 1926 por Pío XI.}}</ref> Dende 1927, os restos do corpo incorrupto do santo descansan nun mausoleo erixido nunha capela do segoviano Convento dos Carmelitas Descalzos, xunto ao Santuario da Fuencisla, no val do [[Eresma]].

As poesías atribuíbles sen lugar a dúbida a San Xoán da Cruz son as recollidas no [[Manuscrito de Sanlúcar|códice de Sanlúcar]] ou manuscrito S, xa que este foi supervisado polo mesmo San Xoán. O repertorio dos seus poemas, segundo devandita fonte, restrínxese a dez composicións (os tres poemas maiores citados e outras sete composicións), a condición de que os romances que comprenden os textos titulados ''[[In principio erat Verbum]]'', que son un total de nove, sexan considerados unha única obra. A autenticidade do resto da súa obra poética non puido aínda ser dilucidada pola crítica. Por tradición acéptase xeralmente que tamén son seus os poemas ''Sin arrimo y con arrimo'' e ''Por toda la hermosura'', e as [[Letrilla|letrillasletrilla]]s ''Del Verbo divino'' e ''Olvido de lo criado.''. As sete glosas e poemas «menores» de autoría non está discutida son os seguintes: (cítanse polo primeiro verso):<ref name="EliaMancho">P. Elia y Mª J. Mancho, [http://cvc.cervantes.es/obref/sanjuan/introduccion/repertorio.htm#2] «El repertorio de las poesías», en la [http://cvc.cervantes.es/obref/sanjuan/introduccion/ «Introducción»] a la [http://cvc.cervantes.es/obref/sanjuan/ edición de las ''Poesías'' de San Juan de la Cruz], [http://cvc.cervantes.es/obref/clasicos/ Clásicos hispánicos] del [http://cvc.cervantes.es/portada.htm Centro Virtual Cervantes], 2002.</ref>

[[Ficheiro:JohnCrossRelicsUbeda.jpg|miniatura|200x200px|Relicario de san Xoán da Cruz en [[Úbeda|Úbeda.]]. O seu corpo permanece [[Incorruptibilidade cadavérica|incorrupto]] e perfectamente flexible.]]

A existencia destas tres vías correspóndese coas tres potencias clásicas da alma: [[memoria]], [[Entendimiento|entendemento]] e [[vontade]], que nesta mesma orde son reducidas a un estado de perfecto silencio. O silencio da memoria é chamado na mística esperanza. O silencio do entendemento chámase fe e o silencio da vontade caridade ou amor. Estes tres silencios representan á vez un baleiro interior e unha renuncia dun mesmo que alcanza o seu máximo grao a través da virtude da caridade. De aí sobreveñen a enorme [[angustia]] e a sensación de morte característica dos [[Misticismo|místicos]], pois unirse a Deus é un perderse previo a si mesmo para despois gañarse.

San Xoán da Cruz ofrece unha radical orixinalidade no misticismo consistente no concepto de noite escura espiritual. Dende os inicios históricos da vida retirada [[Ermitaño|eremítica]], os buscadores renunciaban aos bens e praceres mundanos someténdose a xaxúns e outras asperezas, co obxecto de baleirar os seus desexos do mundo e enchelo de bens máis elevados. San Xoán da Cruz aclara que esta é soamente a primeira etapa, xa que tras ela vén a citada noite espiritual, en que o buscador, xa desapegado dos consolos e praceres mundanos, perderá tamén o apoio da súa paz, das súas suavidades interiores, entrando na máis "espantable" noite á que si segue a perfecta contemplación.{{Cita|Unha das partes máis orixinais e máis profundas da doutrina de san Xoán da Cruz, coa que máis fixo progresar a teoloxía mística e mereceu o título de Doutor, é a que se refire ao que el chama a noite pasiva do espírito.|[[Réginald Garrigou-Lagrange]]<ref>{{cita libro |apelidos= Garrigou-Lagrange|nome= Réginald|ligazón-autor= Réginald Garrigou-Lagrange|título= L'amour de Dieux et la croix de Jésus|url= http://openlibrary.org/books/OL20212420M/L'_amour_de_Dieu_et_la_croix_de_J%C3%A9sus.|dataacceso=17 de xullo de 2011 |lingua= francés|edición= II|ano= 1929|lugar= París|editorial= Éditions du Cerf|id= OL20212420M|páxinas= 549}}

No seu soado debuxo do Monte de perfección a recta senda do ascenso aparece arrodeada por dous camiños laterais sen saída. O da dereita, o camiño mundano, sinala os seus perigos: posuír, gozo, saber, consolo, descanso. Así mesmo o da esquerda marca tamén os perigos dun camiño espiritual: gloria, gozo, saber, consolo, descanso. Sorprende especialmente a lenda dos chanzos do camiño central, o correcto, nos cales se le: Nada, nada, nada, nada, nada. Como nota deste gráfico o autor escribe: "Dá avisos e doutrina, así aos principiantes como aos aproveitados, moi proveitosa para que saiban desembarazarse de todo o temporal e non embarazarse co espiritual, e queden na suma nudez e liberdade de espírito, a cal se require para a divina unión". Algunhas das súas frases breves resumen ben a súa doutrina, como: "Nega os teus desexos, e acharás o que desexa o teu corazón" e "O amor non consiste en sentir grandes cousas, senón en ter gran nudez, e padecer polo Amado"''.''

* ''La música callada'', de [[FedericoFrederic Mompou]] en 1893–1987. É una obra para piano composta de 28 pequenas pezas, agrupadas en catro cadernos publicadas en 1959, 1962, 1965 e 1967, respectivamente. O título está tomado dos versos «...la música callada/la soledad sonora...» do ''Cántico espiritual''.<ref>{{Cita web|url=http://www.opusmusica.com/012/callada.html|apelidos=José Prieto Marugán|título=La música callada}}</ref>

* ''Noche oscura'', de [[Jesús Torres (compositor)|Jesús Torres.]]. Composta en 2006, para soprano e piano, sobre versos de ''Noche oscura del alma''. Publicada por TRITÓ Edicions.