Historia precolombiana de Colombia: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Breogan2008 (conversa | contribucións)
Breogan2008 (conversa | contribucións)
Sen resumo de edición
Liña 28:
=== Os Taironas ===
[[Ficheiro:Lost_City_Ruins.jpg|miniatura|[[Ciudad Perdida]].]]
Os Taironas habitaron a zona máis setentrional de Colombia, exactamente na [[Serra Nevada de Santa Marta|Serra nevada de Santa Marta]], onde os pobos estaban comunicados por unha rede de camiños de pedra, e as súas vivendas eran de forma circular, sen xanelas e techadas de palma de montaña. Os Tairona formaban unha [[autarquía]] pois os seus territorios comprendían varios pisos térmicos. Iso permitiulles contar cunha dieta variada, na que ademais de bolos, os Taironas eran consumidores de chicha e [[Arepa|arepas.]] Para adozar as bebidas, usaban o [[mel]], que producían en [[Colmea|colmeas]] feitas por eles. No ámbito froiteiro, sobresae a produción de hortalizas, as [[Annona muricata|guanábanas]], piñas, aguacates e [[Psidium|guayabas.]]. A súa principal fonte proteica era o peixe obtido do comercio con outros pobos que vivían preto de mar.<ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/ninos/taironas/tairona5.htm|título=El mundo Tairona - La alimentación era muy variada}}</ref>
 
Cada cidade grande (uns 1000 habitantes) xeralmente contaba cun Cacique, figura con poucas atribucións divinas, quen dentro dos límites da súa cidade, cumpría funcións cerimoniais, executivas, e xudiciais. Os caciques podían ter opinións diverxentes, pero as institucións inermes e uniformes da Nación Tairona eran os sacerdotes; respectados e mesmo venerados, eles, a pesar de carecer de autoridade executiva, influenciaban notablemente nas decisións dos consellos e rexían a vida dos habitantes baixo os preceptos dos deuses. As cidades tamén achegaban homes, para ser adestrados como guerreiros, isto estaba a cargo de consellos conformados por representantes dos caciques de cada cidade. Ao terminar o seu adestramento, os homes eran chamados "''Manicatos''".<ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/ninos/taironas/tairona8.htm|título=El mundo Tairona - Manicatos era el nombre de los guerreros más famosos}}</ref>
Liña 46:
A contribución dos Muiscas á cultura colombiana é quizais a máis importante. Destácanse xogos como o tezo (turmequé), que foi inventado polos muiscas, e ao que os españois lle agregaron o detalle da pólvora. A mitoloxía muisca transcendeu debido a que [[Bogotá]] se instituyó como capital do Novo Reino de Granada, e moitos cronistas asentáronse alí. Segundo os muiscas, entre os seus varios deuses, os máis importantes eran [[Sué]] (O Sol), a quen erixiron o templo de [[Sugamuxi]] ou Suamox (Sogamoso). [[Chía (deusa)|Chía]] (A Lúa), e o seu templo no pobo que hoxe leva ese mesmo nome, o segundo en orde de importancia. Outros personaxes como [[Bochica]], que non eran deuses, eran lembrados por todos. Ademais , os muiscas son a nación que deu orixe á lenda de "[[El Dorado]]".<ref>{{Cita web|url=http://www.bbc.com/mundo/noticias/2013/01/130115_cultura_eldorado_yv|título=La verdad detrás del mito de El Dorado}}</ref>
 
Eran os únicos produtores de esmeraldas, monopolizaron a minería do cobre, o carbón tanto vexetal como mineral, e contaban coas minas de sal de Nemocón, Zipaquirá e Tausa. As esmeraldas, o sal e o cobre, necesarios para fabricar xoias, eran trocadas cos [[Pobo pijao|pijaos]] e os [[Pobo panche|panches]], que habitaban o sur; en cambio, estes dábanlles ouro, que tiñan en abundancia. Os bosques eran públicos, do mesmo xeito que as lagoas, os páramos e as riveras dos ríos, facendo a produción alimenticia acorde ás necesidades de cada habitante. En [[Bacatá]], Chocontá e [[Hunza, Colombia|Hunza]], establecéronse o tres grandes mercados onde a xente reuníase a cambiar as súas mercadorías. As fontes salgadas estaban rodeadas de fornos, que podían ser usados por todos para evaporar a auga e obter [[Halita|sal gema.halita]]. O seu mecanismo social de redistribución funcionou paralelamente ao sistema de intercambio. Os caciques captaban os excedentes produtivos por medio de tributo, redistribuíndo unha parte entre a poboación a través dun fondo de consumo común.<ref>{{Cita web|url=http://www.portafolio.co/economia/finanzas/excedente-e-intercambio-185060|título=Excedente e intercambio}}</ref>
 
=== Os quimbayas ===
[[Ficheiro:Poporo_quimbaya.jpg|miniatura|Poporo quimbaya.]]
Os quimbayas habitaron a rexión do actual [[Eixo cafeteiro]], sobre todo no [[Quindío|Quindío.]]. Son famosos pola súa habilidade de construción coa guadua, a súa ourivaría e os seus guerreiros. Vivían en chozas redondas de guadua con teitos de palma, e foron os creadores do poporo quimbaya, e o Tesouro dos Quimbayas.<ref>{{Cita web|url=http://www.semana.com/cultura/articulo/el-tesoro-quimbaya-un-regalo-dorado/458535|título=El tesoro quimbaya: un regalo dorado}}</ref>
 
Os quimbayas practicaban o método de "''talla e queima''", que era compensado con seméntaa de guaduales, que ademais de ser fonte de madeira, conservaban a auga e restablecían os nutrientes da terra. Tamén implementaron a [[rotación de cultivos]], e eran expertos en facer terrazas nas zonas máis pendentes, desa forma evitaban a erosión. Os cultivos máis comúns, eran os de millo, arracacha, fríjol, fique e yuca. Por outra banda practicaban a recolección de froitas e bayas, especialmente as de guamas, pithayas, guayabas, aguacates e caimitos. Ademais recollían os panales silvestres para extraer [[mel]], a cal consumían virxe e tamén sacaban cera, que usaban para facer as pezas de ouro baixo a técnica de moldeo á [[cera]] perdida.<ref>{{Cita web|url=http://www.cronicadelquindio.com/noticia-completa-titulo-el_museo_del_oro_quimbaya_un_lugar_con_doble_nacionalidad-seccion-la_general-nota-101545|título=El Museo del Oro Quimbaya, un lugar con doble nacionalidad}}</ref>
 
Os quimbayas eran cazadores de [[Tapir|dantas]], [[Didelfimorfos|zarigüeyas]], [[Vermilingües|osos formigueiros]] e [[Cérvidos|veados.]]. Tamén perseguían [[Ara (aves)|guacamaios]], ás cales pelaban, para usar as súas plumas como decoración.<ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/sites/default/files/quimbaya.pdf|apelidos-editor=[[Museo do Ouro]]|título=Quimbaya: el cuerpo es cultura}}</ref>
 
As fontes salgadas de Consota, Cori, Coinza e Caramanta foron monopolizadas polos Quimbayas, que controlaban o comercio do mineral na zona ao occidente da cordilleira Central. Esta [[Moira|salmoira]] era evaporada para [[Sal común|extraer o sal]] que utilizaban tamén para o troco.<ref>{{Cita web|url=http://www.portafolio.co/economia/finanzas/economia-precolombina-317262|título=Economía precolombina}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/armenia/museo-del-oro-quimbaya-1|título=Museo del Oro Quimbaya}}</ref>
Liña 87:
=== Cultura Tumaco ===
[[Ficheiro:Tolita-Tumaco_gold_figure_1st_century_BC.jpg|miniatura|Figura de ouro da cultura de Tumaco-A Tolita.]]
Sociedades de agricultores, pescadores, recolectores de froitos mariños e cazadores que traballaron metais, viviron entre o [[Século -VII|século VII]] a. C. e o [[século IV]] nas chairas inundables e os [[Mangleiral|mangleiros]] da costa do [[Océano Pacífico|Océano Pacífico.]].<ref>{{Cita web|url=http://www.banrepcultural.org/museo-del-oro/sociedades/tumaco|título=Tumaco: la gente y el oro en la Costa Pacífica}}</ref> No [[século XVIII]] Juan de Santa Gertrudis identificou as primeiras pezas do que sería chamado a Cultura Tumaco.<ref>Lucia Rojas de Perdomo. Manual de arqueología colombiana. Bogotá 1985. [//es.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9589044093 ISBN 958-9044-09-3]</ref> A área de influencia esténdese tamén, ademais do [[Nariño|departamento de Nariño]], ás provincias de Esmeraldas e Manabí en Ecuador.<ref>{{Cita libro|título=El área septentrional andina|ISBN=9782821844858|url=http://books.openedition.org/ifea/3360|apelidos-editor=: Institut français d’études andines, Abya-Yala}}</ref>
 
Veciños da Cultura Nariño, presenta con todo importantes diferenzas, especializáronse en olaría, ricamente decorada. A cultura Tumaco foi definida inicialmente con base en achados dalgúns conxuntos cerámicos sacados do seu contexto e sen unha evidente asociación. En realidade representan un conxunto de diversas culturas nun período de 2500 anos. En realidade a costa do Océano Pacífico de Colombia é aínda, a comezos do século XXI case inexplorada.<ref>Santiago Mora Camargo. La costa Pacífico Meridional. Arte de la Tierra. Cultura Tumaco. Colección Tesoros Precolombinos. Bogotá 1988.</ref>