Túneles ferroviarios Atocha-Chamartín

Os túneles ferroviarios Atocha-Chamartín, coloquialmente coñecidos como túneles da risa, son uns túneles ferroviarios da cidade Madrid que, con orientación sur-norte, unen as estacións de Atocha (cabeceira sur) e Chamartín (cabeceira norte), as máis importantes da capital en canto a número de viaxeiros.

Estación de Nuevos Ministerios

A conexión consta actualmente de dous túneles en servizo con dúas vías cada un e un terceiro en construción para o AVE. Normalmente, o coñecido como "Túnel da Risa" é o orixinal, pasando pola estación de Recoletos. O segundo túnel en servizo atópase ao oeste do primeiro, pasando por Sol, e o de alta velocidade, ao leste.

Orixe do nome

Recibe o nome de "túnel (tamén tubo) da risa" pola similitude que presentaba cunha atracción de feira, moi popular na época da construción, chamada «tubo da risa». Consistía nun tubo que había que atravesar mentres viraba ao redor do eixo lonxitudinal do mesmo. A prensa da época contraria ao goberno ríase da nova construción e por iso a bautizou con ese nome.

Túneles

	Inauguración	Lonxitude	Electrificación	Ancho de vía	Estacións	Servizos ferroviarios
Túnel central	1967	7 km	3 kVcc	1668 mm	Chamartín Nuevos Ministerios Recoletos Atocha Cercanías	Cercanías liñas C1, C2, C7, C8 e C10 Media distancia Longa distancia en ancho ibérico
Túnel oeste	2008	7,5 km	3 kVcc	1668 mm	Chamartín Nuevos Ministerios Sol Atocha Cercanías	Cercanías liñas C3 e C4 Media distancia Longa distancia en ancho ibérico
Túnel leste	Previsto para 2018	7,31 km	25 kVca	1435 mm	Chamartín Puerta de Atocha	Alta velocidade (ancho internacional)

Primeiro túnel (1967): Túnel central

Cabeceira norte do primeiro Túnel da risa, na estación de Chamartín.

O túnel de 7 km foi proxectado durante a etapa de Indalecio Prieto á fronte do Ministerio de Fomento (1933) á vez que se deseñaba a estación de Chamartín como alternativa á estación do Norte, aínda que debido á chegada da guerra civil española e a subseguinte crise económica, non foi inaugurado ata 1967.

O túnel proxectado discorría baixo o Paseo del Prado, o Paseo de Recoletos, onde estaba proxectada a estación de Recoletos para servizo ao centro de Madrid, o Paseo de la Castellana, onde estaba proxectada a estación de Nuevos Ministerios nunha área financeira en desenvolvemento e finalmente sepárase do eixo do Paseo de la Castellana e baixo diferentes rúas do distrito de Chamartín chega á antiga localidade de Chamartín de la Rosa, onde sae a superficie e chega á nova estación de Chamartín. Ao seu paso por Nuevos Ministerios, o túnel transcorre por baixo da praza do edificio ministerial, onde se atopa a estación, e por baixo do complexo AZCA, en concreto baixo a Torre do Banco de Bilbao, a cal tivo que realizar unha cimentación especial nos laterais do túnel.

Tras a súa apertura, que coincidiu coa inauguración da estación de Chamartín e as ligazóns ferroviarias desta última coa liña Madrid-Zaragoza e a Liña Imperial ou Xeral do Norte (Madrid-Irún), un ano despois foi inaugurado o ferrocarril directo Madrid-Burgos.

Coa creación da rede de proximidades Madrid, este túnel acolleu ao principio os tráficos de catro liñas creadas: C-1, C-2, C-8a e C-8b, aumentando ano tras ano o volume de trens que por el circulan alcanzando frecuencias de paso similares a unha liña de metro. Na actualidade circulan por el as liñas C-1, C-2, C-7, C-8 e C-10, ademais dalgúns trens de Media Distancia e de longa distancia.

Segundo túnel (2008): Túnel oeste

Para resolver o problema da capacidade limitada do túnel, así como a masificación da liña C-1 de Proximidades Madrid, en 2004 comezaron as obras para construír un segundo túnel de 7,5 km, situado ao oeste do anterior. Este novo túnel foi inaugurado o 9 de xullo de 2008 e presta servizo comercial desde o 11 de xullo do mesmo ano.

O proxecto do túnel contempla tres estaciones intermedias: Sol (en pleno centro de Madrid), Alonso Martínez e Nuevos Ministerios. A nova estación de Sol non abriu ata 2009 (un ano despois que o propio túnel), en tanto que a estación de Alonso Martínez atópase actualmente en punto morto a falta dun acordo entre administracións para iniciar a obra.

A lonxitude do túnel oeste é de 7,5 km, aínda que a distancia total da nova infraestrutura é de 8,254 km. Ten a particularidade de utilizar vía en placa embutida, o cal só ten precedentes en toda España na estación de Atocha, así como no túnel de entrada á estación de Alcobendas-San Sebastián de los Reyes. Inclúe dezasete pozos de ventilación, así como trece saídas de emerxencia (situadas cada 600 m). Como medidas de seguridade, estará dotado co sistema ASFA 200, así como ERMTS nos seus niveis 1 e 2 (por primeira vez nunhas liñas de proximidades). Polo novo túnel circulan os trens de proximidade das liñas C-3 e C-4 o cal supón un aforro de entre 8 e 9 minutos para os viaxeiros procedentes de Aranjuez ou Parla con destino o centro de Madrid. Tamén circulan algúns trens de longa distancia e Media Distancia.

Cando estean todas as estacións intermedias en servizo asegurarase a correspondencia coas liñas 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8 e 10 do Metro de Madrid.

Terceiro túnel (2018): Túnel leste

Inicio do túnel na estación de Chamartín.

Este terceiro túnel, alcumado “Xardín Botánico”, comezouse a construir o 24 de abril de 2010 e a perforación do mesmo concluíu o 11 de febreiro de 2011. Ten unha lonxitude de 7,31 km, dos cales 6,8 foron perforados pola tuneladora «Gran Vía» (125,6 m de lonxitude, 2.200 toneladas de peso e unha previsión de escavación de 20 m/día). Será exclusivo para a alta velocidade e comunicará as estacións de Puerta de Atocha e Chamartín mediante ancho internacional e sen paradas intermedias na estación de Atocha. O seu orzamento é de algo máis de 206 millóns de euros, a súa profundidade media é de 45 m e discorre baixo a Praza do Emperador Carlos V, o Xardín Botánico e as rúas de Alfonso XII e Serrano.

Está situado máis ao leste que o primeiro túnel da risa e permitirá conectar a estación de Chamartín coas liñas de alta velocidade cara ao norte (Castela e León, Asturias, Cantabria, Galicia e País Vasco) e a estación de Atocha coas liñas cara ao sur e leste (Andalucía, Castela-A Mancha, Cataluña, Comunidade Valenciana, Rexión de Murcia, Estremadura, A Rioxa, Navarra e Aragón).

A súa inauguración, orixinalmente prevista para finais de 2013atrasarase, aínda que a súa construción concluíuse en 2011, debido aos recortes de Fomento con motivo da crise ata, polo menos, 2018, xa que está pendente de finalización as obras de cuadruplicación das vías en ancho internacional entre Atocha e Chamartín, necesario para absorber o tráfico cara ao norte.

Circulación

Na actualidade ambos os túneles son percorridos exclusivamente por trens de viaxeiros, por unha banda de proximidades ou rexionais cadenciados que efectúan parada en todas as estacións, con intervalos de paso entre trens similares aos dunha liña de metro, e por outra trens de Media Distancia e longo percorrido con orixe en Chamartín e destinos meridionais ou longo percorrido norte-sur e sur-norte.

Estación de Sol nas liñas C3 e C4 de Proximidades Madrid

Proximidades

Polo túnel leste circulan as liñas C1, C2, C7, C8 e C10 de Proximidades Madrid, e polo túnel oeste, máis novo, as liñas C3 e C4. Os trens realizan parada en todas as estacións. Con estas liñas chéganse a moitas circulacións en ambos os túneles, cunha frecuencia similar á dunha liña de metro.

Media distancia

Fóra dos rexionais cadenciados, que sempre circulan polo túnel leste e efectúan parada en Recoletos e Nuevos Ministerios, os demais poden circular alternativamente por un túnel ou outro segundo as necesidades de regulación no posto de mando. Os rexionais que utilizan os túneles teñen como destino Ávila, Segovia, Badaxoz, Albacete e Xaén.

Longa distancia

Circulan alternativamente polo túnel leste ou o túnel oeste segundo as necesidades de regulación no posto de mando, e non realizan parada nas estacións do túnel. A gran maioría adoitan circular polo túnel oeste.

Os trens de longa distancia con destino Almería (Talgo) e Murcia e Cartaxena (Altaria) parten da estación de Chamartín e atravesan os túneles para realizar paradas en Atocha Cercanías.

Tamén utilizan os túneles os trens Alvia transversais que parten de Alacant e chegan á Coruña, Pontevedra, Xixón e Santander. Estes transversais chegan e parten de Madrid por liñas de alta velocidade de ancho internacional, polo que necesitan realizar un cambio de ancho tanto en Atocha como en Chamartín para utilizar os túneles actuais.

Nun futuro o terceiro túnel unirá as liñas de alta velocidade que chegan a Atocha (Madrid-Barcelona-Fronteira francesa, Madrid-Sevilla e Madrid-Levante) coa liña Madrid-Valladolid, pola que parten todos os trens cara ao norte de España.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• BOE de 18 de marzo de 2008, sobre a conexión ferroviaria en ancho UIC entre as estacións de Atocha e Chamartín (Madrid).