Anton van Dyck: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Elisardojm (conversa | contribucións)
formato ref
Elisardojm (conversa | contribucións)
formato refs.
Liña 35:
=== Primeiros anos e formación ===
[[Ficheiro:Anthonis van Dyck 008.jpg|miniatura|esquerda|''Autorretrato'' de 1613–1614.]]
Van Dyck naceu nunha casa chamada ''Dean Berendans'', no centro da cidade de [[Antuerpen]].<ref>Brown,{{Cita ''VanHarvard Dyck 1599–1641'',sen parénteses|Brown|1999|p. =35.}}</ref> O seu avó Antoon (1529-1581), tras dedicarse á [[pintura]], dedicouse ao comercio da [[seda]]; á súa morte, a súa muller, Cornelia Pruystinck continuou a actividade do marido, rodeada dos seus fillos Francisco e Fernando. Tal traballo rendía bastante, xa que a familia tiña clientes mesmo en París e Londres, e nunha boa parte das cidades flamengas.
 
O pai de Anton, Francisco, casou en segundas nupcias, en 1590, con Maria Cuypers. Do matrimonio con esta muller, tivo 12 fillos, dos que Anton foi o sétimo.<ref name="ReferenceA">{{Cita Harvard sen parénteses|Bodart|1997|p=6}}</ref> Dado o crecemento da familia, os van Dyck decidiron adquirir unha casa nova, espazosa e luxosamente amoblada, ''De Stadt van Ghendt'', que incluía algo desusado para a época, un baño.
 
Anton mostrou rapidamente o seu talento e é considerado un ''[[Neno prodixio|neno xenio]]''. Foi enviado, no ano 1609, ao taller dun dos mellores pintores da cidade, [[Hendrick van Balen]],<ref name=museodoprado>{{Cita web|url=https://www.museodelprado.es/aprende/enciclopedia/voz/dyck-antonio-van/64867547-2b7b-485f-b11b-deafe723f75c |título=Dyck, Antonio van |editor=Museo do Prado |autor=Christopher Brown |dataacceso= 11 de marzo do 2017}}</ref> decano da ''[[Gremio de San Lucas|Sint-Lucasgilde]]'' (Gilda ou Gremio de San Lucas), co fin de que aprendese os rudimentos da pintura e adquirise experiencia. A súa primeira pintura datada é destes anos e é o ''Retrato dun home de setenta anos'', de 1613, no que son evidentes os ensinos de Van Balen. Con todo, ben pronto e con só 16 anos, abriu un taller persoal, xunto ao xove amigo [[Jan Brueghel o Novo]], con quen abandonou a escola do mestre. Nestes anos, como lembra o mesmo Brueghel, Anton recibiu o encargo de executar unha serie de pinturas que representasen ''Os doce apóstolos'' e un ''Sileno ebrio''.<ref>Brown,{{Cita pp.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=38–39.}}</ref> Deste período é sen dúbida tamén o autorretrato de 1613-1614.
 
A partir de 1618 e ata 1620, van Dyck traballou estreitamente con Rubens, de quen chegou a ser axudante, abandonando o seu taller autónomo.<ref name=museodoprado/> Seguiron meses de colaboración entre os dous: Rubens fala de van Dyck como do seu mellor alumno.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=40.}}</ref> Tamén tras o 11 de febreiro de 1618, día en que foi admitido no Gremio de San Lucas como «mestre», van Dyck traballou con Rubens na realización de teas como ''Decio Mus despide aos lictores'' ou ''Aquiles entre as fillas de Licómedes'' ([[Museo do Prado]]). No taller de Rubens, xa por entón un pintor coñecido en toda Europa, van Dyck deu a coñecer o seu nome nos ambientes da aristocracia e da rica burguesía e contactou coa cultura clásica e a etiqueta propia da corte.<ref>Rubens fora instruído na corte da condesa de Ligne.</ref> O mozo Anton aprendeu a imitar os modelos do mestre, adoptando moitas das súas características, como é fácil de constatar na pintura ''O emperador Teodosio e san Ambrosio''. En 1620, Rubens asinara un contrato cos xesuítas de Antuerpen para a decoración da súa igrexa, baseada nos deseños do mesmo pero levada a cabo por van Dyck;<ref name=museodoprado/> ademais deste importante encargo, Anton recibiu tamén numerosas peticións de clientes particulares para a realización de retratos. Corresponden a estes anos, pinturas como o ''Retrato de Cornelius van der Geest'' ou ''Maria van der Wouwer-Clarisse''.
 
=== Primeiro período inglés ===
Liña 84:
=== O regreso a Flandres ===
[[Ficheiro:Maria de' Medici by Anthony van Dyck.jpg|miniatura|200px|''Retrato de María de Medici'', 1631.]]
En setembro de [[1627]], volveu ao seu Antuerpen natal, chamado pola morte da súa irmá Cornelia.<ref name="Brown, p.24" /> Os primeiros meses caracterizáronse por unha gran produción relixiosa: Anton, fervente [[Igrexa católica|católico]], uniuse á confraternidade dos célibes, creada polos xesuítas de Antuerpen, que lle encargaron tamén dous [[retablo]]s, realizados entre [[1629]] e [[1630]]. Neste período os retratos de carácter mitolóxico (''[[Sansón e Dalila (van Dyck)|Sansón e Dalila]]'') son raros, mentres abundan os de carácter bíblico-relixioso, entre os cales destaca a ''Éxtase de san Agustín'', posto á beira dunha tea de Rubens e a unha de [[Jacob Jordaens]] e a ''Adoración dos pastores''. Ademais, van Dyck realiza tamén seis ''Crucifixións'', un ''Pranto sobre Cristo morto'' e unha ''Coroación de espiñas''. Todos estes traballos están cheos dun fervor e dunha profundidade intensos e místicos,<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=27.}}</ref> pero sobre todo no último, aparecen notas pre-románticas ademais da liña barroca predominante.<ref>''Atlante della pittura — Maestri fiamminghi'' de Luigi Mallé, ediz. De Agostini, Novara, 1965 (na páx. 50 — voz «Antoon van Dyck»).</ref>
 
[[Ficheiro:Anthonis van Dyck 052b.jpg|miniatura|esquerda|240px|Sansón e Dalila, 1630.]]
A fama de gran retratista coa que volvera da súa permanencia en Italia, permitiulle entrar ao servizo da [[arquiduque]]sa [[Isabel Clara Uxía]] de [[Habsburgo]], filla de [[Filipe II de España|Filipe II]] e rexente dos Países Baixos. Pintou un retrato da arquiduquesa polo cal recibiu a cambio unha cadea de ouro. Coa súa entrada na corte, creceu aínda máis a súa fama de retratista. Os que lle encargaban traballos, eran moi numerosos e pertencían ás grandes familias da nobreza de [[Condado de Flandres|Flandres]] e de [[Ducado de Brabante|Brabante]]. Un dos máis importantes traballos da época é o ''[[Retrato de María Luísa de Tassis]]'', que pertencía a unha das familias máis ricas do norte de Europa. A dama aparece confiada, consciente da propia beleza, cun vestido precioso e elaborado.
 
En setembro de [[1631]] van Dyck recibiu no seu taller á [[Lista de monarcas de Francia|raíña de Francia]] [[María de Médici]], xunto ao seu fillo menor [[Gastón de Orleáns]], no exilio, que se fixeron retratar. A raíña deixou unha narración da súa visita a van Dyck, admitindo que viu na súa colección diversas obras de Tiziano.<ref name="Bodart, p.33">Bodart, p. 33.</ref> De feito, Anton lograra acumular un número consistente de obras de pintores italianos: dezasete de Tiziano, dúas de Tintoretto, tres de [[Jacopo dá Bassano]] e outras, ademais de tres do [[Países Baixos|neerlandés]] [[Antonio Moro]].<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=28.}}</ref>
 
Ademais dos retratos de personaxes aristocráticos, van Dyck retratou tamén a amigos artistas, como o gravador Karel de Mallery, o músico Henricus Liberti e o pintor Marin Rijckaert. E a pesar de que [[Flandres]] e o [[condado de Holanda]] estaban en guerra, van Dyck logrou chegar á corte da [[A Haia|Haia]], onde fixo un retrato de [[Federico Henrique de Orange-Nassau|Federico Henrique de Orange]] coa súa muller e o fillo [[Guillerme II de Orange-Nassau|Guillerme II de Orange]]. Para o príncipe realizou tamén dúas teas con temas tomados da literatura italiana, ''Amarillis e Mirtillo'' (de [[Battista Guarin]]i) e ''Rinaldo e Armida'' (de [[Torcuato Tasso]]). Preto da cidade de [[Haarlem]], coñeceu a [[Frans Hals]].<ref name="Bodart, p.33" /> E durante unha segunda estancia en Holanda, entre o [[1631]] e o [[1632]] coñeceu tamén a [[Federico V, Elector Palatino|Federico V]], ex [[Lista de reis de Bohemia|rei de Bohemia]] no exilio, que lle encargou os retratos dos seus dous fillos, [[Carlos I Luis do Palatinado|Carlos Luís]] e [[Ruperto do Rin|Ruperto]].
Liña 97:
=== Londres ===
[[Ficheiro:Sir Anthony Van Dyck - Charles I (1600-49) - Google Art Project.jpg|miniatura|esquerda|250px|''[[Triplo retrato de Carlos I]]'', 1635 ([[Royal Collection]] de Isabel II de Inglaterra).]]
[[Carlos I de Inglaterra]] foi, entre os soberanos ingleses do pasado, o que máis apreciou a arte pictórica, e mostrouse sempre como un forte mecenas e protector dos artistas, rivalizando con [[Filipe IV de España]].<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=79.}}</ref> O pintor preferido do rei era Tiziano e en van Dyck vía ao seu herdeiro: antes de que chegase van Dyck a Londres, na corte de Carlos traballaban xa numerosos pintores, como o ancián [[Marcus Gheeraerts o Mozo]], retratista de [[Isabel I de Inglaterra|Isabel I]], [[Daniel Mytens]] e [[Cornelis Janssens van Ceulen]]. O monarca tras recibir como regalo o cadro ''Rinaldo e Armida'' (Museo de [[Baltimore]]) chamou a van Dyck a traballar a [[Londres]]. Coa chegada de van Dyck, todos estes pintores desapareceron porque quedaron anticuados. Carlos atopara finalmente ao pintor de corte que desexaba desde facía anos.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=80.}}</ref>
 
Algún ano antes, en 1628, Carlos adquirira de [[Carlos I de Gonzaga-Nevers]], duque de Mantua, a gran colección de pinturas acumuladas nos anos dos [[Familia Gonzaga|Gonzaga]], tamén eles coñecidos protectores de artistas de fama internacional. Ademais, desde o seu ascenso ao trono, Carlos I buscara introducir na súa corte a artistas de diversas nacionalidades, en particular italianos e flamengos. En [[1626]] lograra convencer a [[Orazio Gentileschi]] para que se trasladase a Londres. Gentileschi foi nomeado pintor de corte e dedicouse, entre outras cousas, á decoración da ''Casa das Delicias'', residencia da raíña [[Enriqueta María de Francia|Enriqueta María de Borbón]], na cidade de [[Greenwich]]. Poucos anos despois, en [[1638]] logrou traer a Inglaterra á filla de Orazio, [[Artemisia Gentileschi]], de quen conservou unha pintura célebre, ''[[Autorretrato como alegoría da pintura]]''.
Liña 107:
{{cita|''Contrastava egli con la magnificenza di Parrasio, tenendo servi, carrozze, cavalli, suonatori, musici e buffoni, e con questi trattenimenti dava luogo a tutti li maggiori personaggi, cavalieri e dame, che venivano giornalmente a farsi ritrarre in casa sua. Di più trattenendosi questi, apprestava loro lautissime vivande alla sua tavola, con ispesa di trenta scudi il giorno''.|Bellori, ''Vite de' pittori, scultori e architecti moderni'', 1976<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Bellori|1976|p=278}}</ref>}}
 
Con todo, en [[1634]], durante ao redor dun ano, van Dyck decidiu trasladarse a Antuerpen e a [[Bruxelas]], para visitar á súa familia. Tras adquirir un vestido en Antuerpen, en abril foi chamado a Bruxelas. Aquí asistiu á entrada na cidade do [[Cardeal-Infante Fernando de Habsburgo]], irmán do rei Filipe IV de España, novo rexente dos Países Baixos españois. Van Dyck fixo numerosos retratos do novo rexente e de varios expoñentes do clero e da aristocracia. Un dos máis ambiciosos retratos de grupo destes anos é o ''Retrato do conde Johannes de Nassau e a súa familia''. No curso da súa estancia en Bruxelas atopouse tamén con [[Tomás Francisco de Savoia]], primeiro príncipe de Carignano, e comandante xeral das forzas españolas nos Países Baixos, de quen realizou un gran retrato ecuestre, no cal o príncipe aparece en toda a súa maxestade, mantendo con firmeza un espléndido cabalo mentres se pon o chapeu. Este retrato foi tamén un modelo para o ''[[Retrato do conde-duque de Olivares a cabalo]]'' de [[Diego Velázquez]].<ref>Brown,{{Cita pp.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=275-276.}}</ref> Pouco antes do seu regreso a Inglaterra, van Dyck foi chamado a realizar un gran retrato de grupo que representase a todos os membros do [[Concellos de Bélxica|Consello da cidade]] e do [[alcalde|burgomestre]], quen tiñan a misión de gobernar a urbe. O cadro estaba destinado á sala do tribunal da [[Grand Place]] de Bruxelas. Tristemente, durante o [[Bombardeo de Bruxelas|bombardeo]] [[Francia|francés]] sobre Bruxelas ordenado polo [[Mariscal de Francia]], [[François de Neufville]], en [[1695]], a pintura foi destruída.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=288.}}</ref>
 
Xa en Londres, van Dyck entrou a formar parte do grupo de cortesáns católicos fieis á raíña Enriqueta María, entre os que se contaba [[Kenelm Digby]] e [[Endymion Porter]]. O rei mandou facer innumerables retratos de si mesmo, xa fose só ou acompañado pola raíña ou polos fillos. A tea máis famosa de Carlos xunto á súa familia é o ''Greate Peece'', de formato enorme e que representa ao rei e á raíña sentados: xunto ao soberano está en pé o pequeno [[Carlos II de Inglaterra|Carlos II]], mentres entre os brazos da raíña está sentado [[Xacobe II de Inglaterra|Xacobe II]]. A raíña tamén pediu varios retratos entre os que destaca ''[[A raíña Enriqueta María co anano Jeffrey Hudson]]'', no que Enriqueta, con vestidos de cazaría, é representada en compañía do seu anano, Jeffrey Hudson. Á raíña, máis ben baixa de estatura, van Dyck melloroulle a forma do nariz e da mandíbula, salientando o candor da face.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=29.}}</ref> Carlos encargou tamén pinturas que representasen aos seus fillos, como ''[[Os tres fillos maiores de Carlos I]]'', un retrato de entre os máis logrados, suxestivos e suntuosos, que logo foi enviado pola raíña á súa irmá [[Cristina de Francia|María Cristina]], e ''[[Os cinco fillos maiores de Carlos I]]''.
 
[[Ficheiro:Anthonis van Dyck 036.jpg|miniatura|esquerda|210px|''Retrato de [[Guillerme II de Orange-Nassau|Guillerme II de Nassau-Orange]] e a princesa María'', 1641.]]
Liña 133:
Os primeiros contactos entre Rubens e o mozo van Dyck remóntanse a [[1615]], cando Anton abriu un taller persoal. Moitos importantes pintores de Antuerpen, como [[Frans Snyders]], visitaban o taller, para darlle consellos ou simplemente para observar o traballo do novo talento.<ref name="ReferenceA"/> Algúns anos despois Anton entrou efectivamente no taller de Rubens, do que puidera admirar os grandes retablos conservados nas igrexas da cidade. Durante os anos de colaboración actuaban do seguinte modo: Rubens buscaba os encargos, preparaba os borradores e os deseños preparatorios, pero logo era van Dyck quen executaba a pintura. Testemuñas disto son as numerosas obras do período, como as ''[[Historias de Decio Mus]]'', de carácter profano, e a decoración do teito da [[igrexa de San Carlos Borromeo, Antuerpen|igrexa de San Carlos Borromeo]] de Antuerpen, de carácter sacro.<ref>Todo o ciclo pictórico realizado por van Dyck perdeuse en 1718, tras o incendio da igrexa. (Bodart, p. 7).</ref>
 
Segundo algunhas fontes, van Dyck foi admirador e alumno de Rubens, pero tamén un asistente e un amigo, como testemuñaría o ''[[Retrato de Isabella Brant]]'', que representa á primeira esposa de Rubens, regalado ao gran pintor por Anton e os retratos de van Dyck feitos por Rubens, que o definiu como o mellor dos seus alumnos.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Bodart|1997|p=8}}</ref> Outras fontes en cambio mostran a van Dyck como admirador sincero de Rubens na súa mocidade, que identificaba como un modelo para as súas pinturas, pero que co pasar do tempo chegara a ser unha presenza demasiado forte na pequena realidade de Flandres, tanto que lle obrigou a buscar fortuna primeiro en Inglaterra e logo en Italia. E mesmo Rubens, cando se deu conta das capacidades do novo alumno, que podería ensombrecer o seu nome, fixo todo o posible para afastalo de Antuerpen, obtendo cartas de recomendación e garantíndolle a axuda de ricos personaxes, sexa ingleses, como o conde de Arundel, sexa italianos.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=19.}}</ref>
 
=== Pinturas relixiosas ===
Ao comezo da súa formación, no taller de van Balen, o mozo Anton cimentouse principalmente na realización de obras de carácter relixioso. Na Antuerpen apenas reconquistada polo [[Igrexa católica|catolicismo romano]], o xénero pictórico máis solicitado era o relixioso e o bíblico. O primeiro gran encargo que recibiu van Dyck foi precisamente o de realizar pinturas que representasen aos doce apóstolos. Tras achegarse ao taller de Rubens os encargos relixiosos creceron notablemente.
 
Representativa destas pinturas con carácter sacro da produción de van Dyck é a tea ''[[O emperador Teodosio e san Ambrosio]]'' de 1619-1620. Esta tea representa o encontro entre o pecador [[Teodosio I]] e o [[Arquidiocese católica latina de Milán|arcebispo de Milán]], [[Ambrosio de Milán|Ambrosio]]. Para a realización da tea, van Dyck fixo referencia ao traballo de idéntico nome que fixera con Rubens anos antes. Con todo, as diferenzas resultan claras: na pintura de van Dyck, conservada en Londres, o emperador non ten barba, o fondo arquitectónico resulta máis marcado e ademais do [[Báculo pastoral|pastoral]], vense no ceo diversas armas levadas polo séquito de Teodosio. E mentres na tea de Rubens (conservada en [[Viena]]) sobre a capa do bispo pódense ver retratos de Cristo e de [[Pedro, papa|san Pedro]], que subliñan a autoridade de Ambrosio, na de van Dyck a capa preséntase como un exemplo de gran habilidade na representación pictórica de pregues. Outro engadido de van Dyck é o can, colocado aos pés do emperador.<ref>Brown,{{Cita pp.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=134-135.}}</ref> As pinceladas da obra realizada en Londres son enérxicas e vigorosas, mentres que as de Viena aparecen máis suaves e lixeiras.
 
=== Pinturas históricas e mitolóxicas ===
Non presentes de maneira constante como as pinturas relixiosas ou os retratos, as representacións mitolóxicas e históricas acompañan toda a produción de van Dyck. Durante o período de colaboración con Rubens, a van Dyck confióuselle un ciclo de pinturas que narrasen e exaltasen a vida e as empresas do romano [[Publio Decio Mus (cónsul 312 a. C.)|Decio Mus]]. Entre as súas pinturas máis soadas está ''A continencia de Escipión'' e ''[[Sansón e Dalila (van Dyck)|Sansón e Dalila]]''. Tras volver de Italia e ver numerosas obras de Tiziano, a execución destes temas adquiriu unha nova e distinta compoñente debido á influencia do mestre italiano. A pintura máis famosa de carácter mitolóxico é sen dúbida ''[[Amor e Psique]]'' realizado para o rei Carlos I e agora propiedade da raíña [[Isabel II de Inglaterra]] (''[[Royal Collection]]'').
 
Son evidentes nesta pintura, como en gran parte das de carácter mitolóxico, as referencias á pintura italiana renacentista de Tiziano e [[Dosso Dossi]]. Unha comparación co ''[[Baco e Ariadna]]'' de Tiziano é fundamental.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=329.}}</ref> Os temas representados cunha delicadeza buscada, as pinceladas redondeadas e as liñas perfectamente definidas. Forte é tamén o compoñente alegórico: [[Cupido]] chega a salvar a [[Psique]], despois que esta, como conta [[Apuleio]] en ''[[O asno de ouro|Metamorfoses]]'', cae nun soño mortal. Tras o corpo de Psique, abandonado sobre unha rocha con suavidade, xorden dúas árbores, unha orgullosa que simboliza a vida, a outra seca e espida, que simboliza o espírito da morte. Esta tea caracterízase por un forte sentimento de participación, inserido nunha delicada e lírica atmosfera idílica.<ref>Müller Hofstede, p. 164.</ref>
 
=== Retratos do período italiano ===
A principal actividade de van Dyck en Italia, e en Xénova en particular, foi a de retratista. A nobreza xenovesa, que coñecera a habilidade de Rubens algúns anos antes, non quixo deixar escapar a oportunidade de facerse retratar polo mellor alumno do mestre flamengo. Así foi que a van Dyck encargáronlle numerosos retratos, individuais ou de grupo. Foi nesta ocasión que van Dyck demostrou a súa habilidade para retratar tamén aos nenos, a grupos familiares e a homes a cabalo. Entre os retratos de grupo do período xenovés o máis coñecido é ''[[A familia Lomellini]]''.
 
Como a maior parte dos retratos do período xenovés, non se coñecen con certeza os nomes dos personaxes retratados suponse que se trate da segunda muller, os dous fillos maiores e os dous fillos menores de Giacomo Lomellini, [[dogo de Xénova|dogo]] da [[República de Xénova]]; Giacomo, que en dous anos de dogado non podía ser retratado, encargaría este retrato, que se presenta como o máis complexo entre os do período italiano: o fillo maior, Nicolò, colocado baixo un arco triunfal, está representado vestido coa armadura mentres que ten na man unha lanza rota, símbolo da defensa da cidade, mentres a muller e os nenos son representados baixo unha estatua de ''Venus púdica'', que simboliza a defensa da esfera familiar.<ref>Brown,{{Cita p.Harvard sen parénteses|Brown|1999|p=186.}}</ref>
 
Non só en Xénova Van Dyck tivo ocasión de amosar o seu talento de retratista. Tamén nalgunhas outras etapas da súa estancia italiana o mestre de Antuerpen realizou célebres e belos retratos. En [[Roma]], de feito, retratou en [[1623]] [[Retrato do cardeal Guido Bentivoglio|ó cardeal Bentivoglio]], mentres en [[Palermo]], no [[1624]], realizou o do vicerrei [[Retrato de Emanuele Filiberto, príncipe de Savoia|Emanuele Filiberto de Savoia]].