Hebreos: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición
→‎Evidencia arqueolóxica: elimino sección de procedencia dubidosa
Liña 199:
File: Frederick Westley & A.H. Davis, 1835, p. 51). En la actualidad la pertenencia de Jesús al pueblo de Abraham y David no es cuestionada por ningún estudioso, historiador o investigador serio.</ref>|
</gallery>
 
=== Evidencia arqueolóxica ===
Segundo o libro do Éxodo, cando os israelitas achábanse escravos en Exipto, Deus encomendou a Moisés a misión de liberalos. Pero como o faraón negábase tenazmente a deixalos partir, Moisés desencadeou unha serie de dez infestas sobre o país. Estas foron: a auga do Nilo convertida en sangue, unha invasión de ras, o ataque de mosquitos a homes e animais, os tábanos que fixeron estragos, a morte do gando, úlceras en homes e animais, caída de saraiba que destruíu os cultivos, unha praga de lagostas que atacou a vexetación, as tebras que escureceron o sol, e finalmente a morte do fillo maior de cada familia exipcia (Ex 7-11). Semellantes calamidades terminaron dobregando ao faraón, que finalmente deixou saír aos hebreos.
 
Até a primeira metade do século XX o episodio das pragas, tal como figura na Biblia, era considerado un feito histórico. Algúns as explicaban dicindo que fora unha intervención milagrosa de Deus, outros que foron cataclismos naturais frecuentes en Exipto. Pero sucesos históricos ao fin.
 
Hoxe, con todo, a lectura coidadosa do texto mostrounos unha serie de incoherencias e inconexiones, que nos levan a dubidar de que os feitos poidan suceder tal como cóntaos a Biblia.
Cando o sangue chega ao río
 
O primeiro que chama a atención é a ampliación gradual que vai sufrindo a narración bíblica.
 
Un exemplo diso témolo no número das pragas. Cando Deus chama a Moisés e envíao a falar co faraón, dille que as pragas serán só dúas: a auga convertida en sangue e a morte dos primoxénitos (Ex 4,9.23). Pero no Salmo 78 lemos que foron sete (v.44-55). O Salmo 105 xa as eleva a oito (v.28-36). E na narración final do Éxodo, as pragas terminan sendo dez (Ex 7-11). Cantas foron entón?
 
Outro exemplo desta esaxeración gradual achámolo na primeira praga. Ao comezo do relato dise que só a auga que Moisés saque do río e derrame no chan debe converterse en sangue (Ex 4,9). Máis adiante dise que o Nilo enteiro converteuse en sangue (Ex 7,17). Logo afírmase que "todas as augas de Exipto, as súas canles, os seus ríos, as súas lagoas, e todos os seus depósitos de auga, até a das vasijas de madeira e de pedra" convertéronse en sangue (Ex 7,19). E aínda por riba os magos exipcios, para competir con Moisés, converteron eles tamén auga en sangue! (Ex 7,22). De onde sacaron máis auga?
 
Un terceiro exemplo lémolo nas esixencias de Yahvé ao faraón. Na primeira praga pídelle recoñecer a Yahvé, o Deus dos hebreos (Ex 7,17). Pero na segunda praga a esixencia é maior: que recoñeza que Yahvé é máis poderoso que todos os deuses de Exipto (Ex 8,6), o cal é moito pedir para un faraón exipcio. Ao final, termínalle pedindo que recoñeza que Yahvé é o Deus máis poderoso de todos os deuses de toda a terra (Ex 9,14). Entón, que esperaba Deus do faraón?
Un piadoso faraón
 
O segundo que chama a atención do relato das pragas son os datos historicamente imposibles de aceptar.
 
Por exemplo, varias veces cóntase que mentres o faraón pasea tranquilamente pola beira do Nilo cos seus gardas achégaselle Moisés, representante sindical dunha raza detestable de traballadores, para agravialo e ameazalo con pragas (Ex 7,15; 8,16; 9,13). Seica o faraón non era o deus de Exipto, ao que só se lle podían achegar uns poucos funcionarios?
 
Tamén lemos que logo da segunda praga o faraón pide a Aarón e a Moisés que "recen" por el a Yahvé (Ex 8,4), algo sen dúbida imposible de ser real (pois si o faraón renunciase a crer que el era Deus, haberíase trastornado todo o sistema de goberno exipcio, que se centraba na divindade do faraón). Na terceira praga son os magos exipcios os que recoñecen humildemente o poder de Yahvé (Ex 8,15). Na sétima praga o pobo enteiro convértese a Yahvé (Ex 9,20). E na oitava praga até os funcionarios exipcios aceptan a Yahvé e piden ao faraón que deixe saír aos israelitas dunha vez (Ex 10,7). E o faraón pídelle humildemente perdón a Moisés! (Ex 10,16-17).
O tres mortes do gando
 
O terceiro que chama a atención son as incoherencias internas do relato. Por exemplo, na quinta praga afírmase que todo o gando morreu de peste (Ex 9,6). Pero na sexta praga o gando volve aparecer, para morrer de úlcera (Ex 9,10). E na sétima revive outra vez, para morrer pola saraiba (Ex 9,19). Que gañado tan estraño é este?
 
Tamén na quinta praga morren todos os cabalos do faraón (Ex 9,3). Pero máis tarde, cando os hebreos foxen do país, o faraón e o seu exército perséguenos... dacabalo! (Ex 14,9).
 
O mesmo ocorre na novena praga, cando o faraón farto de tantos desastres chama a Moisés e dille: "Apártache da miña vista; nunca máis volvas verme, porque o día que che presentes outra vez ante min morrerás". E Moisés contéstalle: "Non volverei verche nunca máis" (Ex 10,28-29). Pero a continuación Moisés volve presentarse ante o faraón, e dáse o luxo de ameazalo cunha nova e terrible praga: a morte dos primoxénitos (Ex 11,4-8).
O debut de Deus
 
Como explicar todas estas anomalías? Segundo os estudiosos, a solución está no feito de que o relato das pragas é un combinado de tres narracións distintas, de épocas diversas.
 
En efecto, todo empezou coas tradicións que se contaban da saída de Exipto dun grupo de hebreos, que se achaban cativos no país do Nilo. Dicíase que unha gran epidemia, causada quizais pola contaminación das augas do río, abateuse sobre as familias exipcias e matou aos seus nenos, mentres que as familias hebreas salváronse porque habitaban nunha rexión diferente e afastada da poboación local, chamada Goshén (Ex 8,18). A confusión e o pánico que a epidemia provocou sería o que lles permitiu escapar cara ao deserto, guiados por Moisés, e alcanzar a ansiada liberación.
 
Con este recordo, xurdiu a primeira tradición de dúas "pragas": a contaminación da auga e a morte dos primoxénitos (que é o que lemos en Ex 4,9.23).
 
Cando anos máis tarde os israelitas atopábanse vivindo en Canaán, a fuxida de Exipto converteuse para eles no acontecemento central da súa historia. Primeiro, porque lles permitiu liberarse da opresión estranxeira. Segundo, porque a partir dese momento eles naceron e formáronse como pobo. E terceiro, porque foi a primeira vez na historia que Deus aparece actuando directamente sobre a terra, mostrando así a súa capacidade de intervir no mundo. Nunca antes fíxoo.
Coa memoria cargada
 
O acontecemento do éxodo cobrou tal importancia no pobo de Israel, que co paso do tempo a tradición oral o foi cargando de detalles e ampliacións, que servían sobre todo para a catequese e o ensino da fe dos israelitas.
 
Así, engadíronse ao relato primitivo varias pragas máis, que destacaban a forza e o poder de Deus. Tamén se engadiron diálogos e conversacións entre os distintos personaxes, para crear suspenso e dramatismo, e para ensinar como tarde ou cedo Deus termina dobregando até o corazón máis endurecido e obstinado. De igual modo, engadiuse nos personaxes exipcios (o faraón, os magos, o pobo, os funcionarios) un gradual cambio espiritual, a fin ensinar que Yahvé non rexeita aos estranxeiros, e preparar así aos israelitas para unha catequese misioneira aberta e madura.
O bastón milagroso
 
Séculos máis tarde escribiuse en Xerusalén un primeiro relato do éxodo, chamado "Yahvista" polos estudiosos. Este contaba xa sete infestas: a primeira (a auga en sangue), a segunda (as ras), a cuarta (os tábanos), a quinta (a morte do gando), a sétima (a saraiba), a oitava (as lagostas) e a décima (a morte dos primoxénitos). Posiblemente contaba sete infestas, porque sete era o número que simbolizaba a perfección.
 
O relato Yahvista caracterizábase sobre todo por destacar a figura de Moisés. El era quen aparecía provocando as pragas.
Esta narración de sete infestas debeu de volverse sumamente popular, e seguramente circulou durante moito tempo entre os israelitas, porque o Salmo 78 ao falar do Éxodo só menciona esas mesmas sete infestas.
 
Tempo despois, e baseándose noutras tradicións, xurdiu no Reino do Norte (cuxa capital era Samaria) un segundo relato do éxodo (que algúns estudiosos chaman "Elohista"). Este mencionaba só cinco infestas: a primeira (a auga en sangue), a sétima (a saraiba), a oitava (as lagostas), a novena (as tebras) e a décima (a morte dos primoxénitos).
 
Agora ben, no Reino do Norte os profetas gozaban de enorme prestixio e de gran autoridade moral. Máis que ao rei ou ao sacerdote, era ao profeta a quen a xente vía como representante de Deus. Un deles, chamado Eliseo, era famoso porque tiña un bastón capaz de obrar milagres (2 Re 4,29-31). Isto influíu na tradición norteña do cinco infestas. Por iso nela Moisés non aparece provocándoas directamente como na Yahvista, senón mediante o seu bastón. E por iso, na actual narración bíblica aparece o bastón de Moisés xustamente nesas pragas: a primeira (Ex 7,17), sétima (Ex 9,22-23), oitava (Ex 10,12-13) e novena (Ex 10,21-22). Na décima non, porque a esta praga causaraa Yahvé en persoa.
Loitando contra os magos
 
Cara ao século VIN a.C, nos círculos sacerdotais xudeus xurdiu un terceiro relato do éxodo, chamado relato "Sacerdotal". Describía tamén cinco infestas, como o Elohista, pero eran diferentes ás deste. Son a praga primeira (a auga en sangue), a segunda (as ras), a terceira (os mosquitos), a sexta (as úlceras) e a décima (a morte dos primoxénitos).
 
Como nos ambientes sacerdotais tíñase preferencia pola figura de Aarón (por ser o irmán sacerdote de Moisés) e non por Moisés, na tradición Sacerdotal era Aarón o que provocaba as pragas, no canto de Moisés (por iso, no relato actual, vemos a Aarón causándoas en Ex 7,19-20; 8,1-2; 8,12-13). Ademais, Aarón non se enfrontaba ao faraón, como nas outras versións, senón cos magos exipcios, porque estes eran os sacerdotes da época; é dicir, a tradición Sacerdotal presentaba o suceso como un enfrontamento entre sacerdotes (por iso, no relato actual, vemos o enfrontamento cos magos e non co faraón en Ex 7,22; 8,3; 8,14; 9,11).
 
Cara ao ano 400 a.C, un redactor decidiu reunir o tres antigas tradicións nunha soa. E tratando de conservar a maior cantidade de datos posibles de cada unha compuxo un novo relato. Así, a narración do éxodo quedou considerablemente ampliada. E as pragas, que nos primitivos relatos eran entre cinco e sete, agora pasaron a ser dez.
 
Este redactor, a pesar do esforzo que puxo, non puido evitar que no seu escrito final filtrásenselle algunhas contradicións e incoherencias, como vimos sobre o número das pragas (primeiro dúas e despois dez), sobre a auga convertida en sangue, ou sobre as esixencias que Divos imponlle ao faraón.
Por cambiar a orde
 
Pero ademais o redactor final, ao reunir o tres relatos nun, cambiou a orde primitiva que as pragas tiñan nas súas respectivas versións, o cal produciu as incoherencias que antes sinalamos.
 
En efecto, segundo o Salmo 78 (v.47-48) a antiga orde das pragas era: primeiro a saraiba (sétima praga) e despois a peste (quinta praga). Así o relato tiña sentido, porque a saraiba, ao non matar todo o gando (Ex 9,20), deixaba un resto para morrer coa peste. Pero ao investir a orde e contar primeiro a peste (onde morre todo o gando), e logo a saraiba, xa non se entende como aquí pode volver morrer o gando. E como, ademais, entre unha e outra agregou a praga da úlcera (procedente doutra tradición), na que tamén volve morrer o gando, o resultado final foi a narración incoherente que vimos.
 
Pero ao redactor final non lle importou o desfasamento. O colocou as pragas nesa orde porque seguía outro plan. Primeiro quería situar o catro máis leves, que só causaban molestia (auga, ras, mosquitos e tábanos). Daquela o catro máis graves, con resultados destrutores (peste, úlcera, saraiba e lagostas). Daquela a novena, con efectos terroríficos (tebras). E finalmente a décima (morte dos primoxénitos) tan espantosa que permitiu a saída dos hebreos. Así, o redactor quixo destacar a gradual pedagoxía divina, que aos poucos vai mostrando as consecuencias negativas que pode traer o rexeitamento a Deus.
 
En que se baseaban estas tradicións da saída de Israel de Exipto? Non o sabemos de certo. Quizais se referían a sucesos que ocorreron cando un grupo de israelitas tentou escapar dalgunha opresión, e que os axudaron a sentirse libres.
 
O enigma dos cabalos do faraón de Exipto
No libro de Exodo, 9: 3 e 6, lemos sobre a quinta praga: "Mira que a man de Yahveh caerá sobre os teus gandos do campo, sobre os cabalos, sobre os asnos, sobre os camelos, sobre as vacadas e sobre as ovellas; haberá unha grandísima peste… Ao día seguinte cumpriu Yahveh a súa palabra e morreu TODO o gando dos exipcios".
 
 
Para os literalistas está claro que morreu todo o gando dos exipcios, tanto o gando vacún como o ovejuno, o asnal, o cabalar e o dos camelos. Os exipcios, pois, quedaron sen vacas, sen touros, sen bueyes, sen ovellas, sen carneiros, sen cabalos e sen camelos. Gran desgraza para os de Exipto, pois non puideron arar os campos nin alimentarse con produtos lácteos nin comer carne nin desprazarse grandes distancias para comerciar. Sen animais, mal podía sobrevivir a civilización exipcia. Aquilo foi, sobre todo, un gran infortunio para o exército, pois perdeu o máis prezado que tiña: os cabalos, imprescindibles para a guerra. Así, os exipcios estaban agora indefensos, a mercé de calquera inimigo que quixese invadir os seus territorios.
 
A sexta praga atopámola en Exodo 9: 8 e 10, onde lemos: "Tomade dous grandes puñados de hollín de forno e que Moisés lánceo cara ao ceo, en presenza de Faraón; converterase en po fino sobre todo o territorio de Exipto e formará erupciones pustulosas en homes e gandos, por toda a terra de Exipto. Tomaron, pois, hollín de forno e, presentándose ante Faraón, lanzouno Moisés cara ao ceo e houbo erupciones pustulosas en homes e gañados".
 
Literalmente di o relato que, tanto a homes como a animais domésticos, saíronlles erupciones pustulosas ou diviesos. Pero, non morreran os animais exipcios durante a praga anterior? Como é que lles saíron tales flemones purulentos a unhas bestas xa defuntas?
caballofaraon2.jpg
 
En Éxodo 9: 19-25, analizamos o fluír da sétima praga: "…a saraiba descargará sobre todos os homes e animais que se achan no campo, e cantos non se haxan recolleito baixo teitume perecerán… Dixo Yaveh a Moisés: 'Estende a túa man cara ao ceo, e que caia saraiba en toda a terra de Exipto, sobre os homes, sobre os gañados'… A saraiba feriu canto había no campo en todo o país de Exipto, desde os homes até os gandos…"
 
Coa expresión "a saraiba feriu" entendemos que "a saraiba fixo perecer" a homes e animais que estaban á intemperie, tal como menciónao o versículo 19. E de novo a pregunta: Sobre que gañado dos exipcios descargou a saraiba si todo el perecera no transcurso da quinta praga?
 
A décima praga foi a máis terrible. En Exodo, 12: 29 e 30, lemos: "E sucedeu que, a media noite, Yahveh feriu o país de Exipto a todos os primoxénitos, desde o primoxénito de Faraón… até o primoxénito do preso no cárcere, e a todo primeiro nado do gando… non había casa onde non houbese un morto". Novamente a pregunta: Como puideron morrer os primoxénitos do gañado si deixaran de existir durante a quinta praga?
 
Como broche de ouro do relato, Exodo 14: 6 a 28 menciona que o faraón se lanzou cos seus carros e cabalos en persecución dos israelitas: "Faraón fixo enganchar o seu carro e levou consigo as súas tropas. Tomou seiscentos carros escollidos e todos os carros de Exipto, montados polos seus combatentes… todos os cabalos, os carros de Faraón, coa xente dos carros e o seu exército… Os exipcios lanzáronse na súa persecución entrando tras eles, no medio do mar, todos os cabalos de Faraón e os carros cos seus guerreiros… as augas cubriron os carros e á súa xente, a todo o exército de Faraón, que entrara no mar para perseguilos; non escapou nin un sequera". E aínda podemos ler en Exodo 15: 1, o cántico de Moisés e o pobo: "Canto a Yahveh, pois se cubriu de gloria arroxando no mar cabalo e carro".
 
E de novo a cuestión: A que cabalos enganchou o faraón o seu carro e que cabalos tiraban dos carros do exército exipcio e que cabalos afogáronse no mar, si todos morreran de peste cando o gando dos exipcios foi castigado coa quinta praga? Verdadeiramente, si tómase o relato de Exodo ao pé da letra, é un auténtico enigma este de os cabalos do faraón.
 
O Pentateuco “é unha xenial reconstrución literaria e política da xénese do pobo xudeu, realizada 1500 anos despois do que sempre cremos”, sostén Finkelstein, de 57 anos, director do Instituto de Arqueoloxía da Universidade de Tel Aviv. Texto de páxina.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/775002-el-exodo-no-existio-afirma-el-arqueologo-israel-finkelstein],.</ref>
 
Engade que eses textos bíblicos son unha compilación iniciada durante a monarquía de Josías, rei de Judá, no século VII a.C. Naquel momento, ese reino israelita do Sur comezou a xurdir como potencia rexional, nunha época na cal Israel (reino israelita do Norte) caera baixo control do imperio asirio.
 
O principal obxectivo desa obra era crear unha nación unificada, que puidese cimentarse nunha nova relixión. O proxecto, que marcou o nacemento da idea monoteísta, era constituír un só pobo xudeu, guiado por un só Deus, gobernado por un só rei, cunha soa capital, Xerusalén, e un só templo, o de Salomón. Nos seus traballos, que marcaron a xeracións da nova escola da arqueoloxía bíblica.
 
Finkelstein establece unha coherencia entre o cinco libros do Pentateuco: a Xénese, o Exodo, o Levítico, os Números e o Deuteronomio. Os séculos trouxéronnos eses episodios que relatan a creación do home, a vida do patriarca Abraham e a súa familia -fundadores da nación xudía-, o éxodo de Exipto, a instalación na terra prometida e a época dos Reyes. Segundo Finkelstein, eses relatos foron embelecidos para servir ao proxecto do rei Josías de reconciliar aos dous reinos israelitas (Israel e Judá) e imporse fronte aos grandes imperios rexionais: Asiria, Exipto e Mesopotamia.
 
Para as autoridades relixiosas, xudías e cristiás, Moisés era o autor do Pentateuco. Segundo o Deuteronomio, o profeta escribiuno pouco antes da súa morte, no monte Nebo. Os libros de Josué, dos Xuíces e de Samuel eran arquivos sacros, obtidos e conservados polo profeta Samuel no santuario de Silo, e os libros dos Reyes viñan da pluma do profeta Jeremías. Así tamén, David era o autor dos Salmos e Salomón, o dos Proverbios e o do Cantar de Cantárelos.
 
== O termo hebreo no contexto contemporáneo ==