Wikipedia

Afganistán: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
corrixo lingua
Liña 14:
| capital_poboación = 3 476 000 (2013)
| cidade_principal = [[Cabul]]
| idiomas = [[lingua paxta|Paxto]] e [[Lingua darídari|darídari]]
| goberno = [[República]] [[Estado unitario|unitaria]] [[Presidencialismo|presidencial]]
| dirixentes_títulos = [[Presidente de Afganistán|Presidente]]
Liña 45:
| notas =
}}
'''Afganistán'''<ref>{{cita libro |url=http://anl.uvigo.es/UserFiles/File/manuais/Lingua_galega._Dubidas_linguisticas.pdf |páxina=115 |isbn=84-8158-266-2 |título=Lingua galega: dúbidas lingüísticas |editorial=Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo |autores=Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura}}</ref><ref>{{Cita libro |título=Dicionario Galaxia de usos e dificultades da lingua galega |editor=Benigno Fernández Salgado |editorial=Editorial Galaxia |ano=2004 |isbn=9788482887524 |páxina=1303 |cita=Afganistán}}</ref> (en [[lingua paxta|paxto]] e [[Lingua darídari|darídari]] '''افغانستان''', ''Afġānistān''), oficialmente coñecido como '''República Islámica de Afganistán''', é un país localizado en [[Asia Central]].<ref name="UNdata">{{cita web |url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#asia |título=Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings |publisher=[[UNdata]] |data=26 de abril de 2011 |dataacceso=13 de xullo de 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110713041240/http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm |archivedate=13 de xullo 2011 <!--DASHBot--> |deadurl=no}}</ref><ref name="Britannica">{{cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan |título=Afghanistan |editor=[[Encyclopædia Britannica]] |dataacceso=17 de marzo de 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225235842/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan |archivedate=25 de febreiro de 2010 |deadurl=no}}</ref> Ten unha poboación de arredor de 31 millóns de habitantes, sendo o país [[lista de países por poboación|42]] máis poboado do mundo. Limita con [[Irán]] ó oeste, con [[Paquistán]] ó sur e ó leste, con [[Turcomenistán]], [[Uzbequistán]] e [[Taxiquistán]] no norte e coa [[República Popular China]] no extremo máis oriental do país. O seu territorio abrangue 652.000km2, converténdose no país número [[Lista de países por superficie|41]] meirande do mundo.
 
A presenza humana en Afganistán data do [[Paleolítico Medio]],<ref name="Galvin-PreIslamic">{{cita web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103002246/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archivedate=3 de novembro de 2001|título=The Pre-Islamic Period |publisher=Illinois Institute of Technology |work=Afghanistan Country Study |nome=Luke |apelido=Griffin |data=14 de xaneiro de 2002 |dataacceso=14 de outubro de 2010}}</ref> e a localización estratéxica na [[Ruta da seda]] conectouno con culturas de [[Oriente Medio]], [[Asia Central]] e [[Asia Meridional]].<ref name="BBC-country-profile">{{cita novas |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/country_profiles/1162668.stm |título=Afghanistan country profile |publisher=BBC News |data=12 de xaneiro de 2012 |dataacceso=19 de maio de 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101105203012/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/country_profiles/1162668.stm |archivedate=5 de novembro de 2010 <!--DASHBot--> |deadurl=no}}</ref> Ó longo da historia, foi o fogar de diferentes pobos<ref>{{cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID%2Baf0001) |título=Chapter 1. Historical Setting |publisher=[[Library of Congress Country Studies]] on Afghanistan |nome=Craig |apelido=Baxter |ano=1997 |dataacceso=24 de xuño de 2010}}</ref> e foi escenario de moitas campañas militares, como as de [[Alexandre o Grande]], os árabes musulmáns, [[Genghis Khan]] e as potencias occidentais na era moderna.<ref name="Galvin-PreIslamic"/> Tamén foi o berce do Imperio Shinwari, o [[Imperio Cuxano]], o [[Imperio Heftalita]], o [[Imperio Samánida]], o [[Imperio Gaznávida]], o [[Imperio Gúrida]], a [[Dinastía Khilji]], o [[Imperio Mogol]], e a Dinastía Murrani.<ref>{{cita web |url=http://www.historyfiles.co.uk/KingListsMiddEast/EasternAfghans.htm |title=Kingdoms of South Asia&nbsp;– Afghanistan in Far East Kingdoms: Persia and the East |publisher=The History Files |dataacceso=24 de xuño de 2010|archiveurl=http://web.archive.org/web/20140408080226/http://www.historyfiles.co.uk/KingListsMiddEast/EasternAfghans.htm |archivedate=8 de abril de 2014 }}</ref>
Liña 89:
 
=== Linguas ===
A Constitución establece o [[lingua paxta|paxto]] e o [[Lingua darídari|darídari]] como linguas oficiais do país,<ref>Constitución da República Islámica do Afganistán: Capítulo I, O Estado, Artigo XVI: "De entre o paxto, darídari, uzbeco, turcomán, baluchí,paxaí, linguas nuristanís, linguas do Pamir e outras linguas habituais, '''PAXTO e DARÍDARI SERÁN AS LINGUAS OFICIAIS DO PAÍS'''. En áreas onde a maioría do pobo fale nalgunha das linguas uzbeca, turcomana, paxaí, linguas nuristanís ou linguas do Pamir, calquera das linguas xa mencionada ademais do paxto e o darídari, será a terceira lingua oficial e o seu uso será regulado pola lei. O estado deseñará e aplicará programas eficaces para educar e promover tódalas linguas do Afganistán. O uso de tódalas linguas habituais no país será libre nas publicacións de prensa e medios de comunicación. A terminoloxía administrativa académica e nacional e o uso no país serán conservados"</ref> ademais recoñece como linguas co-oficiais nos territorios onde sexan maioritarias ó uzbeco, turcomeno, baluchí, paxaí, as linguas nuristanís, as linguas do Pamir e as outras linguas habituais, coma por exemplo: o wanechí, o parachí, o ormurí etc.
 
O [[Lingua darídari|darídari]] é a norma escrita que deriva dende hai séculos do parsi e que se fala no Afganistán aproximadamente polo 50% ou 60% da poboación. O [[lingua aimaq|aimaq]] e o [[lingua hazaraguí|hazaraguí]] ás veces cóntanse como linguas independentes, outras como variedades do darídari, en realidade son derivacións do darídari, algunhas veces máis próximo ao propio darídari e outras ao [[lingua taxica|taxico]] que incorporan elementos túrquicos e mongoloides.
 
O paxto é a lingua habitual dun 35% da poboación e ten o rango de lingua oficial desde 1936. A maioría dos falantes están no sur e no leste do país.
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Afganistán»