Guam: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m Arranxos varios, replaced: {{cite book → {{Cita libro (2), {{cite web → {{Cita web (3), {{cite news → {{Cita novas (2) |
|||
Liña 42:
== Historia ==
Os habitantes orixinais de Guam e as [[Illas Marianas do Norte]] eran os [[habitantes de Chamorro]], que se cre que son descendentes de [[austronesios]] orixinarios do sueste asiático xa no 2000 aC.<ref name=Carano>{{
A antiga sociedade Chamorro tiña catro clases: "chamorri" (xefes), "matua" (clase alta), "achaot" (clase media) e "mana'chang" (clase baixa). {{rp | 20-21}} Os ''matua'' estaban situados nas aldeas costeiras, o que significaba que tiñan o mellor acceso aos caladoiros, mentres que os mana'chang '' situábanse no interior da illa. ''Matua'' e ''mana'chang'' de cando en cando comunícanse entre si, e os ''matua'' a miúdo usaban aos ''achaot'' como intermediarios. Tamén houbo "''makåhna''" (similar aos chamanes), hábiles en curación e medicina. A crenza nos espíritos dos antigos Chamorros chamada "''[[Taotao mo'na]]''" aínda persiste como un remanente da cultura preeuropea. A súa sociedade organizouse ao longo de clans [[matrilinealidade
[[Latte stone
=== A viaxe de Magallanes a Guam ===
O primeiro europeo en viaxar a Guam foi o navegante portugués [[Fernão de Magalhães]], navegando para o [[Monarquía de España
=== A colonización española e os galeóns de Manila ===
Malia a visita de Magallanes, Guam non foi reclamado oficialmente por España ata o [[26 de xaneiro]] de [[1565]], polo Xeneral [[Miguel López de Legazpi]].{{rp | 46}} De 1565 a 1815, Guam e as Illas Marianas do Norte, foron o único posto de avanzada español no Océano Pacífico ao leste das [[Filipinas]], foi unha importante parada de descanso para os [[galeón de Manila]], unha frota que cubría a ruta comercial do Pacífico entre [[Acapulco]] e [[Manila]].{{rp | 51}} Para protexer estas frotas do Pacífico, España construíu varias estruturas defensivas que aínda se manteñen en pé hoxe en día, como [[
A colonización española comezou o [[15 de xuño]] de [[1668]], coa chegada de [[Diego Luis de San Vitores]] e [[Pedro Calungsod]], quen estableceron a primeira igrexa católica.{{rp | 64} } As illas formaban parte das [[Imperio español en Asia y Oceanía|Indias Orientais Españolas]] gobernadas desde Filipinas, que á súa vez formaban parte do [[Vicerreinado de Nova España]] con sede na [[Cidade de México]]. Outros recordatorios da época colonial inclúen o antigo Palacio do Gobernador na [[Praza de España (Hagåtña)
=== Conflitos internos ===
Guerras intermitentes que duraron desde o [[23 de xullo]] de [[1670]] ata xullo de [[1695]], máis os [[tifón]]s de [[1671]] e [[1693]], e en particular a epidemia de [[variola]] de [[1688]], reduciron a poboación de Chamorro de 50.000 habitantes a menos de 5.000.{{rp|86}} Precipitado pola morte de [[Quipuha]], e o asasinato do pai San Vitores e Pedro Calungsod polo xefe rebelde local [[Matapang]], as tensións levaron a unha serie de conflitos. O Capitán Juan de Santiago iniciou unha campaña para conquistar a illa, que foi continuada polos sucesivos comandantes das forzas españolas.{{rp|68-74}}
Logo da súa chegada en [[1674]], o Capitán Damian de Esplana ordenou o arresto dos rebeldes que atacaron á poboación de certas cidades. As hostilidades eventualmente levaron á destrución de vilas como Chochogo, Pepura, Tumon, Sidia-Aty, Sagua, Nagan e Ninca.{{rp|74-75}} A partir de xuño de [[1676]], o primeiro gobernador español de Guam, o capitán Francisco de Irrisarri e Vinar, controlou os asuntos internos máis estritamente que os seus predecesores co fin de frear as tensións. Tamén ordenou a construción de escolas, estradas e outras infraestruturas.{{rp|75-76}} Máis tarde, o capitán José de Quiroga chegou en [[1680]] e continuou algúns dos proxectos de desenvolvemento iniciados polos seus predecesores. Tamén continuou a procura dos rebeldes que asasinaran ao pai San Vitores, o que deu como resultado campañas contra os rebeldes que se ocultaban nalgunhas illas, que eventualmente levaron á morte de Matapang, Hurao e Aguarin.{{rp|77-78}} Quiroga levou a algúns nativos das illas do norte a Guam, ordenando á poboación que vivise nunhas poucas vilas grandes.{{rp | 78-79}} Estes incluían a Jinapsan, Umatac, Pago, Agat e Inarajan, onde construíu varias igrexas.{{rp|79}} En xullo de [[1695]], Quiroga completara a conquista de Guam, Rota, Tinian e Aguigan.{{rp|85}}
=== Expulsión dos xesuítas ===
O [[26 de febreiro]] de [[1767]], [[Carlos III de España]] emitiu un decreto confiscando a propiedade dos [[xesuitas]] desterrandoos de España e as súas posesións.{{rp|101}} Como consecuencia, os pais xesuitas en Guam partiron o [[2 de novembro]] de [[1769]], na goleta ''Nuestra Señora de Guadalupe'', abandonando as súas igrexas, rectorías e ranchos.{{rp|102-103}} A chegada do Gobernador Don Mariano Tobias, o [[15 de setembro]] de [[1771]], trouxo reformas agrícolas, incluíndo poñer terras a disposición dos isleños para cultivar, alentou o desenvolvemento da cría de gando, cervos e búfalos importados de Manila, burros e mulas de [[Acapulco]], construíu muíños de algodón e salinas, escolas públicas gratuítas, e a primeira milicia de Guam.{{rp|107-109}} Máis tarde, foi transferido a Manila en xuño de 1774.{{rp | 113}}
Liña 81:
Cunha situación estratéxica no Pacífico, as instalacións do exército son unhas das máis importantes de todo o océano. Tras o peche das bases en [[Filipinas]], tanto a [[Armada dos Estados Unidos|Armada]] como a [[Forza Aérea dos Estados Unidos|Forza Aérea]] foron trasladadas a esta illa.
En agosto de 2017, [[Corea do Norte]] advertiu que podería lanzar mísiles balísticos de alcance medio en augas dentro de 29 a 38
== Goberno e política ==
Liña 118:
Sitúase a tres cuartos do camiño entre [[Hawaii]] e [[Filipinas]]. O porto máis importante é o de [[San Luís de Apra]] na costa occidental da illa.
A illa de Guam ten 50
Un arrecife de coral rodea a maior parte de Guam, e a meseta de pedra calcaria proporciona a fonte da maior parte do auga doce da illa. Os cantíls costeiros dominan o norte, mentres que o extremo sur da illa é montañoso, con outeiros máis baixos no medio.
Liña 234:
|Dec sun = 142.6
|year sun=
|source 1 = NOAA (normals)<ref name=NCDC>{{
|source 2 = [[Hong Kong Observatory]] (sun only 1961–1990)<ref name=HKO>{{
|date = November 2012
}}
| |||