Hititas: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m corrixo formato de datas a.C. |
m corrixo ligazóns |
||
Liña 53:
Os hititas provirían de [[Europa]]. A súa xénese é aínda moi confusa, pero a hipótese comunmente admitida é a seguinte:
No [[Neolítico]] ([[-VII milenio|VII milenio a.C.]]), desenvólvese unha civilización florecente nos [[Balcáns]] e a [[Conca fluvial|conca]] do [[Danubio]]. Esta civilización, cuxa continuidade non se pon en dúbida, desenvólvese ata o [[IV milenio a. C.|IV milenio a.C.]] Moi refinada, parece ter mesmo creado unha especie de [[escrita]], probabelmente un [[silabario]]. Paralelamente, no [[-V milenio|V milenio a.C.]], un pobo máis rudo, que falaba moi probabelmente unha lingua próxima do indoeuropeo orixinal, esténdese nas chairas entre o [[río Dniepr|Dniepr]] e o [[río Volga|Volga]]. Esta civilización caracterízase principalmente polas tumbas das súas elites: foxas recubertas de pequenos túmulos, chamadas en ruso [[kurgán]]. Elas deron nome a esta civilización: a [[cultura dos Kurgáns]]. Ás veces, un pouco impropiamente, xa que unha cultura non é un pobo, chámaselles pobo dos kurgáns.
Certos membros da cultura dos kurgáns van emigrar, en tres ondas, entre o Vº e o [[III milenio a. C.|III
Non se sabe se os hititas xurdiron da primeira vaga dos kurgáns ([[4400 a.C.]]- [[4200 a.C.]]) que, tras teren chegado aos Balcáns, se viron obrigados a emigraren cara [[Anatolia]] baixo a presión da segunda onda de migracións ou se xurdiron desta segunda migración ([[3400 a.C.]] - [[3200 a.C.]] pero a [[arqueoloxía]] non testemuña movementos de poboación desde os Balcáns ata Anatolia ata o final do IIIº milenio antes da nosa era. Algunhas poboacións de [[lingua luvita]] parecen instalarse sobre os anos [[-2300|2300 a.C.]]- [[2200 a.C.]]: numerosas cidades de [[Asia Menor]], entre as cales está [[Troia]], son devastadas. Unha segunda onda, cara o [[-2000|2000 a.C.]]-[[-1900|1900 a.C.]] semella terse instalado máis lentamente, son as poboacións que falaban o [[lingua hitita|hitita-nesita]], esencialmente na curva do río [[Halys]].
Liña 67:
=== A época dos emporios asirios (séculos [[século -XX|XX a.C.]] – [[século -XVIII|XVIII a.C.]]) ===
Ao inicio do [[II milenio a. C.|II milenio a.C.]], os
Cada unha destas colonias, chamadas ''[[karum]]'' conserva a organización asiria tradicional e fica baixo a autoridade do karum de Kanesh, controlado pola metrópole. Os asirios, como testemuñan as numerosas taboíñas [[cuneiforme]]s atopadas, controlaban toda a economía da Asia Menor, en particular o comercio do [[cobre]].
Liña 101:
'''[[Labarnas I]]''' foi o primeiro verdadeiro rei dos hititas. Case non hai documentos ou vestixios do seu reinado e, a parte do ''[[Edito de Telibinus]]'', apenas aparece mencionado nos documentos. Algúns historiadores din que se podería tratar dun rei lendario. Todos os reis que o sucederon no trono hitita utilizaron o título de ''Labarnas'', segundo un método semellante ao dos emperadores romanos que empregaron os títulos de ''[[César (título)|César]]'' e ''[[Augusto]]'' por [[Xulio César]]. Do mesmo xeito, probabelmente para marcaren a continuidade coa efémera dinastía de Anittas, Labarnas I, e todos os seus sucesores ata a caída do Imperio, toman os títulos de ''Gran Rei'' e o de ''home de Kussar'', vila de orixe de [[Pithanas]], pai do primeiro rei, Anittas.
O seu sucesor foi '''[[Hattusilis I]]''', igualmente chamado [[Labarnas II]]. Os seus vínculos de parentesco co seu predecesor son pouco claros: algúns pensan que este foi o seu neto, o seu sobriño ou mesmo o seu fillo adoptivo. Rei conquistador, o seu nome indica que establecera a súa capital en [[Hattusa]]. Con el, o reino hitita esténdese polo norte ata o [[mar Negro]] ([[Zalpa]]), polo sur ata [[Arzawa]] e polo leste ata o [[Éufrates]]. É o primeiro rei hitita que atravesou os [[Montes Taurus]] que separan a
[[Mursilis I]] sucede ao seu avó á fronte do reino hitita. Como o seu avó foi un gran guerreiro. Destrúe o poder de [[Iamkhad]], onde destrúe a súa capital [[Alepo]], logo, en 1594 a.C. leva un ataque sobre [[Babilonia]], que captura, provocando a caída da dinastía fundada por [[Hamurabi]].
Liña 107:
Pero guerreando lonxe da súa capital, o reino hitita vólvese fráxil e cando '''[[Hantilis I]]''', cuñado de Mursilis, o sucede tras asasinalo, é o inicio dun longo período de problemas. Tras a revolta de [[Karkemish]], os [[hurritas]] do [[Éufrates]] subleváronse e venceron ao soberano. Os [[Gasgas]] fixeron as súas primeiras incursións nas provincias do Norte. O seu sucesor, '''[[Zidantas I]]''', é coñecido ante todo pola súa falla de escrúpulos: para acceder ao trono, non dubidou en asasinar ao fillo e ao neto de Hantili. El tamén ha ser asasinado por '''[[Ammunas]]''', o seu propio fillo, que o vai suceder.
Baixo o seu reinado a situación empeora e o reino hitita perde varias provincias, entre elas
==== Soberanos hititas do antigo reino ====
Liña 125:
* os [[gasgas]], que fixeran as súas primeiras aparición baixo o reinado de Hantilis I, vólvense máis ameazadores. Obrigan a Hantilis II a reforzar as defensas da capital e das cidades próximas ás fronteiras do reino.
* os [[hurritas]], que se unifican e forman o reino de [[Mitanni]], cuxo poderío aumenta rapidamente. Este estado anexa ou converte en vasalos os reinos de [[Alepo]], de
==== Soberanos hititas do reino de [[Hatta]] ====
Liña 138:
=== O Imperio Medio (1465 a.C./[[-1380|1380 a.C.]]) ===
Sobre 1465 a.C., a dinastía fundada por Labarna é expulsada. É a consecuencia dos problemas dos reinados anteriores e o novo rei, '''[[Tudhaliyas I]]''', ten devanceiros hurritas e de Kizzuwatna. Aproveitando as accións do faraón [[Thutmosis III]] contra
==== Soberanos hititas do Imperio Medio ====
* 1465 a.C./[[-1420|1420 a.C.]]: [[Tudhaliyas I]]
*
* 1400 a.C./[[-1397|1397 a.C.]]: [[Tudhaliyas II]] ou [[Tukhantis]]
*
*
=== O Imperio Novo (
[[Ficheiro:Hitt Egypt Perseus.png|miniatura|300px|Os imperios hitita e exipcio.]]
Tras o asasinato do herdeiro do trono, o novo e enérxico príncipe '''[[Suppiluliumas I]]''' reforma completamente o reino hitita. É a verdadeira creación do Imperio Hitita.
Suppiluliumas restablece igualmente o reino no seu papel de peza importante no taboleiro de xadrez do Oriente Próximo. Loita contra
O renacer do poder hitita rompe o equilibrio do Oriente Próximo: os hititas e os exipcios exercían nel unha loita de influencias co fin de controlar o corredor comercial que pasa entre a [[Siria]] e a [[Palestina]]. Pero os [[faraón]]s exipcios reaccionan debilmente ás conquistas hititas que anexionan ou converten en vasalos aos Estados aliados de
Rompendo coa tradición, Suppiluliumas consolida as súas conquistas ao facer tratados cos seus vasalos, que elixe con coidado. Nomea así aos seus dous fillos reis de
Mentres que as tropas exipcias son rexeitadas en [[Qadesh]], o faraón
Suppiluliuma morre precozmente dunha peste, cuxa propagación se vira favorecida polas numerosas deportacións do seu reinado. O seu sucesor, '''[[Arnuwandas II]]''' desaparece igualmente pouco despois, da mesma enfermidade. Pero a obra de Suppiluliumas dá sobrevivido. Os reis de
Así, un fillo maior de Suppiluliumas sobe ao trono: '''[[Mursilis II]]'''. A situación é difícil: non só a peste asola o país, senón que Mursilis debe antes que nada vencer a rebelión dalgúns vasalos. O rei abandona por un tempo a capital
Sucédeo no trono o seu fillo '''[[Muwatallis II]]'''. Como no caso dos seus predecesores, o seu reinado foi a ritmo de guerras. Muwatallis vence ao reino de [[Wilusa]], ao noroeste do Imperio, que se converte en vasalo del. Logo ha de enfrontarse aos
Mentres que
Muwatallis II morre en 1270 a.C. e o seu fillo ilexítimo, '''[[Mursilis III]]''', sucédeo baixo a rexencia do seu tío [[Hattusilis III|Hattusilis]]. Este logo se rebela e envía ao exilio a Mursilis, que se refuxia na illa de [[Chipre]]. '''
O sucesor de Hattusilis III é, conforme coa lei sucesoria, o seu fillo, '''[[Tudhaliyas IV]]'''. Este loita nun principio para manter a unidade do imperio, contra os reinos de [[Ahhiyawa]] e de Arzawa. Durante este conflito, asegura a súa retagarda ao asinar un pacto con Asiria a cambio do recoñecemento das súas conquistas. Pero logo volve Asiria a pasar á ofensiva e ataca a beira oeste do Éufrates, en mans hititas. Tudhaliyas reacciona, pero o seu contraataque remata en fracaso na [[batalla de Nihiriya]] en [[-1230|1230 a.C.]].
Liña 176:
Pero Tudhaliyas non so marcou a historia hitita polos seus feitos guerreiros: verdadeiro reformador relixioso, reorganizou o culto, modificou as festas e agrandou o santuario de [[Yazilikaya]].
Se a paz se mantén aínda baixo os sucesores de Tudhaliyas, '''[[Arnuwandas III]]''' e logo o seu irmán '''[[Suppiluliumas II]]''', o imperio hitita, minado por de longas fames que provocaron numerosos movementos de poboación que desestabilizaron completamente o Estado, vai debilitarse aínda máis baixo os golpes dos [[Pobos do Mar]] que arrasan toda a rexión. O Imperio Hitita dá sobrevivido a estes, ao contrario que os reinos [[aqueos]] e [[Micenas]], pero en [[-1190]] o Imperio derrúbase baixo os golpes dos
==== Soberanos hititas do Imperio Novo ====
Liña 188:
* 1250 a.C./[[-1210|1210 a.C.]]: [[Tudhaliyas IV]]
* 1210 a.C./[[-1200|1200 a.C.]]: [[Arnuwandas III]]
* 1200 a.C./
=== Os reinos neohititas ([[-1190|1190 a.C.]]/[[-700|700 a.C.]]) ===
Liña 194:
É nesta mesma época cando os [[frixios]], outro pobo [[pobos indoeuropeos|indoeuropeo]], invaden a meseta central de Anatolia e establecen alí o seu reino e as súas cidades.
A civilización hitita sobrevive á caída do seu centro. No sur de Anatolia así como en Siria varios reinos de [[lingua luvita]] son fundados e [[Karkemish]], onde reinan os descendentes da dinastía de Suppiluliumas I, retoma o papel de capital cultural do mundo hitita abandonado por
Un número importante de pequenos reinos ve a luz: en [[Capadocia]], unha decena de príncipes alíanse na confederación do [[Tabal]], mentres que ao leste, ao longo do [[Éufrates]], aparecen outros principados: [[Milid]], [[Kummuhu]], [[Gurgum]]. Ao sur, atópanse os estados seguintes: [[Cilicia]], os reinos de [[Ya'diya]] e de [[Karkemish]], [[Pattina]], [[Arpad]], o reino de
Estes reinos non desempeñan certamente papel político maior ningún, pero prosperan do [[século -XII|século XII a.C.]] ao [[século -XI|IX a.C.]] Os derradeiros non han desaparecer ata entre [[-745|745 a.C.]] e [[-708|708 a.C.]], un tras do outro baixo os golpes dos
== Relixión ==
Liña 225:
=== O templo ===
O templo contén, como noutros sitios en Oriente, a estatua que ten dereito a coidados definidos polos rituais. As festas principais teñen lugar na primavera e no outono; nesta ocasión o deus sae do templo. Con frecuencia é levado a un santuario fóra da cidade; os ritos propios a cada divindade acompáñanse entón de sacrificios que dan a ocasión para unha comida en común. Rematan estas festas xogos en forma de competición deportiva e de simulacros de combates, prácticas certamente de orixe indoeuropea, cousa que os relaciona co mundo grego. O culto popular énos practicamente descoñecido. A adiviñación e a maxia desempeñan un papel importante. Os hititas adoptan a práctica da lectura das entrañas, practicada desde tempo atrás en [[Mesopotamia]]. Atopouse un templo, cuxo titular era un adiviño, en [[Emar]], cos seus arquivos e a súa biblioteca. O
== Linguas ==
Na historia do reino hitita faláronse numerosas linguas. Pobo
Ao seu lado atópanse principalmente outras dúas linguas emparentadas: o
A case totalidade destas linguas indoeuropeas han desaparecer ao mesmo tempo có Imperio. O
Pero, ao lado das linguas indoeuropeas faladas polos invasores hititas, atopamos na Anatolia dos hititas outros tipos de linguas. Primeiro de todo, a lingua autóctona previa: o [[lingua hatti|hatti]], [[lingua aglutinante]] que se converteu en [[lingua morta]] á chegada dos hititas da que o hitita tomou prestadas numerosas palabras, en particular no ámbito cultural e relixioso, pois foi [[lingua litúrxica]] ao longo do II milenio.
Falado no leste de
Finalmente tamén está testemuñado o [[lingua acadia|acadio]], lingua diplomática da época, máis concretamente tras o ataque contra Babilonia de Mursilis I. Trátase porén dun uso na correspondencia que non se corresponde probabelmente cun uso da lingua na vida corrente.
Liña 245:
=== Os sistemas de escrita ===
Os hititas non tiñan [[escrita]] cando chegaron a Anatolia. Adoptaron naturalmente o [[Sistema de escrita|sistema]] usado localmente, a [[escrita cuneiforme]], que adaptaron á súa lingua. En efecto, a escritura cuneiforme, creada inicialmente para a transcrición do [[lingua sumeria|sumerio]], lingua aglutinante, fora adaptado á transcrición das [[lingua semítica|linguas semíticas]], pero non acaía ben á escritura dunha [[lingua indoeuropea]]. Porén, a escrita cuneiforme utilizouse bastante tardiamente, probabelmente tras as expedicións a Mesopotamia, pois o [[silabario]] empregado é diferente do utilizado anteriormente nas colonias asirias e máis próximo ao empregado en
Ao lado da escrita cuneiforme, os hititas utilizaron, principalmente para as inscricións monumentais, unha [[xeróglifo|escrita xeroglífica]]. Os símbolos desta escritura son chamados impropiamente ''[[escritura xeroglífica hitita]]'', pois so en raras ocasións transcriben a lingua hitita: a meirande parte das inscricións monumentais son, en efecto, inscricións en [[lingua luvita|luvita]].
Liña 257:
* Os textos máis antigos son de tipo histórico, crónicas e [[anais reais hititas|anais]], nos que un soberano expuña como se desenvolvera o seu reinado. Aínda sendo as fontes principais de información sobre a época, convén abordalos baixo un ángulo crítico.
* O segundo tipo de textos máis frecuentemente atopados son xurídicos; son códigos de leis hititas, que contan máis de 200 artigos de lei en diversos ámbitos. Estes textos permítenos determinar os fundamentos da sociedade hitita, sen podermos confirmar a súa aplicación real. Quizais se trate de exemplos escolares destinados ao adestramento dos xuristas.
* Unha terceira categoría de textos que se atopan en gran número son os tratados internacionais e as instrucións administrativas, que os hititas consideraban como similares. Tratábase, de feito, de instrucións enviadas aos delegados locais representantes do poder central (gobernadores das cidades ou soberanos dos reinos feudatarios), ou instrucións militares e de alfándegas. Estas últimas, dirixidas aos gardas de fronteira, permitiron delimitar as fronteiras do Imperio Hitita ao longo do tempo. Os tratados internacionais atinxen as relacións coas potencias veciñas: isto permítenos calibrar a importancia deste reino en toda a [[Asia Menor]]. Téñense atopado así intercambios diplomáticos entre o imperio hitita e o
* A gran maioría dos 750 textos hititas atopados son relixiosos: unha primeira parte deles son de tipo ritual, empregados en todas as situacións, para pedir a protección dun deus. Son relativamente curtos e compóñense dunha descrición contextual do ritual e unha serie de instrucións. Hai rituais para todo tipo de situacións e o seu número non tería cesado de aumentar no curso da historia. Unha segunda parte destes textos relixiosos son de tipo mitolóxico, baixo a forma de relatos. Están moito menos desenvolvidos que os da [[Grecia Antiga]], e describen o panteón hitita dominado polo deus da Tempestade, e logo unha serie de deuses importantes encargados da agricultura, a guerra etc., e finalmente, os deuses locais ou menores. Unha terceira parte destes textos atinxe a maxia, que engloba tamén a medicina, pois a noción mesma de medicina fai uso de prácticas máxicas que se basean na adiviñación. Estes poderes son patrimonio de mulleres, de bruxas na súa maioría [[luvitas]], encargadas de interpretaren os presaxios. Mesmo hoxe, continúase a atopar documentos hititas en
== A sociedade ==
Liña 302:
=== Dereito ===
O dereito hitita é bastante mal coñecido. Éo esencialmente por coleccións de leis (dúas táboas atopadas en
A [[dereito penal|parte penal]] busca máis a reparación do prexuízo sufrido (como a reparación dunha plantación devastada) que vinganza. As disposicións lexislativas poñen o acento sobre a emenda do culpábel, e prevense numerosas compensacións pecuniarias. Prevense as incapacidades temporais de traballo, e o responsábel debe suplir a vítima, en persoa ou por un escravo e paga tamén o médico e unha indemnización. As compensacións pecuniarias son menos elevadas se o crime se comete contra unha persoa do común.
Liña 310:
[[dereito civil|Civilmente]], a muller goza dun estatuto privilexiado para a época. É certo que o matrimonio se concertaba por compra ou rapto. Neste caso está ademais prevista unha indemnización á familia, pero o [[divorcio]] e a [[violación]] están recoñecidos, estando esta última castigada coa morte, e a [[rei|raíña]] lexítima goberna na ausencia do rei. Con todo, a ausencia de documentos que proben a aplicación dos textos modera a análise que se pode facer destas disposicións.
No ámbito do [[dereito internacional]], tras o resultado nulo da [[Batalla de Qadesh]], [[Ramsés II]] e
[[Ficheiro:Hattusa.king.jpg|miniatura|Baixorrelevo do rei
== Arte ==
|