Imperio Español: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Isili0n (conversa | contribucións)
Sen resumo de edición
Liña 124:
{{Artigo principal|Reis Católicos}}
=== A unificación de España e o fin da [[Reconquista]] ===
O matrimonio dos [[Reis Católicos]] ([[Isabel I de Castela|Isabel I]] de [[Coroa de Castela|Castela]] e [[Fernando II de Aragón|Fernando II]] de [[Coroa de Aragón|Aragón]]) uniu as dúas Coroas cando, tras gañar a [[Xoana a Beltranexa|Xoana «a Beltranexa»]] na [[guerra de Sucesión Castelá|guerra de Sucesión castelá]], Isabel ascendeu ao trono. Con todo, cada reino mantivo a súa propia administración baixo a mesma monarquía. [[Formación territorial de España|A formación dun estado unificado]] só se materializou tras séculos de unión baixo os mesmos gobernantes.<ref>Como Henry Kamen comentaría despois, España foi creada polo Imperio, e non o Imperio por España.</ref> Os novos reis introduciron o estado moderno absolutista nos seus dominios, que pronto buscaron ampliar.
 
Castela interviñera no Atlántico, no que foi o comezo do seu imperio extrapeninsular, competindo con Portugal polo control do mesmo desde finais do [[século XIV]], momento no cal foron enviadas varias expedicións andaluzas e biscaíñas ás [[Illas Canarias]]. A [[Conquista das Illas Canarias|conquista]] efectiva do devandito arquipélago comezara durante o reinado de [[Henrique III de Castela]] cando en [[1402]], o francés, [[Jean de Béthencourt]] lle solicitou permiso para tal empresa ao rei castelán a cambio de vasalaxe. Mentres, ao longo do século XV exploradores portugueses como [[Gonçalo Velho Cabral]] colonizarían as [[Azores]], [[Cabo Verde]] e [[Madeira]]. O [[Tratado de Alcáçovas]] de [[1479]], que supuxo a paz na [[guerra de Sucesión Castelá|guerra de Sucesión castelá]], separou as zonas de influencia de cada país en África e o Atlántico, concedéndolle a Castela a soberanía sobre as Illas Canarias e a Portugal as illas que xa posuía, [[Guinea-Bisau]] e en xeral: <cite>''todo lo que es hallado e se hallare, conquistase o descubriere en los dichos términos''</cite>. A conquista do Reino de Fes quedaba tamén exclusivamente para o reino de Portugal. O tratado foi confirmado polo Papa [[Sisto IV, papa|Sisto IV]] o [[21 de xuño]] de [[1481]], mediante a bula <cite>[[Aeterni regis]]</cite>. Mentres tanto os [[Reis Católicos]] iniciaban a última fase da Conquista de Canarias asumindo pola súa conta a devandita empresa, ante a imposibilidade por parte dos [[feudalismo|señores feudais]] de someteren todos os [[Guanche|indíxenas insulares]]: nunha serie de longas e duras campañas, os exércitos casteláns apoderáronse sucesivamente de [[Gran Canaria]] (1478-1483), [[A Palma]] (1492-1493) e finalmente de [[Tenerife]] (1494-1496).
[[Ficheiro:La Rendición de Granada - Pradilla.jpg|300px|miniatura|Rendición de [[Reino de Granada|Granada]] os [[Reis Católicos]] ([[1492]]).]]
Como continuación á [[Reconquista]] castelá, os Reis Católicos conquistaron en [[1492]] o reino [[taifa]] de [[Reino de Granada|Granada]], último reino [[Islam|musulmán]] de [[Al-Ándalus]], que sobrevivira polo pago de [[Parias|tributos en ouro]] a Castela, e a súa política de alianzas con [[Coroa de Aragón|Aragón]] e o norte de África.
Liña 198:
[[Ficheiro:Battle of Pavia.jpg|miniatura|300px|esquerda|[[Batalla de Pavía]] ([[1525]]).]]
 
A vitoria de Carlos I na [[Batallabatalla de Pavía]], 1525, sorprendeu a moitos italianos e alemáns, ao demostrar o seu empeño en conseguir o máximo poder posible. O Papa Clemente VII cambiou de bando e uniu as súas forzas con Francia e os emerxentes estados italianos contra o Emperadoremperador, na Guerraguerra da Liga de Cognac. A [[Paz de Barcelona]], asinada entre Carlos I e o Papa en 1529, estableceu unha relación máis cordial entre os dous gobernantes e de feito nomeaba a España como defensora da causa católica e recoñecía a Carlos como Rei de [[Lombardía]] en recompensa pola intervención española contra a rebelde [[República de Florencia]].
 
En [[1528]], o gran almirante [[Andrea Doria]] aliouse co Emperador para desaloxar a Francia e restaurar a independencia [[Xénova|xenovesa]]. Isto abriu unha nova perspectiva: neste ano prodúcese o primeiro préstamo dos bancos xenoveses a Carlos I.
Liña 234:
[[Ficheiro:Fernando Álvarez de Toledo, III Duque de Alba, por Antonio Moro.jpg|miniatura|esquerda|175px|[[Fernando Álvarez de Toledo|Duque de Alba]].]]
 
O tempo de alegría en [[Madrid]] durou pouco. En [[1566]], os [[Calvinismo|calvinistas]] iniciaran unha serie de revoltas nos Países Baixos que provocaron que o rei enviase ao [[Fernando Álvarez de Toledo|Duqueduque de Alba]] á zona. En [[1568]], [[Guillermo de Orange|Guillermo I de Orange-Nassau]] encabezou un intento errado de botar ao Duque de Alba do país. Estas batallas considéranse como o inicio da [[Guerraguerra dos Oitenta Anos]], que concluíu coa independencia das [[Provincias Unidas]]. Filipe II, que recibira do seu pai a herdanza dos territorios da [[Casacasa de Borgoña]] ([[Países Baixos]] e o [[Franco Condado]]), para que a poderosa Castela defendese de Francia o Imperio, viuse obrigado a restaurar a orde e manter o seu dominio sobre estes territorios. En [[1572]], un grupo de navíos rebeldes, de nacionalidade holandeses, coñecidos como os ''[[Mendigos do mar|watergeuzen]]'', tomaron varias cidades costeiras, proclamaron o seu apoio a Guillermo I e rexeitaron o goberno español.
 
Para España a guerra converteuse nun asunto sen fin. En [[1574]], os [[Terzo|Terzos de Flandres]], baixo o mando de [[Luís de Requesens]], foron vencidos no [[asedio de Leiden]] despois de que os holandeses rompesen os diques, causando inundacións masivas.
Liña 273:
Actualmente a opinión dos historiadores é case unánime respecto ao erro de involucrarse en guerras europeas pola única razón de que os reinos herdados debían transmitirse íntegros. Con todo esta postura tamén existía naqueles anos. Así un procurador en cortes escribiu: {{Cita|''Por ventura serán Francia, Flandres e Inglaterra máis bos canto España máis pobre? Que o remedio dos pecados de Nínive non foi aumentar o tributo en Palestina para ilos a conquistar, senón enviar a persoa que os fose a converter.''<ref name="invencible">Carlos Gómez-Centurión, ''La Armada Invencible'', Biblioteca Básica de Historia -Monografías-, [[Grupo Anaya|Anaya]], [[Madrid]], [[1987]], ISBN 84-7525-435-5</ref>}}[[Ficheiro:Retrato_de_Felipe_IV_en_armadura,_by_Diego_Velázquez.jpg|miniatura|Filipe IV]]
 
En [[1618]] o Rei substituíu a Spinola por [[Baltasar de Zúñiga]], veterano embaixador en [[Viena]]. Este pensaba que a clave para frear a unha Francia que rexurdía e eliminar aos holandeses era unha estreita alianza cos Habsburgo austríacos. Ese mesmo ano comezando coas [[defenestracións de Praga]], Austria e o Emperador [[Fernando II de Habsburgo|Fernando II]] embarcáronse nunha campaña contra [[Bohemia]] e a [[Unión Protestante]]. Zúñiga animou a Filipe III a que se unise aos Habsburgo austríacos na guerra, e Ambrosio Spinola foi enviado na cabeza dos [[Terzo|Terzos de Flandres]] a intervir. Deste xeito, España entrou na [[Guerraguerra dos Trinta Anos]].
 
En [[1621]] o inofensivo e pouco eficaz Filipe III morreu e subiu ao trono o seu fillo [[Filipe IV de España|Filipe IV]].
Liña 289:
[[1627]] carrexou o derrubamento da economía castelá. Os españois depreciaran a súa moeda para pagar a guerra e a inflación explotou en España como antes o fixo en Austria. Ata [[1631]], nalgunhas partes de Castela comerciabase co [[trueque]], debido á crise monetaria, e o goberno foi incapaz de recadar impostos do campesiñado das colonias. Os exércitos españois en Alemaña optaron por ''pagarse a si mesmos''. Olivares foi culpado por unha vergoñosa e infrutuosa guerra en [[Guerra de Sucesión de Mantua|Italia]]. Os holandeses converteran a súa frota nunha prioridade durante a Tregua dos Doce Anos e ameazaron o comercio marítimo español, do cal España era totalmente dependente tras a crise económica; en 1628 os holandeses acurralaron á Frota de Indias provocando o [[desastre de Matanzas]], o cargamento de metais preciosos que era fundamental para o sostemento do esforzo bélico do Imperio foi capturado e a frota que o transportaba totalmente destruída, con parte das riquezas obtidas os holandeses iniciaron unha exitosa [[Invasións holandesas no Brasil|invasión de Brasil]].
 
A [[Guerraguerra dos Trinta Anos]] tamén se agravou cando, en [[1630]], [[Gustavo II Adolfo|Gustavo II Adolfo de Suecia]] desembarcou en Alemaña para socorrer o porto de [[Stralsund]], último baluarte continental dos alemáns belixerantes contra o emperador. Gustavo II Adolfo marchou cara ao sur e obtivo notables vitorias en [[Batalla de Breitenfeld|Breitenfeld]] e [[Batalla de Lützen (1632)|Lützen]], atraendo numerosos apoios para os protestantes alá onde ía.
 
A situación para os católicos mellorou coa morte de Gustavo II Adolfo, precisamente en Lützen en [[1632]], e a vitoria na [[Batalla de Nördlingen (1634)|Batalla de Nördlingen]] en [[1634]]. Desde unha posición de forza, o emperador intentou pactar a paz cos estados enfastiados da guerra en [[1635]]. Moitos aceptaron, incluídos os dous máis poderosos: [[Brandeburgo]] e [[Saxonia]]. Francia perfilouse entón como o maior problema. Paralelamente, a [[Guerraguerra de Sucesión de Mantua]], en Italia, deu unha nova vitoria a España, consolidándose a súa presenza en Italia.
 
O [[Cardeal Richelieu]] fora un gran aliado dos holandeses e os protestantes desde o comezo da guerra, enviando fondos e equipamento para intentar fragmentar a forza dos Habsburgo en Europa. Richelieu decidiu que a [[Paz de Praga]], recentemente asinada, era contraria aos intereses de Francia e declarou a guerra ao [[Sacro Imperio Romano Xermánico]] e a España dentro do período establecido de paz. As forzas españolas, máis experimentadas, obtiveron éxitos iniciais: Olivares ordenou unha campaña lóstrego no norte de Francia desde os Países Baixos españois, confiando en acabar co propósito do rei [[Luís XIII de Francia|Luís XIII]] e derrocar a Richelieu.
Liña 301:
 
A gran habilidade do [[cardeal Mazarino]] para manexar esa vitoria logrou danar a reputación dos Terzos de Flandres, creando un mito que aínda permanece; o dunha vitoria na que, para saber o número de inimigos ao que se enfrontaron, os franceses só tiñan que ''Contar os mortos''.
Tradicionalmente, os historiadores sinalan a [[Batalla de Rocroi]] como o fin do dominio español en [[Europa]] e o cambio do transcurso da [[Guerraguerra dos Trinta Anos]] favorable a Francia.
 
== Últimos Anos de Supremacía ==
 
=== As sublevacións internas, a perda da guerra dos trintaTrinta anosAnos e once anos máis de guerra con Francia (1640-1665) ===
Durante o reinado de Filipe IV e concretamente a partir de 1640 houbo múltiples secesións e sublevacións dos distintos territorios que se atopaban baixo o seu cetro. Entre elas, a guerra de Separación de Portugal, a [[Guerra dos Segadores|rebelión de Cataluña]] (ambos os conflitos iniciados en 1640), a conspiración de Andalucía (1641) e os distintos incidentes acaecidos en Navarra, Nápoles e Sicilia a finais da década de 1640. A estes feitos sumábanse as distintas frontes extrapeninsulares: a guerra dos Países Baixos (renovada en 1621 tras expirar a Tregua dos Doce Anos) e a guerra dos Trinta Anos. Á súa vez, o enfrontamento con Francia nesta última (desde 1635) quedou conectado co problema catalán.
 
Liña 337:
[[Ficheiro:Philip V 3.jpg|miniatura|125px|esquerda|[[Filipe V de España]]]]
Pero Filipe V non tiña intención de acaparar España para el e os seus achegados como pretendeu facer [[Filipe I de Castela|Filipe o Fermoso]], el quería ser un bo monarca a pesar das moitas diferenzas que tiña co seu novo pobo. Tanto é así que tras o famoso discurso que pronunciou o [[Manuel de Oms e de Santa Pau|marqués de Castelldosrius]], embaixador de España en Francia, Filipe non comprendeu nada, nin sequera a famosa frase «''Ya no hay Pireneos''»; porque non sabía español e foi o seu avó [[Luís XIV]] quen debeu interceder por el; pero ao finalizar a súa réplica ao embaixador, o ''Rei Sol'' díxolle ao futuro rei «''Sede un bo español''». Aquel mozo de 17 anos cumpriu toda a súa vida con aquel mandato.<ref name="aventura43">[[José Luis Gómez Urdáñez]], ''Ensenada, la meritocracia al poder'', nº 43 de [[La aventura de la Historia]], [[El Mundo|Arlanza Ediciones]], [[Madrid]], maio de [[2002]]</ref>
O desexo das outras potencias por España e as súas posesións non podía quedar resolto co testamento real. Polo que os enfrontamentos eran case inevitables; o [[Carlos VI de Alemaña|Archiduquearchiduque Carlos de Austria]] non se resignou, o que deu lugar á [[Guerraguerra de Sucesión]] ([[1702]]-[[1713]]).
 
Esta guerra e as neglixencias cometidas nela levaron a novas derrotas para as armas españolas, chegando ata o propio territorio peninsular. Así se perdeu Orán, [[Menorca]] e a máis dolorosa e prolongada: [[Xibraltar]], onde había unicamente 50 españois defendéndoo contra a frota anglo-holandesa.
Liña 358:
=== As guerras coloniais durante o século XVIII ===
[[Ficheiro:Cartagena - Fortaleza San Felipe de Barajas - 20050430bis.jpg|300px|miniatura|Fortaleza de San Felipe de Barallas en [[Cartaxena de Indias]]. En 1741 unha enorme frota británica liderada polo [[Edward Vernon|Almirante Vernon]] foi derrotada polas forzas españolas de [[Blas de Lezo]] que defendían este forte.]]
Unha das vitorias españolas máis importantes de todo o período colonial en América, e sen dúbida a máis transcendente do [[século XVIII]], foi a da [[Batalla de Cartaxena de Indias]] en [[1741]] (ver [[Guerraguerra da Orella de Jenkins]]) na que unha colosal frota de 186 buques ingleses con 23.600 homes a bordo atacaron o porto español de [[Cartaxena de Indias]] (hoxe [[Colombia]]). Esta acción naval foi a máis grande da historia da [[Royal Navy|mariña inglesa]], e a segunda máis grande de todos os tempos logo da [[Desembarco de Normandía|batalla de Normandía]]. Tras dous meses de intenso lume de canón entre os buques ingleses e as baterías de defensa da Baía de Cartaxena e do Forte de San Filipe de Barallas, os asaltantes batéronse en retirada tras perder 50 navíos e 18.000 homes. A acertada estratexia do gran almirante español [[Blas de Lezo]] foi determinante para conter o ataque inglés e lograr unha vitoria que supuxo a prolongación da supremacía naval española ata principios do século XIX. Tras a derrota, os ingleses prohibiron a difusión da noticia e a censura foi tan tallante que poucos libros de historia ingleses conteñen referencias a esta transcendental contenda naval. Ata nos nosos días pouco se sabe desta gran batalla, fronte ao moi coñecido episodio de Trafalgar ou ata o da Armada invencible.
 
España tamén se enfrontou con Portugal pola [[Colonia do Sacramento]] no actual Uruguai, que era a base do contrabando británico polo Río da Prata. En [[1750]] Portugal cedeu a colonia a España a cambio de sete das trinta [[Reducións xesuíticas|reducións guaranís]] dos xesuítas na fronteira con Brasil. Os españois tiveron que expulsar aos xesuítas, xerando un conflito cos guaranís que durou once anos.
[[Ficheiro:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|miniatura|205px|esquerda|[[Bandeira de España|Bandeira do Reino de España]] desde [[1785]].]]
O desenvolvemento do comercio naval promovido polos Borbóns en América foi interrompido pola frota británica durante a [[Guerraguerra dos Sete Anos]] ([[1756]]-[[1763]]) na que España e Francia enfrontáronse a Gran Bretaña e Portugal por conflitos coloniais. Os éxitos españois no norte de Portugal víronse eclipsados pola toma inglesa da [[A Habana|Habana]] e [[Manila]]. Finalmente, o [[Tratado de París (1763)|Tratado de París]] de [[1763]] puxo fin á guerra. Con esta paz, España recuperou Manila e A Habana, aínda que tivo que devolver [[Sacramento, California|Sacramento]]. Ademais Francia entregou a España a [[Luisiana]] ao oeste do [[río Mississippi]], incluída a súa capital, [[Nova Orleans]], e España cedeu [[Florida]] a Gran Bretaña.
 
En calquera caso, o século XVIII foi un período de prosperidade no imperio de ultramar grazas ao crecemento constante do comercio, sobre todo na segunda metade do século debido ás reformas borbónicas. As rutas dun só barco en intervalos regulares foron lentamente substituíndo o antigo costume de enviar ás frotas de Indias, e na [[Anos 1760|década de 1760]], había rutas regulares entre Cádiz, [[A Habana]] e Porto Rico, e en intervalos máis longos co [[Río da Prata]], onde se creou un novo vicerreinado en [[1776]]. O contrabando, que foi o cancro do imperio dos Habsburgo, declinou cando se puxeron en marcha os [[Navío de rexistro|navíos de rexistro]].
Liña 372:
Na [[Anos 1780|década de 1780]] o comercio interior no Imperio volveu crecer e a súa frota fíxose moito maior e máis rendible. O fin do monopolio de Cádiz para o comercio americano supuxo o renacemento das manufacturas españolas. O máis notable foi o rápido crecemento da industria téxtil en Cataluña, que a finais de século mostraba signos de industrialización cunha sorprendente e rápida adopción de máquinas mecánicas para fiar, converténdose na máis importante industria téxtil do Mediterráneo. Isto supuxo a aparición dunha pequena pero politicamente activa [[burguesía]] en [[Barcelona]]. A produtividade agraria mantívose baixa a pesar dos esforzos por introducir nova maquinaria para unha clase campesiña moi explotada e sen terras.
 
A recuperación gradual das guerras viuse de novo interrompida pola participación española na [[Guerraguerra de Independencia dos Estados Unidos]] ([[1779]]-[[1783]]), en apoio dos [[Estados Unidos de América|Estados sublevados]] e os consecuentes enfrontamentos con Gran Bretaña. O [[Tratado de Versalles (1783)|Tratado de Versalles de 1783]] supuxo de novo a paz e a recuperación de [[Florida]] e [[Menorca]] (consolidando a situación, posto que foran recuperadas previamente por España) así como o abandono británico de [[Estado de Campeche|Campeche]] e a [[Costa dos Mosquitos]] no Caribe. Con todo, España fracasou ao intentar recuperar [[Xibraltar]] logo dun duradeiro e persistente sitio, e tivo que recoñecer a soberanía británica sobre as [[Bahamas]], onde se instalaron numerosos partidarios do rei procedentes das colonias perdidas, e o [[Arquipélago de San Andrés, Providencia e Santa Catalina|Arquipélago de San Andrés e Providencia]], reclamado por España pero que non puidera controlar.
 
Mentres, coa [[Convención de Nutka]] ([[1791]]), resolveuse a disputa entre España e Gran Bretaña acerca dos asentamentos británicos e españois na costa do Pacífico, delimitándose así a fronteira entre ambos os países. Tamén nese ano o [[Carlos IV de España|Rei de España]] ordenou a [[Alessandro Malaspina]] buscar o [[Paso do Noroeste]] ([[Expedición Malaspina]]).
Liña 378:
=== España cara a 1800 ===
[[Ficheiro:Imperio Español America 1800.png|miniatura|Territorios españois en América en 1800.]]
As reformas económicas e institucionais produciron os seus froitos, militarmente falando, cando se derrotou aos ingleses durante a [[Guerraguerra da orellaOrella de Jenkins]] no seu intento de conquistar a estratéxica praza de [[Cartaxena de Indias]].
 
Como resultado, a España do [[século XVIII|XVIII]] foi unha potencia de nivel medio nos xogos de poder, sen o seu antigo nivel de [[superpotencia]]. O seu extenso imperio nas Indias dáballe unha notable relevancia e, aínda que era maior en Europa a importancia de Francia, de Inglaterra ou de Austria, aínda mantiña a máis importante frota do mundo e a súa moeda era a máis forte.
Liña 391:
En [[1796]] o [[Tratado de San Ildefonso (1796)|tratado de San Ildefonso]] supuxo a alianza coa Francia [[Primeiro Imperio Francés|napoleónica]] contra [[Reino de Gran Bretaña|Gran Bretaña]], o que supuxo a unión das súas respectivas forzas armadas. O [[Batalla do Cabo de San Vicente|combate naval do cabo de San Vicente]] foi unha vitoria relativa para os británicos, que non souberon aproveitar, aínda que en Cádiz e Santa Cruz de Tenerife a frota británica sufriu serios fracasos. O máis destacable foi a perda de [[Illa Trindade]] ([[1797]]) e [[Menorca]]. En [[1802]], asinouse a [[Paz de Amiens]], tregua que permitiu a España recobrar Menorca.
[[Ficheiro:Santisima Trinidad.jpg|miniatura|esquerda|200px|O navío ''[[Santísima Trinidad]]'', construído nos estaleiros da [[A Habana|Habana]]; comandado por [[Francisco Javier de Uriarte e Borja]] e o xeneral [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]]. Foi desarborado, apresado e afundido na [[Batalla de Trafalgar]].]]
Pronto se renovaron as hostilidades, desenvolvéndose o proxecto napoleónico dunha invasión a través do [[Canle da Mancha]]. Con todo, a destrución da frota aliada franco-española na [[Batallabatalla de Trafalgar]] ([[1805]]) arruinou o plan e minou a capacidade de España para defender e manter o seu imperio. Tras a derrota de [[batalla de Trafalgar|Trafalgar]], España atopouse sen unha Armada capaz de enfrontarse á inglesa, e cortouse a comunicación efectiva con ultramar.
 
Mentres as sucesivas coalicións eran derrotadas unha e outra vez por [[Napoleón Bonaparte]] no continente, España librou unha guerra menor contra Portugal ([[Guerraguerra das laranxasLaranxas]]) que lle permitiu anexionarse [[Olivenza]]. En [[1800]] Francia recobrou [[Luisiana]]. Cando Napoleón decretou o [[Bloqueo Continental]], España colaborou con Francia na ocupación de Portugal, país que desobedeceu o bloqueo. Así as tropas francesas entraron no país, acuartelándose unidades en guarnicións da fronteira.
 
En [[1808]] Napoleón aproveitandose das disputas entre o rei [[Carlos IV de España|Carlos IV]] e o seu fillo, o futuro rei [[Fernando VII de España|Fernando VII]], conseguiu que estes lle cedesen o trono, de modo que España foi tomada por Napoleón sen disparar nin unha bala.
Liña 405:
[[Ficheiro:Spanish_Empire_-_1824.jpg|miniatura|275px|Situación do Imperio Español en [[1824]]. En azul os territorios independizados na [[Guerra de Independencia Hispanoamericana]] (1809-1824)]]
[[Ficheiro:Independencia.gif|miniatura|270px|'''A Revolución Hispanoamericana'''<br />{{Lenda|#f00|A reacción Realista}}{{Lenda|#0000FF|Baixo control independentista}}{{Lenda|#007FFF|Baixo control independentista}}{{Lenda|#002FA7|España durante a invasión francesa}}{{Lenda|#228B22|España baixo a revolución liberal}}]]
Logo de sucesivas insurreccións ao longo de toda a éra colonial, a Guerraguerra de [[Independencia]] Hispanoamericana comezou a desencadearse cando as disputas polo trono entre o rei español [[Carlos IV de España|Carlos IV]] e o seu fillo, o futuro [[Fernando VII]], foron aproveitadas por [[Napoleón]] para intervir e impor as chamadas «[[abdicacións de Baiona]]» de [[1808]], polas cales ambos renunciaron sucesivamente ao trono de España en favor finalmente de [[José Bonaparte]], logo do cal Fernando quedou cativo. Pero a intervención francesa desencadeou un levantamento popular coñecido como [[Guerraguerra da Independencia Españolaespañola]] (1808-1814) que trouxo incerteza sobre cal era a autoridade efectiva que gobernaba España.
 
Ante a ausencia dunha autoridade certa en España e o cativerio de Fernando VII, os pobos hispanoamericanos, moitas veces baixo a dirección dos [[crioulo]]s, comezaron unha serie de insurreccións descoñecendo ás autoridades coloniais, que nas reformas previas quedaran reducidas a meros axentes dun goberno agora en dúbida. O [[5 de agosto]] de [[1808]] reuniuse en [[Cidade de México]] a primeira xunta revolucionaria [http://www.artehistoria.jcyl.é/histesp/personaxes/8413.htm],á que lle seguiron levantamentos en todo o continente para formar xuntas de autogoberno.
Liña 416:
 
=== Decadencia final e o Desastre do 98 ===
No que quedou do Imperio, a [[Guerra da Independencia Española|Guerraguerra da Independencia]] foi seguida por unha [[monarquía absoluta]] ([[década ominosa]]), [[Primeira Guerra Carlista|conflitos dinásticos]], [[Guerra dos agraviados|levantamentos absolutistas]], pronunciamentos liberais e loitas polo poder entre faccións [[liberalismo|liberais]] que só permitiron certos períodos o bastante estables para o desenvolvemento dunha política exterior activa. Destaca entre estes o goberno de [[Leopoldo O'Donnell]] (1856-1863), que tras unha dura represión da disidencia, puido volver intervir activamente na escena internacional: gañouse unha guerra a Marrocos coas vitorias de [[Batalla de Tetuán|Tetuán]] e [[Batalla de Wad-Nivel|Wad-Nivel]] que permitiu ampliar [[Ceuta]] e recuperar a praza de [[Ifni|Santa Cruz da la Mar Pequeña]], na costa atlántica; tratouse de pacificar Filipinas, apoiouse a o [[Maximiliano I de México|Emperadoremperador de México]] sostido polas potencias coloniais e xunto aos franceses enviouse unha expedición de castigo a [[Cochinchina]], onde foran asasinados varios misioneiros. Paralelamente, [[Pedro Santana]], á cabeza de certa facción dominicana, devolveu a hoxe [[República Dominicana]] a un status colonial só para que os avatares da política interna da illa e o apoio haitiano a fixeran independizarse definitivamente en [[1865]].
 
A crise económica derivada da subida do prezo do algodón pola [[Guerraguerra de Secesión]] estadounidense, as malas colleitas e os pobres resultados dos intentos de modernización da agricultura ([[desamortización]]), infraestruturas ([[ferrocarril]]) acabaron co réxime de O'Donnell e a súa experiencia imperialista. As guerras e disputas entre [[Progresismo|progresistas]], [[Liberalismo|liberais]] e [[Conservadorismo|conservadores]], que se negaban a aceptar que o país tivese un status baixo a escala internacional, fixéronse frecuentes. O descontento crecente pola inestabilidade e a perenne crise económica levou ao estalido dunha [[Revolución de 1868|revolución]] que deu paso a experimentos políticos e á [[Primeira República Española]]. A posterior restauración monárquica de [[1875]] marcou un novo período, máis favorable, cando [[Afonso XII de España|Afonso XII]] e os seus ministros tiveron certo éxito en recobrar o vigor da política e o prestixio español, en parte por aceptar a realidade das circunstancias españolas e traballar intelixentemente.
 
A pesar destes vaivéns, España mantivera o control dos últimos fragmentos do seu imperio ata o incremento do nivel de nacionalismo e de levantamentos anticolonialistas en varias zonas, que se foron desencadeando durante a década de 1870. Este conflito tornaríase internacional por mor da implicación dos Estados Unidos, tendo lugar á [[Guerra Hispano-Estadounidense]] de [[1898]], cando unha débil España enfrontouse a un Estados Unidos moito máis forte que necesitaba novos mercados para seguir ampliando a súa xa forte economía.
Liña 444:
España perdeu o interese de desenvolver unha extensa estrutura económica nas colonias africanas durante a primeira parte do [[século XX]]. Con todo, España desenvolveu extensas plantacións de [[cacao]], para o que se introduciu a miles de [[nixeria]]nos como traballadores. Os españois tamén axudaron a Guinea Ecuatorial a alcanzar un dos mellores niveis de alfabetización do continente e a desenvolver unha rede de instalacións sanitarias.
 
En [[1956]], cando o Protectorado francés de Marrocos se converteu en independente, España entregou o seu ao novo Marrocos independente, pero mantivo o control sobre Sidi Ifni, a rexión de [[Tarfaya]] e o Sáhara Occidental. O rei de Marrocos, [[Mohamed V de Marrocos|Mohamed V]], estaba interesado nos territorios españois e desatou a Invasión do [[Sahara Español]] en [[1958]] por parte do exército marroquí. Esta guerra foi coñecida como [[Guerraguerra de Ifni]] ou ''Guerra Esquecida''. Ese mesmo ano, España cedeu a Mohamed V Tarfaya e anexionouse [[Saguia el Hamra]] (ao norte) e [[Río de Oro]] (ao sur) ao territorio do Sáhara Español.
 
[[Ficheiro:Eq Guinea ES.PNG|miniatura|dereita|A Guinea española]]
Liña 551:
A situación mantívose similar durante o reinado de [[Filipe II de España|Filipe II]], que herda do seu pai a Coroa de España, pero non a do [[Sacro Imperio Romano Xermánico]] e as posesións dos [[Habsburgo]]. Baixo o seu reinado, Portugal e o seu imperio foron anexionados á Monarquía Hispánica, aínda que non así á Coroa de Castela, mantendo Portugal unha posición semellante á Coroa de Aragón. Baixo os chamados ''Austrias Menores'' ([[Filipe III de España|Filipe III]], [[Filipe IV de España|Filipe IV]] e [[Carlos II de España|Carlos II]]) as [[Provincias Unidas]] alcanzaron unha independencia [[de facto]] que lles sería recoñecida en [[1648]].
 
Á morte de Carlos II, sucédelle [[Filipe V de España|Filipe V]]. Dous anos logo da súa toma de posesión, preséntase un novo pretendente, [[Carlos VI de Alemaña|Carlos de Austria]], apoiado por Inglaterra e Austria, e isto provoca a [[Guerraguerra de Sucesión Española]], que supuxo, a perda dos reinos italianos e do que quedaba dos Países Baixos Españois.
 
Tras a derrota do pretendente austríaco á sucesión do trono, o novo rei, [[Filipe V de España|Filipe V]] vai publicar os [[decretos de Nueva Planta]], diferentes para Aragón e Valencia (1707), Aragón (1711), Baleares (1715), e Cataluña (1716). Neles, como castigo pola súa rebelión, derroga parte dos foros e dereitos dos territorios da Coroa de Aragón sobre os que considera ter dereito de conquista. Os decretos tiñan matices e efectos diferentes segundo o territorio histórico (por exemplo, Cataluña mantén o seu dereito civil e parte dos seus foros e institucións, mentres que Valencia non) e non afectaron nin ao Val de Arán, nin a Navarra nin ás Provincias Vascongadas, os cales manteñen todos os seus foros por ser leais a Filipe de Anjou.
Liña 642:
A integración dos territorios da Coroa na nova monarquía estivo marcada polo poder hexemónico de Castela. Como en todos os territorios non incorporados na estrutura castelá (Flandres, Indias, Nápoles, Sicilia, Navarra, Biscaia etc.), o [[Consello de Aragón]] e o vicerrei convértense no centro da administración. O Consello Supremo de Aragón era un órgano consultivo da coroa creado en [[1494]], por mor dunha reforma na chancelería real realizada por Fernando o Católico, que desde [[1522]] estaría integrada por un vicechanceler e seis rexentes, dous para o reino de Aragón, dous para o reino de Valencia e dous para o Principado de Cataluña, Mallorca e Sardeña. Pola súa banda, os vicerreis asumiron funcións militares, administrativas, xudiciais e financeiras.
[[Ficheiro:ConstCATMonso1535.png|miniatura|dereita|165px|[[Constitucións catalás]], baseadas nos antigos [[Usatges de Barcelona]]]]
Os conflitos entre as institucións locais e os reis absolutistas sucedéronse ao longo dos séculos modernos, ata a [[Guerra de Sucesión Española|Guerraguerra de Sucesión]]. En [[1521]] tiñan lugar a rebelión das [[xermanías]], un movemento xurdido en Valencia entre a incipiente burguesía contra a súa aristocracia, que se estendeu ata [[1523]]. En Mallorca tivo lugar nos mesmo anos outro movemento similar, dirixido por [[Joanot Colom]]. A derrota final dos axermanados supuxo unha forte represión e a reafirmación do dominio señorial. Así mesmo, en [[1569]], todos os deputados da [[Generalitat de Catalunya]] eran encarcerados baixo a acusación de herexía, no marco da disputa polo pago do imposto do escusado.
 
En [[1591]], tiveron lugar as «[[alteracións de Aragón]]», xeradas cando o Xustiza de Aragón négase a entregar a Filipe II ao ex-secretario do rei, [[Antonio Pérez (secretario real)|Antonio Pérez]], condenado pola morte do secretario de don [[Xoán de Austria]], que se había refuxiado en Aragón. O monarca transgrediu todos os privilexios aragoneses para apresalo e ata fixo executar a [[Xoán de Lanuza]] que naqueles tempos desempeñaba o cargo de [[Xustiza Maior de Aragón]],.
Liña 648:
Durante o século XVII, as tensións foron bastante maiores. As necesidades financeiras dos monarcas conducíronlles a intentar aumentar por todos os medios a presión fiscal sobre os territorios da Coroa de Aragón, tratando de igualar os impostos en toda España. Pero os foros garantían importantes proteccións fronte ás pretensións reais. Os proxectos de [[Unión de Armas]] de Olivares, que buscaban que os outros reinos compartisen as cargas bélicas de Castela, son un exemplo diso.
 
Tras entrar en guerra a coroa con Francia en [[1635]], o envío dos [[terzo]]s sobre Cataluña xerou graves conflitos, que desencadearon a [[Guerraguerra dos Segadores]] en [[1640]]. A Generalitat de Catalunya, tratando de dominar a sublevación popular, declara a formación dunha República catalá, pero, ante a imposibilidade de mantela, nomea a [[Luís XIII de Francia]] [[conde de Barcelona]]. O conflito terminou coa [[Paz dos Pireneos]] ([[1659]]), pola cal o [[condado do Rosellón]] e a metade norte do [[condado da Cerdaña]] pasaban para sempre a dominio francés e Francia devolvía a España a Cataluña do sur dos Pireneos. Filipe IV non tomou ningunha represalia ante a traizón catalá. A finais do século, en [[1693]], estalaría tamén en Valencia a segunda xermanía, un alzamento campesiño e antiseñorial ao redor da partición das colleitas.
 
Tras o reinado de [[Carlos II]], a [[Guerraguerra de Sucesión Española]] dividiu o país. A antiga Coroa de Aragón foi partidaria do [[Carlos VI de Alemaña|Archiduque Carlos de Austria]], cuxa derrota carrexaría a supresión das súas institucións e foros e a extensión da organización administrativa do Reino de Castela polos [[Decretos de Nueva Planta]].
 
== Poboación e ordenamento xurídico ==