Revisión como estaba o 5 de marzo de 2017 ás 13:05 editar Mgl.branco (conversa \| contribucións) 4.294 edicións Tradución de Wikipedia EN ← Edición máis vella		Revisión como estaba o 14 de marzo de 2017 ás 15:58 editar desfacer BanjoBot 2.0 (conversa \| contribucións) Bots 393.002 edicións m Arranxos varios Edición máis nova →
Liña 6: \| image= Homo sapiens neanderthalensis.jpg \| image_width = 250px \| image_caption = ''[[Homo neanderthalensis\|]]''~~Homo neanderthalensis'']]~~, caveira descuberta en 1908 en [[La Chapelle-aux-Saints]] ([[Francia]])] \| image2 = Neanderthalensis.jpg \| image2_width = 250px Liña 27: O '''neandertal''', ''' ''Homo neanderthalensis'' ''', foi unha especie do xénero [[Homo]], ou subespecie dos [[Homo sapiens arcaico\|''humanos arcaicos'']]<ref name="currat_2004">{{Cita publicación periódica\| doi = 10.1371/journal.pbio.0020421\| issn = 1545-7885\| volume = 2\| issue = 12\| pages = –421\| last1 = Currat\| first1 = Mathias\| last2 = Excoffier\| first2 = Laurent\| title = Modern Humans Did Not Admix with Neanderthals during Their Range Expansion into Europe\| journal = PLOS Biology\| accessdate = 2017-03-04\| date = 2004-11-30\| url = http://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.0020421}}</ref>, que habitou [[Europa]] e partes oeste do centro de [[Asia]] hai aproximadamente entre 430 mil e 13 mil anos.<ref name="eol_HNeander" /><ref name="SNHM_HNeader" /> [[Anatomía\|Morfoloxicamente]] eran similares a [[Ser humano\|''Homo sapiens'']], pero cunha [[pelve]] de forma máis ampla e extensa, similar a [[~~Especie\|especies~~especie]]s anteriores. O [[cranio]] era longo e máis baixo. A parte media e central do rostro era ampla, os [[~~Óso\|ósos~~óso]]s das [[Fazula\|meixelas]] angulosos, os arcos supraorbitais dobres e tiñan tamén un [[nariz]] grande. O seu corpo era máis baixo, preto de 1,65 m de altura, pero máis ancho ca o de ''H. sapiens''; e con diferenzas entre homes e mulleres relevantes. A mandíbula inferior non tiña [[Queixo (anatomía)\|queixelo]]. Moitas desas características, como o do nariz, eran adaptación a [[Clima polar\|ambientes fríos]]. A [[Cerebro\|masa cerebral]] era semellante á ''H. sapiens'', arredor do 10% maior, por ser algo máis longo ao seguir as diferenzas de proporción corporal.<ref name="~~SNHM_HNeader~~eol_HNeander">[http://~~humanorigins~~eol.~~si.edu~~org/~~evidence~~pages/~~human-fossils~~4454114/~~species/homo-neanderthalensis~~overview Homo ~~nenderthalensis~~neanderthalensis. enEOL, ~~Sminthsonian National Museum~~Encyclopedia of life. Natural History] Museum, Londres. Consultado o 3 de marzo de 2017.]</ref><ref name="~~eol_HNeander~~SNHM_HNeader">[http://~~eol~~humanorigins.~~org~~si.edu/~~pages~~evidence/~~4454114~~human-fossils/~~overview~~species/homo-neanderthalensis Homo ~~neanderthalensis.~~nenderthalensis ~~EOL,~~en ~~Encyclopedia~~Sminthsonian ofNational ~~life.~~Museum of Natural History ~~Museum, Londres~~]. Consultado o 3 de marzo de 2017].</ref> Suxeriuse que os neandertais tiñan capacidade de [[Comunicación oral\|expresión verbal]], fala, similar a dos humanos modernos.<ref name="Levinson_2013">{{Cite journal\| doi = 10.3389/fpsyg.2013.00397\| issn = 1664-1078\| volume = 4\| pages = 397\| last1 = Dediu\| first1 = Dan\| last2 = Levinson\| first2 = Stephen C\| title = On the antiquity of language: the reinterpretation of Neandertal linguistic capacities and its consequences\| journal = Frontiers in psychology\| date = 2013\| pmid = 23847571}}</ref> Os neandertais viviron de Europa á Asia central. Foron cazadores de animais e colectores de plantas. Construían e empregaron recursos sofisticados, como cabanas para vivir nelas, prendas de vestir e ornamentación. Controlaban o [[lume]]. <ref name="SNHM_HNeader" /> O estilo das súas ferramentas de pedra chámase de "cultura [[musteriense]]". Os rexistros fósiles de ''H. Nenderthalensis'' máis antigos son de hai cando menos 430 mil anos. Este rexistro e os estudos de [[Secuenciación do ADN\|secuenciación xenómica]] indican que teñen cos ''H. sapiens'' un antecesor común do [[plistoceno]] medio, posiblemente ''[[Homo heidelbergensis]]''.<ref name="eol_HNeander" /><ref>[ http://www.nhm.ac.uk/our-science/science-news/2016/february/earliest-evidence-humans-breeding-neanderthals.html#sthash.sEOSTQ3X.dpuf \| Earliest evidence of modern humans breeding with Neanderthals. National History Museum, Reino Unido. 17 de febreiro de 2016]</ref><ref name="Kuhlwilm_2016">{{Cita publicación periódica\| doi = 10.1038/nature16544\| issn = 0028-0836\| volume = 530\| issue = 7591\| pages = 429–433\| last1 = Kuhlwilm\| first1 = Martin\| last2 = Gronau\| first2 = Ilan\| last3 = Hubisz\| first3 = Melissa J.\| last4 = de Filippo\| first4 = Cesare\| last5 = Prado-Martinez\| first5 = Javier\| last6 = Kircher\| first6 = Martin\| last7 = Fu\| first7 = Qiaomei\| last8 = Burbano\| first8 = Hernán A.\| last9 = Lalueza-Fox\| first9 = Carles\| last10 = de la Rasilla\| first10 = Marco\| last11 = Rosas\| first11 = Antonio\| last12 = Rudan\| first12 = Pavao\| last13 = Brajkovic\| first13 = Dejana\| last14 = Kucan\| first14 = Željko\| last15 = Gušic\| first15 = Ivan\| last16 = Marques-Bonet\| first16 = Tomas\| last17 = Andrés\| first17 = Aida M.\| last18 = Viola\| first18 = Bence\| last19 = Pääbo\| first19 = Svante\| last20 = Meyer\| first20 = Matthias\| last21 = Siepel\| first21 = Adam\| last22 = Castellano\| first22 = Sergi\| title = Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals\| journal = Nature\| accessdate = 2017-03-04\| date = 2016-02-25\| url = http://www.nature.com/nature/journal/v530/n7591/full/nature16544.html}}</ref> A secuenciación xenómica indicou que as poboacións de ''H. sapiens'' que saíron de [[África]] (isto é, a toda a poboación mundial actual agás a do [[África subsahariana\|centro e sur de África]]) conservan un 2% do [[xenoma]] procedente de [[Reprodución sexual\|reprodución]] cos neandertais. Isto tivo a súa orixe nun contacto entre as especies hai 60 mil anos, antes da expansión dos ''H. sapiens'' a [[Eurasia]].<ref name="eol_HNeander" /><ref name="NHM_inus">[http://www.nhm.ac.uk/discover/the-neanderthal-in-us.html The Neanderthal in us. 17 de febreiro de 2016. National History Museum, Reino Unido.]</ref><ref name="Paixao_2013">{{Cite journal\| issn = 1415-4757\| volume = 35\| issue = 4 Suppl\| pages = 904–911\| last1 = Paixao-Cortes\| first1 = Vanessa Rodrigues\| last2 = Viscardi\| first2 = Lucas Henrique\| last3 = Salzano\| first3 = Francisco Mauro\| last4 = Hunemeier\| first4 = Tabita\| last5 = Bortolini\| first5 = Maria Catira\| title = Homo sapiens, Homo neanderthalensis and the Denisova specimen: New insights on their evolutionary histories using whole-genome comparisons\| journal = Genetics and Molecular Biology\| accessdate = 2013-09-04\| date = 2012-12\| url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3571422/\| pmid = 23413113}}</ref><ref name="Pagani_2016">{{Cita publicación periódica\| doi = 10.1038/nature19792\| issn = 0028-0836\| volume = advance online publication\| last1 = Pagani\| first1 = Luca\| last2 = Lawson\| first2 = Daniel John\| last3 = Jagoda\| first3 = Evelyn\| last4 = Mörseburg\| first4 = Alexander\| last5 = Eriksson\| first5 = Anders\| last6 = Mitt\| first6 = Mario\| last7 = Clemente\| first7 = Florian\| last8 = Hudjashov\| first8 = Georgi\| last9 = DeGiorgio\| first9 = Michael\| last10 = Saag\| first10 = Lauri\| last11 = Wall\| first11 = Jeffrey D.\| last12 = Cardona\| first12 = Alexia\| last13 = Mägi\| first13 = Reedik\| last14 = Sayres\| first14 = Melissa A. Wilson\| last15 = Kaewert\| first15 = Sarah\| last16 = Inchley\| first16 = Charlotte\| last17 = Scheib\| first17 = Christiana L.\| last18 = Järve\| first18 = Mari\| last19 = Karmin\| first19 = Monika\| last20 = Jacobs\| first20 = Guy S.\| last21 = Antao\| first21 = Tiago\| last22 = Iliescu\| first22 = Florin Mircea\| last23 = Kushniarevich\| first23 = Alena\| last24 = Ayub\| first24 = Qasim\| last25 = Tyler-Smith\| first25 = Chris\| last26 = Xue\| first26 = Yali\| last27 = Yunusbayev\| first27 = Bayazit\| last28 = Tambets\| first28 = Kristiina\| last29 = Mallick\| first29 = Chandana Basu\| last30 = Saag\| first30 = Lehti\| last31 = Pocheshkhova\| first31 = Elvira\| last32 = Andriadze\| first32 = George\| last33 = Muller\| first33 = Craig\| last34 = Westaway\| first34 = Michael C.\| last35 = Lambert\| first35 = David M.\| last36 = Zoraqi\| first36 = Grigor\| last37 = Turdikulova\| first37 = Shahlo\| last38 = Dalimova\| first38 = Dilbar\| last39 = Sabitov\| first39 = Zhaxylyk\| last40 = Sultana\| first40 = Gazi Nurun Nahar\| last41 = Lachance\| first41 = Joseph\| last42 = Tishkoff\| first42 = Sarah\| last43 = Momynaliev\| first43 = Kuvat\| last44 = Isakova\| first44 = Jainagul\| last45 = Damba\| first45 = Larisa D.\| last46 = Gubina\| first46 = Marina\| last47 = Nymadawa\| first47 = Pagbajabyn\| last48 = Evseeva\| first48 = Irina\| last49 = Atramentova\| first49 = Lubov\| last50 = Utevska\| first50 = Olga\| last51 = Ricaut\| first51 = François-Xavier\| last52 = Brucato\| first52 = Nicolas\| last53 = Sudoyo\| first53 = Herawati\| last54 = Letellier\| first54 = Thierry\| last55 = Cox\| first55 = Murray P.\| last56 = Barashkov\| first56 = Nikolay A.\| last57 = Škaro\| first57 = Vedrana\| last58 = Mulahasanovic´\| first58 = Lejla\| last59 = Primorac\| first59 = Dragan\| last60 = Sahakyan\| first60 = Hovhannes\| last61 = Mormina\| first61 = Maru\| last62 = Eichstaedt\| first62 = Christina A.\| last63 = Lichman\| first63 = Daria V.\| last64 = Abdullah\| first64 = Syafiq\| last65 = Chaubey\| first65 = Gyaneshwer\| last66 = Wee\| first66 = Joseph T. S.\| last67 = Mihailov\| first67 = Evelin\| last68 = Karunas\| first68 = Alexandra\| last69 = Litvinov\| first69 = Sergei\| last70 = Khusainova\| first70 = Rita\| last71 = Ekomasova\| first71 = Natalya\| last72 = Akhmetova\| first72 = Vita\| last73 = Khidiyatova\| first73 = Irina\| last74 = Marjanović\| first74 = Damir\| last75 = Yepiskoposyan\| first75 = Levon\| last76 = Behar\| first76 = Doron M.\| last77 = Balanovska\| first77 = Elena\| last78 = Metspalu\| first78 = Andres\| last79 = Derenko\| first79 = Miroslava\| last80 = Malyarchuk\| first80 = Boris\| last81 = Voevoda\| first81 = Mikhail\| last82 = Fedorova\| first82 = Sardana A.\| last83 = Osipova\| first83 = Ludmila P.\| last84 = Lahr\| first84 = Marta Mirazón\| last85 = Gerbault\| first85 = Pascale\| last86 = Leavesley\| first86 = Matthew\| last87 = Migliano\| first87 = Andrea Bamberg\| last88 = Petraglia\| first88 = Michael\| last89 = Balanovsky\| first89 = Oleg\| last90 = Khusnutdinova\| first90 = Elza K.\| last91 = Metspalu\| first91 = Ene\| last92 = Thomas\| first92 = Mark G.\| last93 = Manica\| first93 = Andrea\| last94 = Nielsen\| first94 = Rasmus\| last95 = Villems\| first95 = Richard\| last96 = Willerslev\| first96 = Eske\| last97 = Kivisild\| first97 = Toomas\| last98 = Metspalu\| first98 = Mait\| title = Genomic analyses inform on migration events during the peopling of Eurasia\| journal = Nature\| accessdate = 2016-09-22\| date = 2016\| url = http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature19792.html}}</ref> Liña 36: O nome da especie procede da rexión onde se atopou o primeiro xacemento [[fósil]], no [[século XIX]]. Foi no leste de [[Düsseldorf]], [[Alemaña]], na [[cova]] de Feldhofer, que está emprazada na ribeira do río [[Düssel]] no '''val de Neander''' (en alemán, "Neanderthal").<ref name="neader_toponimo">A val de Neader recibe ese nome polo poeta ermitaño [[Joachim Neander]], que viviu durante tempo nunha cova dese río. Trala súa morte déuselle ao río e ao val o seu nome. ''Tal'', ''Thal'' na norma ortográfica previa ao 1901, é a palabra do alemán para ''val''. Kunzig, Robert. [http://discovermagazine.com/1998/jan/theyearinscience1346 "The Year in Science: Human Origins 1997"], ''Discover'', 1 de xaneiro de 1998. (Reimpreso en ''[https://books.google.com/books?id=6B37S4LW1MIC Contemporary Readings in Physical Anthropology]'', páx. 145 (Alan Almquist ed., Prentice Hall, 2000)</ref><ref name="nome_neanderthal">{{Cita publicación periódica \|last1=Howell \| first1=F. Clark \|jstor=2816956 \|title=The evolutionary significance of variation and varieties of 'Neanderthal' man \|journal=The Quarterly Review of Biology \|volume=32 \| issue=4 \| year=1957 \| pages=330–47 \| pmid=13506025 \| doi=10.1086/401978}}</ref><ref>Foley, Tim. [[TalkOrigins Archive]]. "[http://www.talkorigins.org/faqs/homs/spelling.html Neanderthal or Neandertal?]". 2005.</ref> A literatura antropolóxica citou a [[Neanderthal 1]] como o "cránio Neanderthal" e ao individuo reconstruído a partir deste como o "home de Neanderthal" (ou "Neandertal").<ref name="nome_neanderthal" /><ref name="Vogt_1864">{{Cita libro\| last=Vogt \| first=Karl C \| year=1864 \| title=Lectures on Man: His Place in Creation, and in the History of the Earth \| place=Londres \| publisher=Longman, Green, Longman e Roberts \| pages=302, 473 \| url=https://archive.org/stream/lecturesonmanhi00huntgoog#page/n330/mode/2up }}</ref> O [[Nomenclatura binomial\|nome binomial]] de ''Homo neanderthalensis'' foi a expansión do nome do "home de Neandertal", que se refería a un único individuo, á especie. A especie foi proposta por primeira vez polo [[Xeoloxía\|xeólogo]] [[Inglaterra\|anglo]]-[[Irlanda\|irlandés]] [[William King]] en xaneiro de [[1864]], despois dunha conferencia lida na ''British Association for the Advancement of Science''. Ese mesmo ano King pensou que os fósiles de neandertais eran distintos dabondo dos humanos como para definir un novo [[Xénero (bioloxía)\|xénero]]. <ref name=King_1864>{{Cita publicación periódica\|last1=King\|first1=William\|title=The Reputed Fossil Man of the Neanderthal\|journal=The Quarterly Journal of Science\|date=Jan 1864\|volume=1\|page=96\|url=http://www.boneandstone.com/articles_classics/king_1864.pdf}}</ref> O nome de King tivo prioridade na nomenclatura sobre da proposta de [[Ernst Haeckel]] de 1866 de chamarlles ''"Homo stupidus"''.<ref name="nome_neanderthal" /> O uso común de dicir "os nendertais" ou "un neandertal" xurdiu na literatura popular anglosaxona na década do 1920s. <ref name="alia"> Lee S. Crandal. The story of the reindeer. ''Inter alia'', ''Boys' Life'', [https://books.google.com/books?id=vfJR7p5uSFAC&pg=PA18&dq=%22the+Neanderthals%22&lr=&as_drrb_is=b&as_minm_is=0&as_miny_is=1830&as_maxm_is=0&as_maxy_is=1925&as_brr=3&client=ubuntu&cd=1#v=onepage&q=%22the%20Neanderthals%22&f=false páx. 18]. Xaneiro de 1924.</ref> A pronunciación alemá de ''Neanderthaler'' ou ''Neandertaler'' (neadertal) é {{IPA\|[neˈandɐˌtʰaːlɐ]}} no [[alfabeto fonético internacional]]. ==A descuberta== O primeiro fósil de neandertal descuberto foi o cranio infantil (cránio parcial ''Engis 2'') que [[Philippe-Charles Schmerling]] atopou na cova de Engis, preto de [[Liexa]] (Bélxica), en [[1829]].<ref name="engis2">[http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/engis-2\| Engis 2 en Sminthonian National Museum of Natural History.]</ref> Schmerling describiu en ''Recherches sur les ossemens fossiles'' que aquilo era unha proba da existencia humana antes dos 6,000 anos da história da Biblia.<ref>[http://www.lindahall.org/philippe-charles-schmerling/\| Scientist of the Day - Philippe-Charles Schmerling]. 2 de marzo de 2016 </ref> Tamén, partes dun esqueleto de neandertal descubríronse en Forbes' Carry, [[Xibraltar]] en [[1848]].<ref name="gibraltar1">[http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/gibraltar-1\| Gibraltar 1 en en Sminthonian National Museum of Natural History]</ref> Ambos restos non tiveron repercusión. Foron as descubertas do val de Neander, achados nunha canteira preto de Düsseldorf de agosto de [[1856]], tres anos antes de que Charles Darwin publicara "Sobre da orixe das especies", as que o tiveron. Os restos fósiles de Neander consistía dunha coroa cranial, dous fémures, tres ósos do brazo dereito, dous do brazo esquerdo, parte do ilíaco esquerdo e fragmentos dunha omoplata e costelas. Estes fósiles denomináronos "Neandertal 1". Inicialmente os traballadores que recolleron estes ósos pensaron que pertencían a úrsidos. Mais entregáronlle o material recollido ao naturalista Johann Karl Fuhlrott e este levóullelos ao anatomista Hermann Schaafhausen. Fuhlrott e Schaafhausen acabaron anunciando a descuberta en [[1857]] dunha liña de humanos "arcaica", de fósiles de europeos ancestrais.<ref name="leed_2007">{{cite web\|title=New Evidence On The Role Of Climate In Neanderthal Extinction\|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2007/09/070912154630.htm\|publisher=Science Daily, date=13 de setembro de 2007}}</ref> Esa descuberta levou á idea de que desempeñaran unha importante función nas orixes humanas. Liña 79: * 1991: Métodos de espectroscopía de resonancia paramagnética electrónica indican que restos de neandertal de [[Tabún]], Israel, fora contemporáneo dos [[Humanos anatomicamente modernos\|humanos]] de Skhul e Qafzeh. * 1993: Atópase o ADN de 120 mil anos nos restos do neno de Sclayn, de [[Scladina]], Bélxica. * 1994: Recupéranse xacmentos de neadertais na [[cova de Sidrón]], en [[Piloña]], Asturias, pasando desapercibidos. Proxectos posteriores recuperaron máis de 12 persoas: tres homes adultos e tres mulleres adultas, tres adolescentes e tres cativos neandertais. En 2009 o [[ADN mitocondrial\|mtADN]] secuenciáronse parcialmente as rexións HVR de tres destas persoas.<ref>[http://www.upf.edu/cexs/actualitat/neandarthals.htm "Universitat Pompeu Fabra, Barcelona, A paleogenetical study determines the blood group of Neanderthal man"]. 22 de novembro de 2012 </ref><ref>{{cite journal \| url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0940960211000641 \| doi=10.1016/j.aanat.2011.01.014 \| volume=194 \| title=Palaeogenetic research at the El Sidrón Neanderthal site \| journal=Annals of Anatomy - Anatomischer Anzeiger \| pages=133–137}}</ref> * 1997: Matthias Krings ''et al.'' amplifican por primeira vez o [[ADN mitocondrial\|mtADN]] empregando un especime de Feldhofer, do val de Neander.<ref name=Krings>{{Cita publicación periódica\|pmid=9230299 \| year=1997 \|author1=Krings, M \|author2=Stone, A \|author3=Schmitz, RW \|author4=Krainitzki, H \|author5=Stoneking, M \|author6=Pääbo, S \|title=Neandertal DNA sequences and the origin of modern humans \|volume=90 \|issue=1 \|pages=19–30 \|issn=0092-8674 \|journal=Cell \|doi=10.1016/S0092-8674(00)80310-4}}</ref> * 1997–2000: En novas excavacións no val de Neander atopáronse fragmentos de ósos que casan cos xacementos deo 1856, e revelan a posición dese primeiro xacemento..<ref>{{Cita publicación periódica\| last1=Schmitz \| first1=Ralf W \| display-authors=etal \| year=2002 \| title=The Neandertal type site revisited: Interdisciplinary investigations of skeletal remains from the Neander Valley, Germany \| journal=Proceedings of the National Academy of Sciences \| volume=99\| issue=20 \| pages= 13342–13347 \| doi=10.1073/pnas.192464099 \| pmid=12232049 \| pmc=130635}}</ref> Liña 173: {{Evolución humana}} {{Control de autoridades}} [[Categoría:Antropoloxía]] [[Categoría:Homínidos]]

Home de Neandertal: Diferenzas entre revisións