Segunda guerra mundial: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m →Europa occidental (1940–41): maiúsculas |
Arranxos ortográficos. |
||
Liña 77:
A '''Segunda Guerra Mundial''' foi un conflito armado a escala mundial que durou do [[1 de setembro]] de [[1939]] ó [[2 de setembro]] de [[1945]]. Involucrou á maioría de países do mundo, incluídas todas as [[Potencia mundial|grandes potencias]] que eventualmente formaron dúas alianzas militares opostas: os [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliados]] e o [[Potencias do Eixe|Eixe]]. Foi a guerra de máis alcance da historia, involucrando directamente a máis de 100 millóns de persoas de máis de 30 países. Nun estado de "[[guerra total]]", os principais participantes adicaron a súa capacidade económica, industrial e científica ó completo ó [[esforzo de guerra]], eliminando as distincións entre recursos militares e civís. Marcada polas mortes masivas de civís, incluíndo o [[Holocausto]] no que faleceron uns 11 millóns de persoas e os bombardeos estratéxicos de centros industriais e de poboación nos que faleceron ó redor dun millón de persoas, incluíndo os [[Bombardeo atómico de Hiroshima e Nagasaki|bombardeos de Hiroshima e Nagasaki]], tivo como resultado final un total de entre 50 e 58 millóns de mortes. Isto fixo da Segunda Guerra Mundial o conflito militar con maior número de mortos na historia da [[humanidade]].
En 1937 o [[Imperio do Xapón]] pretendía dominar [[Asia]] e o [[Pacífico]] e xa estaba [[Segunda guerra sino-xaponesa|en guerra]] coa [[República
O avance do Eixe detívose en 1942 cando o Xapón perdeu a [[
A guerra en Europa concluíu coa [[Invasión Aliada de Alemaña|invasión de Alemaña]] por parte dos Aliados Occidentais e da Unión Soviética, culminando na [[Batalla de Berlín|captura de Berlín]] e a subsecuente [[rendición incondicional de Alemaña]] o [[Día da Vitoria en Europa|8 de maio de 1945]]. Trala [[Declaración de Potsdam]] dos Aliados o 26 de xullo de 1945 e o rexeitamento do Xapón da rendición baixo os seus termos, os Estados Unidos [[Bombardeo atómico de Hiroshima e Nagasaki|lanzaron bombas atómicas]] nas cidades xaponesas de [[Hiroshima]] e [[Nagasaki]] o 6 e o 9 de agosto respectivamente. Cunha inminente [[Operación Downfall|invasión do arquipélago xaponés]], a posibilidade de novos bombardeos atómicos e a [[Guerra Soviético-Xaponesa de 1945|declaración de guerra da Unión Soviética]] e a [[Invasión Soviética de Manchuria|invasión de Manchuria]], o [[Rencición do Xapón|Xapón rendeuse]] o 15 de agosto de 1945.
A Segunda Guerra Mundial alterou os aliñamentos políticos e a estrutura social do mundo. Estableceuse a [[Organización das Nacións Unidas]] co obxectivo de fomentar a cooperación internacional e previr conflitos futuros semellantes, e as [[Potencia mundial|grandes potencias mundiais]] vitoriosas —os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], a [[Unión Soviética]], a [[China]], o [[Reino Unido]] e [[Francia]]— convertéronse en membros permanentes do seu [[Consello de Seguridade das Nacións Unidas|Consello de Seguridade]]. A Unión Soviética e os Estados Unidos xurdiron como [[superpotencia]]s mundiais, preparando o escenario da [[Guerra fría|Guerra Fría]] que duraría 46 anos. Ó mesmo tempo a influencia mundial das potencias europeas diminuíu considerablemente, dando lugar a descolonización de [[descolonización de Asia|Asia]] e [[descolonización de África|África]]. A maioría de países que viron a súa industria danada pola guerra comezaron diversos esforzos para unha [[expansión económica trala Segunda Guerra Mundial|recuperación económica]], e a integración política, especialmente [[Integración Europea|en Europa]], xurdiu como un esforzo para atallar conflitos evitando posibles guerras e co obxectivo de crear unha identidade común europea.
== Cronoloxía ==
{{AP|Cronoloxía da Segunda Guerra Mundial}}
O comezo da guerra en Europa adoita indicarse no 1 de setembro de 1939 coa [[Invasión de Polonia|invasión alemá de Polonia]],{{sfn|Weinberg|2005|p=6}}<ref>{{Cita libro|apelidos=Axelrod|nome= Alan|ano=2007|título=Encyclopedia of World War II|volume=1|isbn=978-0-8160-6022-1|editorial=Infobase Publishing|pp=659}}</ref>{{Sfn|Wells|2013|p=7}} aínda que a declaración de guerra por parte do Reino Unido e Francia non tivo lugar ata dous días despois.<ref>{{Cita web|url=http://www.history.com/this-day-in-history/britain-and-france-declare-war-on-germany|título=Britain and France declare war on Germany|páxina-web=History.com|data-acceso=13 de setembro de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/invasion_poland_01.shtml|título=Invasion of Poland|nome=Bradley|apelidos=Lightbody|data=30 de marzo de 2011|data-acceso=13 de setembro de 2016|páxina-web=BBC History}}</ref> A data indicada para o comezo da guerra no Pacífico é habitualmente a do comezo da [[
Da mesma forma non hai un acordo total na data exacta do fin da guerra. Polo xeral acéptase que a guerra finalizou co [[armisticio]] do 14 de agosto de 1945 (o [[Día da Vitoria sobre o Xapón]]), no lugar da rendición formal do Xapón o 2 de setembro de 1945.<ref>{{Cita web|url=http://www.history.com/topics/world-war-ii/v-j-day|título=V-J DAY|páxina-web=History.com|data-acceso=13 de setembro de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/september/2/newsid_3582000/3582545.stm|título=1945: Japan signs unconditional surrender|páxina-web=BBC On This Day|data-acceso=13 de setembro de 2016}}</ref> Algunhas das consecuencias e eventos posteriores causados pola guerra inclúense en ocasións como parte da mesma. O [[Tratado de San Francisco|tratado de paz co Xapón]] foi asinado en 1951, formalizando varias cuestións pendentes como por exemplo as compensacións os prisioneiros de guerra Aliados que foran vítimas de atrocidades,<ref>{{Cita libro|apelidos=Masaya|nome=Shiraishi|ano=1990|título=Japanese Relations with Vietnam, 1951–1987|editorial=SEAP Publications|isbn=978-0-87727-122-2|p=4}}</ref> e outros autores chegaron incluso a considerar que a guerra non rematou realmente ata o colapso da [[Unión Soviética]] e o fin da [[Guerra Fría]], cualificando a esta última como unha continuación da Segunda Guerra mundial.<ref>{{Cita libro|url=https://books.google.com.mx/books?id=TfzsCwAAQBAJ&pg=PT61&dq=world+war+2+end+date&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjH5cKusIzPAhVGBiwKHc8HC20Q6AEILTAD#v=onepage&q=world%20war%202%20end%20date&f=false|título=Reconstructing Conflict: Integrating War and Post-War Geographies|nome=Colin|apelidos=Flint|nome-editor=Scott|apelidos-editor=Kirsch|editorial=Routledge|ano=2016|isbn=9781317070320}}</ref> Así mesmo, ata 1990 non se asinou o [[Tratado Dous Máis Catro]] que permitiu a [[reunificación alemá]] e resolveu outras cuestións relacionadas con orixe na Segunda Guerra Mundial.<ref>{{cita web|título=Treaty on the Final Settlement with Respect to Germany - September 12, 1990|url=http://usa.usembassy.de/etexts/2plusfour8994e.htm|editorial=U.S. Diplomatic Mission to Germany/Public Affairs/Information Resource Centers|data-acceso=6 de maio de 2012}}</ref>
Liña 93:
== Contexto histórico ==
=== Europa ===
A [[Primeira Guerra Mundial]] transformou o mapa [[xeopolítica|xeopolítico]] [[Europa|europeo]] coa derrota dos [[Poderes Centrais]] (o [[Imperio Austrohúngaro]], o [[Imperio Alemán]] e o [[Imperio Otomán]]), e a [[Revolución de Outubro|toma de poder]] [[bolxevique]] en [[República Rusa|Rusia]] que deu paso cara
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 102-09042, Genf, Völkerbund, Sitzungssaal.jpg|miniatura|esquerda|Asemblea da [[Liga das Nacións]] de 1930 en [[Xenebra, Suíza|Xenebra]], [[Suíza]]]]
Liña 104:
O [[Imperio Alemán]] foi disolto na [[Revolución alemá de 1918–1919|Revolución alemá de 1918]], creándose un goberno democrático coñecido posteriormente como a [[República de Weimar]]. Durante o período de entreguerras houbo conflitos entre os simpatizantes da nova república e os opositores de liña dura tanto nas [[dereita política|dereitas]] coma nas [[esquerda política|esquerdas]].<ref>{{cita libro|título=Political Violence in the Weimar Republic, 1918-1933: Fight for the Streets and Fear of Civil War|volume=10|serie=Studies in German History|ISSN= 1937-3716|editorial=Berghahn Books|ano=2012|nome=Dirk|apelidos=Schumann|isbn=9780857453143|p=131, 145, 185}}</ref> [[Adolf Hitler]], tras un [[Putsch de Múnich|fracasado intento de derrocar o goberno alemán]] en 1923, converteuse eventualmente no chanceler de Alemaña en 1933, abolindo a [[democracia]], facendo promoción dunha [[nazismo|revisión da orde mundial radical motivada na raza]] e apresurando unha masiva [[rearmamento alemán|campaña de rearmamento]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Brody|nome=J. Kenneth|ano=1999|título=The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936|editorial=Transaction Publishers|isbn=978-0-7658-0622-2|p=4}}</ref> Mentres tanto Francia procurou asegurar unha alianza con Italia, dándolle [[Acordo franco-italiano|carta branca]] ás súas intencións coloniais en [[Etiopía]].<ref>{{cita publicación periódica|nome=G. Bruce|apelidos= Strang|título=Imperial Dreams: The Mussolini-Laval Accords of January 1935|revista=The Historical Journal|volume=44|número=3|data=2001|ISSN=0018-246X|pp=799–809|doi=10.1017/S0018246X01002011}}</ref> A situación agravouse a comezos de 1935 cando o [[Territorio da Bacía do Saar]] foi reunificado legalmente con Alemaña e cando Hitler repudiou o Tratado de Versalles acelerando o seu programa de rearmamento e adoptando o [[servizo militar]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Zalampas|nome=Michael|ano=1989|título=Adolf Hitler and the Third Reich in American magazines, 1923–1939|editorial=Bowling Green University Popular Press|isbn=0-87972-462-5|p=62}}</ref>
O [[Reino Unido]], [[Francia]] e [[Italia]] formaron a [[Declaración Final da Conferencia de Stresa|Fronte de Stresa]] procurando conter a Alemaña.<ref>{{cita publicación periódica|título=Sir Robert Vansittart's Search for Italian Cooperation against Hitler, 1933-36|nome=Aaron L.|apelidos=Goldman|revista=Journal of Contemporary History|volume=9|número=3|data=1974|pp=93-130|jstor=260026}}</ref> Porén, en xuño de 1935 o Reino Unido acordou un [[Acordo naval anglo-alemán|tratado independente]] con Alemaña que levantou algunhas das restricións impostas previamente. A Unión Soviética, preocupada polos [[Drang nach Osten|obxectivos alemás de expansión cara
=== Asia ===
Demasiado débil para resistir o empuxe xaponés, a China apelou á [[Liga das Nacións]] pedindo axuda, e o Xapón saíu da Liga tras ser [[Informe Lytton|condenada]] pola súa incursión en [[Manchuria]].<ref>{{cita libro|título=Japan and the League of Nations: Empire and World Order, 1914-1938|nome=Thomas W.|apelidos=Burkman|editorial=University of Hawaii Press|ano=2008|isbn=9780824829827|p=196}}</ref> Os dous países enfrontáronse nunha serie de batallas en [[Incidente do 28 de xaneiro|Shanghai]], [[Batalla de Rehe|Rehe]] e [[Defensa da Gran Muralla|Hebei]], ata que asinaron a [[Tregua de Tanggu]] en 1933.{{sfn|Bix|2000|p=272}} Non obstante, forzas voluntarias chinesas mantiveron a resistencia á agresión xaponesa en [[Pacificación de Manchukuo|Manchuria]], [[Accións en Mongolia interior (1933–1936)|Chahar e Suiyuan]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Coogan|nome=Anthony|data=7 de xullo de 1993|título=The Volunteer Armies of Northeast China|url=http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000186948|revista=History Today|volume=43|data-acceso=6 de maio de 2012}}</ref> Tralo [[
== Eventos previos ==
=== Invasión italiana de Etiopía ===
<!-- {{AP|Segunda guerra Italo-abisinia}} -->
A [[Segunda guerra Italo-abisinia|segunda guerra italo-abisinia]] foi unha breve [[guerra colonial]] que deu comezo en outubro de 1935{{sfn|Barker|1971|pp=33}} e finalizou en maio de 1936.{{sfn|Barker|1971|pp=125}} A guerra comezou coa invasión [[Reino de Italia (1861-1946)|italiana]] do [[Etiopía#Historia|Imperio Etíope]] (tamén coñecido como "Abisinia"), lanzada dende a [[Somalia Italiana]]{{sfn|Barker|1971|pp=76}} e [[Eritrea]].{{sfn|Barker|1971|pp=33}}<ref>{{cita libro|título=Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia |nome1=Andrea L.|apelidos1= Stanton |nome2=Edward|apelidos2= Ramsamy |nome3=Peter J.|apelidos3= Seybolt |páxina=308 |isbn=9781412981767}}</ref> O conflito resultou na [[ocupación militar]] de Etiopía e a súa anexión á nova colonia de [[África Oriental Italiana]].{{sfn|Barker|1971|pp=125}} Tamén expuxo a debilidade da [[Liga das Nacións]] como unha forza de preservación da paz. Tanto Italia como Etiopía eran membros da Liga, que non interveu aínda cando Italia violou un dos seus propios artigos.{{sfn|Barker|1971|pp=131–132}} Alemaña foi a única nación Europea que apoiou a invasión, e Italia subsecuentemente retirou as súas obxeccións ó obxectivo alemán de absorber [[Austria]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Kitson|nome=Alison|ano=2001|título=Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival|editorial=Oxford University Press|isbn=978-0-19-913417-5|p=231}}</ref>
=== Guerra
{{AP|Guerra Civil Española}}
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|miniatura|dereita|Ruínas de [[Gernika-Lumo|Guernica]] tralo [[bombardeo de Guernica|bombardeo]] por parte da [[Lexión Cóndor]]]]
Tralo estalido da guerra civil en [[España]], Hitler e Mussolini prestaron apoio militar ós [[Bando nacional|sublevados nacionalistas]] liderados polo xeneral [[Francisco Franco]],<ref name="Payne"/><ref>{{cita libro|título=Italian Intervention in the Spanish Civil War|nome=John F.|apelidos=Coverdale|editorial=Princeton University Press|ano=2015|isbn=9781400867905|p=74}}</ref> mentres que a Unión Soviética apoiou o goberno existente, a [[Segunda República Española|Segunda República]].<ref>{{cita libro|capítulo=Foreign Intervention in the Spanish Civil War|título=The Republic and the Civil War in Spain|pp=213-238|ano=1971|doi=10.1007/978-1-349-00058-6_11|isbn=978-1-349-00058-6|serie=Problems in Focus Series|editorial=Macmillan Education|nome-editor=Raymond|apelidos-editor=Carr|nome=Robert H.|apelidos=Whealey}}</ref> Máis de 30 000 voluntarios estranxeiros, coñecidos como as [[Brigadas Internacionais]], tamén loitaron no bando republicano contra os nacionalistas. Tanto Alemaña como a Unión Soviética empregaron esta [[guerra delegada]] como unha oportunidade para probar en combate as súas armas e tácticas máis avanzadas. O [[bombardeo de Guernica]] por parte da [[Lexión Cóndor]] en abril de 1937 provocou unha preocupación global temendo que a seguinte gran guerra incluiría [[bombardeo estratéxico|bombardeos de terror]] extensivos sobre brancos civís.<ref>{{Cite book|author=Beevor|nome=Antony|ano=2006|título=The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939|editorial=Weidenfeld & Nicolson|isbn=978-0-297-84832-5|pp=258–60}}</ref><ref>{{Cita libro|apelidos=Budiansky|nome=Stephen|ano=2004|título=Air Power: The Men, Machines, and Ideas that Revolutionized War, from Kitty Hawk to Gulf War II|editorial=Viking|isbn=978-0-670-03285-3|pp=209–11}}</ref> Por outra banda, segundo [[Tony Judt]] "a estratexia comunista en España resultou ser un ensaio para a toma de poder en Europa Oriental tras 1945".<ref>{{Cita libro|apelidos1=Judt|nome1=Tony|apelidos2=Snyder|nome2=Timothy|ano=2012|título=Thinking the Twentieth Century: Intellectuals and Politics in the Twentieth Century|editorial=William Heinemann|isbn=978-0-434-01742-3|p=190}}</ref> Finalmente, o bando nacional gañou a guerra civil en abril de 1939. Franco, agora [[ditadura|ditador]] do país, levou a cabo negociacións e acordos con ámbolos dous bandos durante a Segunda Guerra Mundial, enviando á [[División azul]] a loitar na [[Fronte Oriental (Segunda Guerra Mundial)|fronte oriental]] baixo ordes alemás,<ref name="DivAzul"/> aínda que España permaneceu neutral e non chegou a participar de forma activa no conflito.<ref name="Payne">{{cita libro|apelidos=Payne|nome=Stanley G.|título=Franco and Hitler: Spain, Germany, and World War II|editorial=Yale University Press|ano=2008|isbn=9780300122824|p=20, 146, 269}}</ref>
=== Invasión xaponesa
<!-- {{AP|Segunda guerra sino-xaponesa}} -->
En xullo de 1937 o [[Imperio do Xapón|Xapón]] capturou a antiga capital imperial chinesa de [[Pequín]] tras instigar o [[Incidente da Ponte Marco Polo|incidente da ponte Marco Polo]], que culminou nunha campaña xaponesa para invadir toda a China.<ref>{{Cita libro|apelidos1=Barrett|nome1=David P.|apelidos2=Shyu|nome2=Lawrence N.|ano=2001|título=China in the Anti-Japanese War, 1937–1945: Politics, Culture and Society|lugar=Nova York|editorial=Peter Lang|isbn=978-0-8204-4556-4|p=6}}</ref>{{Sfn|Eastman|1986|pp=547-551}} A Unión Soviética asinou un [[Pacto de Non Agresión sino-soviético|pacto de non agresión
En marzo de 1938 as forzas nacionalistas chinesas gañaron a [[
=== Conflitos fronteirizos soviético-xaponeses ===
<!-- {{AP|Conflitos fronteirizos soviético-xaponeses}} -->
[[Ficheiro:Battle of Lake Khasan-Red Army gunners in the interval.jpg|miniatura|dereita|Unidade de [[artillería]] soviética na [[Batalla do Lago Kazán]] en 1938]]
A mediados e finais dos anos 1930 as forzas xaponesas en [[Manchukuo]] mantiveron conflitos fronteirizos esporádicos coa Unión Soviética e [[Mongolia]]. O exército imperial xaponés favoreceu a doutrina ''[[Hokushin-ron]]'' que poñía énfase na expansión do Xapón cara
=== Tratados e ocupacións en Europa ===
Liña 138:
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-R69173, Münchener Abkommen, Staatschefs.jpg|left|thumb|[[Neville Chamberlain|Chamberlain]], [[Édouard Daladier|Daladier]], [[Adolf Hitler|Hitler]], [[Benito Mussolini|Mussolini]] e [[Galeazzo Ciano|Ciano]] na sinatura do [[Pacto de Múnic]]]]
Malia que o tratado satisfixo tódalas demandas alemás, Hitler continuou cos seus plans de ocupar a totalidade de Checoslovaquia.{{sfn|Kershaw|2001|pp=112-114}} Nos seus discursos posteriores, Hitler cargou contra os británicos e [[pobo xudeu|xudeus]],<ref>{{cita publicación periódica|título=Hitler's Reichstag Speech of 30 January 1939|nome=Hans|apelidos=Mommsen|revista=History and Memory|volume=9|número=1/2|ano=1997|pp=147-161|jstor=25681003}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|título=Hitler, Roosevelt, and the nature of war propaganda|apelidos=White|nome=Ralph K.|revista=The Journal of Abnormal and Social Psychology|volume=44|número=2|ano=1949|pp=157-174|doi=10.1037/h0056667}}</ref> e en xaneiro de 1939 [[Plan Z|ordenou en secreto un aumento considerable da armada alemá]] para facerlle fronte á supremacía naval británica.<ref>{{cita publicación periódica|título=England's Place in Hitler's Plans for World Dominion|nome=Andreas|apelidos=Hillgruber|revista=Journal of Contemporary History|volume=9|número=1|ano=1974|pp=5-22|jstor=260265}}</ref> En marzo de 1939 [[Ocupación alemá de Checoslovaquia|Alemaña invadiu o que restaba de Checoslovaquia]] e dividiu o seu territorio no [[Protectorado de Bohemia e Moravia]] e o [[estado cliente]]
En agosto de 1939 Alemaña e a Unión Soviética asinaron o [[Pacto Ribbentrop-Molotov]],<ref>{{Cita libro|apelidos=Shore|nome=Zachary|ano=2003|título=What Hitler Knew: The Battle for Information in Nazi Foreign Policy|editorial=Oxford University Press|isbn=978-0-19-518261-3|p=108}}</ref> tratado polo que as dúas partes repartíronse os dereitos a dúas "esferas de influencia" (Polonia occidental e Lituania para Alemaña, Polonia oriental, [[Finlandia]], [[Estonia]], [[Letonia]] e [[Besarabia]] para a Unión Soviética) e poñía en dúbida a continuidade da independencia polaca.{{sfn|Dear|Foot|2001|p=608}} A situación acadou un estado de crise xeral a finais de agosto cando as tropas alemás comezaron a súa mobilización cara
== Curso da guerra ==
=== Comezo da guerra en Europa (1939–40) ===
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 146-1976-071-36, Polen, an der Brahe, deutsche Panzer.jpg|right|thumb|Tanques alemáns preto da cidade de [[Bydgoszcz]] durante a [[invasión de Polonia]] en setembro de 1939]]
O 1 de setembro de 1939 Alemaña [[Invasión de Polonia|invadiu]] [[Polonia]] baixo o falso pretexto de que os polacos realizaran unha serie de [[Incidente Gleiwitz|operacións de sabotaxe]] contra obxectivos alemáns preto da fronteira.{{sfn|Evans|2008|pp=1–2}} Dous días despois, tras un ultimato británico para que Alemaña cesase as operacións militares que foi ignorado, o [[Reino Unido]] e [[Francia]] declaráronlle a guerra a Alemaña,{{sfn|Jackson|2006|p=58}} seguidos dos [[dominio británico|dominios]] da [[Commonwealth de Nacións|Commonwealth británica]]: [[Australia]] e [[Nova Celandia]] o 3 de setembro, [[Suráfrica]] o 6 de setembro e o [[Canadá]] o 10 de setembro.{{sfn|Weinberg|2005|pages=64–5}} Inicialmente, esta alianza limitouse a fornecer apoio militar directo de forma limitada, principalmente en forma dunha [[Ofensiva do Saar|pequena ofensiva no Saarland]].{{Sfn|Keegan|1997|p=35}}<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Cienciala|nome=Anna M.|ano=2010|título=Another look at the Poles and Poland during World War II|revista=The Polish Review|volume=55|número=1|pp=123–143|jstor=25779864}}</ref> Os aliados tamén comezaron un [[Bloqueo de Alemaña (1939–1945)|bloqueo naval de Alemaña]], dirixido a limitar a capacidade económica e o esforzo de guerra alemán.{{Sfn|Beevor|2012|p=32}}{{Sfn|Dear|Foot|2001|pp=248–9}}<ref>{{Cita libro|apelidos=Roskill|nome=S. W.|ano=1954|título=The War at Sea 1939–1945, Volume 1: The Defensive|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/UK-RN-I/index.html|series=History of the Second World War. United Kingdom Military Series|editorial=HMSO|p=64}}</ref> Alemaña respondeu a este bloqueo ordenando ataques de [[U-Boot]]s contra navíos de guerra e mercantes aliados, o que escalaría posteriormente na [[
O 17 de setembro de 1939, tras asinar un [[Batallas de Khalkhin Gol|alto o fogo
O 6 de outubro Hitler fíxolle unha proposta pública de paz ó Reino Unido e Francia, afirmando que o futuro de Polonia estaría determinado de forma exclusiva por Alemaña e a Unión Soviética. [[Neville Chamberlain|Chamberlain]] rexeitouna o 12 de outubro, afirmando: "As experiencias do pasado amosaron que non se pode depositar confianza nas promesas do presente goberno alemán".{{sfn|Klooz|Wiley|1944|p=221}} Hitler ordenou entón unha ofensiva inmediata contra Francia,<ref>{{cita libro|título=The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940|nome=Julian|apelidos=Jackson|ano=2004|editorial=Oxford University Press|isbn=9780191622328|p=63}}</ref><ref>{{cita libro|título=The Hutchinson Atlas of World War II Battle Plans|nome=Stephen|apelidos=Badsey|editorial=Routledge|ano=2016|isbn=9781135962784|p=21}}</ref> que finalmente pospuxo ata a primavera de 1940 por mor das malas condicións do tempo e a oposición dos seus xenerais.{{sfn|Liddell Hart|1977|pp=39–40}}<ref>{{Cita libro|apelidos=Bullock |nome=Alan |ano=1990|ano-orixinal=1983 |título=Hitler: A Study in Tyranny |lugar=Londres |editorial=Penguin Books|isbn=978-014013564-0 |pp=563–569, 574–575}}</ref><ref name="Deighton">{{Cita libro|título=Blitzkrieg: From the Rise of Hitler to the Fall of Dunkirk|nome=L.|apelidos=Deighton|editorial=William Collins|ano-orixinal=1993|ano=2014|pp=186-187|isbn=978-0007531196}}</ref>{{efn|Segundo Deighton, "A ofensiva pospúxose vinte e nove veces antes de que se levase a cabo finalmente.<ref name="Deighton"/>|group=lower-alpha}}
Liña 159:
As forzas alemás lideradas polo xeneral [[Heinz Guderian]] [[Batalla de Francia|comezaron unha ofensiva contra Francia]] o 10 de maio de 1940, e adheríndose ó [[Plan Manstein]] Alemaña atacou tamén os países neutrais de [[Batalla de Bélxica|Bélxica]], [[Batalla dos Países Baixos|Países Baixos]] e [[Invasión alemá de Luxemburgo|Luxemburgo]].{{sfn|Evans|2008|pp=122–123}} Ese mesmo día forzas británicas desembarcaron en [[Invasión de Islandia|Islandia]] e nas [[Ocupación británica das Illas Feroe|Illas Feroe]] para previr unha posible invasión alemá destes territorios.{{Sfn|Dear|Foot|2001|p=436}}{{efn|Estados Unidos relevou posteriormente ós británicos cun destacamento de marines que chegou a [[Reiquiavik]] o 7 de xullo de 1941.<ref name="Schofield">{{Cita publicación periódica|apelidos=Schofield|nome=B. B.|ano=1981|título=The Defeat of the U-Boats during World War II|revista=Journal of Contemporary History|volume=16|número=1|pp=119–129|jstor=260619|doi=10.1177/002200948101600107}}</ref>|group=lower-alpha}} Os Estados Unidos, en colaboración co [[Henrik Kauffmann|enviado danés]] en [[Washington D.C.]], acordaron a protección de [[Groenlandia]], fundando a base política para o establecemento de bases militares en abril de 1941.<ref>{{cita libro|título=Phasing Out the Colonial Status of Greenland, 1945-54: A Historical Study|nome1=Erik|apelidos1=Beukel|nome2=Frede P.|apelidos2=Jensen|nome3=Jens Elo|apelidos3=Rytter|editorial=Museum Tusculanum Press|ano=2010|isbn=9788763525879|p=29}}</ref> Os [[Países Baixos]] e [[Bélxica]] foron invadidos empregando tácticas de ''[[Blitzkrieg]]'' nuns poucos días e semanas respectivamente.{{sfn|Shirer|1990|pp=721–3}} Alemaña circunvalou as fortificacións francesas da [[Liña Maginot]] e o corpo principal de forzas aliadas desprazadas en Bélxica mediante un movemento de flanqueo a través do espeso bosque da rexión das [[Ardenas]],{{sfn|Keegan|1997|pp=59–60}} que os aliados consideraban erroneamente unha barreira natural impenetrable para os vehículos blindados.<ref>{{Cite book|last=Regan|first=Geoffrey<!--was small caps-->|year=2004|title=The Brassey's Book of Military Blunders|publisher=Brassey's|isbn=978-1-57488-252-0|p=152}}</ref>{{sfn|Liddell Hart|1977|p=48}} Como resultado disto, o groso das forzas aliadas viuse arrodeado e foi derrotado. Os alemáns aprisionaron a maioría das forzas aliadas, aínda que uns 300 000 soldados, na súa maioría británicos e franceses, foron [[evacuación de Dunkerque|evacuados do continente]] en [[Dunkerque]] a comezos de xuño, deixando atrás case todo o seu equipamento.{{sfn|Keegan|1997|pp=66–7}}
O 10 de xuño [[Invasión italiana de Francia|Italia invadiu Francia]], declarándolle a guerra tanto a Francia coma ó Reino Unido.{{sfn|Overy|Wheatcroft|1999|p=207}} [[París]] caeu perante ós alemáns o 14 de xuño e oito días despois [[Armisticio con Francia|Francia asinou un armisticio]] con Alemaña, quedando dividida en dúas zonas de ocupación controladas por Alemaña e Italia,<ref>{{Cita libro|apelidos=Umbreit|nome=Hans|ano=1991|capítulo=The Battle for Hegemony in Western Europe|nome-editor1=Klaus A.|apelidos-editor1=Maier|nome-editor2=P. S.|apelidos-editor2=Falla|título=Germany and the Second World War, Volume 2: Germany's Initial Conquests in Europe |editorial=Clarendon Press|isbn=978-0-19-822885-1|p=311}}</ref> xunto a un estado residual non ocupado baixo o réxime [[fascismo|fascista]] de [[Francia de Vichy|Vichy]], manténdose oficialmente neutral mais cunha postura política
A [[
[[Ficheiro:Heinkel He 111 during the Battle of Britain.jpg|thumb|Bombardeiros [[Heinkel He 111]] da [[Luftwaffe]] durante a [[
Usando os recentemente capturados portos franceses, a armada alemá conseguiu varios éxitos contra a [[Royal Navy|Armada Real Británica]], empregando os [[U-Boot]]s contra os navíos británicos na [[
En novembro de 1939 os Estados Unidos emendaron a [[Acta de Neutralidade]] para permitir as adquisicións de materiais "''[[cash and carrry]]''" por parte dos Aliados.{{sfn|Overy|Wheatcroft|1999|pp=328–330}} En 1940, trala captura alemá de París, os Estados Unidos incrementaron de forma significativa a súa [[Armada dos Estados Unidos de América|armada]].<ref>{{cita libro|título=In the Shadow of War: The United States Since the 1930s|nome=Michael S.|apelidos=Sherry|editorial=Yale University Press|ano=1995|isbn=9780300072631|pp=33-35}}</ref> En setembro dese mesmo ano os Estados Unidos chegaron a un acordo para ceder [[destrutor]]es estadounidenses a cambio de establecer bases en territorio británico.<ref>{{Cita libro|apelidos=Maingot|nome=Anthony P.|ano=1994|título=The United States and the Caribbean: Challenges of an Asymmetrical Relationship|editorial=Westview Press|isbn=978-0-8133-2241-4|p=52}}</ref> Porén, unha gran maioría da opinión pública estadounidense continuou opoñéndose a unha intervención militar directa no conflito ata ben entrado o ano 1941.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Cantril|nome=Hadley|ano=1940|título=America Faces the War: A Study in Public Opinion|revista=Public Opinion Quarterly|volume=4|número=3|pp=387–407|jstor=2745078|doi=10.1086/265420}}</ref> Malia que Roosevelt prometera manter ós Estados Unidos fóra da guerra, en decembro de 1940 acusou a Hitler de planear unha conquista mundial e desbotou calquera tipo de negociación con Alemaña, convocando a que os Estados Unidos se converteran nun "arsenal da democracia" e promovendo a adopción das axudas ''[[lend-lease]]'' en apoio do esforzo de guerra británico.{{sfn|Klooz|Wiley|1944|p=251}} En xaneiro de 1941 mantivéronse conversas de alto nivel co goberno británico co propósito de determinar a forma de derrotar a Alemaña no caso de que os Estados Unidos entraran en guerra. Nestas conversas decidíronse varias políticas ofensivas, incluíndo ofensivas aéreas, a "eliminación prematura" de Italia, asaltos e apoio ós grupos de resistencia, e a captura de varias posicións para lanzar unha ofensiva contra Alemaña.<ref>{{cita informe|apelidos=Watson|nome= Mark Skinner|capítulo=Coordination With Britain |título=United States Army in World War II - The War Department|url-capítulo=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Plans/USA-WD-Plans-12.html}}</ref>
Liña 171:
=== Mediterráneo (1940–41) ===
Italia comezou unha serie de operacións no [[Mar Mediterráneo|Mediterráneo]] en 1940, iniciando un [[Asalto de Malta|asalto]] a [[Malta]] en xuño,<ref>{{cita libro |apelidos=Bradford |nome=Ernle |título=Siege: Malta 1940–1943 |editorial=Pen & Sword |ano=2003 |ano-orixinal=1986 |isbn=978-0-85052-930-2|pp=3-4}}</ref> [[conquista italiana da Somalia británica|iniciando a conquista]] da [[Somalia Británica]] en agosto<ref name="Playfair">{{cita libro|pp=174-175, 360|nome1=I. S. O.|apelidos1=Playfair|nome2=G. M. S. |apelidos2=Stitt|nome3=C. J. C. |apelidos3=Molony |nome4=S. E. |apelidos4=Toomer |apelidos-editor=Butler |nome-editor=J. R. M. |series=History of the Second World War, United Kingdom Military Series |título=The Mediterranean and Middle East: The Early Successes Against Italy (to May 1941) |volume=I |editorial=HMSO |ano=1954 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/UN/UK/UK-Med-I/index.html|oclc=494123451}}</ref> e [[invasión italiana de Exipto|facendo unha incursión]] en [[Exipto]] en setembro.<ref>{{cita tese|pp=54-55|nome=H. R. |apelidos=Christie |título=Fallen Eagles: The Italian 10th Army in the Opening Campaign in the Western Desert, June 1940 – December 1940 |ano=1999 |editorial=U. S. Army Command and General Staff College |lugar=Fort Leavenworth|id=A116763 |url=http://cgsc.cdmhost.com/cdm/ref/collection/p4013coll2/id/597|oclc=465212715}}</ref> En outubro dese mesmo ano Italia comezou unha [[guerra greco-italiana|invasión]] de [[Grecia]], pero ós poucos días os italianos foron rexeitados e obrigados a retirarse ata o sur de [[Albania]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Clogg|nome=Richard|ano=2002|título=A Concise History of Greece|edición=2ª|editorial=Cambridge University Press|isbn=9780521004794|p=118}}</ref> O Reino Unido respondeu ás peticións de axuda gregas enviando tropas a [[Illa de Creta|Creta]] e fornecendo apoio aéreo, aínda que de forma limitada.<ref>{{cita libro|título=Diary of a Disaster: British Aid to Greece, 1940-1941|nome=Robin|apelidos=Higham|editorial=University Press of Kentucky|ano=2015|isbn=9780813150505|pp=26, 35}}</ref> Hitler decidiu apoiar a Italia para previr que os británicos conseguisen afianzar unha posición nos [[Balcáns]], combater a dominación naval británica no Mediterráneo,{{Sfn|Evans|2008|pp=146, 152}} e asegurar o acceso alemán ó [[petróleo]] de [[Romanía]].<ref>{{Cita libro|autor=United States Army|ano=1986|ano-orixinal=1953|título=The German Campaigns in the Balkans (Spring 1941)|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/balkan/intro.htm|url-capítulo=http://www.history.army.mil/books/wwii/balkan/20_260_1.htm|capítulo=The Great Powers|lugar=Washington D.C.|editorial=Department of the Army|pp=4-6}}</ref> En decembro de 1940 as forzas da Commonwealth Británica comezaron unha serie de contraofensivas fronte as [[Operación Compass|forzas italianas en Exipto]] e [[Campaña de África oriental|África oriental]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Jowett|nome=Philip S.|ano=2001|título=The Italian Army 1940–45, Volume 2: Africa 1940–43|editorial=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-865-5|pp=9–10}}</ref> A ofensiva británica no norte de África tivo un éxito significativo e cara a comezos de febreiro de 1941 Italia perdera o control do este de [[Libia]],<ref name="Playfair"/> e a [[Regia Marina|mariña italiana]] sufriu varias derrotas importantes a mans da [[Royal Navy]] nas batallas de [[Batalla de Taranto|Taranto]] e [[Batalla do Cabo Matapán|Cabo Matapán]].{{sfn|Jackson|2006|p=106}}
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 101I-783-0150-28, Nordafrika, Panzer III.jpg|thumb|dereita|Un [[Panzer III]] alemán avanzando polo norte de África en abril de 1941]]
Alemaña interveu para axudar a Italia, enviando [[Operación Sunflower|tropas alemás a Libia]] en febreiro baixo o mando do mariscal de campo [[Erwin Rommel]], [[Ofensiva do deserto do Eixe|lanzando unha ofensiva]] a finais de marzo que en menos dun mes fixo retroceder ás forzas da Commonwealth, debilitadas por mor do apoio fornecido a Grecia, cara a Exipto, coa excepción das que se mantiveron no [[Asedio de Tobruk|porto asediado]] de [[Tobruk]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Laurier|nome=Jim|ano=2001|título=Tobruk 1941: Rommel's Opening Move|editorial=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-092-6|pp=7–8}}</ref>{{sfn|Murray|Millett|2001|pp=263–267}} A Commonwealth [[Operación Brevity|tentou rexeitar as forzas do Eixe en maio]] e [[Operación Battleaxe|de novo en xuño]], sen éxito nas dúas ocasións.<ref>{{Cita libro|apelidos=Macksey|nome=Kenneth|ano=1997|ano-orixinal=1979|título=Rommel: Battles and Campaigns|editorial=Da Capo Press|isbn=978-0-306-80786-2|pp=61–63}}</ref>
A finais de marzo de 1941 [[Bulgaria]] asinou o [[Pacto Tripartito]] e Alemaña atopábase preparada para intervir en Grecia.<ref name="Consumed">{{cita libro|título=Consumed by War: European Conflict in the 20th Century|nome=Richard C.|apelidos=Hall|editorial=University Press of Kentucky|ano=2015|isbn=9780813159959|p=134}}</ref> Porén, estes plans cambiaron por mor dos eventos que tiveron lugar na veciña [[Iugoslavia]]. O goberno iugoslavo asinara o Pacto Tripartito o 25 de marzo, pero dous días despois foi derrocado nun [[Golpe de estado de Iugoslavia|golpe de estado]] apoiado polo Reino Unido.<ref name="Consumed"/> Hitler considerou este novo réxime como hostil e decidiu que debía ser eliminado de forma inmediata.<ref>{{cita libro|título=The Persistence of Hope: A True Story|nome=Albert|apelidos=Alcalay|editorial=University of Delaware Press|ano=2007|isbn=9780874139631|p=40}}</ref> O 6 de abril Alemaña invadiu [[Invasión de Iugoslavia|Iugoslavia]] e [[Batalla de Grecia|Grecia]] de forma simultánea,<ref>{{cita libro|título=Swastika over the Acropolis: Re-interpreting the Nazi Invasion of Greece in World War II|nome1=Craig|apelidos1=Stockings|nome2=Eleanor|apelidos2=Hancock|editorial=BRILL|ano=2013|isbn=9789004254596|p=131}}</ref> conseguindo un rápido progreso e obrigando a ámbalas dúas nacións a renderse ó mes de iniciar as invasións. Os británicos foron expulsados dos Balcáns trala [[Batalla de Creta|conquista alemá de Creta]] a finais de maio dese mesmo ano.{{sfn|Weinberg|2005|p=229}} Malia rápida vitoria alemá en Iugoslavia, a subsecuente resistencia partisana contra a [[Ocupación alemá de Iugoslavia|ocupación]] do país continuou ata o final da guerra.<ref>{{cita libro|título=Beacons in the Night: With the OSS and Tito's Partisans in Wartime Yugoslavia|nome1=Franklin|apelidos1= Lindsay|nome2=John Kenneth|apelidos2=Galbraith|editorial=Stanford University Press|ano=1995|isbn=9780804725880|p=285}}</ref>
Liña 182:
=== Invasión da Unión Soviética (1941) ===
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 146-1974-099-19, Russland, Angriff auf ein Dorf.jpg|miniatura|esquerda|Un equipo de [[lanzachamas]] alemán avanzando na Unión Soviética en xuño de 1941]]
O Xapón planeaba aproveitarse da guerra en Europa para apoderarse das posesións europeas ricas en recursos naturais no [[sueste asiático]], e asinou xunto a Unión Soviética o [[Pacto de Neutralidade Soviético-Xaponesa]] en abril de 1941.{{sfn|Garver|1988|p=115}} Por outra banda, as tensións entre a Unión Soviética e Alemaña foron en aumento e os alemáns comezaron a prepararse para un ataque á Unión Soviética, amasando as súas forzas na fronteira soviética.{{sfn|Weinberg|2005|p=195}}
Hitler cría que o rexeitamento británico da súa oferta de finalizar a guerra baseábase na esperanza de que os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e a Unión Soviética entrarían na guerra contra Alemaña.{{sfn|Murray|1983|p=69}} Por este motivo decidiu tentar fortalecer as relacións entre Alemaña e os soviéticos, ou no seu defecto, atacar e eliminalos como factor na guerra.<ref>{{cita libro|apelidos=Gorodetsky|nome=Gabriel|título=Grand Delusion: Stalin and the German Invasion of Russia|editorial=Yale University Press|ano=2001|isbn=9780300084597|pp=67-70}}</ref> En novembro de 1940 [[conversas do Eixe xermano-soviéticas|tiveron lugar varias negociacións]] para determinar se a Unión Soviética uniríase ó Pacto Tripartito.<ref>{{cita libro|apelidos=Brackman|nome=Roman|título=The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life|editorial=Frank Cass|ano=2001|isbn=9780714650500|p=341}}</ref> Os soviéticos amosaron o seu interese, pero esixiron concesións de Finlandia, Bulgaria, [[Turquía]] e o Xapón que Hitler considerou inaceptables,{{sfn|Shirer|1990|p=725}} polo que o 18 de decembro de 1940 ordenou unha directiva para comezar as preparacións dunha invasión da Unión Soviética.{{sfn|Overy|2004|p=489}}
O 22 de xuño de 1941 Alemaña, co apoio de Italia e Romanía, invadiu a Unión Soviética baixo a [[Operación Barbarossa|
Malia que o [[exército Vermello]] xa comezara a prepararse para unha [[contraofensiva]] antes da invasión,<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Roberts|nome=Cynthia A.|ano=1995|título=Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941|revista=Europe-Asia Studies|volume=47|número=8|pp=1293–1326|jstor=153299|doi=10.1080/09668139508412322}}</ref> ''Barbarossa'' obrigou ó [[Stavka|Mando Supremo Soviético]] a adoptar unha [[defensa estratéxica]]. No verán de 1941 o Eixo conseguiu realizar avances significativos en territorio soviético, inflixindo un gran número de baixas persoais e perdas materiais.<ref>{{cita audiovisual|persoas=Aitken, Andy, Dave Flitton & James Wignall (directores), Dave Flitton (produtor); Dave Flitton, Andy Aitken & James Wignall (escritores)|data=1996 |título=The Battle for Russia |medio=Documental |url=https://www.youtube.com/watch?v=hAfcOYKMPP4 |episodio=3|tempada=2 |series=[[Battlefield (serie de televisión)|Battlefield]] |editorial=[[PBS]] |data-acceso=16 de outubro de 2016}}</ref> Non obstante, cara a mediados de agosto o [[Oberkommando des Heeres|Alto Mando do Exército Alemán]] decidiu [[Batalla de Smolensk (1941)|suspender a ofensiva]] do considerablemente minguado grupo central do exército, e desviar o [[2º Grupo Panzer]] para reforzar ás tropas que avanzaban cara a Ucraína central e [[Leningrado]].<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Wilt|nome=Alan F.|ano=1981|título=Hitler's Late Summer Pause in 1941|revista=Military Affairs|volume=45|número=4|pp=187–91|jstor=1987464|doi=10.2307/1987464}}</ref> A [[Batalla de Kiev (1941)|ofensiva de Kiev]] tivo un gran éxito para Alemaña, arrodeando e eliminando a catro corpos do exército soviéticos e facendo posible un avance adicional cara a [[Campaña de Crimea|Crimea]] e a industrialmente desenvolvida [[Primeira Batalla de Kharkov|Ucraína oriental]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Erickson |nome=John|ano=2003|título=The Road to Stalingrad|editorial=Cassell Military|isbn=978-0-304-36541-8|pp=114-137}}</ref>
[[File:Second world war europe animation small.gif|thumb|300px|dereita|Teatro de guerra europeo de 1939 a 1945.
Liña 195:
{{lenda|blue|[[Potencias do Eixe|Eixe]] e [[Francia de Vichy]]}}
{{lenda|#e5e5e5|Neutrais}}]]
O desprazamento de tres cuartos das tropas do Eixe e da maioría das súas forzas aéreas dende Francia e o Mediterráneo central cara
Cara outubro o Eixe acadou os seus obxectivos operacionais en Ucraína e na rexión do Báltico, cos soviéticos aínda resistindo os asedios de [[asedio de Leningrado|Leningrado]]<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Kleinfeld|nome=Gerald R.|ano=1983|título=Hitler's Strike for Tikhvin|revista=Military Affairs|volume=47|número=3|pp=122–128|jstor=1988082|doi=10.2307/1988082}}</ref> e [[Asedio de Sebastopol (1941–1942)|Sebastopol]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Jukes|nome=Geoffrey|ano=2001|capítulo=Kuznetzov|nome-editor=Harold|apelidos-editor=Shukman|título=Stalin's Generals |editorial=Phoenix Press|isbn=978-1-84212-513-7|p=113}}</ref> Alemaña renovou a súa [[batalla de Moscova|ofensiva en Moscova]]. Tras dous meses de batallas baixo unhas condicións atmosféricas cada vez máis duras, o exército alemán conseguira achegarse á periferia exterior de Moscova, momento no que as súas tropas xa exhaustas{{efn|Segundo Glantz, "o 1 de novembro [a [[Wehrmacht]]] perdera por completo o 20% da súa forza comprometida á guerra (686 000 homes), ata dous terzos do seu medio millón de vehículos motorizados, e un 65% dos seus tanques. O Alto Mando alemán cualificou as súas 136 divisións como equivalentes a 83 divisións á máxima capacidade".{{sfn|Glantz|2001|p=26}}|group=lower-alpha}} víronse obrigadas a suspender a ofensiva.<ref>{{Cita libro|apelidos=Reinhardt|nome=Klaus|ano=1992|título=Moscow – The Turning Point: The Failure of Hitler's Strategy in the Winter of 1941–42|editorial=Berg|isbn=978-0-85496-695-0|p=227}}</ref> O Eixe acadou unhas ganancias territoriais considerables, pero a súa campaña non conseguiu os seus obxectivos principais: dúas das cidades chave, [[Leningrado]] e [[Sebastopol]], mantíñanse baixo control soviético, a capacidade de resistencia soviética non estaba eliminada e a Unión Soviética aínda mantiña unha parte considerable do seu potencial bélico. Considérase que foi neste momento cando a fase de guerra da ''Blitzkrieg'' en Europa tivo a súa fin.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Milward|nome=A. S.|ano=1964|título=The End of the Blitzkrieg|revista=The Economic History Review|volume=16|número=3|pp=499–518|jstor=2592851|doi=10.2307/2592851}}</ref>
A comezos de decembro, novas forzas de reserva soviéticas recentemente mobilizadas<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Rotundo|nome=Louis|ano=1986|título=The Creation of Soviet Reserves and the 1941 Campaign|revista=Military Affairs|volume=50|número=1|pp=21–28|jstor=1988530|doi=10.2307/1988530}}</ref> permitíronlle a Unión Soviética acadar unha paridade numérica coas tropas do Eixe.{{sfn|Glantz|2001|p=26}} Isto, xunto a [[Richard Sorge|datos de intelixencia]] que establecían que un número mínimo de tropas soviéticas no este serían suficientes para disuadir calquera tipo de ataque por parte do [[exército Kwantung]] xaponés,<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Garthoff|nome=Raymond L.|ano=1969|título=The Soviet Manchurian Campaign, August 1945|revista=Military Affairs|volume=33|número=2|pp=312–336|jstor=1983926|doi=10.2307/1983926}}</ref> permitiulle ós soviéticos levar a cabo unha [[Ofensiva soviética (1941-1942)|contraofensiva masiva]] que comezou o 5 de decembro por toda a fronte e fixo retroceder ás tropas alemás entre 100 e 250 [[quilómetro|km]] cara
=== Estalido da guerra no Pacífico (1941) ===
<!-- revisar ibiblio -->
En 1939 os Estados Unidos renunciaron ó seu tratado
[[Ficheiro:Carrier shokaku.jpg|thumb|right|Cazas [[Mitsubishi A6M2]] "Zero" partindo do [[portaavións]] xaponés [[Portaavións Shōkaku|''Shōkaku'']] xusto antes do [[ataque a Pearl Harbor]]]]
En agosto dese mesmo ano, os [[Partido Comunista de China|comunistas chineses]] lanzaron unha [[Ofensiva dos Cen Rexementos|ofensiva
Os éxitos alemáns en Europa animaron ó Xapón a incrementar a presión nos territorios gobernados polos europeos no [[sueste asiático]].<ref>{{cita libro|título=International History of the Twentieth Century and Beyond|nome1=Antony|apelidos1=Best|nome2=Jussi|apelidos2=Hanhimaki|nome3=Joseph A.|apelidos3=Maiolo|nome4=Kirsten E.|apelidos4=Schulze|editorial=Routledge|ano=2008|isbn=9781134070817|capítulo=Japan, China and de Pacific War|p=74}}</ref> O goberno [[Países Baixos|neerlandés]] acordou fornecer ó Xapón con algunhas subministracións de petróleo procedente das [[Indias Orientais Holandesas]], pero as negociacións para un maior acceso ós seus recursos fracasaron en xuño de 1941.<ref>{{cite web |title=Japanese Policy and Strategy 1931 – July 1941 |website=US Army in WWII – Strategy and Command: The First Two Years |pp=45–66 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Strategy/Strategy-2.html}}</ref><!-- formato? --> En xullo o Xapón enviou tropas ó sur de Indochina, ameazando así as posesións territoriais en oriente do Reino Unido e dos Países Baixos. Os Estados Unidos xunto ó Reino Unido e outros gobernos occidentais reaccionaron a este movemento conxelando os activos xaponeses e impoñéndolle un embargo total do petróleo.<ref>{{Cite journal|last=Anderson|first=Irvine H., Jr.|year=1975|title=The 1941 De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex|journal=Pacific Historical Review|volume=44|issue=2|jstor=3638003|pp=201-231|doi=10.2307/3638003}}</ref><ref>{{Cite book|last1=Evans|first1=David C.|last2=Peattie|first2=Mark R.|year=2012|origyear=1997|title=Kaigun: Strategy, Tactics, and Technology in the Imperial Japanese Navy|location=Annapolis|publisher=Naval Institute Press|isbn=978-1-59114-244-7|p=456}}</ref>
Dende comezos de 1941 os Estados Unidos e o Xapón mantiveran negociacións nun intento de mellorar a súa relación e finalizar a guerra na China. Nestas negociacións o Xapón fixo unha serie de propostas que foron rexeitadas polos estadounidenses por consideralas "non axeitadas".<ref name=USAWWIIcp5>{{cite web |title=The decision for War |website=US Army in WWII – Strategy and Command: The First Two Years |pp=113–27 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Strategy/Strategy-5.html}}</ref> Ó mesmo tempo os Estados Unidos, o Reino Unido e os Países Baixos mantiveron unha serie de conversas secretas para asegurar a defensa conxunta dos seus territorios no caso dun ataque xaponés.<ref name=USAWWIIcp4>{{cite web |title=The Showdown With Japan Aug–Dec 1941 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=63–96 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic1/USA-WD-Strategic1-4.html}}</ref> Roosevelt reforzou as [[Commonwealth das Filipinas|Filipinas]] (protectorado estadounidense coa súa independencia programada para o 1946) con forzas estadounidenses baixo o mando do xeneral [[Douglas MacArthur|MacArthur]],<ref name="Morton">{{cite book|last=Morton|first=Louis|series=United States Army in World War II|title=The Fall of the Philippines|publisher=United States Department of the Army|year= 1953|oclc= 29293689|isbn=1-4102-1696-9|pp=50, 529 (Táboa 11)|lccn=53-63678}}</ref> e advertiulle ó Xapón que os Estados Unidos reaccionarían ós ataques xaponeses contra calquera "país veciño".<ref name=USAWWIIcp4/>
[[Ficheiro:The USS Arizona (BB-39) burning after the Japanese attack on Pearl Harbor - NARA 195617 - Edit.jpg|thumb|left|O [[USS Arizona]] afundíndose tralo ataque sorpresa xaponés a [[Pearl Harbor]] o 7 de decembro de 1941]]
O 17 de outubro o xeneral [[Hideki Tōjō]] converteuse no Primeiro Ministro do Xapón, e o 20 de novembro os xaponeses presentáronlle ós Estados Unidos unha proposta temporal como oferta final, pedindo a fin da axuda estadounidense á China e que se retomase a subministración de petróleo e outros recursos para o Xapón. A cambio prometeron non lanzar ningún ataque no sueste asiático e retirar as súas forzas das súas posicións no sur de Indochina.<ref name=USAWWIIcp5/> A contraoferta estadounidense tivo lugar o 26 de novembro, requirindo que o Xapón evacuara toda a China sen condicións e acordara pactos de non agresión con tódalas potencias do Pacífico.<ref>[http://www.ibiblio.org/pha/pha/congress/app-d.html#363 The United States Replies]. Investigation of the Pearl Harbor attack.</ref> Isto provocou que o Xapón se vira esencialmente forzado a escoller entre abandonar as súas ambicións territoriais na China ou obter pola forza os recursos naturais que precisaba nas Indias Orientais.<ref>{{Cite journal|last=Painter|first=David S.|year=2012|title=Oil and the American Century|journal=The Journal of American History|volume=99|issue=1|pages=24–39|doi= 10.1093/jahist/jas073}}</ref>{{efn|Wood, listando varios desenvolvementos militares e diplomáticos, indicou que "a ameaza para o Xapón non era puramente económica".{{sfn|Wood|2007|p=9}}|group=lower-alpha}} O exército xaponés non considerou a primeira opción, e moitos dos seus oficiais consideraron o embargo de petróleo como unha declaración de guerra velada.{{sfn|Lightbody|2004|p=125}}
O Xapón planeaba tomar pola forza as colonias europeas en Asia para crear un gran perímetro defensivo que chegaba ata o Pacífico central. Isto permitiríalles explotar os recursos naturais do sueste asiático esgotando ós Aliados nunha guerra defensiva.{{Sfn|Weinberg|2005|p=310}}{{efn|Dower chama a atención ó feito de que "a loita dos Aliados contra o Xapón espuxo os apuntamentos subxacentes da estrutura colonial europea e estadounidense. Xapón non invadiu países independentes no sur de Asia. Invadiu postos avanzados coloniais que os occidentais levaban dominando durante xeracións, dando por sentado a súa superioridade racial e cultural sobre os seus súbditos asiáticos". Dower continúa indicando que antes de que se fixesen patentes os horrores da ocupación xaponesa, moitos asiáticos responderon de forma favorable ás vitorias das forzas do Imperio Xaponés.<ref>{{Cite book|last=Dower|first=John W.|year=1986|title=War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War|editorial=Pantheon Books|isbn=978-0-394-50030-0|p=5}}</ref>|group=lower-alpha}} Para previr unha intervención estadounidense ó mesmo tempo que aseguraban este perímetro, o Xapón planeou neutralizar a frota estadounidense do Pacífico e a presenza das forzas estadounidenses nas Filipinas.{{sfn|Wood|2007|pp=11–12}} O 7 de decembro de 1941 (8 de decembro nas zonas horarias asiáticas), o Xapón atacou propiedades británicas e estadounidenses con ofensivas case simultáneas [[Expansión xaponesa (1941–1942)|no sueste asiático e no Pacífico central]].<ref name="Wohlstetter">{{Cite book|last=Wohlstetter|first=Roberta|year=1966|title=Pearl Harbor: Warning and Decision|editorial=Stanford University Press|isbn=0804705984|pp=341–343|ol=17388081M}}</ref> Estas ofensivas incluíron un [[ataque a Pearl Harbor|ataque á frota estadounidense]] en [[Pearl Harbor]],<ref>{{cita libro|apelidos1=Prange|nome1=Gordon William|apelidos2=Goldstein|nome2=Donald M.|apelidos3=Dillon|nome3=Katherine V.|título=December 7, 1941: The Day the Japanese Attacked Pearl Harbor|editorial=McGraw-Hill|year=1988|isbn=978-0-07-050682-4|p=174}}</ref> ataques nas Filipinas,<ref>{{cita libro|apelidos=Chun|nome=C.|ano=2012|título=The Fall of the Philippines, 1941-1942|editorial=Osprey Publishing|ISBN=978-1-84908-609-7|pp=14,20}}</ref> [[Batalla de Malaisia|desembarcos]] en [[Tailandia]] e [[Malaisia]]<ref name="Wohlstetter"/> e un ataque a [[batalla de Hong Kong|Hong Kong]].<ref>{{cita libro|título=Not the Slightest Chance: The Defence of Hong Kong, 1941|nome=Tony|apelidos=Banham|editorial=Hong Kong University Press|ano=2005|isbn=9789622097803}}</ref> Tras estes ataques os Estados Unidos, o Reino Unido, a China, Australia e varios outros estados formalizaron a súa declaración de guerra ó Xapón, mentres que a Unión Soviética, involucrada en hostilidades a
=== Estancamento do Eixe (1942–43) ===
[[Ficheiro:Franklin D. Roosevelt, Churchill, Giraud, and DeGaulle in Casablanca - NARA - 196990.jpg|thumb|right|[[Henri Giraud|Giraud]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]], [[Charles De Gaulle|De Gaulle]] e [[Winston Churchill|Churchill]] na [[Conferencia de Casablanca]] en xaneiro de 1943]]
En xaneiro de 1942, o ''"Big Four"''<ref>{{Cite book|title=The Cambridge History of the Second World War Volume 2: Politics and Ideology|series=The Cambridge History of the Second World War (3 vol) |first1=Richard|last1=Bosworth|first2=Joseph|last2=Maiolo|publisher=Cambridge University Press|year=2015|isbn=978-1107034075|pp=313–314}}</ref> (os Estados Unidos, Reino Unido, a Unión Soviética e a China) xunto con outros 22 gobernos menores ou no exilio emitiron a [[Declaración das Nacións Unidas]], reafirmando a [[Carta do Atlántico]]<ref>{{Cite book|last1=Mingst|first1=Karen A.|last2=Karns|first2=Margaret P.|year=2007|title=United Nations in the Twenty-First Century|edition=3ª|publisher=Westview Press|isbn=978-0-8133-4346-4|p=22}}</ref> e acordando non asinar unha paz de forma individual coas potencias do Eixe.<ref>{{cite book|title=Yearbook of the United Nations 1946-1947|date=1947|publisher=United Nations|location=Lake Success, NY|oclc=243471225|pages=1–2|url=http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&page=36|chapter=The Declaration by United Nations}}</ref>
Durante 1942 os oficiais Aliados debateron cal sería a estratexia global axeitada que debían perseguir. Todos eles acordaron que a derrota de Alemaña era o obxectivo principal. Os estadounidenses favorecían un [[Operación Sledgehammer|ataque directo a
Na [[Conferencia de Casablanca]] a comezos de 1943, os Aliados reiteraron as afirmacións da Declaración das Nacións Unidas de 1942, e demandaron a [[rendición incondicional]] de Alemaña e os seus aliados.<ref>{{cita publicación periódica|título=Unconditional Surrender Reconsidered|nome=John L.|apelidos=Chase|revista=Political Science Quarterly|volume=70|número=2|ano=1955|pp=258-279|jstor=2145225|doi=10.2307/2145225}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|título=The Significance of the Casablanca Decisions, January 1943|nome=Alan F.|apelidos=Wilt|revista=The Journal of Military History|volume=55|número=4|ano=1991|pp=517-529|doi=10.2307/1985768|jstor=1985768}}</ref> Os británicos e os estadounidenses acordaron continuar a presión no Mediterráneo cunha [[Campaña de Sicilia|invasión]] de [[Sicilia]] para asegurar por completo as rutas de subministración na zona.<ref>{{cite web |title=Casablanca – Beginning of an Era: January 1943 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=18–42 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic2/USA-WD-Strategic2-1.html}}</ref> Malia que os británicos insistiron na necesidade de levar a cabo operacións militares nos Balcáns para atraer a [[Turquía]] á guerra, en maio de 1943 os estadounidenses acadaron o compromiso británico para limitar as operacións Aliadas no Mediterráneo a unha invasión de Italia continental e unha invasión de Francia en 1944.<ref>{{cite web |title=The Trident Conference – New Patterns: May 1943 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=126–45 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic2/USA-WD-Strategic2-6.html}}</ref>
Liña 227:
==== Pacífico (1942–43) ====
[[Ficheiro:Second world war asia 1937-1942 map en6.png|miniatura|esquerda|Avance [[Imperio do Xapón|xaponés]] no [[Océano Pacífico|Pacífico]] de 1937 ata 1942]]
A finais de abril de 1942 o Xapón e o seu aliado [[Tailandia]] conquistaran case por completo [[Birmania]], [[Batalla de Malaisia|Malaisia]], as [[Indias Orientais Holandesas]], [[Batalla de Singapur|Singapur]] e [[Rabaul]], inflixindo un severo número de baixas nas tropas Aliadas e atrapando a un gran número de prisioneiros.{{sfn|Beevor|2012|pp=247–267, 345}} Malia forte [[Batalla das Filipinas (1941–42)|resistencia]] das forzas estadounidenses e filipinas, a [[Commonwealth das Filipinas]] foi finalmente conquistada en maio de 1942, forzado o exilio do seu goberno.<ref name="Morton"/> En Birmania, o 16 de abril uns 7 000 soldados británicos foron arrodeados pola 33ª División xaponesa na [[
A principios de maio de 1942 o Xapón comezou unha operación para [[Operación Mo|capturar Port Moresby]] por medio dun [[asalto anfibio]] e así cortar as comunicacións e liñas de subministracións entre os Estados Unidos e Australia. Este plan frustrouse cando unha forza de combate Aliada centrada en dous [[portaavións]] da frota estadounidense combateu ás forzas navais xaponesas na [[
[[Ficheiro:Marines rest in the field on Guadalcanal.jpg|right|thumb|[[Cuerpo de Marines de los Estados Unidos|Marines]] estadounidenses durante a [[Campaña de Guadalcanal|campaña]] de [[Guadalcanal, Illas Salomón|Guadalcanal]] en 1942]]
Coa súa capacidade ofensiva reducida de forma significativa como resultado da batalla de Midway, o Xapón centrouse nun tardío intento de capturar [[Port Moresby]] por medio dunha [[Campaña do Sendeiro de Kokoda|campaña por terra]] no [[Territorio de Papúa]].{{sfn|Weinberg|2005|p=339}} Ó mesmo tempo Estados Unidos planeou un contraataque na zona sur das [[Illas Salomón]], principalmente en [[Guadalcanal, Illas Salomón|Guadalcanal]], como primeiro paso para unha captura de [[Rabaul]], a principal base de operacións xaponesa no sueste asiático.<ref>{{Cite book |last=Gilbert |first=Adrian |year=2003 |title=The Encyclopedia of Warfare: From Earliest Times to the Present Day |publisher=Globe Pequot |isbn=1-59228-027-7 |p=259}}</ref> Os dous plans deron comezo en xullo, pero cara a mediados de setembro a [[
==== Fronte Oriental (1942–43) ====
A comezos de 1942 Alemaña e os seus aliados detiveron a súa ofensiva no centro e sur da Unión Soviética, mantendo a maior parte dos territorios conquistados durante todo o ano anterior.{{sfn|Glantz|2001|p=31}} En maio Alemaña repeleu as ofensivas soviéticas do [[Batalla do Estreito de Kerch|Estreito de Kerch]] e [[Segunda batalla de Kharkov|Kharkov]],<ref>{{Cite book|last=Read|first=Anthony|year=2004|title=The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle|location=New York, NY|publisher=W. W. Norton & Company|isbn=978-0-393-04800-1|p=764}}</ref> para posteriormente lanzar unha [[Fall Blau|ofensiva de verán]] no sur de Rusia en xuño dese mesmo ano, co obxectivo de capturar os [[campo petrolífero|campos petrolíferos]] do [[Cáucaso]] e ocupar a [[estepa]] de [[Kuban]], ó mesmo tempo que mantiñan as súas posicións no norte e centro da fronte. Os alemáns dividiron o seu Grupo Sur do exército en dous grupos: o grupo A avanzou cara
A mediados de novembro os alemáns [[Batalla de Stalingrado|tiñan tomado Stalingrado case por completo]] no medio dunha cruenta [[guerra urbana]] cando os soviéticos comezaron a súa segunda contraofensiva de inverno, comezando por unha operación para [[Operación Uranus|arrodear ás forzas alemás en Stalingrado]]{{sfn|Beevor|1998|pp=239–265}} e cun asalto no [[Operación Mars|saínte de Rzhev]] preto de Moscova, malia que esta última fracasou de forma significativa.<ref>{{Cite book|last=Black|first=Jeremy|year=2003|title=World War Two: A Military History|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-30534-1|p=119}}</ref> A primeiros de febreiro de 1943 o exército alemán sufrira un número moi elevado de perdas, as tropas alemás en Stalingrado víronse obrigadas a renderse,{{sfn|Beevor|1998|pp=383–391}} e a liña da fronte foi repelida ata máis atrás da súa posición antes da ofensiva de verán. Cara a mediados de febreiro, cando o empuxe soviético foi diminuíndo, Alemaña lanzou outro [[Terceira Batalla de Kharkov|ataque en Kharkov]], creando un saínte na súa liña de fronte ó redor da cidade de [[Kursk]].<ref>{{Cite book |last=Erickson |first=John|editor1-last=Shukman |editor1-first=Harold|year=2001 |chapter=Moskalenko |title=Stalin's Generals |publisher=Phoenix Press |isbn=978-1-84212-513-7 |p=142}}</ref>
==== Europa occidental, Atlántico e Mediterráneo (1942–43) ====
[[Ficheiro:8th AF Bombing Marienburg.JPEG|right|thumb|Ataque de bombardeiros [[Boeing B-17 Flying Fortress]] á unha fábrica de [[Focke-Wulf]] en Alemaña o 9 de outubro de 1943]]
Aproveitando unha serie de pobres decisións do mando naval estadounidense, a [[Kriegsmarine|mariña alemá]] fixo estragos importantes na frota aliada nas operacións [[Operación Paukenschlag|''Paukenschlag'']] e [[Operación Neuland|''Neuland'']] na costa atlántica dos Estados unidos.<ref>{{Cite book|last=Milner|first=Marc|year=1990|chapter=The Battle of the Atlantic|title=''In John Gooch, ed.,'' Decisive Campaigns of the Second World War ''(pp. 45–66)''|publisher=Frank Cass|isbn=978-0-7146-3369-5|p=52}}</ref> En novembro de 1941 as forzas da Commonwealth lanzaron unha contraofensiva no norte de África, a [[Operación Crusader|
En agosto de 1942 os Aliados tiveron éxito repelendo un [[Batalla de Alam el Halfa|segundo ataque]] en [[El Alamein]]{{sfn|Keegan|1997|p=277}} e conseguiron [[Operación Pedestal|entregar subministracións]] á asediada [[Malta]], aínda que cun gran custo en baixas.<ref>{{Cite book|last=Smith|first=Peter C.|year=2002|origyear=1970|title=Pedestal: The Convoy That Saved Malta|edition=5th|publisher=Goodall|isbn=9780907579199|ol=8294483M}}</ref> Poucos meses despois os Aliados [[Segunda Batalla de El Alamein|realizaron o seu propio ataque]] en Exipto, desbancando ás forzas do Eixe e comezando un avance a través de Libia.<ref>{{Cite book|last1=Thomas|first1=Nigel|last2=Andrew|first2=Stephen|year=1998|title=German Army 1939–1945 (2): North Africa & Balkans|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-640-8|p=8}}</ref> A este ataque seguíronlle os [[Operación Torch|desembarcos anglo-estadounidenses]] na África do Norte francesa baixo o mando de [[Dwight Eisenhower|Eisenhower]], dando como resultado a unión destes territorios ó bando Aliado.<ref name="Ross38">{{Cite book|last=Ross|first=Steven T.|year=1997|title=American War Plans, 1941–1945: The Test of Battle|publisher=Routledge|isbn=978-0-7146-4634-3|p=38}}</ref> Hitler respondeu á deserción das colonias francesas ordenando a [[Fall Anton|ocupación da Francia de Vichy]].<ref name="Ross38"/> Aínda que as forzas de Vichy non se resistiron a esta violación do armisticio, conseguiron afundir a súa propia frota para previr a súa captura por parte das forzas alemás.<ref name="Ross38"/><ref>{{Cite book|last1=Bonner|first1=Kit|last2=Bonner|first2=Carolyn|year=2001|title=Warship Boneyards|publisher=MBI Publishing Company|isbn=978-0-7603-0870-7|p=24}}</ref> As forzas do Eixo en África víronse atenazadas e retiráronse a [[Tunisia]], que foi [[Campaña de Tunisia|conquistada polos Aliados]] en maio de 1943.<ref name="Ross38"/><ref>{{Cite book|last=Collier|first=Paul|year=2003|title=The Second World War (4): The Mediterranean 1940–1945|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-539-6|p=11}}</ref> A comezos de 1943 os británicos e estadounidenses comezaron a [[Ofensiva de Bombardeo Combinado]], unha campaña de bombardeos estratéxicos contra Alemaña co obxectivo de danar a economía de guerra alemá, reducir a moral das súas tropas e deixar sen fogares á poboación civil.<ref>[http://www.ibiblio.org/hyperwar/AAF/USSBS/ETO-Summary.html#tc" The Civilians] United States Strategic Bombing Survey Summary Report (European War)</ref>
Liña 247:
=== Pulo dos Aliados (1943–44) ===
[[Ficheiro:U.S. Soldiers at Bougainville (Solomon Islands) March 1944.jpg|miniatura|esquerda|Soldados estadounidenses xunto a un tanque [[M4 Sherman]] nas [[Illas Salomón]] en marzo de 1944]]
Trala Campaña de Guadalcanal os Aliados iniciaron varias operacións contra o Xapón no Pacífico. En maio de 1943 forzas estadounidenses e canadenses foron enviadas a [[Campaña das Aleutianas|eliminar as forzas xaponesas]] das [[Aleutianas]].<ref>{{Cite book|last1=Thompson|first1=John Herd|last2=Randall|first2=Stephen J.|year=2008|title=Canada and the United States: Ambivalent Allies|edition=4ª|publisher=University of Georgia Press|isbn=978-0-8203-3113-3|p=164}}</ref> Pouco despois os Estados Unidos co apoio de tropas australianas e neozelandesas levaron a cabo operacións para [[Operación Carwheel|illar Rabaul por medio da captura das illas ó seu redor]] e para [[Campaña das Illas Marshall e Gilbert|rachar o perímetro xaponés no Pacífico Central]] nas [[Illas Marshall]] e [[Illas Gilbert|Gilbert]].{{sfn|Kennedy|2001|p=610}} Cara a finais de marzo de 1944 os Aliados tiñan completados estes dous obxectivos, ademais de [[Operación Hailstone|neutralizar a base principal xaponesa]] en [[Truk]], nas [[Illas Carolinas]].<ref>{{cita libro|apelidos= Stewart|nome= William Herman|ano= 1986|título= Ghost Fleet of the Truk Lagoon: An Account of "Operation Hailstone", February, 1944|editorial= Pictorial Histories|isbn= 0-933126-66-2}}</ref> Posteriormente en abril os Aliados lanzaron outra [[Campaña de Nova Guinea occidental|operación]] para retomar [[Nova Guinea]].<ref>{{Cite book|last=Rottman|first=Gordon L.|year=2002|title=World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study|publisher=Greenwood Press|isbn=978-0-313-31395-0|p=228}}</ref>
Mentres tanto na Unión Soviética, tanto os alemáns coma os soviéticos pasaron a primavera e comezos do verán de 1943 preparándose para varias ofensivas en Rusia central. O 4 de xullo de 1943 Alemaña [[Batalla de Kursk|atacou ás forzas soviéticas]] ó redor de [[Kursk]]. Nunha semana as forzas alemás víronse esgotadas tralos intentos de derrotar as ben construídas e graduais defensas soviéticas,<ref>{{Cite journal|last=Glantz |first=David M.|year=1986 |title=Soviet Defensive Tactics at Kursk, July 1943 |url=http://usacac.army.mil/cac2/cgsc/carl/download/csipubs/glantz2.pdf|series=CSI Report|número=11 |publisher=Combined Arms Research Library|ref=harv}}</ref><ref>{{Cite book|last=Glantz |first=David M.|year=1989|title=Soviet Military Deception in the Second World War|publisher=Frank Cass|isbn=978-0-7146-3347-3|pp=149–159}}</ref> e por primeira vez na guerra Hitler cancelou a operación antes de que esta conseguise un éxito táctico ou operativo.{{sfn|Kershaw|2001|p=592}} Esta decisión viuse parcialmente motivada pola [[Invasión de Sicilia|invasión aliada]] de [[Sicilia]] liderada polo xeneral estadounidense [[George S. Patton|George Patton]] e polo mariscal británico [[Bernard Montgomery]], que deu comezo o 9 de xullo e que xunto ós fracasos previos de Italia desembocaron no derrocamento e arresto de [[Benito Mussolini|Mussolini]] a finais dese mesmo mes.{{sfn|O'Reilly|2001|p=32}} Tamén en xullo, os británicos realizaron un [[bombardeo de Hamburgo|bombardeo]] en [[Hamburgo]] que causou a morte dunhas 40 000 persoas.<ref>{{cita libro |last=Frankland |first=Noble |last2=Webster |first2=Charles |year=1961 |title=The Strategic Air Offensive Against Germany, 1939–1945, Volume II: Endeavour, Part 4 |editorial=Her Majesty's Stationery Office |pages=260–261|isbn=9781845744366}}</ref> O 12 de xullo de 1943 o xeneral soviético [[Georgii Zhukov]] ordenou o comezo da [[Operación Kutuzov|contraofensiva]] soviética.<ref>{{cita libro|título=Georgy Zhukov|nome=Robert|apelidos=Forczyk|editorial=Bloomsbury Publishing|ano=2012|isbn=9781849085571|p=37}}</ref> A vitoria soviética en Kursk marcou a fin da superioridade alemá,<ref>{{Cite book|last=Bellamy|first=Chris T.|year=2007|title=Absolute War: Soviet Russia in the Second World War|publisher=Alfred A. Knopf|isbn=978-0-375-41086-4|p=595}}</ref> dándolle á Unión Soviética a iniciativa na [[Fronte Oriental]].{{sfn|O'Reilly|2001|p=35}}<ref>{{Cite book|last=Healy|first=Mark|year=1992|title=Kursk 1943: The Tide Turns in the East|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-211-0|p=90}}</ref> Alemaña tentou estabilizar a súa fronte na apresuradamente fortificada [[Liña Panther-Wotan]], pero os soviéticos [[Batalla de Smolensk (1943)|conseguiron rachala]] en [[Smolensk]] e no [[Ofensiva do Baixo Dnieper|Baixo Dnieper]].{{sfn|Glantz|2001|pp=50–55}}
O 3 de setembro de 1943 os Aliados occidentais [[Invasión Aliada de Italia|invadiron a Italia continental]] forzando un [[Armisticio entre Italia e as forzas armadas Aliadas|armisticio de Italia cos Aliados]].{{Sfn|Kolko|1990|p=45}} Alemaña respondeu a isto desarmando ás forzas italianas, tomando o control de varios territorios de Italia,{{sfn|Mazower|2008|p=362}} e creando unha serie de liñas defensivas.<ref>{{Cite book|last1=Hart|first1=Stephen|last2=Hart|first2=Russell|last3=Hughes|first3=Matthew|year=2000|title=The German Soldier in World War II|publisher=MBI Publishing Company|isbn=978-1-86227-073-2|p=151}}</ref> Forzas especiais alemás levaron a cabo un asalto para [[Incursión de Gran Sasso|rescatar a Mussolini]], quen ó pouco tempo estableceu un novo estado monicreque na Italia ocupada por Alemaña chamado a [[República Social Italiana]],<ref>{{Cite book|last=Blinkhorn|first=Martin|year=2006|origyear=1984|title=Mussolini and Fascist Italy|edition=3ª|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-26206-4|p=52}}</ref> dando pé a unha [[
[[Ficheiro:Cairo conference.jpg|dereita|thumb|[[Chiang Kai-shek]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] e [[Winston Churchill|Churchill]] na [[Conferencia do Cairo (1943)|Conferencia do Cairo]] o 25 de novembro de 1943]]
No Atlántico, as [[Maio Negro (1943)|contramedidas Aliadas]] tornáronse máis efectivas cara a maio de 1943, provocando un considerable número de perdas de [[submarino]]s alemáns que forzaron un alto temporal na campaña naval alemá do Atlántico.<ref>{{Cite book|last=Padfield|first=Peter|year=1998|title=War Beneath the Sea: Submarine Conflict During World War II|publisher=John Wiley|isbn=978-0-471-24945-0|pp=335–336}}</ref> En novembro, [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] e [[Winston Churchill|Churchill]] reuníronse con [[Chiang Kai-shek]] [[Conferencia do Cairo (1943)|no Cairo]] e posteriormente con [[Iosif Stalin|Stalin]] [[Conferencia de Teherán|en Teherán]].{{Sfn|Kolko|1990|pp=211, 235, 267–268}} A primeira reunión determinou a devolución e repartición do territorio xaponés trala guerra<ref name="Iriye 1981 154">{{Cite book|last=Iriye|first=Akira|year=1981|title=Power and Culture: The Japanese-American War, 1941–1945|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-69580-1|p=154}}</ref> e os plans militares para a [[Campaña de Birmania]],<ref>{{cite book | last = Mitter | first = Rana| title =Forgotten Ally: China's World War II, 1937–1945 | publisher = Mariner Books| year = 2014 | isbn = 978-0544334502|p=286}}</ref> mentres que a segunda incluíu un acordo polo que os Aliados occidentais invadirían Europa en 1944 e a Unión Soviética declararíalle a guerra ó Xapón ós tres meses da derrota de Alemaña.<ref name="polley148">{{Cite book|last=Polley|first=Martin|year=2000|title=An A–Z of Modern Europe Since 1789|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-18597-4|p=148}}</ref> A partir de novembro de 1943, durante as sete semanas da [[
A [[Ofensiva de Leningrado-Novgorod|seguinte ofensiva soviética]] [[Batalla de Narva (1944)|foi detida na fronteira de preguerra]] [[estonia]]na polo [[Grupo Norte do Exército Alemán]] axudado por forzas estonianas, que tiñan a esperanza de restablecer a súa independencia nacional,<ref>{{cita publicación periódica|título=Professor Uluots, the Estonian Government in Exile and the Continuity of the Republic of Estonia in International Law|nome=L.|apelidos=Mälksoo|revista=Nordic Journal of International Law|volume=69|número=3|pp=289–316|ano=2000|doi=10.1163/15718100020296305|issn=0902-7351}}</ref> provocando unha desaceleración das subsecuentes operacións soviéticas na rexión do [[mar Báltico|Báltico]].{{Sfn|Glantz|2002|pp=367–414}} A finais de maio de 1944 os soviéticos conseguiran [[Ofensiva de Crimea|liberar]] [[Crimea]], expulsaran na súa maioría ás forzas do Eixe de [[Ucraína]] e comezaron a facer [[Primeira Ofensiva Jassy-Kishinev|incursións]] en [[Romanía]] que foron repelidas por tropas do Eixe.<ref name="Chubarov 2001 122">{{Cite book|last=Chubarov|first=Alexander|year=2001|title=Russia's Bitter Path to Modernity: A History of the Soviet and Post-Soviet Eras|publisher=Continuum|isbn=978-0-8264-1350-5|p=122}}</ref> Pola súa banda, as ofensivas Aliadas en Italia tiveron éxito e, malia permitir a retirada de varias divisións alemás, [[Roma]] foi capturada o 4 de xuño.<ref>{{Cite book|last=Holland|first=James|year=2008|title=Italy's Sorrow: A Year of War 1944–45|publisher=HarperPress|isbn=978-0-00-717645-8|pp=169–184}}</ref>{{Sfn|Beevor|2012|pp=568–573}}{{efn|Nas semanas seguintes trala caída de Roma os alemáns perpetraron varias atrocidades en Italia.{{Sfn|Mazower|2008|pp=500–502}} Neste período de tempo houbo centos de vítimas en varias masacres en [[Civitella in Val di Chiana|Civitella]],<ref>{{Cite journal|last1=de Grazia|first1=Victoria|last2=Paggi|first2=Leonardo|title=Story of an Ordinary Massacre: Civitella della Chiana, 29 June, 1944|journal=Cardozo Studies in Law and Literature|date=1991 |pages=153–169|jstor=743479|volume=3|doi=10.1525/lal.1991.3.2.02a00030}}</ref><ref>{{Cite book|last=Belco|first=Victoria|year=2010|title=War, Massacre, and Recovery in Central Italy: 1943–1948|publisher=University of Toronto Press|isbn=978-0-8020-9314-1}}</ref> nas [[Masacre das Fosas Adreatinas|Fosas Adreatinas]]<ref>{{Cite book|last=Portelli|first=Alessandro|year=2003|title=The Order Has Been Carried Out: History, Memory, and Meaning of a Nazi Massacre in Rome|editorial=Palgrave Macmillan|isbn=978-1403980083}}</ref> en [[Masacre de Sant'Anna di Stazzema|Sant'Anna di Stazzema]]<ref>{{Cite book|last=Gordon|first=Robert S. C.|year=2012|title=The Holocaust in Italian Culture, 1944–2010|publisher=Stanford University Press|isbn=978-0-8047-6346-2|pp=10–11}}</ref> e en [[masacre de Marzabotto|Marzabotto]].<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Ortner|nome=C.S.|ano=1986|título=Marzabotto: The Crimes of Walter Reder, SS-Sturmbannführer|revista=Dokumentationsarchiv des österreichschen Widerstandes|lingua=de}}</ref>|group=lower-alpha}}
Os Aliados conseguiron resultados mixtos en Asia continental. En marzo de 1944 os xaponeses levaron a cabo unha invasión das [[Operación U-Go|posicións británicas]] en [[Assam]], a [[India]],{{Sfn|Lightbody|2004|p=224}} e asediaron posicións da Commonwealth en [[Batalla de Imphal|Imphal]] e [[Batalla de Kohima|Kohima]].<ref name="Zeiler">{{Cite book|last=Zeiler|first=Thomas W.|year=2004|title=Unconditional Defeat: Japan, America, and the End of World War II|publisher=Scholarly Resources|isbn=978-0-8420-2991-9|p=60}}</ref> Xa en maio as forzas británicas montaron unha contraofensiva que fixo retroceder ás tropas xaponesas ata [[Birmania]],<ref name="Zeiler"/> e as forzas chinesas que [[Batalla de Birmania do norte e Yunnan occidental|invadiran o norte de Birmania]] a finais de 1943 asediaron as tropas xaponesas en [[Myitkyina]].{{sfn|Beevor|2012|pp=555–`560}} A [[Operación Ichi-Go|segunda invasión xaponesa]]
=== Cerco dos Aliados (1944) ===
[[Ficheiro:Approaching Omaha.jpg|miniatura|dereita|Tropas estadounidenses durante o [[desembarco de Normandía]] o 6 de xuño de 1944]]
O 6 de xuño de 1944 (o [[Día D]]), despois de tres anos de presión soviética,<ref name=rees406>{{Cite book|last=Rees|first=Laurence|year=2008|title=World War II Behind Closed Doors: Stalin, the Nazis and the West|publisher=BBC Books|isbn=978-0-563-49335-8|pp=406–407}}</ref> os Aliados occidentais levaron a cabo a [[Invasión de Normandía|invasión do norte de Francia]] comezando co [[desembarco de Normandía]].<ref name="Badsey"/><ref>{{cita libro|nome=Stephen|apelidos=Ambrose|título=D-Day June 6, 1944: The Climactic Battle of World War II|editorial=Simon & Schuster|ano=1995|ISBN=0-671-88403-4}}</ref> Tras derivar varias divisións Aliadas dende Italia, atacaron tamén o [[Operación Dragoon|sur de Francia]].{{Sfn|Weinberg|2005|p=695}} As dúas operacións tiveron éxito e deron pé á derrota das [[bolsa de Falaise|unidades do exército alemán]] presentes en Francia.<ref>{{cite book |first=M. |last=Hastings |title=Overlord: D-Day and the Battle for Normandy |publisher=Vintage Books USA |year=2006 |isbn=9780307275714 |OL=9436048M|origyear=1985|pp=306-314}}</ref> [[París]] foi [[liberación de París|liberada]] o 25 de agosto pola [[Resistencia frances|resistencia local]] coa axuda das forzas da [[Francia Libre]] baixo o mando do xeneral [[Charles de Gaulle]],<ref name="Badsey">{{Cite book|last=Badsey|first=Stephen|year=1990|title=Normandy 1944: Allied Landings and Breakout|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-0-85045-921-0|p=91}}</ref> e os Aliados continuaron o seu [[Avance Aliado dende París ata o Rín|avance]] durante os seguintes meses do ano.<ref>{{cita libro|nome=Charles B.|apelidos=MacDonald|título=The Last Offensive: The European Theater of Operations|editorial=University Press of the Pacific|ano=2005|isbn=978-1410220721}}</ref><ref>{{cite book|first=Ted|last=Ballard|url=http://www.history.army.mil/brochures/rhineland/rhineland.htm|title=Rhineland 15 September 1944-21 March 1945|series=CMH Online bookshelves: World War II Commemorative Brochures|publisher=United States Army Center of Military History|location =Washington|year=1990|id=CMH Pub 72-25}}</ref><ref>{{cite book|first=Earl F.|last=Ziemke|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/Occ-GY/index.htm#contents|title=The US Army in the Occupation of Germany 1944-1946|series=Army Historical Series|publisher=United States Army Center of Military History|location=Washington| year=1990|id=CMH Pub 30-6|origyear=1975|chapter=Chapter X: The Rhineland Campaign|chapterurl= http://www.history.army.mil/books/wwii/Occ-GY/ch10.htm}}</ref> Tamén intentaron unha incursión no norte de Alemaña por medio dunha [[Operación Market Garden|operación aerotransportada]] nos Países Baixos que finalmente non tivo éxito.<ref>{{Harvnb|Dear|Foot|2001|p=562}}.</ref> Posteriormente os Aliados proseguiron un lento avance cara a Alemaña, pero [[Operación Queen|non conseguiron cruzar]] o [[río Ruhr|Ruhr]] na súa ofensiva.<ref>{{cite book|title=The Siegfried Line campaign|apelidos=MacDonald|nome=Charles B.|publisher=United States Army Center of Military History|year=1993|url=http://www.history.army.mil/books/wwii/Siegfried/Siegfried%20Line/siegfried-fm.htm|pp=594–595}}</ref> En Italia, o avance Aliado freouse ó chegar á [[Liña Gótica]] alemá.<ref>{{Cite book|last1=Forrest|first1=Glen|last2=Evans|first2=Anthony|last3=Gibbons|first3=David|year=2012|title=The Illustrated Timeline of Military History|publisher=The Rosen Publishing Group|isbn=9781448847945|p=191}}</ref>
O 22 de xuño a Unión Soviética lanzou unha [[Operación Bagration|ofensiva estratéxica]] en [[Bielorrusia]] que destruíu o [[Grupo Central do Exército Alemán]] case por completo.<ref name="Zaloga 1996 7">{{Cite book|last=Zaloga|first=Steven J.|year=1996|title=Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-478-7|p=7}}</ref> Pouco despois [[Ofensiva Lvov-Sandomierz|unha nova ofensiva estratéxica]] forzou a retirada das tropas alemás do oeste de Ucraína e Polonia oriental. O avance soviético serviu de pulo para a [[Armia Krajowa|resistencia polaca]] que [[Operación Tempest|levou a cabo varios alzamentos]] contra a ocupación alemá. O maior destes [[Alzamento de Varsovia|alzamentos]] en [[Varsovia]], onde os soldados alemáns masacraron a uns 200 000 civís como represalia,<ref>{{cite book|last=Borowiec|first=Andrew|year=2001|title=Destroy Warsaw! Hitler's punishment, Stalin's revenge|publisher=Praeger|isbn=0-275-97005-1|p=179}}</ref> e outro [[Alzamento Nacional de Eslovaquia|alzamento]] en [[República Eslovaca (1939–45)|Eslovaquia]] non recibiron apoio soviético e foron subsecuentemente sufocados polos alemáns.<ref>{{Cite book|last=Berend|first=Ivan T.|year=1996|title=Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-55066-6|p=8}}</ref> A [[Ofensiva Jassy–Kishinev|ofensiva estratéxica]] do [[exército Vermello]] no leste de [[Romanía]] illou e destruíu un considerable número de tropas alemás e desencadeou un [[Golpe de estado de Romanía de 1944|golpe de estado en Romanía]] en favor do rei [[Miguel I de Romanía|Miguel I]] así como unha [[Revolución do 9 de setembro|revolución socialista]] en [[Bulgaria]], eventos tralos que ámbolos dous países pasaron a formar parte do bando Aliado.<ref>{{cita publicación periódica|título=German Plans for Victory, 1944–45|revista=Central European History|volume=26|número=2|ano=1993|pp=215-228|doi=10.1017/S0008938900020136|nome=Gerhard L.|apelidos=Weinberg}}</ref>
Liña 269:
En setembro de 1944 as tropas soviéticas entraron en [[República Federal Socialista de Iugoslavia|Iugoslavia]] forzando unha rápida retirada das tropas alemás en [[Grecia]], [[Albania]] e na propia Iugoslavia para non quedarse illadas do resto do exército alemán.<ref name="Evans 2008 653">{{Harvnb|Evans|2008|p=653}}</ref> Os [[partisanos iugoslavos|partisanos]] comunistas liderados por [[Josip Broz Tito]], que levaba liderando unha campaña de guerrillas con varios éxitos contra a [[ocupación alemá de Iugoslavia]] dende 1941, controlaban gran parte do territorio do país e comezaron unha serie de loitas para interromper a escapada das tropas alemás que estaban estacionadas no sur.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Berger|nome=D. H.|ano=1995|título=The Use of Covert Paramilitary Activity as a Policy Tool: An Analysis of Operations Conducted by the United States Central Intelligence Agency|url=http://groups.uni-paderborn.de/kowag/geoeconomics/pdf/cia_6.pdf}}</ref> No norte de [[Serbia]] o exército Vermello, xunto a un limitado apoio de forzas búlgaras, asistiu ós partisanos nunha [[Ofensiva de Belgrado|liberación conxunta]] da capital [[Belgrado]] o 20 de outubro.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Abram|nome=M.|ano=2012|título=20. Oktobar–Narratives of Identities in the Celebrations for Belgrade’s Liberation Day (1945-1961)|revista=History of Communism in Europe|volume=3|pp=169-187|doi=10.7761/HCE.3.169}}</ref> Uns poucos días despois os soviéticos realizaron un [[Ofensiva de Budapest|asalto masivo]] no territorio [[Hungría|húngaro]] [[Operación Panzerfaust|ocupado por Alemaña]] que se mantivo ata a [[Batalla de Budapest|caída]] de [[Budapest]] en febreiro de 1945.<ref>{{Cite book|last1=Wiest|first1=Andrew|last2=Barbier|first2=M. K.|year=2002|title=Strategy and Tactics: Infantry Warfare|publisher=MBI Publishing Company|isbn=978-0-7603-1401-2|pp=65–66}}.</ref> Malia as vitorias soviéticas nos Balcáns, a [[Guerra de Continuación|dura resistencia finesa]] á [[Ofensiva Vyborg–Petrozavodsk|súa ofensiva]] en [[Carelia]] denegoulles a ocupación de [[Finlandia]] e deu paso a un [[Armisticio de Moscova|armisticio]],<ref>{{Cite book|last=Wiktor|first=Christian L|title=Multilateral Treaty Calendar – 1648–1995|publisher=Kluwer Law International|year=1998|isbn=90-411-0584-0|page=426}}</ref> tralo que Finlandia pasou a [[Guerra de Laponia|combater no bando Aliado]].<ref>{{cite book| last = Ahto | first = Sampo | year = 1980 | language = fi | title = Aseveljet vastakkain – Lapin sota 1944–1945 | publisher = Kirjayhtymä | location = Helsinki | isbn = 978-951-26-1726-5}}</ref>
A comezos de xullo de 1944 as forzas da Commonwealth no sueste asiático repeleron os asedios xaponeses en [[Assam]] e fixéronos retroceder ata o [[río Chindwin]],<ref name="Marston 2005 120">{{Harvnb|Marston|2005|p=120}}</ref> mentres que os chineses capturaron [[Myitkyina]].<ref>{{cita informe|apelidos=Taylor|nome=J. G.|ano=1957|título=Air supply in the Burma campaigns|editorial=AIR UNIV MAXWELL AFB AL RESEARCH STUDIES INST|id=ADA529960|tipo=Monográfico|url=http://oai.dtic.mil/oai/oai?verb=getRecord&metadataPrefix=html&identifier=ADA529960}}</ref> Na China continental os xaponeses obtiveron máis éxito, capturando Changsha a mediados de xuño e a cidade de [[Defensa de Hengyang|Hengyang]] a comezos de agosto.<ref>{{Harvnb|Jowett|Andrew|2002|p=8}}.</ref> Pouco tempo despois invadiron a provincia de [[Guangxi]], gañando varios enfrontamentos contra os chineses en [[Batalla de Guilin-Liuzhou|Guilin e Liuzhou]] cara a finais de novembro,<ref>{{Cite book|last=Howard|first=Joshua H.|year=2004|title=Workers at War: Labor in China's Arsenals, 1937–1953|publisher=Stanford University Press|isbn=978-0-8047-4896-4|p=140}}</ref> e unindo as súas forzas
=== Colapso do Eixe e vitoria Aliada (1944–45) ===
[[File:Yalta Conference 1945 Churchill, Stalin, Roosevelt.jpg|miniatura|dereita|[[Winston Churchill|Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] e [[Iosif Stalin|Stalin]] na [[Conferencia de Ialta]] de 1945]]
O 16 de decembro de 1944 Alemaña realizou un último intento na [[Fronte Occidental (Segunda Guerra Mundial)|fronte occidental]] usando a maioría das súas reservas restantes para lanzar unha [[Batalla das Ardenas (1944)|contraofensiva masiva]] nas [[Ardenas]] co propósito de separar ós Aliados occidentais, arrodear grandes porcións das súas tropas e capturar o porto de [[Antuerpen]] para forzar un acordo político cos Aliados.<ref name="parkerxiii">{{Cite book|last=Parker|first=Danny S.|year=2004|title=Battle of the Bulge: Hitler's Ardennes Offensive, 1944–1945||publisher=Da Capo Press|isbn=978-0-306-81391-7|pp=xiii–xiv, 6–8, 68–70, 329–330}}</ref> Cara a xaneiro de 1945 esta ofensiva foi repelida sen que Alemaña conseguise ningún dos seus obxectivos.<ref name="parkerxiii"/> En Italia, os Aliados mantiñan unha situación de táboas na liña defensiva alemá. A mediados de xaneiro os soviéticos e polacos [[Ofensiva Vístula-Oder|atacaron en Polonia]], avanzando dende o [[Río Vístula|Vístula]] ata o [[Río Oder|Oder]] e [[Ofensiva de Prusia oriental|atravesando]] [[Prusia]] oriental.<ref>{{Harvnb|Glantz|2001|p=85}}.</ref> O 4 de febreiro [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]], [[Winston Churchill|Churchill]] e [[Iosif Stalin|Stalin]] reuníronse na [[Conferencia de Ialta]], acordando os termos da ocupación de Alemaña trala guerra e a data da entrada en guerra da Unión Soviética contra o Xapón.<ref>{{Harvnb|Beevor|2012|pp=709–22}}.</ref>
En febreiro os soviéticos chegaron a [[Ofensiva de Silesia|Silesia]] e [[Ofensiva de Pomerania oriental|Pomerania]], mentres que os Aliados occidentais [[Invasión Aliada de Alemaña|entraron en Alemaña]] polo oeste achegándose ata o [[río Rin|Rin]]. Cara a marzo as forzas aliadas cruzaron o Rin polo [[Operación Plunder|norte]] e polo [[Remagen|sur]] do [[río Ruhr|Ruhr]], [[Bolsa do Ruhr|arrodeando ó Grupo B do Exército Alemán]],<ref>{{Cite book|last=Buchanan|first=Tom|year=2006|title=Europe's Troubled Peace, 1945–2000|publisher=Blackwell Publishing|isbn=978-0-631-22162-3|p=21}}.</ref> mentres que os soviéticos chegaron ata [[Viena]].<ref>{{cite book | last = Gosztony | first = Peter | title = Endkampf an der Donau 1944/45 | year = 1978 | publisher = Molden Taschenbuch Verlag | lingua=de | isbn = 3-217-05126-2 |pp=261-263}}</ref> A comezos de abril os Aliados finalmente [[Ofensiva da primavera de 1945 en Italia|conseguiron avanzar en Italia]] continuando ata chegar a Alemaña occidental, mentres que forzas soviéticas e polacas comezaron o ataque a [[Berlín]] a finais de mes. As forzas estadounidenses e soviéticas [[Día do Elba|uníronse]] no [[río Elba]] o 25 de abril.<ref>{{cita novas|título=East Germany Elbe Meeting|revista=[[Time (revista)|Time]]|apelidos=Davidson|nome=Spencer|data=6 de maio de 1985|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,967556,00.html|subscrición=si}}</ref> O 30 de abril de 1945 o [[Reichstag]] foi capturado, sinalizando a derrota militar da [[Alemaña nazi]].<ref name="Shepardson 1998">{{Cite journal|last=Shepardson|first=Donald E.|year=1998|title=The Fall of Berlin and the Rise of a Myth|journal=Journal of Military History|volume=62|issue=1|pages=135–154|jstor=120398|doi=10.2307/120398}}</ref>
Varios cambios de liderado tiveron lugar durante este período. Roosevelt faleceu o 12 de abril e foi sucedido por [[Harry Truman]],<ref>{{cita libro|título=Conflict and Crisis: The Presidency of Harry S. Truman, 1945-1948|apelidos=Donovan|nome=Robert J.|editorial=University of Missouri Press|ano=1996|isbn=9780826210661|pp=7-9}}</ref> [[Benito Mussolini|Mussolini]] faleceu a mans dos [[Movemento de resistencia italiano|partisanos italianos]] o 28 de abril,<ref name="O'Reilly 2001 244">{{Harvnb|O'Reilly|2001||p=244}}</ref> e dous días despois [[Morte de Adolf Hitler|Hitler suicidouse]] e foi sucedido polo almirante [[Karl Dönitz]].<ref>{{Harvnb|Kershaw|2001|p=823}}</ref> As forzas alemás rendéronse en Italia o 29 de abril.{{Sfn|Wells|2013|p=xxix}} A [[Instrumento alemán de rendición|rendición total e incondicional de Alemaña]] foi asinada o [[Día da Vitoria en Europa|7 de maio]], facéndose efectiva ó finalizar o [[Día da Vitoria (Fronte Oriental)|8 de maio]],<ref name="Evans 2008 737">{{Harvnb|Evans|2008|p=737}}</ref> aínda que o Grupo Central do Exército Alemán [[Ofensiva de Praga|mantivo a resistencia]] en [[Praga]] ata o 11 de maio.<ref name="Glantz 1998 34">{{Cite book|last=Glantz |first=David M.|year=1998|title=When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler|publisher=University Press of Kansas|isbn=978-0-7006-0899-7|p=24}}</ref>
Liña 282:
No Pacífico as forzas estadounidenses xunto as forzas da [[Commonwealth de Filipinas]] avanzaron [[Campaña das Filipinas (1944–45)|nas Filipinas]], [[Batalla de Leyte|eliminando a última resistencia]] dos xaponeses en [[Leyte]] entre marzo e abril de 1945.<ref>{{cita libro|apelidos=Prefer|nome=N.N.|ano=2012|título=Leyte 1944|editorial=Casemate Publishers|ISBN=9781612001555|p=324}}</ref> [[Batalla de Luzón|Desembarcaron]] en [[Luzón]] en xaneiro de 1945<ref>{{cite book| title = Command Decisions| nome-editor= Kent Roberts|apelidos-editor= Greenfield| url = http://www.history.army.mil/books/70-7_0.htm| publisher=United States Army Center of Military History| year = 2000 |origyear=1960| id = CMH Pub 70-7| chapter = Luzon Versus Formosa |first = Robert Ross | last = Smith |chapterurl =http://www.history.army.mil/books/70-7_21.htm}}</ref> e [[Batalla de Manila (1945)|recapturaron]] [[Manila]] en marzo.<ref>{{cita libro|título=By sword and fire: the destruction of Manila in World War II, 3 February-3 March 1945|nome=Alphonso J.|apelidos=Aluit|editorial=Bookmark|ano=1995|isbn=9789715691628}}</ref> As batallas continuaron en Luzón, [[Batalla de Mindanao|Mindanao]] e outras illas das Filipinas ata a fin da guerra.<ref>{{Cite book|last=Chant|first=Christopher|year=1986|title=The Encyclopedia of Codenames of World War II|publisher=Routledge & Kegan Paul|page=118|isbn=0-7102-0718-2}}</ref> Mentres tanto as [[Forzas Aéreas do Exército dos Estados Unidos]] (USAAF) destruíron cidades e vilas estratéxicas no Xapón co obxectivo de destruír a industria de guerra xaponesa e reducir a moral civil. Na noite do 9 ó 10 de marzo, [[bombardeiro]]s [[Boeing B-29 Superfortress|B-29]] da USAAF [[Bombardeo de Toquio|atacaron]] [[Toquio]] con miles de [[Dispositivo incendiario|bombas incendiarias]], matando a uns 100 000 civís e destruíndo uns 41 km<sup>2</sup> en poucas horas.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Selden|nome=M.|ano=2007|título=A Forgotten Holocaust: US Bombing Strategy, the Destruction of Japanese Cities and the American Way of War from World War II to Iraq|revista=Japan Focus|data=2 de maio de 2007|volume=5|número=5|url=http://apjjf.org/-Mark-Selden/2414/article.html}}</ref> Durante os cinco meses seguintes a USAAF [[Ataques aéreos no Xapón|bombardeou un total de 67 cidades xaponesas]], matando a uns 393 000 civís e destruíndo un 65% das súas construcións.<ref>{{cite journal|author=John Dower|title=Lessons from Iwo Jima|journal=Perspectives|year=2007|volume= 45|issue=6|pages=54–56|url=https://www.historians.org/publications-and-directories/perspectives-on-history/september-2007/lessons-from-iwo-jima}}</ref>
En maio de 1945 tropas australianas [[Campaña de Borneo (1945)|desembarcaron]] en [[Borneo]], capturando os campos petrolíferos da illa.<ref>{{cita publicación periódica|título=Prelude to invasion: covert operations before the re-occupation of Northwest Borneo, 1944-45|apelidos=Gin|nome= O. K.|revista=Journal of the Australian War Memorial|número=37|ano=2002|url=http://go.galegroup.com/ps/i.do?p=AONE&sw=w&u=litchfield_az&v=2.1&it=r&id=GALE%7CA120109460&sid=googleScholar&asid=0f55ef0d9d66fbe62b41bf612c311ee1}}</ref> Forzas británicas, estadounidenses e chinesas derrotaron ós xaponeses no [[Campaña de Birmania|norte de Birmania]] en marzo, continuando cun avance británico que chegou a [[Rangún]] cara
O 11 de xullo os líderes aliados reuníronse en [[Postdam]], [[Conferencia de Postdam|confirmando os anteriores acordos]] sobre Alemaña,<ref name="Williams 2006 90">{{Cite book|last=Williams|first=Andrew|year=2006|title=Liberalism and War: The Victors and the Vanquished|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-35980-1|p=90}}</ref> e reiterando a demanda da rendición incondicional do Xapón, afirmando especificamente que "a alternativa para o Xapón e unha rápida e completa destrución".<ref name="Miscamble 2007">{{Cite book|last=Miscamble|first=Wilson D.|year=2007|title=From Roosevelt to Truman: Potsdam, Hiroshima, and the Cold War|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-86244-8|p=201-204}}</ref> Paralelamente a esta conferencia, o Reino Unido celebrou eleccións xerais, e [[Clement Attlee]] substituíu a Churchill como Primeiro Ministro do país.<ref name="Miscamble 2007"/> En agosto a USAAF [[Bombardeos de Hiroshima e Nagasaki|lanzou dúas bombas atómicas]] nas cidades xaponesas de [[Hiroshima]] e [[Nagasaki]]. Os aliados xustificaron estes bombardeos como unha necesidade militar para evitar a [[Operación Downfall|invasión do Xapón]] que tería un custo de entre 250 000 e 500 000 soldados Aliados e millóns de tropas e civís xaponeses.<ref>{{cite book |title=Defeating Japan: The Joint Chiefs of Staff and Strategy in the Pacific War, 1943–1945 |pages=133–144 |ano=2012 |nome=Charles F.|apelidos=Brower |publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-1137025210}}</ref> Entre os dous bombardeos os soviéticos [[Invasión soviética de Manchuria|invadiron]] o territorio xaponés en [[Manchuria]], derrotaron ó [[Exército Kwantung]], naquel momento a maior forza armada dos xaponeses,<ref>{{Cite journal|apelidos=Glantz|nome=David M. |year=2005 |title=August Storm: The Soviet Strategic Offensive in Manchuria |url=http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |series=Leavenworth Papers|número=7 |publisher=Combined Arms Research Library |oclc=58391678 |accessdate=15 de xullo de 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080302130751/http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/glantz3/glantz3.asp |archivedate=2 de marzo de 2008 }}</ref><ref name="Pape 1993">{{Cite journal|last=Pape|first=Robert A.|year=1993|title=Why Japan Surrendered|journal=International Security|volume=18|issue=2|pages=154–201|jstor=2539100|doi=10.2307/2539100}}</ref> e capturaron a illa [[Sakhalin]] e as [[Illas Kuriles]].<ref>{{cita publicación periódica|apelidos1=Slavinsky|nome1=B.N.|apelidos2=Erickson|nome2=L.|ano=1993|título=The soviet occupation of the Kurile Islands and the plans for the capture of Northern Hokkaidō|revista=Japan Forum|volume=5|número=1|pp=95-114|doi=10.1080/09555809308721479}}</ref> O 15 de agosto de 1945, o [[Rendición do Xapón|Xapón rendeuse de forma incondicional]], asinando os [[Instrumento da Rendición xaponesa|documentos da rendición]] na cuberta do acoirazado estadounidense [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']] o 2 de setembro de 1945, finalizando desta forma a Segunda Guerra Mundial.<ref name="Beevor 2012 776">{{Harvnb|Beevor|2012|p=776}}.</ref>
== Resultados ==
Liña 291:
[[File:EasternBloc BorderChange38-48.svg|miniatura|dereita|Expansión soviética e creación do [[Bloque do leste]] trala guerra]]
Nun esforzo para manter a paz<ref name="Yoder 1997 39">{{Cita libro|apelidos=Yoder|nome=Amos|ano=1997|título=The Evolution of the United Nations System|edición=3ª|editorial=Taylor & Francis|isbn=1-56032-546-1|p=39}}</ref> e crear unha identidade común europea,<ref>{{cita web|title=From War to Peace: A European Tale|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2012/eu-lecture_en.html|publisher="From War to Peace: A European Tale". Nobel Lecture by the European Union|páxina-web=nobelprize.org|data-acceso=4 de xaneiro 2014|nome=Herman|apelidos=Van Rompuy|ligazónautor1=Herman Van Rompuy|nome2=José Manuel|apelidos2=Durão Barroso|ligazónautor2=José Manuel Durão Barroso|data=10 de decembro de 2012}}</ref> os Aliados formaron a [[Organización das Nacións Unidas]] oficialmente o 24 de outubro de 1945,<ref>{{cita libro|título=Basic Facts about the United Nations|editorial=United Nations Publications|ano=2004|isbn=9789211009361|p=3}}</ref> e adoptaron a [[Declaración Universal dos Dereitos Humanos]] en 1948 como un estándar común para tódolos estados membros.<ref name="Waltz 2002">{{Cita publicación periódica|apelidos=Waltz|nome=Susan|ano=2002|título=Reclaiming and Rebuilding the History of the Universal Declaration of Human Rights|revista=Third World Quarterly|volume=23|número=3|pp=437–448|jstor=3993535|doi=10.1080/01436590220138378}}</ref> As grandes potencias vencedoras da guerra —os [[Estados Unidos de América]], a Unión Soviética, a [[China]], o [[Reino Unido]] e [[Francia]]— pasaron a ser os membros permanentes do [[Consello de Seguridade da ONU|Consello de Seguridade]],<ref name="The UN Security Council">{{cita web|título=The UN Security Council|url=http://www.unfoundation.org/what-we-do/issues/united-nations/the-un-security-council.html|data-acceso=15 de maio de 2012|páxina-web=United Nations Foundation}}</ref> malia que a alianza entre os Aliados occidentais e a Unión Soviética xa comezara a deteriorarse incluso antes do final da guerra.<ref name="Kantowicz 2000 6">{{Cita libro|apelidos=Kantowicz|nome=Edward R.|ano=2000|título=Coming Apart, Coming Together|editorial=William B. Eerdmans Publishing Company|isbn=978-0-8028-4456-9|p=6}}</ref>
Europa quedou dividida entre as dúas [[esfera de influencia|esferas de influencia]] occidental e soviética.<ref name="Trachtenberg 1999 33">{{cita libro|apelidos=Trachtenberg|nome=Marc|ano=1999|título=A Constructed Peace: The Making of the European Settlement, 1945–1963|editorial=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00273-6|p=33}}</ref> Gran parte dos países de Europa central e oriental quedaron dentro do [[Bloque do leste|bloque soviético]], dando lugar ó establecemento de réximes [[comunismo|comunistas]] neses países co apoio parcial ou total das autoridades soviéticas da ocupación. Como resultado, [[República Popular de Polonia|Polonia]], [[República Popular de Hungría|Hungría]], [[Alemaña oriental]],<ref name="Applebaum 2012">{{cita libro|apelidos=Applebaum|nome=Anne|ano=2012|título=Iron Curtain: The Crushing of Eastern Europe 1944–56|location=London|editorial=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9868-9}}</ref> [[República Socialista Checoslovaca|Checoslovaquia]], [[República Socialista de Romanía|Romanía]] e [[República Socialista Popular de Albania|Albania]]<ref name="Naimark 2010">{{cita libro|apelidos=Naimark|first1=Norman|ano=2010|chapter=The Sovietization of Eastern Europe, 1944–1953|nome-editor1=Melvyn P.|apelidos-editor1=Leffler|nome-editor2=Odd Arne|apelidos-editor2=Westad|título=The Cambridge History of the Cold War, Volume I: Origins|pp=175–197|editorial=Cambridge University Press|isbn= 978-0-521-83719-4}}</ref> pasaron a ser [[estado satélite|estados satélite]] soviéticos.<ref>{{cita libro|título=Soviet Policy in Eastern Europe|serie=The Yale paperbounds|volume=545|nome-editor=Sarah Meiklejohn|apelidos-editor=Terry|editorial=Yale University Press|ano=1984|isbn=9780300031317|p=318|nome=Raymond L.|apelidos=Garthoff}}</ref> Pola súa banda, [[República Federal Socialista de Iugoslavia|Iugoslavia]] levou a cabo unha política totalmente independente, causando certa tensión política coa Unión Soviética.<ref name="Swain 1992">{{cita publicación periódica|apelidos=Swain|nome=Geoffrey|ano=1992|título=The Cominform: Tito's International?|journal=The Historical Journal|volume=35|issue=3|pp==641–663|doi=10.1017/S0018246X00026017}}</ref> A división do mundo de posguerra quedou formalizada na creación de dúas alianzas militares internacionais, a [[OTAN]] liderada polas Nacións Unidas e o [[Pacto de Varsovia]] liderado pola Unión Soviética.<ref name="Borstelmann 2005 318">{{cita libro|apelidos=Borstelmann|nome=Thomas|ano=2005|chapter=The United States, the Cold War, and the color line|nome-editor1=Melvyn P.|apelidos-editor1=Leffler|nome-editor2=David S.|apelidos-editor2=Painter|título=Origins of the Cold War: An International History|edición=2ª|editorial=Routledge|isbn=978-0-415-34109-7|p=318}}</ref> Os anos seguintes da súa creación, coñecidos como o período de [[Gerra Fría]], supuxeron un longo período de tensións políticas e competición militar entre elas, dando lugar a unha [[carreira armamentística]] e un número de [[guerra delegada|guerras delegadas]] sen precedentes.<ref>{{cita libro|editor1-apelidos=Leffler|editor1-nome=Melvyn P.|editor2-apelidos=Westad|editor2-nome=Odd Arne|ano=2010|título=The Cambridge History of the Cold War|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-83938-9}}</ref>
En Asia, os Estados Unidos lideraron a [[ocupación do Xapón|ocupación]] do [[Xapón]] e a [[Protectorado das Illas do Pacífico|administración das illas xaponesas]] no [[Océano Pacífico|Pacífico Occidental]], mentres que os soviéticos tomaron o control de [[Sakhalin]] e das [[Illas Kuriles]].<ref name="Weinberg 2005 911">{{Harvnb|Weinberg|2005|p=911}}.</ref> [[Corea]], anteriormente baixo dominio xaponés, foi [[División de Corea|dividida e ocupada]] polos Estados Unidos no [[Corea do Sur|sur]] e pola Unión Soviética no [[Corea do Norte|norte]] entre 1945 e 1948. Isto deu paso á creación de dúas repúblicas separadas polo paralelo 38 en 1948, cada unha delas reclamando o goberno lexítimo de toda a península e desembocando na [[
== Galiza na Segunda Guerra Mundial ==
Liña 311:
A Unión Soviética perdeu uns 27 millóns de persoas durante a guerra,<ref>{{Cita libro|apelidos=Hosking|nome=Geoffrey A.|ano=2006|título=Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union|editorial=Harvard University Press|isbn=978-0-674-02178-5|p=242}}</ref> repartidos en 8,7 millóns de militares e uns 19 millóns de civís. Das baixas militares, 5,7 millóns eran de [[etnia]] [[pobo ruso|rusa]], seguidos duns 1,3 millóns de etnia [[pobo ucraíno|ucraína]].<ref name="Ell&Mak 1994">{{Cita publicación periódica|apelidos1=Ellman|nome1=M.|apelidos2=Maksudov|nome2=S.|ano=1994|título=Soviet Deaths in the Great Patriotic War: A Note|url=http://sovietinfo.tripod.com/ELM-War_Deaths.pdf|revista=Europe-Asia Studies|volume=46|número=4|páxinas=671–680|jstor=152934|doi=10.1080/09668139408412190|pmid=12288331}}</ref> En conxunto, un cuarto da poboación total da Unión Soviética sufriu feridas ou faleceu durante a guerra.<ref>{{Cita libro|apelidos=Smith|nome=J.W.|ano=1994|título=The World's Wasted Wealth 2: Save Our Wealth, Save Our Environment|editorial=Institute for Economic Democracy|isbn=0-9624423-2-1|p=204}}</ref> Alemaña pola súa banda sufriu uns 5,3 millóns de baixas militares, principalmente na [[Fronte Oriental (Segunda Guerra Mundial)|fronte Oriental]] e durante as batallas finais en Alemaña.<ref name="Herf 2003">{{Cita publicación periódica|apelidos=Herf|nome=Jeffrey|ano=2003|título=The Nazi Extermination Camps and the Ally to the East. Could the Red Army and Air Force Have Stopped or Slowed the Final Solution?|revista=Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History|volume=4|número=4|pages=913–930|doi=10.1353/kri.2003.0059}}</ref>
Do total de falecidos na Segunda Guerra Mundial, aproximadamente o 85% foron do lado [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliado]], principalmente soviéticos e chineses, mentres que o restante 15% foron do lado do [[Potencias do Eixe|Eixe]]. Moitas destas mortes foron causadas por [[crime de guerra|crimes de guerra]] levados a cabo por forzas [[crimes de guerra da Alemaña Nazi|alemás]] e [[crimes de guerra xaponeses|xaponesas]] nos territorios ocupados. As estimacións indican que entre 11 e 17 millóns de civís morreron como resultado directo ou indirecto das ideoloxías políticas [[Nazismo|nazis]],<ref>{{cita web|autor=Florida Center for Instructional Technology|url= http://fcit.usf.edu/Holocaust/people/victims.htm|título=Victims|obra=A Teacher's Guide to the Holocaust|editorial=Universidade de Florida do Sur|ano=2005|data-acceso=2 de febreiro de 2008}}</ref><ref name=Niewyk45>{{Cita libro|apelidos1=Niewyk|nome1=Donald L.|apelidos2=Nicosia|nome2=Francis|ano=2000|título=The Columbia Guide to the Holocaust|editorial=Columbia University Press|isbn=978-0-231-11200-0|pp=45–52}}</ref> incluíndo o xenocidio deliberado e sistemático duns 6 millóns de [[pobo xudeu|xudeus]] durante o [[Holocausto]], xunto con outros 5 ou 6 millóns de [[pobo polaco|polacos]] e outros [[pobos eslavos|eslavos]]<ref>{{Cita libro|apelidos=Fitzgerald|nome=Stephanie|ano=2011|título=Children of the Holocaust|lugar=Mankato, MN|editorial=Compass Point Books|isbn=9780756543907|p=4}}</ref><ref>{{Cita libro|apelidos1=Hedgepeth|nome1=Sonja|apelidos2=Saidel|nome2=Rochelle|ano=2010|título=Sexual Violence against Jewish Women During the Holocaust|lugar=Lebanon, NH|editorial=University Press of New England|isbn=9781584659044|p=16}}</ref> (incluíndo ucraínos e [[pobo bielorruso|bielorrusos]]),<ref>{{cita novas|url=http://www.bbc.co.uk/tyne/content/articles/2005/01/20/holocaust_memorial_other_victims_feature.shtml |título=Non-Jewish Holocaust Victims : The 5,000,000 others |xornal=[[BBC]]|data=2006|data-acceso=4 de agosto de 2013}}</ref> [[pobo xitano|xitanos]], [[homosexualidade|homosexuais]] e outros grupos étnicos e minoritarios (incluíndo [[Discapacidade|discapacitados]], [[Enfermidade mental|enfermos mentais]], [[comunismo|comunistas]] alemáns, [[prisioneiro de guerra|prisioneiros de guerra]] soviéticos, [[Masonaría|masóns]] e [[testemuñas de Xehová]]).<ref name=Niewyk45/><ref>{{cita libro|título=Essentials of Holocaust Education: Fundamental Issues and Approaches|nome1=Samuel|apelidos1=Totten|nome2=Stephen|apelidos2=Feinberg|editorial=Routledge|ano=2016|isbn=9781317648086|pp=19-23}}</ref> Centos de miles de [[pobo serbio|serbios]], xunto a xitanos e xudeus, foron asasinados pola [[Ustaše]] croata en [[Iugoslavia]],<ref>{{Harvnb|Evans|2008|pp=158–60, 234–6}}.</ref> dando lugar
[[Ficheiro:Chinese civilians to be buried alive.jpg|miniatura|esquerda|Prisioneiros chineses soterrados vivos durante
En Asia e no Pacífico as forzas de ocupación xaponesas mataron ó redor duns 7,5 millóns de civís, na súa maioría [[pobo chinés|chineses]].<ref>{{Harvnb|Dear|Foot|2001|p=290}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP3.HTM|título=Statistics|apelidos=Rummell|nome=R. J|obra=Freedom, Democide, War|editorial=The University of Hawaii System|data-acceso=25 de xaneiro de 2010}}</ref> O crime de guerra xaponés de máis sona foi a [[Masacre de Nanking]], na que entre 50 e 300 mil chineses sufriron [[violación]]s e foron asasinados.<ref>{{Cita libro|apelidos=Chang|nome=Iris|ano=1997|título=The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II|lugar=Nova York|editorial=Basic Books|isbn=978-0-465-06835-7|p=102}}</ref> Segundo [[Mitsuyoshi Himeta]], rexistráronse 2,7 millóns de falecidos durante a aplicación da política de [[terra queimada]] denominada ''[[Sankō Sakusen]]'',<ref>{{cite book|apelidos=Himeta|nome=Mitsuyoshi|título=日本軍による『三光政策・三光作戦をめぐって|editorial=Iwanami Bukkuretto|data=1995|isbn=978-4000033176|lingua=ja}}</ref> aplicada polo xeneral xaponés [[Yasuji Okamura]] nos territorios de Heipei e [[Shandong]].<ref>{{Harvnb|Bix|2000|p=365}}</ref>
As forzas do Eixe fixeron uso tamén de armas [[guerra biolóxica|biolóxicas]] e [[guerra química|químicas]]. O [[Exército Imperial Xaponés]] empregou unha variedade deste tipo de armas durante a súa [[Segunda guerra sino-xaponesa|invasión e ocupación
Antes e durante a Segunda Guerra Mundial non existía ningunha [[dereito positivo|lei positiva internacional]] ou [[costume internacional|costume]] [[dereito internacional humanitario|internacional humanitario]] con respecto á [[guerra aérea]].<ref>{{cita libro|título=Terror from the Sky: The Bombing of German Cities in World War II |ano=2010 |páxina=167 |editorial=Berghahn Books |isbn=1-84545-844-3}}</ref> A [[Luftwaffe]] alemá levou a cabo varios bombardeos masivos de zonas civís, os máis notables en [[Varsovia]], [[Rotterdam]] e [[Londres]], nos que se incluían como obxectivos [[hospital|hospitais civís]] e grupos de refuxiados que fuxían da guerra.<ref>{{Cita libro|apelidos=Hempel|nome=Andrew|ano=2000|título=Poland in World War II: An Illustrated Military History|ISBN=978-0-7818-0758-6|p=14}}</ref> Os Aliados pola súa banda realizaron tamén varios ataques a zonas civís, incluíndo o bombardeo de [[
=== Campos de concentración e traballos forzados ===
Liña 328:
Nos [[gulag]]s [[Unión Soviética|soviéticos]] pereceron tamén cidadáns dos territorios ocupados como [[Polonia]], [[Lituania]], [[Letonia]] e [[Estonia]], ademais de [[prisioneiro de guerra|prisioneiros de guerra]] alemáns e cidadáns soviéticos sospeitosos de ser simpatizantes dos nazis.<ref>{{Cita libro|apelidos=Applebaum|nome=Anne|ano=2003|título=Gulag: A History of the Soviet Camps|lugar=Londres|editorial=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9322-6}}</ref> Segundo [[Ulrich Herbert]] o 60 % dos prisioneiros de guerra soviéticos capturados polos alemáns finaron durante a guerra.<ref>{{Cita libro|apelidos=Herbert|nome=Ulrich|ano=1994|capítulo=Labor as spoils of conquest, 1933–1945|nome-editor1=David F.|apelidos-editor1= Crew|título=Nazism and German Society, 1933–1945|p=222|editorial=Routledge|isbn=978-0-415-08239-6}}</ref> [[Richard Overy]] pola súa banda indica que houbo un total de 5,7 millóns de prisioneiros de guerra soviéticos, dos que uns 3,6 millóns (o 57 %) morreron ou foron asasinados.<ref name="Overy 2004 568_569">{{Cita libro|apelidos=Overy|nome=Richard|ano=2004|título=The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia|editorial=W. W. Norton & Company|isbn=978-0-393-02030-4|pp=568–569}}</ref> Os ex-prisioneiros de guerra e civís soviéticos repatriados foron tratados como sospeitosos e potenciais colaboradores dos nazis, e algúns deles foron enviados ós gulags tras ser investigados pola [[NKVD]].<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Zemskov|nome=V.N.|ano=1990|título=ON THE PROBLEM OF REPATRIATION OF SOVIET CITIZENS, 1944-1951|revista=ISTORIYA SSSR|número=4|páxinas=26-41}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Bacon|nome=Edwin|ano=1992|título=Glasnost' and the Gulag: New Information on Soviet Forced Labour around World War II|revista=Soviet Studies|volume=44|número=6|páxinas=1069–1086|jstor=152330|doi=10.1080/09668139208412066}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Ellman|nome=Michael|ano=2002|título=Soviet Repression Statistics: Some Comments|url=http://artukraine.com/old/famineart/SovietCrimes.pdf|revista=Europe-Asia Studies|volume=54|número=7|páxinas=1151–1172|jstor=826310|doi=10.1080/0966813022000017177}}</ref> Segundo o tratado dos [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliados]] na [[Conferencia de Ialta]], a Unión Soviética puido empregar a varios millóns de prisioneiros de guerra e civís como traballadores forzados trala guerra,<ref>{{Cita libro|apelidos=Davidson|nome=Eugene|título=The Death and Life of Germany: An Account of the American Occupation|ano=1999|editorial=University of Missouri Press|isbn=0-8262-1249-2|p=121}}.</ref> como no caso de [[Hungría]] no que os húngaros víronse obrigados a traballar para a Unión Soviética ata 1955.<ref>{{cita web|url=http://www.epa.hu/00400/00463/00007/pdf/155_stark.pdf|título="Malenki Robot" – Hungarian Forced Labourers in the Soviet Union (1944–1955)|nome=Tamás|apelidos=Stark|obra=Minorities Research|data-acceso=22 de xaneiro de 2010}}</ref>
[[Ficheiro:Buchenwald Corpses 07511.jpg|miniatura
Os campos de prisioneiros de guerra [[Imperio Xaponés|xaponeses]], moitos deles usados como campos de traballos forzados, tiveron unhas altas taxas de defunción. O [[Tribunal Militar Internacional para o Extremo Oriente]] indicou que a taxa de falecidos entre os prisioneiros occidentais fora dun 27,1 % (37 % entre os prisioneiros estadounidenses),<ref>{{cita web|url=http://www.pbs.org/wgbh/amex/bataan/peopleevents/e_atrocities.html|título=Japanese Atrocities in the Philippines|data-acceso=18 de xaneiro de 2010|data-arquivo=19 de xaneiro de 2010|url-arquivo=http://www.webcitation.org/5mtVNGYHW|páxina-web=American Experience: the Bataan Rescue|editorial=PBS Online}}</ref> sete veces máis alta que a dos prisioneiros de guerra capturados dos alemáns e italianos.<ref>{{Cita libro|apelidos=Tanaka|nome=Yuki|ano=1996|título=Hidden Horrors: Japanese War Crimes in World War II|editorial=Westview Press|isbn=978-0-8133-2717-4|pp=2–3}}</ref> Trala [[rendición do Xapón]] foron liberados uns 37 583 británicos, 28 500 [[Países Baixos|holandeses]], 14 473 [[Estados Unidos de América|estadounidenses]] e 56 [[China|chineses]].{{Sfn|Bix|2000|p=360}} Segundo o historiador Zhifen Ju, polo menos 5 millóns de civís do norte
O 19 de febreiro de 1942 [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] asinou a [[Orde Executiva 9066]], pola que se internou a uns 100 000 xaponeses residentes na [[costa oeste]] dos Estados Unidos, e no [[Canadá]] instaurouse un programa semellante.<ref>{{cita web|título=Manzanar National Historic Site|url=http://www.nps.gov/manz/index.htm|editorial=U.S. National Park Service|data-acceso=21 de febreiro de 2012}}</ref><ref>{{Cita libro|editorial=Office of the Prime Minister|data=24 de xaneiro de 1947|título=Report on the Re-establishment of Japanese in Canada, 1944–1946|p=23|isbn=0-405-11266-1|autor=Department of Labour of Canada}}</ref> A maiores, o goberno investigou e declarou como riscos de seguridade a 14 000 cidadáns de orixe alemá e italiana que tamén foron enviados a campos de internamento.<ref name = "Kennedy 2001 749_750">{{Harvnb|Kennedy|2001|pp=749–750}}</ref> En decembro de 1944 Roosevelt suspendeu esta orde executiva e os internados foron liberados, moitos deles trasladados a instalacións e casas temporais, e os campos foron clausurados finalmente en 1946.<ref name="Calisphere">{{cita web | url=http://www.calisphere.universityofcalifornia.edu/jarda/historical-context.html | título=Relocation and Incarceration of Japanese Americans During World War II | editorial=University of California|obra=Japanese American Relocation Digital Archives | data-acceso=25 de abril de 2014}}</ref> Nos anos posteriores á guerra, os xaponeses-americanos que foran internados víronse obrigados a reconstruír as súas vidas, xa que moitos deles perderan os seus fogares, negocios e aforros, e os individuos nados no Xapón non tiveron a opción de converterse en cidadáns estadounidenses naturalizados ata 1952.<ref name=Calisphere />
Liña 336:
{{Véxase tamén|Plan Marshall}}
[[Ficheiro:WorldWarII-GDP-Relations-Allies-Axis-simple.svg|miniatura|dereita|Evolución da proporción de [[PIB]] entre os [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliados]] e o [[Potencias do Eixe|Eixe]]]]
En Europa, antes do comezo da guerra os Aliados tiñan unha vantaxe tanto económica como demográfica. En 1938 o [[Reino Unido]], [[Francia]], [[Polonia]] e os dominios británicos tiñan un [[
No centro, norte e oeste de Europa (Francia, [[Noruega]], [[Dinamarca]], os [[Países Baixos (rexión histórica)|Países Baixos]] e os [[Protectorado de Bohemia e Moravia|territorios anexionados]] de [[Checoslovaquia]]), Alemaña estableceu varias políticas económicas polas que acumulou uns 69 500 millóns de [[Reichmark]]s recadados cara ó final da guerra, número que non ten en conta o [[espolio nazi]] de produtos industriais, equipamento militar, materias primas e outros produtos.<ref>{{Cita libro|apelidos=Liberman|nome=Peter|ano=1996|título=Does Conquest Pay?: The Exploitation of Occupied Industrial Societies|editorial=Princeton University Press|isbn=978-0-691-02986-3|p=42}}</ref> Os ingresos procedentes das nacións ocupadas sobrepasaron o 40% dos ingresos por recadación de impostos en Alemaña.<ref name="Milward 1992">{{Cita libro|apelidos=Milward|nome=A. S.|ano=1992|ano-orixinal=1977|título=War, Economy, and Society, 1939–1945|editorial=University of California Press|isbn=978-0-520-03942-1|p=138,148}}</ref> No este de Europa, Alemaña non conseguiu acadar os obxectivos do ''[[Lebensraum]]'' por mor das frontes flutuantes e das políticas soviéticas de [[terra queimada]] que limitaron os recursos dispoñibles para os invasores alemáns.<ref name="Milward 1992"/> Ó contrario que no oeste, as políticas raciais alemás promoveron unha brutalidade excesiva contra o que consideraban os "''[[Untermensch]]''" (xente inferior) de ascendencia [[pobo eslavo|eslava]], e a maioría de avances territoriais alemáns foron acompañados de [[Generalplan Ost|execucións masivas]].<ref>{{Cita libro|apelidos1=Barber|nome1=John|apelidos2=Harrison|nome2=Mark|ano=2006|capítulo=Patriotic War, 1941–1945|nome-editor=Ronald Grigor|apelidos-editor=Suny|título=The Cambridge History of Russia, Volume III: The Twentieth Century|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-81144-6|p=232}}</ref> Na maioría de territorios ocupados formáronse [[resistenia durante a Segunda Guerra Mundial|grupos de resistencia]] locais, mais non conseguiron afectar ás operacións alemás de forma significativa nin no este<ref>{{Cita libro|apelidos=Hill|nome=Alexander|título=The War Behind The Eastern Front: The Soviet Partisan Movement In North-West Russia 1941–1944|editorial=Frank Cass|ano=2005|isbn=978-0-7146-5711-0|p=5}}</ref> nin no oeste<ref>{{Cita libro|apelidos1=Christofferson|nome1=Thomas R.|apelidos2=Christofferson|nome2=Michael S.|ano=2006|título=France During World War II: From Defeat to Liberation|editorial=Fordham University Press|isbn=978-0-8232-2562-0|p=156}}</ref> ata finais de 1943.<ref>{{Cita publicación periódica|apelidos=Skalidakis|nome=Y.|título=From Resistance to Counterstate: The Making of Revolutionary Power in the Liberated Zones of Occupied Greece, 1943–1944|revista=Journal of Modern Greek Studies|volume=33|número=1|ano=2015|pp=155-184|doi=10.1353/mgs.2015.0000}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título=Restraining excesses: Resistance and counter‐resistance in nazi‐occupied Denmark 1940–1945|nome1=Bjørn Schreiber|apelidos1=Pedersen|nome2=Adam|apelidos2=Holm|revista=Terrorism And Political Violence|volume=10|número=1|ano=1998|pp=60-89|doi=10.1080/09546559808427444}}</ref><ref>{{cita libro|título=Jedburgh Operations: Support To The French Resistance In Eastern Brittany From June-September 1944|nome=Ralph D.|apelidos=Nichols|editorial=Pickle Partners Publishing|ano=2015|isbn=9781786254146|pp=7-14}}</ref><ref>{{cita libro|capítulo=Polish Resistance and Collaboration|título=In the Shadow of the Polish Eagle: The Poles, the Holocaust and Beyond|pp=137-162|ano=2000|doi=10.1057/9780333992623_8|isbn=978-0-333-99262-3|editorial=Palgrave Macmillan UK|nome=Leo|apelidos=Cooper}}</ref>
[[Ficheiro:WomanFactory1940s.jpg|225px|miniatura|esquerda|Muller traballando nunha fábrica de [[Fort Worth, Texas|Fort Worth]] en 1942]]
En Asia, o Xapón consideraba que as nacións baixo a súa ocupación formaban parte da [[Esfera de Coprosperidade da Grande Asia Oriental]], unha [[hexemonía]] co suposto propósito de "liberar os pobos colonizados".<ref>{{Cita libro|apelidos=Radtke|nome=K. W.|ano=1997|capítulo='Strategic' concepts underlying the so-called Hirota foreign policy, 1933–7|nome-editor1=Aiko|apelidos-editor1=Ikeo|título=Economic Development in Twentieth Century East Asia: The International Context|editorial=Routledge|isbn=978-0-415-14900-6|p=107}}</ref> Aínda que as forzas xaponesas foron recibidas como liberadores da dominación europea nalgúns territorios, a súa excesiva brutalidade tornou a opinión local na súa contra en poucas semanas.<ref name="GSWW6_266" /> Nas etapas iniciais da conquista, os xaponeses capturaron uns 4 millóns de barrís (640 000 m<sup>3</sup>) de petróleo (~5,5×10<sup>5</sup> [[tonelada|t]]) abandonados polas forzas aliadas na súa retirada, e cara
Os rápidos ataques da ''[[Blitzkrieg]]'' alemá e xaponesa mitigaron a vantaxe inicial dos Aliados, pero a superioridade económica e de poboación destes converteuse nun factor decisivo en 1942 trala entrada da Unión Soviética e dos Estados Unidos no bando aliado e cambio cara a unha [[guerra de desgaste]].{{Sfn|Harrison|1998|p=2}} Malia que é habitual que se atribúa a maior capacidade produtiva dos Aliados ó seu maior acceso a recursos naturais, existiron outros factores que contribuíron a esta vantaxe produtiva, como a relutancia de Alemaña e o Xapón a empregar mulleres como [[man de obra]],<ref>{{Cita libro|apelidos=Bernstein|nome=Gail Lee|ano=1991|título=Recreating Japanese Women, 1600–1945|editorial=University of California Press|isbn=978-0-520-07017-2|p=267}}</ref> os [[bombardeos estratéxicos]] Aliados,<ref>{{Cita libro|apelidos=Griffith|nome=Charles|título=The Quest: Haywood Hansell and American Strategic Bombing in World War II|isbn=1-58566-069-8|editorial=DIANE Publishing|ano=1999|p=203}}</ref> e o cambio tardío de Alemaña cara a unha [[economía de guerra]]<ref>{{Cita libro|apelidos=Overy|nome=Richard|ano=1994|título=War and Economy in the Third Reich|editorial=Clarendon Press|isbn=978-0-19-820290-5|p=26}}</ref>. A maiores, nin Alemaña nin o Xapón tiñan un plan para combater unha guerra estendida, e non tiñan os recursos necesarios para tal propósito.<ref>{{Cita libro|apelidos=British Bombing Survey Unit|ano=1998|título=The Strategic Air War Against Germany, 1939–1945|editorial=Frank Cass|isbn=978-0-7146-4722-7|p=84}}</ref><ref>{{Cita libro|apelidos1=Lindberg|nome1=Michael|apelidos2=Todd|nome2=Daniel|ano=2001|título=Brown-, Green- and Blue-Water Fleets: the Influence of Geography on Naval Warfare, 1861 to the Present|editorial=Praeger|isbn=978-0-275-96486-3|p=126}}</ref> Para mellorar a súa capacidade produtiva, Alemaña e o Xapón empregaron millóns de traballadores [[escravitude|escravos]].<ref>{{Cita libro|editorial=[[Organización das Nacións Unidas]]|autor=Departamento de Asuntos Económicos e Sociais|título=World Economic And Social Survey 2004: International Migration|p=23|ano=2005|isbn=9789211091472|volume=291|serie=Economics & social affairs}}</ref> Alemaña usou uns 12 millóns de persoas para [[traballos forzados]], provenientes na súa maioría da Europa oriental,<ref name="BeyerSchneider1"/><ref name="BeyerSchneider2"/> mentres que o Xapón usou máis de 18 millóns de persoas no Extremo Oriente.<ref name="zhifen2002"/><ref name="indonesiaww2"/>
[[Ficheiro:Marshall Plan.svg|miniatura|dereita|Países europeos que recibiron axudas do [[Plan Marshall]].]]
A economía global viuse severamente afectada pola guerra, aínda que as nacións participantes recibiron o seu impacto de formas distintas en cada caso. Os [[Estados Unidos de América]] foron os máis beneficiados economicamente. O país tivo un ''[[baby boom]]'' trala guerra e nos anos 1950 pasou a dominar a economía mundial cun PIB per cápita moito maior que o de calquera das outras potencias mundiais.{{Sfn|Dear|Foot|2001|p=1006}}{{Sfn|Harrison|1998|pp=34–5}} O Reino Unido e os Estados Unidos lideraron unha política de desarmamento industrial en [[República Federal Alemá|Alemaña Occidental]] entre os anos 1945–1948,{{Sfn|Balabkins|1964|p=207}} e tivo lugar un estancamento económico en Europa por mor das interdependencias de comercio internacional, atrasándose a súa recuperación económica durante varios anos.<ref>{{Cita libro|apelidos=Petrov|nome=Vladimir|ano=1967|título=Money and Conquest: Allied Occupation Currencies in World War II|editorial=Johns Hopkins University Press|isbn=978-0-8018-0530-1|p=263}}</ref>{{Sfn|Balabkins|1964|pp=208, 209}} A recuperación xeral europea comezou a mediados de 1948 coa [[Marco alemán|reforma monetaria de Alemaña Occidental]], axudada pola liberación económica causada de forma directa e indirecta polo [[Plan Marshall]] entre 1948 e 1951.<ref>{{Cita libro|apelidos1=DeLong|nome1=J. Bradford|apelidos2=Eichengreen|nome2=Barry|ano=1993|capítulo=The Marshall Plan: History's Most Successful Structural Adjustment Program|nome-editor1=Rudiger|apelidos-editor1=Dornbusch|nome-editor2=Wilhelm|apelidos-editor2=Nölling|nome-editor3=Richard|apelidos-editor3=Layard|título=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today|editorial=MIT Press|isbn=978-0-262-04136-2|pp=190, 191}}</ref>{{Sfn|Balabkins|1964|p=212}} Durante os catro anos que estivo en funcionamento, os estadounidenses destinaron uns 13 000 millóns de [[Dólar estadounidense|dólares]] de axuda a un total de dezaseis países.<ref>{{cita libro |apelidos= Mills |nome= Nicolaus|título= Winning the peace: the Marshall Plan and America's coming of age as a superpower|ano=2008|editorial= Wiley|isbn=978-0-470-09755-7|páxina=3}}</ref> A consecuente recuperación alemá sería posteriormente coñecida como o "[[Milagre económico alemán]]".<ref>{{Cita libro|apelidos=Wolf|nome=Holger C.|ano=1993|capítulo=The Lucky Miracle: Germany 1945–1951|nome-editor1=Rudiger|apelidos-editor1=Dornbusch|nome-editor2=Wilhelm|apelidos-editor2=Nölling|nome-editor3=Richard|apelidos-editor3=Layard|título=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today|editorial=MIT Press|isbn=978-0-262-04136-2|pp=29, 30, 32}}</ref> Italia experimentou tamén un rápido crecemento económico<ref>{{Cita libro|apelidos1=Bull|nome1=Martin J.|apelidos2=Newell|nome2=James L.|ano=2005|título=Italian Politics: Adjustment Under Duress|editorial=Polity|isbn=978-0-7456-1298-0|pp=20, 21}}</ref> e a economía francesa [[Trente Glorieuses|experimentou unha recuperación]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Ritchie|nome=Ella|ano=1992|capítulo=France|nome-editor=Martin|apelidos-editor=Harrop|título=Power and Policy in Liberal Democracies|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-34579-8|p=23}}</ref> Pola contra, o Reino Unido atopouse nun estado de ruína económica,<ref>{{cita libro|apelidos=Minford|nome=Patrick|nome-editor1=Rudiger|apelidos-editor1=Dornbusch|nome-editor2=Wilhelm|apelidos-editor2=Nölling|nome-editor3=Richard|apelidos-editor3=Layard|título=Postwar Economic Reconstruction and Lessons for the East Today|editorial=MIT Press|isbn=978-0-262-04136-2|capítulo=Reconstruction and the UK Postwar Welfare State: False Start and New Beginning|p=117}}</ref> e malia recibir un cuarto do total da axuda destinada no Plan Marshall, máis que calquera outro país europeo,<ref>{{Cita libro|apelidos-editor=Schain|nome-editor=Martin A.|ano=2001|título=The Marshall Plan Fifty Years Later|editorial=Palgrave Macmillan|isbn=978-0-333-92983-4}}</ref> continuou sufrindo un declive económico relativo durante décadas.<ref>{{Cita libro|apelidos=Emadi-Coffin|nome=Barbara|ano=2002|título=Rethinking International Organization: Deregulation and Global Governance|editorial=Routledge|isbn=978-0-415-19540-9|p=64}}</ref>
Pola súa banda, a [[Unión Soviética]], malia as cuantiosas perdas humanas e materiais sufridas, experimentou tamén un rápido incremento da produción nos anos inmediatamente posteriores á guerra.<ref name="Smith 1993 32">{{Cita libro|apelidos=Smith|nome=Alan|ano=1993|título=Russia and the World Economy: Problems of Integration|editorial=Routledge|isbn=978-0-415-08924-1|p=32}}</ref> Fronte ao plan Marshall, a Unión Soviética lanzou nun primeiro momento o [[plan Molotov]] e posteriormente liderou a creación da organización económica coñecida como [[Consello de Axuda Mutua Económica|Comecon]].<ref>{{Cita libro|apelidos=Wettig|nome=Gerhard|título=Stalin and the Cold War in Europe: The Emergence and Development of East-West Conflict; 1939 - 1953|editorial=Rowman & Littlefield|ano=2008|isbn=0-7425-5542-9}}</ref> En Asia, o Xapón experimentou un crecemento económico [[milagre económico do Xapón|incriblemente rápido]], converténdose nunha das potencias económicas mundiais nos anos 1980,<ref>{{Cita libro|apelidos=Neary|nome=Ian|ano=1992|capítulo=Japan|nome-editor=Martin |apelidos-editor=Harrop|título=Power and Policy in Liberal Democracies|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-34579-8|p=49}}</ref> mentres que a China conseguiu recuperar os seus niveis de produción de preguerra cara
=== Avances tecnolóxicos e militares ===
Liña 356:
A [[guerra naval]] avanzou en case tódolos aspectos, de forma máis notable no uso de [[portaavións]] e [[submarino]]s.<ref>{{cita libro|título=Aircraft Carriers: A History of Carrier Aviation and Its Influence on World Events, Volume I: 1909-1945|isbn=978-1574886634|ano=2006|oclc=933516683|editorial=Potomac Books|edición=2ª}}</ref>{{sfn|Dear|Foot|2001|p=1070-1071}} Malia que a guerra [[aeronáutica]] tivo pouco éxito relativo nos comezos da guerra, as accións militares en [[Batalla de Tarento|Tarento]], [[Ataque a Pearl Harbor|Pearl Harbor]] e no [[Batalla do mar do Coral|mar do Coral]] estableceron ó portaavións como o navío principal no lugar do [[acoirazado]].{{sfn|Tucker|Roberts|2004|p=163}}<ref>{{Cita libro|apelidos1=Bishop|nome1=Chris|apelidos2=Chant|nome2=Chris|título=Aircraft Carriers: The World's Greatest Naval Vessels and Their Aircraft|p=7|editorial=Silverdale Books|ano=2004|isbn=1-84509-079-9}}</ref><ref>{{Cita libro|apelidos1=Chenoweth|nome1=H. Avery|apelidos2=Nihart|nome2=Brooke|título=Semper Fi: The Definitive Illustrated History of the U.S. Marines|editorial=Main Street|ano=2005|isbn=1-4027-3099-3|p=180}}</ref> No [[Océano Atlántico|Atlántico]], os [[portaavión de escolta|portaavións de escolta]] foron unha parte vital dos convois [[Aliados da Segunda Guerra Mundial|Aliados]], incrementando o radio de protección aérea efectivo.<ref>{{Cita libro|apelidos1=Sumner|nome1=Ian|apelidos2=Baker|nome2=Alix|ano=2001|título=The Royal Navy 1939–45|editorial=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-195-4|p=25}}</ref> Os portaavións resultaban tamén máis económicos que os acoirazados por mor do baixo custo relativo das aeronaves<ref>{{Cita libro|apelidos=Hearn|nome=Chester G.|ano=2007|título=Carriers in Combat: The Air War at Sea|editorial=Stackpole Books|isbn=978-0-8117-3398-4|p=14}}</ref> e o seu menor [[blindaxe]].<ref>{{Cita libro|apelidos-editor1=Gardiner|nome-editor1=Robert|apelidos-editor2=Brown|nome-editor2=David K.|ano=2004|título=The Eclipse of the Big Gun: The Warship 1906–1945|editorial=Conway Maritime Press|isbn=978-0-85177-953-9|p=52}}</ref> Os submarinos, xa probados de forma efectiva durante a [[Primeira Guerra Mundial]],<ref name="Bur&Ryd 1995 15-16">{{Cita libro|apelidos1=Burcher|nome1=Roy|apelidos2=Rydill|nome2=Louis|ano=1995|título=Concepts in Submarine Design|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-55926-3|pp=15-16}}</ref> foron unha parte importante para ámbolos dous bandos. Os británicos enfocaron o seu desenvolvemento nas tácticas e armas [[guerra antisubmarina|antisubmarinas]], como o [[sonar]] e os convois, mentres que Alemaña centrouse en mellorar a súa capacidade ofensiva con deseños como o [[Submarino alemán Tipo VII|submarino Tipo VII]], os [[U-Boot]] e as [[Rudeltaktik|tácticas de manda]].<ref name="Bur&Ryd 1995 15-16"/> A vitoria aliada viuse gradualmente favorecida polas melloras tecnolóxicas como os [[Foco Leigh|focos Leigh]],{{sfn|Owen|2007|pp=94-95}} as armas [[Hedgehog]]{{sfn|Owen|2007|p=144}} e [[Squid]],{{sfn|Owen|2007|p=154}} e os [[Torpedo FIDO|torpedos guiados]].{{sfn|Owen|2007|pp=159-160}}
A guerra terrestre mudou as frontes estáticas da Primeira Guerra Mundial cara a unha maior mobilidade e [[armamento combinado]].<ref>{{cita libro|título=Toward Combined Arms Warfare: A Survey of 20th-century Tactics, Doctrine, and Organization|nome=J. M.|apelidos=House|editorial=DIANE Publishing|ano=1985|capítulo=5 - World War II -- The Complexity of Total War, 1942-1945|isbn=9781428915831}}</ref> O [[tanque]], empregado na Primeira Guerra Mundial principalmente como apoio da infantería, evolucionou ata converterse unha arma principal da guerra.{{Sfn|Tucker|Roberts|2004|p=125}} A finais dos anos 1930 o deseño de tanques atopábase considerablemente máis avanzado que na guerra anterior,<ref>{{Cita libro|apelidos=Dupuy|nome=Trevor Nevitt|título=The Evolution of Weapons and Warfare|editorial=Jane's Information Group|isbn=0-7106-0123-9|ano=1982|p=231}}</ref> e os avances continuaron durante toda a guerra con melloras significativas na súa velocidade, blindaxe e armamento.<ref>{{cita informe| url=http://usacac.army.mil/cac2/CGSC/CARL/download/csipubs/EvolutionOfTankInArmy_Steadman.pdf | título=The Evolution of the Tank in the U.S. Army | editorial=United States Army - Combat Studies Institute | data=21 de abril de 1982 | data-acceso=21 de maio de 2015 | apelidos=Steadman|nome=Kenneth A. | pp=2–10}}</ref> Nos comezos da guerra a maioría dos comandantes consideraban que para facer fronte ós tanques inimigos era necesario empregar tanques con especificacións superiores.{{Sfn|Tucker|Roberts|2004|p=108}} Esta idea viuse confrontada pola baixa eficacia dos canóns relativamente lixeiros dos primeiros tanques contra o blindaxe e a doutrina alemá de evitar os combates entre tanques. Estes factores xunto co uso do armamento combinado foron uns dos elementos chave do gran éxito da táctica alemá da [[Blitzkrieg]] en [[Polonia]] e [[Francia]].{{Sfn|Tucker|Roberts|2004|p=125}} Durante a guerra empregáronse diversos medios para [[guerra antitanque|combater os tanques]], incluíndo a [[fogo indirecto|artillería indirecta]], [[arma antitanque|armas antitanque]] (tanto remolcadas como [[canón autopropulsado|autopropulsadas]]), [[Mina (arma)|minas]] e armas de infantería antitanque de curto alcance.{{Sfn|Tucker|Roberts|2004|p=108}} Malia a mecanización a
[[Ficheiro:Enigma-IMG 0487-black.jpg|miniatura|esquerda|Unha [[máquina Enigma]] [[Alemaña nazi|alemá]]]]
Os principais belixerantes no conflito tentaron resolver os problemas de complexidade e seguridade derivados do uso de [[libro de códigos|libros de códigos]] para a [[criptografía]] por medio do deseño de máquinas de [[cifrado]], sendo a máis coñecida destas a [[máquina Enigma]] alemá.<ref>{{Cita libro|apelidos=Ratcliff|nome=R. A.|ano=2006|título=Delusions of Intelligence: Enigma, Ultra, and the End of Secure Ciphers|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-85522-8|p=11}}</ref> O desenvolvemento de [[SIGINT]] (''sig''nals ''int''elligence) e da [[criptoanálise]] permitiron a consecución de procesos de desencriptación na [[espionaxe|contraespionaxe]], con exemplos notables como o descifrado Aliado dos [[códigos navais xaponeses]]<ref name=Schoenherr>{{cita web|título=Code Breaking in World War II|url=http://history.sandiego.edu/gen/WW2Timeline/espionage.html
|url-arquivo=//web.archive.org/web/20080509054959/http://history.sandiego.edu/gen/WW2Timeline/espionage.html|data-arquivo=9 de maio de 2008|nome=Steven|apelidos=Schoenherr|ano=2007|editorial=History Department at the University of San Diego|data-acceso=15 de novembro de 2009}}</ref> así como os desenvolvementos británicos dos métodos [[Bombe]] e [[Ultra]] baseados nos deseños de [[Alan Turing]]<ref>{{Cita libro|apelidos= Copeland | nome= B. Jack | título= Alan Turing's Automatic Computing Engine: The Master Codebreaker's Struggle to Build the Modern Computer | ano= 2005 | editorial=Oxford University Press | isbn = 9780198565932 | oclc = 224640979 }}</ref><ref name="colossus">{{Cita libro| apelidos= Copeland | nome= B. Jack | título= Colossus: The secrets of Bletchley Park's code-breaking computers | ano= 2006 | editorial=Oxford University Press | isbn = 9780199578146}}</ref> e na información fornecida polo [[Biuro Szyfrów]] [[Polonia|polaco]].<ref>{{cita novas|apelidos=Macintyre|nome= Ben|título=Bravery of thousands of Poles was vital in securing victory|xornal=The Times|lugar=Londres|data=10 de decembro de 2010|p=27}}</ref><ref>{{cita publicación periódica| apelidos= Erskine | nome= Ralph |ano=2006 | título= The Poles Reveal their Secrets: Alastair Denniston's Account of the July 1939 Meeting at Pyry | revista= Cryptologia | volume = 30 | número= 4 | pp= 294–305 | doi = 10.1080/01611190600920944}}</ref> Outro aspecto destacado da [[intelixencia militar]] foi o uso do engano por parte dos Aliados que acadaron bos resultados en varias operacións como a [[Operación Mincemeat|
O [[Proxecto Manhattan]], liderado polos [[Estados Unidos]] co apoio do [[Reino Unido]] e o [[Canadá]] e dirixido por [[Robert Oppenheimer]], desenvolveu as primeiras [[arma nuclear|armas nucleares]] que foron utilizadas na guerra nos [[bombardeos de Hiroshima e Nagasaki]].<ref>{{cita libro|apelidos=Jones |nome=Vincent |título=Manhattan: The Army and the Atomic Bomb |editorial=United States Army Center of Military History |lugar=Washington, D.C. |ano=1985 |url=http://www.history.army.mil/html/books/011/11-10/CMH_Pub_11-10.pdf |oclc=10913875}}</ref> Este proxecto desenvolveu novas armas militares, impulsou a investigación médica da [[radioloxía]]<ref>{{cita libro|apelidos-editor=Ahnfeldt|nome-editor=Arnold Lorentz |título=Radiology in World War II |editorial=Office of the Surgeon General, Department of the Army |lugar=Washington, D.C. |ano=1966 |oclc=630225}}</ref> e na [[medicina nuclear]],<ref name="hewlett">{{cita libro|apelidos=Hewlett |nome=Richard G. |apelidos2=Duncan |nome2=Francis |título=Atomic Shield, 1947–1952 |series=A History of the United States Atomic Energy Commission |editorial=Pennsylvania State University Press |ano=1969 |isbn=0-520-07187-5|oclc=3717478 |pp=74-76, 252–253}}</ref> ademais de asentar os cimentos da [[armada nuclear]].<ref name="hewlett" /> Os resultados dos desenvolvementos do proxecto no campo da [[física nuclear]] suscitaron a atención pública cara
=== Na cultura popular ===
Liña 374:
Tamén se fixeron filmes e series de televisión sobre o [[Holocausto]] e outros [[crime de guerra|crimes de guerra]], amosando as facetas do [[racismo]] e [[discriminación]] do [[nazismo]]. Filmes como ''[[The Diary of Anne Frank (filme de 1959)|The Diary of Anne Frank]]'' (1959),<ref name="filmholo"/> ''[[Hanna's War]]'' (1988),<ref name="filmholo"/> ''[[A lista de Schindler]]'' (1993),<ref name="holoamerican">{{cita libro|título=The Holocaust in American Life|nome=Peter|apelidos=Novick|editorial=Houghton Mifflin Harcourt|ano=2000|isbn=9780547349619|pp=214}}</ref> ''[[Life Is Beautiful]]'' (1997),<ref name="filmholo"/> ''[[The Devil's Arithmetic]]'' (1999), ''[[O pianista]]'' (2002) e ''[[The Boy in the Striped Pyjamas]]'' (2008) representan as duras condicións polas que tiveron que pasar os [[pobo xudeu|xudeus]] e outras minorías nos [[campo de concentración|campos de concentración]] alemás como os de [[Auschwitz-Birkenau]].<ref name="filmholo">{{cita libro|título=Indelible Shadows: Film and the Holocaust|nome=Annette|apelidos=Insdorf|editorial=Cambridge University Press|ano=2003|isbn=9780521016308|pp=3-4, 6, 12, 17, 290}}</ref>
A Unión Soviética sufriu o maior número de baixas durante a guerra, e a súa historia deu pé a un gran número de obras literarias e filmes sobre o tema. Algúns dos filmes soviéticos máis destacados foron entre outros, ''[[Letyat zhuravli]]'' (1957),<ref name="rbth">{{cita novas|título=10 must-see films about World War II|data=2 de maio de 2015|nome=Stephen M.|apelidos=Norris|url=http://rbth.com/arts/2015/05/02/10_must-see_films_about_world_war_ii_45425.html|xornal=Russia Beyond The Headlines|data-acceso=20 de outubro de 2016}}</ref> ''[[Ivanovo detstvo]]'' (1962) e ''[[Idi i smotri]]'' (1985),<ref name="rbth"/> este último amplamente recoñecido como un dos mellores filmes sobre a guerra.<ref>{{cite web|title=The 50 greatest World War II movies: part six|url=http://www.timeout.com/london/film/the-50-greatest-world-war-ii-movies-part-six|work=Time Out Magazine|accessdate=20 de outubro de 2016|date=2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140803134610/http://www.timeout.com/london/film/the-50-greatest-world-war-ii-movies-part-six|data-arquivo=3 de agosto de 2014|urlmorta=si|nome1=Adam Lee|apelidos1=Davies|nome2= Dave|apelidos2= Calhoun|nome3= Paul|apelidos3= Fairclough|nome4= David |apelidos4=Jenkins|nome5= Tom |apelidos5=Huddleston|nome6= Quentin |apelidos6=Tarantino|ligazón-autor6=Quentin Tarantino}}</ref><ref>{{cita web|título=The 100 Best Films Of World Cinema|revista=Empire|data=11 de xuño de 2010|data-acceso=20 de outubro de 2016|url=http://www.empireonline.com/movies/features/100-greatest-world-cinema-films/}}</ref>
Os videoxogos sobre a Segunda Guerra Mundial convertéronse nun aspecto lucrativo e popular na industria dos videoxogos, con moitos títulos publicados cada ano.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Fisher|nome=S.|ano=2011|título=Playing with World War II: A small-scale study of Learning in Video Games|revista=Loading...|volume=5|número=8|issn=1923-2691|pp=71-89|url=http://journals.sfu.ca/loading/index.php/loading/article/view/96/191}}</ref><ref>{{cita novas|título=When will they stop setting video games in World War II?|data=7 de abril de 2015|nome=Phil|apelidos=Hartup|data-acceso=20 de outubro de 2016|xornal=New Statesman|url=http://www.newstatesman.com/culture/2015/04/when-will-they-stop-setting-video-games-world-war-ii}}</ref> A maioría destes xogos adoitan encadrarse dentro do xénero da [[videoxogo de acción|acción]], malia que tamén hai un número considerable deles dentro do xénero da [[videoxogo de estratexia|estratexia]] [[estratexia en tempo real|en tempo real]] e por quendas. Algúns dos videoxogos máis populares sobre a guerra son, entre outros, os ''[[shooter]]s'' ''[[Battlefield 1942]]'',<ref name="paste"/> ''[[Medal of Honor (serie)|Medal of Honor]]'',<ref name="paste"/> ''[[Call of Duty (serie)|Call of Duty]]'',<ref name="paste"/> ''[[Close Combat (serie)|Close Combat]]'', ''[[Day of Defeat]]'', ''[[Day of Defeat: Source]]'', ''[[Brothers in Arms (serie)|Brothers in Arms]]'' e ''[[Wolfenstein 3D]]'',<ref name="paste"/> a serie de simuladores de [[submarino]]s ''[[Silent Hunter]]'',<ref name="Kotaku"/> a serie [[Commandos (serie)|Commandos]]'',<ref name="Kotaku"/> a serie de grande estratexia ''[[Hearts of Iron (serie)|Hearts of Iron]]''<ref name="Kotaku">{{cita web|url=http://thebests.kotaku.com/the-best-world-war-two-video-games-1755330908|título=The Best Second World War Video Games|nome=Luke|apelidos=Plunkett|data=2 de febreiro de 2016|revista=Kotaku|data-acceso=20 de outubro de 2016}}</ref> e o xogo de estratexia en tempo real ''[[Company of Heroes]]''.<ref name="paste">{{cita web|url=https://www.pastemagazine.com/blogs/lists/2014/05/the-10-best-world-war-ii-videogames.html|título=The 10 Best World War II Videogames|nome=Reid|apelidos=McCarter|data=15 de maio de 2014|data-acceso=20 de outubro de 2016|revista=Paste}}</ref>
| |||