Historia da China: Diferenzas entre revisións

China é unha das civilizacións antigas máis vellas de todo o mundo que durou dende antes de que Cristo naceranacese até os nosos tempos. O zodíaco chinés ten 12 animais que son: o can, a serpe, a rata, o boi, a cabra, o mono, o porco, o tigre, o coello, o galo, o dragón e o cabalo, cada un destes animais reina durante todo un ano.

A enorme extensión de territorio ocupado polo estado actual da [[República Popular China]] fai que a historia de todo este territorio sexa a dun gran número de pobos. O fío condutor da historia china céntrase no grupo étnico ''[[han]]'', que están intimamente asociados á evolución da [[lingua chinesa]] e o seu [[sistema de escritura]], baseado nos [[escritura chinesa|caracteres]]. Nesta continuidade cultural e lingüística establécese unha liña expositiva da historia da civilización china, que, dende os textos máis antigos do [[século -I|I milenio a. C.]], como os clásicos [[confucianismo|confucianos]], e polas grandes historias dinásticas promovidas polos emperadores, se segue utilizando. Os descubrimentos [[arqueoloxía|arqueolóxicos]] do [[século XX]], moi en especial os dos [[óso oracular|ósos oraculares]], que recollen as primeiras manifestacións [[escrita]]s en chinochinés, contribuíron nas últimas décadas a un coñecemento máis detallado das orixes da civilización china.

O territorio que actualmente ocupa a [[República Popular China]] estivo poboado dende hai miles de anos. Encontráronse restos de homínidos que constitúen os antepasados máis remotos do homeser humano{{Cómpre referencia}}. Así o demostran os restos pescudados pertencentes ao [[home de Renzidong]]; o [[home de Yuanmou]]; o [[home de Nihewan]]; o [[home de Lantian]]; o [[home de Nanjing]] ou o [[Homo erectus pekinensis|home de Pekín]]. Posteriormente xurdirían outras culturas, coma o [[home de Dali]]; o [[home de Maba]]; o [[home de Fujian]] ou o [[home de Dingcun]].

Entre o [[VII milenio a.C.|VII]] e [[VI milenio a.C.|VI milenio a. C.]] xurdenxorden as primeiras civilizacións neolíticas, [[Peilikan]] e [[Cishan]], precursoras da [[cultura de Yangshao]], que se fusionaría coas de Dawenkou e Hongshan para dar lugar á [[cultura de Longshan]], comezo da unidade territorial e política de [[Chaira do Norte da China]].

No final do [[II milenio a. C.]], a Dinastía Zhou, inicialmente de carácter semi-[[feudalismo|feudal]], emerxeu no val do [[río Amarelo]] e terminou por invadir os shangs. Os zhous eran un pobo que vivía ao oeste dos shangs e o seu xefe fora nomeado por estes últimos como "protector occidental". O xefe dos zhous, [[Rei Wu]], co apoio do seu rexente e tío, o Duque de Zhou, derrotaron aosos shangs na batalla de Muye. Naquel período, o rei zhou invocou ao "[[Mandato dos Céus]]" para lexitimar o seu goberno, unha idea que influenciaría a case que todas as dinastías seguintes. Os zhous, de inicio, instalaran a súa capital ao oeste nunha rexión próxima á moderna [[Xian]], preto do riorío Amarelo, mais posteriormente expandiríanse polo val do [[río Yangtzé]]. Esta sería a primeira das varias [[migración]]s de poboación do norte para o sur na historia da China.

No [[Século -VIII|século VIII a.C.]], o poder político tornouse descentralizado, durante o chamado Período das Primaveras e dos Outonos, cuxo nome provén dos Anais das Primaveras e dos Outonos. Naquel período, xefes militares locais empregados polos zhous comezaron a disputar a [[hexemonía]]. A situación agravouse coa invasión de outrosdoutros pobos a partir do nordeste, como os qins (ou chins), o que forzou aosos zhous a mover a súa capital ao leste, para [[Luoyang]]. Isto marca a segunda grande fase da Dinastía Zhou: os zhous orientais. En cada ununha das centenas de Estados que xurdiran, potentados locais detiñan á maior parte do poder político e a súa servidume aos reis zhous era apenas nominal.

Os historiadores acostuman denominar como a China Imperial aoo período entre o inicio da [[Dinastía Qin]] ([[Século -III|século III a.C.]]) e a fin da [[Dinastía Qing]] (no comezo do [[século XX]]).

O rei dos Qin funda unha nova dinastía e toma para si o novo nome de 皇帝 (huángdì), de connotacións relixiosas, que traducimos ao galego por "emperador". A partir deste momento histórico, todos os monarcas chinoschineses posteriores utilizarán este título, abandonando a denominación de "reis" (王 wáng). O novo emperador fíxose chamar 始皇帝 Shǐ Huángdì ("primeiro emperador"), véndose a si mesmo como o primeiro doda que esperaba forafose unha longa dinastía de emperadores. Hoxe en día os chinoschineses chámano máis frecuentemente Qin Shi Huang ("Primeiro Emperador Qin"). Con el xurdexorde, por primeira vez na historia, un estado chinochinés forte, centralizado e unificado.

A Dinastía Qin é famosa por ter iniciado a [[Gran Muralla Chinesa]], que foi posteriormente ampliada e perfeccionada durante a [[Dinastía Ming]]. Inclúense entre as demais contribucións dos qin a unificación do [[dereito]], da [[caracteres chineses|linguaxe escrita]] e da [[moeda]] da China. Até mesmo algo tan prosaico como o cumprimento dos eixoseixes das carrozas ten que ser uniformado de modo que permita un sistema comercial viábel que abarcase todo o imperio.

EntretantoEntre tanto, as adquisicións de terras polas elites gradualmente causarían unha crise tributaria. En [[9]] d.C., o usurpador [[Wang Mang]] fundou a breve [[Dinastía Xin]] ("nova") e deu inicio a un amplo programa de [[reforma agraria|reformas agraria]] e económica. As familias propietarias de terras xamais apoiaron as reformas, que favorecían aosos [[labrego]]s e a pequena nobreza, e a inestabilidade causada porpola súa oposición levou ao caos e aá rebelión.

No ano [[263]], as tropas de Wei conquistaban o estado de Shu, cooco que os tres reinos convertéronsese converteron en dous. En [[265]], Sima Yan, da prestixiosa familia Sima, descendentes de Sima Qian, derrocou aoo emperador Wei, acabando co poder da familia Cao, e instaurou a dinastía Jin. No ano 280, os Jin conquistaron o reino de Wu, co que conseguiron reunificar baixo a nova dinastía o antigo imperio Han.

Esta unificación non duraría moito tempo. A corte Jin en Luoyang víase ameazada polos pobos nómades do norte que formara varios estados e gozaban dunha longa tradición militar. Estes estados do norte acabarían conquistando as capitais; Luoyang no amo [[311]], e Chang'an en [[316]]. Así, o estado Jin desapareceu do norte de China, que pasou a estar dividido en decaséisdezaseis reinos. A conquista do norte por parte dos pobos nómades ou seminómades provocou un importante éxodo da poboación cara ó sur. A corte Jin reconstruíuse na cidade sureña de Jiankang, preto da actual Nanjing, onde seguiría gobernando até o ano [[420]].

A Dinastía ''Sui'' logrou reunificar o país en [[581]], tras case que catro séculos de fragmentación política na cal o norte e o sur desenvolvéransese desenvolveran independentemente. Do mesmo modo que os soberanos [[Dinastía Chin|qin]] unificaron a China tras o [[Período dos Reinos Combatentes]], os ''suis'' uniron o país e crearon diversas institucións que terminarían por ser adoptadas polos seus sucesores, os ''[[Dinastía Tang|tangs]]''.

O [[18 de xuño]] de [[618]], [[Gaozu]] tomou o poder e estabeleceu a [[Dinastía Tang]]. Iniciouse entón unha era de prosperidade e innovacións nas artes e na tecnoloxía. O [[budismo]], que se fora instalando gradualmente na China a partir do [[século I]], tornouse a [[relixión]] predominante e foi adoptada pola familia imperial e polo pobo.

A partir de aproximadamente o ano [[860]], a Dinastía Tang comezou a declinar, debido a unha serie de rebelións internas e de revoltas de Estados clientes. Un xefe guerreiro, [[Huang Chao]], capturou [[Cantón, China|Cantón]] en [[879]] e executou a maioría dos seus 200.000 habitantes. O Emperador [[Xizong]] fuxiu para [[Chengdu]] e Huang estabeleceu un goberno que lanzou aoo país a un novo período de caos político.

En [[960]], a [[Dinastía Sung]] (960-[[1279]]) logrou controlar a maior parte da China e escolleu a [[Kaifeng]] para establecer a súa capital, dando comezo a un período de prosperidade económica, en canto que a [[Dinastía Liao]] dos ''khitans'' gobernaba a [[Manchuria]] e a [[Mongolia]]. No ano [[1115]], subiu ao poder a [[Dinastía Jin (1115-1234)]], dos ''jurchens''<ref>Non confundir esta Dinastía Jin, dos ''jurchens'', coas outras tres homónimas que gobernaron a China en diferentes períodos.</ref>, e, en dez anos, aniquilou a Dinastía Liao. Tomou a China setentrional e Kaifeng das mans da Dinastía Sung, forzándoa a transferir a súa capital cara a [[Hangzhou]] e a recoñecer os jins como sucesores. A China encontrábase entón dividida entre a Dinastía Jin, ao norte, a Dinastía Sung Meridional, ao sur, e os xias occidentais, aao oeste. Os sungs meridionais pasarían por un período de grande desenvolvemento tecnolóxico, posibelmente debido en parte á presión militar que sufrían na súa fronteira setentrional.

O [[Dinastía Jin (1115-1234)|Imperio Jin]] foi derrotado polos [[mongois]], que de seguidadeseguida derrotaron aosos [[Dinastía Sung|sungs meridionais]] ao cabo dunha guerra longa e cruenta, a primeira na cal as [[arma de fogo|armas de fogo]] desempeñaron un papel moi importante. Con isto, a China foi unha vez máis unificada, mais agora como parte dun amplo [[Imperio Mongol]]. Neste período, [[Marco Polo]] visitou a corte imperial en [[Pekin]]. Os mongois dividíanse entón entre os que preferían manter a súa base nas estepas e aqueles que desexaban adoitaradoptar asos costumes dos chineses [[han]]s. Un destes era [[Khublai Khan]], neto de [[Genghis Khan]] e fundador da [[Dinastía Yuan]], a primeira a gobernar toda a [[China]] a partir de Pekin.

O forte sentimento popular hostil cara oao goberno "estranxeiro" levou ás rebelións campesiñas que terminarían por expulsar aosos [[imperio Mongol|mongois]] de volta ás [[estepa]]s e a instituír a [[Dinastía Ming]] en [[1368]].

A pesar da [[xenofobia]] e da introspección intelectual característica do [[neoconfucionismo]], unha escola cada vez máis popular, a [[China]] do inicio da Dinastía Ming non se illou. O [[comercio exterior]] e outros contactos cooco mundo externo, en especial cooco [[Xapón]], creceron bastante. Mercadores chineses exploraran todo o [[Océano Índico]] e incluso chegaron á [[África Oriental]] coas viaxes de [[Zheng He]].

[[Zhu Yuanzhang]] (ou Hongwu), fundador da Dinastía Ming, lanzou as bases dun [[Estado]] menos interesado no [[comercio]] que en extraer recursos do [[agricultura|sector agrícola]]. Tal vezTalvez debido ao pasado labrego do emperador, o sistema económico ming enfatizaba na agricultura, ao contrario do que fixeran as [[dinastía Sung|Dinastías Sung]] e [[dinastía Yuan|Mongol]], cuxas finanzas se baseaban no comercio. As grandes propiedades rurais foron confiscadas polo goberno, divididas e arrendadas e prohibiuse a [[escravitude]] privada.

O Emperador Yongle procurou ampliar a influencia da China alén dedas súas fronteiras, ao esixir que outros gobernantes lle enviasen embaixadores para pagar tributo. Construíuse unha grande mariña, inclusive navíos de catro mastros con [[Deslocamento (náutica)|deslocamento]] de 1.500 [[tonelada|t]]. Creouse un exército regular de undun millón de homes. As forzas chinesas conquistaron parte do que é hoxe o [[Vietnam]], en canto que a flotafrota imperial navegaba polos mares da China e o [[Océano Índico]], chegando até a costa oriental da África. Os chineses estenderon a súa influencia até o [[Turkmenistán]]. Diversas nacións [[Asia|asiáticas]] pagaron tributo ao emperador. Internamente, o [[Grande Canal da China|Grande Canal]] foi ampliado, co impacto positivo sobre o comercio. Producíronse máis de 100.000 t de [[minaría de ferro|ferro]] por ano. Imprimíronse libros co uso da [[tipografía]]. O pazo imperial da [[Cidade Prohibida]] atinxiu entón aoo seu actual esplendor. En fin, o período ming parece ter sido un dos máis prósperos para a China.

Os manchús obrigaron aosos hans a adoptar o seu estilo de penteadopeiteado e de vestimenta, ameazados baixo pena de morte.

O [[século XIX]] testemuñou un debilitamento do goberno qing, en medio de grandes conflitos sociais, estancamento económico e influencia de [[mundo Occidental|occidentais]]. O interese [[Reino Unido|británico]] en continuar o comercio de [[opio]] levou a numerosos conflitos con occidente, o que conlevoulevou á [[Primeira Guerra do Opio]], en [[1840]]. O [[Reino Unido]] e outras potencias occidentais, inclusive os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], ocuparon "concesións" á forza e gañaron privilexios comerciais. [[Hong Kong]] foi cedida aos británicos en [[1842]] polo [[Tratado de Nanquim]]. Tamén ocorreran naquel século a [[Rebelión Taiping]] ([[1851]]-[[1864]]). En moitos aspectos, as rebelións e os [[tratado]]s que os qings se viran forzados a asinar coas potencias [[imperialismo|imperialistas]] son sintomáticos da incapacidade do goberno chinés de rexer adecuadamente os desafíos aos que se enfrontaba a China no século XIX.

Nos anos 1860, a Dinastía Qing logrou sufocar revoltas, cun enorme custo e perda de vidas. Isto minou a credibilidade do réxime qing e contribuíu á proliferación de señores da guerra locais. O Emperador [[Guangxu]] procurou lidar coa necesidade de modernizar o país por medio do Movemento de Auto-Fortalecemento. EntretantoEntre tanto, a partir de [[1898]], a Emperatriz rexente [[Cixi]] mantivo a Guangxu preso baixo o argumento de "deficiencia mental", tras un [[golpe militar]] ordenado por ela e co apoio da parte conservadora, contraria ás reformas. Guangxu faleceu un día antes cacá emperatriz rexente (segundo algúns, por ela envelenado). Os "novos exércitos" qings (adestrados e equipados conforme o modelo occidental) foron fragorosamente derrotados na [[Guerra Sino-Francesa]] ([[1883]]-[[1885]]) e na [[Guerra Sino-Xaponesa]] ([[1894]]-[[1895]]).

No inicio do [[século XX]], o Levante dos Boxers, un movemento conservador anti-[[imperialismo|imperialista]] que pretendía facer regresar aoo país a un estilo de vida tradicional, ameazou ao norte da China. A emperatriz rexente, probabelmente co feito de garantir o seu control sobre o goberno, apoiou aosos boxers cando estes avanzaron sobre [[Pekin]]. Como reacción, a chamada Alianza dos Oito Estados invadiu a China. Composta por tropas [[reino Unido|británicas]], [[Xapón|xaponesas]], [[Rusia|rusas]], [[italia]]nas, [[Alemaña|alemás]], [[Francia|francesas]], [[Estados Unidos de América|norteamericanas]] e [[Austria-Hungria|austrohúngaras]], a alianza derrotou aosos boxers e esixiu máis concesións do goberno qing.

O líder revolucionario chinochinés [[Sun Yat-sen]], ao ter noticia do levantamento de Wuchang, volve á China dende os [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]. Aínda que Sun chega a ser nomeado Presidente da República de China, o país atópase dividido, dominado por dirixentes locais, e chega a un acordo co destacado militar [[Yuan Shikai]], que controlaba os restos do exército Qing no norte, para que este forafose presidente.

A ambición de [[Yuan Shikai]], que chegaría a autoproclamarse emperador en [[1915]], fai crecer a oposición a este. China atópase aínda dividida, e Sun Yat-sen volve do exilio para instalarse en Cantón, dende onde dirixe o [[Kuomintang]], o partido político que el fundara. En Cantón, Sun Yat-sen funda a [[Academia Militar de Whampoa]], na que formarasese formará o exército que, baixo o mando de [[Chiang Kai-shek]], sucesor de Sun Yat-sen á fronte do Kuomintang, conseguirá conquistar grande parte da China e establecer en [[Nanjing]] a capital da República da China, cumprindo a ambición de Sun Yat-sen.

Chiang Kai-shek convértese en presidente da República e, dende os comezos, terá que se enfrontar a dous problemas. Por unha banda, o [[Partido Comunista ChinoChinés]], a pesar de varios períodos de colaboración co Kuomintang, loita por establecer un réxime comunista. Por outro lado, o imperialismo xaponés presiona á China. En [[1931]] Xapón conquista [[Manchuria]], e establece alí o estado títere de [[Manchukuo]]. En [[1937]] o exército xaponés inicia unha invasión a China.

En contra das previsións, os comunistas logran vencer aoo exército da República. O goberno de [[Kuomintang]], xunto a parte do exército e moitos dos seus simpatizantes, vanse a Taiwán, dende onde confiaba en poder reconquistar o continente. Esta situación, sen embargoporén, acabaría manténdose e a [[República de China]] continúa existindo na actualidade na illa de [[Taiwán]].

Coa proclamación da [[República Popular da China]] (RPC) o [[1 de outubro]] de [[1949]], o país viuse novamente dividido entre a RPC, no continente, e a [[República da China]] (RC), en [[Taiwan]] e outras illas. Cada unha das partes establécese coma o único goberno lexítimo da China e denuncia ao outro como ilexítimo. Dende os [[década de 1990|anos 1990]], a RC ten procurado obter maior recoñecemento internacional, encantoen canto que a RPC se opón vehementemente a calquera apoio internacional e insiste na "[[Política dunha China]]".

* As fontes son as mesmas que as da wikipediaWikipedia inglesa:

* [http://www.spanish.xinhuanet.com/spanish/2004-05/14/content_303.htm TablaTáboa cronolóxica da historia da China] (castelán)