O Nadal na cultura popular galega: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición Etiquetas: edición desde un dispositivo móbil Edición feita a través do sitio móbil |
m Desfixéronse as edicións de 88.11.39.196 (conversa); cambiado á última versión feita por Jglamela |
||
Liña 1:
[[Ficheiro:Meis San Salvador 02-03.jpg|miniatura|400px|Representación do nacemento de Xesús nun baldaquino de [[Meis, Meis|San Salvador de Meis]].]]
As '''festas do Nadal en Galicia''' comparten rituais coa mesma festividade de [[Nadal]] noutros lugares, aínda que se poden destacar algunhas peculiaridades. Comprenden diferentes celebracións entre os días [[24 de decembro]] e o [[6 de xaneiro]] e teñen como eixo a conmemoración do nacemento de [[Xesús]], malia que os etnógrafos concordan en que as verdadeiras raíces son moi anteriores e están relacionadas co [[solsticio]] de inverno sobre as que houbo unha superposición relixiosa <ref>[[Baldomero Iglesias Dobarrio|Baldomero Iglesias ''Mero'']] afirma que "''Chega así o ciclo de Nadal, unha superposición relixiosa por riba de ritos ancestrais e pagáns do solsticio de inverno que se perden na noite dos tempos, que mudaron a celebracións do fin de ano solar en celebración do Nacemento dun Deus-Neno''" [http://www.galiciadigital.com/images/especiales/especiales/nadal/vilancicos.php].</ref>.
== Noiteboa ==
[[Ficheiro:Cuntis, Arcos, Furco 02-08.JPG|miniatura|400px|A mesma escena noutro baldaquino de [[Arcos, Cuntis|San Breixo de Arcos de Furco]] ([[Cuntis]]).]]
Liña 10 ⟶ 13:
Hai sitios, como Verín, onde ó remata-la cea de noiteboa, os rapaces saen a apedra-las [[árbore]]s froiteiras para que o ano entrante desen ben de froita. Adoitábase facer sobre todo coas árbores ''aneiras'', que só dan froito cada dous anos. Era costume representar previamente unha falsa disputa entre o dono da árbore, que teimaba en cortala, e outra persoa que a defendía, porfiando en que despois de apedrala daría froito en abundancia [http://www.galiciaencantada.com/dentro.asp?c=0&id=1166].
=== O ''Belén'' ===
[[Ficheiro:Caldas, Bemil, Santa María 04-10.JPG|miniatura|300px|Relevo na igrexa de [[Bemil, Caldas de Reis|Santa María de Bemil]] ([[Caldas de Reis]]).]]
[[Ficheiro:Cambados igrexa de San Francisco 02-09c.jpg|miniatura|300px|Belén na igrexa de San Francisco ([[Cambados]]).]]
Aínda que a primeira representación dun nacemento dentro da celebración no Nadal foi idea de San [[Francisco de Asís]] na noiteboa de [[1223]], a introdución do costume en Galicia debeu de ser tardía, segundo Taboada Chivite. Da escena do nacemento e da [[Epifanía]] poden atoparse xa exemplos nos [[tímpano (arquitectura)|tímpanos]], [[retablo]]s e [[baldaquino]]s de moitas igrexas medievais, como se mencionará máis adiante. Un dos máis antigos en terras galegas pode se-lo relevo que se expón no [[Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense]], procedente do desaparecido mosteiro de [[Camba, Castro Caldelas|San Xoán de Camba]] ([[Castro Caldelas]]), de mediados do século X [http://www.musarqourense.xunta.es/pdfs/pezasmes/pm_2001_12_gal.pdf].
É costume que nas [[igrexa (arquitectura)|igrexas]] parroquiais se monte un ''Belén'', representación figurada do nacemento de Xesús, rodeado de figuras de pastores e labregos. Máis modernos son os que cada quen fai na súa casa ou algúns concellos nalgunha praza céntrica. Entre os ''beléns'' galegos cómpre destaca-lo [[belén de Baltar]], obra que creou o escultor ourensán [[Arturo Baltar]] en [[1967]] e que foi ampliando ano tras ano para convertelo nun vivo retrato de [[Ourense]] no primeiro cuarto de [[século XX]], con persoeiros populares recoñecibles <ref>Dúas figuras incluídas neste belén representan dúas afamadas prostitutas do Ourense, "A Zorrita" e "A Noalla", que [[Eduardo Blanco Amor]] incluíu na súa novela [[A esmorga]]. "''El escultor, padre de un belén que es un minucioso retrato etnográfico de una Galicia extinguida, fue el primer mortal en llevar a Eduardo Blanco Amor a un prostíbulo. A don Eduardo, homosexual confeso, 'cuando le llevé a casa de A Noalla', ésta regentaba cerca de la calle Villar (capital del antiguo barrio chino ourensano) una casa de 'chicas' que había heredado de su amiga 'Zorrita', recuerda el artista''" [http://www.farodevigo.es/sociedad-cultura/2009/12/16/busconas-portal-belen/395745.html].</ref> e edificios característicos da zona. Desde [[1980]] exponse permanentemente na igrexa de San Cosme e San Damián, de [[Ourense]].
Sonado tamén é o belén electrónico de [[Begonte]], creado en [[1972]] polo entón párroco da vila José Domínguez. Neste belén, animado por máis de 50 mecanismos, as figuras realizan os labores propios desta comarca luguesa <ref>Pode visitarse durante o tempo do Nadal no Centro Cultural José Domínguez Guizán.</ref>.
Na [[Coruña]] exponse outro gran belén, inaugurado en [[1923]] e restaurado en [[2001]], que representa o mapa de [[Xerusalén]], ocupando unha superficie de 120 metros cadrados. Tralo belén, pende un gran pano pintado por [[Camilo Díaz Baliño]].
A tradición apócrifa sitúa o nacemento de Xesús nunha humilde corte de pastores, quentado por un [[vaca|boi]] e un [[burro]] ou unha [[mula]]. Disque o boi quentaba ó Neno co seu bafo, mentres que a mula aproveitaba para lle come-la palla do presebe. Por esta actitude ingrata da mula, Deus condenouna á esterilidade.
Na [[comarca da Limia|Limia]] foi un [[Carrizo (paxaro)|carrizo]] quen quixo rouba-la palla e o castigo foi ser condenado a se-lo paxaro máis pequeno de todos cantos hai.
A presenza do boi e da mula ó redor do Neno só se acredita a partir do século IV, tempo no que se datan as catacumbas de san Sebastián en Roma. Nunha das súas paredes, un fresco reflicte o boi e o burro axeonllados ante o Neno Xesús envolto nos seus capizos. Os evanxeos canónicos (Mateo, Marcos, Lucas e Xoán) non describen as condicións do nacemento de Xesús. San Lucas é o único que dá algún detalle, cando di que, tralo parto, María ''envolveuno nuns capizos e deitouno na manxadoira, na corte das bestas, porque dentro da pousada non había lugar para eles'' (Lc 2,7), sen falar do gando que puidese estar presente. É o apócrifo Protoevanxeo de Santiago (mediados do século II) o que describe o nacemento nunha cova, pero non fala do gando, e o Evanxeo do pseudoMateo (século VI) conta que ós tres días do nacemente se trasladan a unha corte na que, por fin, aparecen o boi e o burro canda o Neno <ref>Pseudo Mateo 14: ''El tercer día después del nacimiento del Señor, María salió de la gruta, y entró en un establo, y deposité al niño en el pesebre, y el buey y el asno lo adoraron. Entonces se cumplió lo que había anunciado el profeta Isaías: El buey ha conocido a su dueño y el asno el pesebre de su señor'' [http://www.upasika.com/docs/apocrifos/Evangelios%20de%20la%20infancia/Evangelio%20de%20Pseudo%20Mateo.pdf].</ref>.
:''Unha noite mui fría de inverno''
:''nunha corte do gando en Belén''
:''veu ó mundo do modo máis probe''
:''o que foi o máis rico en saber''.
:''En un portaliño escuro,''
:''cheo de teas de arañas,''
:''entre a mula e mais o boi,''
:''nace o Redentor das ialmas.''
=== O tizón de Nadal ===
{{Artigo principal|Tizón de Nadal}}
Na Noiteboa limpábase coidadosamente o lar e acendíase un gran leño, denominado ''Tizón'' ou ''Cepo de Nadal''. O acto de varre-lo lar antes de prende-lo lume simbolizaba destruí-lo vello para dar paso ó novo. O ''tizón'' debía permanecer aceso na lareira ata Aninovo; en troques, por terras de Becerreá debía durar todo o ano, dándolle lume tódolos días aínda que fose por pouco tempo. Logo deixábase apagar pero conservábase durante o resto do ano para acendelo de novo durante as [[treboada]]s ou cando se ventaba unha desgraza na casa, como elemento protector do fogar.
Xoán Xosé Pérez Labaca escribiu sobre un costume dos [[celta (cultura)|celtas]] que consistía en acender unha candea o día do solsticio de inverno, que tiña que arder durante medio día seguido para traer boa sorte na casa. E engade:
{{Cita|"''Hai quen pensa que desa costume xurdiu unha das tradicións que máis arraigou en Galicia que é o chamado 'lume novo', que era acender na lareira un tronco e, podendo, o mellor sería unha cañota de carballo. Este lume novo era chamado noutros lugares o 'tizón', o 'cepo' ou o 'cachopo'. Este lume debía estar encendido ó longo de todo o ano para dar luz e calor e vén representar a quentura do fogar en contraposición co frío do exterior da casa''".}}
[[Vicente Risco]] defíneo así:
{{Cita|''É un cañoto grande dun árbore, que nas montanas do leste da provincia de Lugo, en moitos sitios da de Pontevedra, e noutras terras, botan ó lume na noite do 24 de Nadal, e deixan queimar deica a mitá, e o que queda gárdano para cando hai treboada; entón, bótano de novo a arder na lareira, para arreder o pedrazo e os raios. Nalgús lados, semella que aproveitan a borralla para botaren nos eidos, o cual sí que é un verdadeiro rito fertilizante de maxia agraria. Mais tamén tén relación coa presencia das ánimas da familia na noite de Nadal, arredor do lume. O tizón de Nadal é rito coñecido e usado en toda Europa, e faise tamén en moitas partes de Hespaña. En Cataluña vén ser o que chaman 'tió', no que baten os nenos da casa para que lles bote dulces, que os pais lle meten dentro. A súa orixe recúa con seguranza deica os tempos mais vellos''|Vicente Risco: "Etnografía: cultura espritual", en ''Historia de Galiza'', dirixida por Ramón Otero Pedrayo. Editorial Nós, Buenos Aires 1962 (Reed. Akal, Madrid 1979); vol. I, 255-777.}}
Amais de ser protector e de certo carácter sagrado, as cinsas do ''tizón de Nadal'' parecían ser boas para cura-las febres.
O culto ó lume está ben presente na cultura popular galega, coma na doutras latitudes. Poida ser que este ''tizón de Nadal'' sexa unha reliquia dese culto pagán que terminou sendo prohibido, sen éxito, polas ''Sinodais'' de [[Mondoñedo]] no século XVI por consideralo ''rito gentílico'' (Eladio Rodríguez, citando a Murguía).
=== As tempas ===
| |||