Celtas: Diferenzas entre revisións

Certos grupos étnicos da Idade dode Ferro e da Idade Media en Europa foran denominados '''celtas''' (latín ''Celtae'' ou ''Galli'', grego Κέλτοι ''Keltoi'' ou Γαλάται ''Galatai'') desde a antigüidade. O nome procede probabelmente das raíces indoeuropeas ''*kel-1'' "protruir, alto“ e ''*g[h]al-'' "poder“ e vén significando "os poderosos, sublimes, fortes“.<ref name=":0">Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' S. 47 f.</ref>

Eran pobos da Idade dode Ferro en Europa que falaban linguas célticas e tiñan semellanzas culturais<ref name=":1">Koch, John (2005). ''Celtic Culture: a historical encyclopedia''. Santa Barbara: ABC-Clio. pp. xx. ISBN 978-1-85109-440-0. Retrieved 9 June 2010.</ref>. Porén, o relacionamento entre os factores étnicos, lingüísticos e culturais no mundo celta permanece incerto e controvertido.<ref name=":2">James, Simon (1999). ''The Atlantic Celts – Ancient People Or Modern Invention''. University of Wisconsin Press.</ref> A dispersión xeográfica exacta dos antigos celtas tamén é contestada; en particular, a maneira en que os habitantes da Idade dode Ferro de Britania e de Irlanda deben ser considerados como celtas tornouse unha materia de controversia.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>Collis, John (2003). ''The Celts: Origins, Myths and Inventions''. Stroud: Tempus Publishing. ISBN 0-7524-2913-2.</ref><ref>Pryor, Francis (2004). ''Britain BC''. Harper Perennial. ISBN 978-0007126934.</ref>

A arqueoloxía ve trazos culturais comúns nas tribos celtas durante a [[Idade dode Ferro]] (séculos VIII–I a. C.) desde o norte de [[España]] até [[Bohemia]] en Europa Central. Hoxe xa non hai dúbidas de que existiu un desenvolvemento continuo, a partir de culturas predecesoras da [[Idade de Bronce]] asentadas en Europa Central, en particular da [[cultura dos Campos de Urnas]] da Idade de Bronce tardía. Os celtas están relacionados sobre todo coas culturas de [[Cultura de Hallstatt|Hallstatt]] e de La Tène. Os nomes desas culturas proceden de dous sitios arqueolóxicos, da necrópole de Hallstatt, unha aldea lacustre localizada preto do lago do mesmo nome, no Salzkammergut [[Austria|austríaco]], a sueste de [[Salzburgo]], onde en 1846 Johann Georg Ramsauer descubriu un gran cemiterio prehistórico, e de La Tène, unha aldea na marxe setentrional do [[Lago de Neuchâtel]] na [[Suíza]], onde un tesouro de artefactos foi descoberto por Hans Kopp en 1857. Os dados obtidos a partir de ambos [[sitio arqueolóxico|sitios arqueolóxicos]] permitiron unha primeira cronoloxía. Algúns autores utilizan o termo ''celtas'' unicamente para o período céltico clásico, que comeza cerca de 650 a. C.

A inclusión do sueste da Inglaterra no territorio de dispersión da cultura designada como celta do punto de vista arqueolóxico é contestada. Os achados arqueolóxicos locais da Idade dode Ferro media e tardía (ca. 600–30 a. C.) presentan propiedades rexionais e locais que difiren de modo significativo dos achados continentais contemporáneos. En Galiza tamén se acharon algunhas fíbulas do período de La Tène, mais non se pode falar de un horizonte cultural celta fechado no sentido da cultura de La Tène.

As linguas celtas pertencen ao grupo occidental das linguas indoeuropeas. Dentro destas, segundo algúns investigadores, o ramo itálico é o mais próximo ao celta.<ref>Wolfram Euler: ''Die Frage der italisch-keltischen Sprachverwandtschaft im Lichte neuerer Forschungen.'' In: George E. Dunkel et al. (Hrsg.): ''Früh-, Mittel-, Spätindogermanisch. Akten der IX. Fachtagung der indogermanischen Gesellschaft vom 5. bis 9. Oktober 1992 in Zürich''. Reichert Verlag, Wiesbaden 1994. S. 37-51</ref> A lingua celta mae non foi transmitida. Os documentos lingüísticos mais antigos considerados celtas son os da lingua lepóntica do século VI a. C. Alén de inscricións curtas na súa maioría, en materiais duradouros (pedra, chumbo), o calendario lunisolar de Coligny, en lingua gala, permite unha ollada directa nos aspectos non materiais da cultura relixiosa celta e da vida cotidiana. As táboas de Botorrita, dos séculos II e I a. C., son documentos mais extensos en lingua celtíberaceltibera tamén dignos de mención.

As linguas celtas continentais están extintas. O celtíberoceltibero falado na Península Ibérica, así como o galo e o lepóntico, desapareceron durante a romanización. A lingua gálata de Asia Menor, mal documentada, pervivía aínda na Antigüidade Clásica.

Da primeira época da [[Idade dode Ferro|idade do ferro]], son sitios arqueolóxicos do [[Hallstatt]] ([[Austria]]), que nos permiten coñecer os celtas. Logo, na segunda época da idadeIdade dode ferroFerro, son os sitios de [[La Tène]] (Suíza).

Os celtas eran xente de pel clara e longos cabelos, que acostumaban levar soltos ou anoados en xeito de trenzas. Segundo os ''Comentarios da Guerra das Galias'' de [[Xulio César]], eran valentes no combate, traballadores, supersticiosos e moi relixiosos. Tiñan un grandegran senso da hospitalidade e xamais preguntaban aos seus invitados polo seu nome e de onde procedían até rematar o xantar.

O seu máximo dogma era a inmortalidade da alma e do universo. Tiñan como árbore sagrada o [[carballo]] e todo o que medraba a carón del tiña alento divino. O [[visgo]] era a planta sagrada. Elixían carballeiras para facer os seus ritos. Cando atopaban visgo nun carballo, recollíase con grandegran solemnidade o sexto día da lúa. Organizábase un grandegran xantar baixo as ponlas do carballo, o druída vestíase cun saio branco e cortaba o visgo con un fouciño de ouro.

Os ''oppida'' eran asentamentos fortificados, comunmente sobre un outeiro, rodeados de grandes foxos e murallas, con pesadas portas: atopábanse preto das grandes vías de comunicación, ou sitios de materias primas como minas de ferro, ouro, sal etc,... Tiñan dimensións variábeis, pero algúns eran enormes, como o de [[Manching]], de 380 hectáreas. Cumprían diversas funcións: campamento militar, centro relixioso, control de puntos económicos, estratéxicos e territorial. De cando en vez celebrábase o mercado. A aparición dos ''oppida'' conleva grandes cambios económicos e sociais. Os guerreiros van perdendo poder a mans dunha oligarquía non guerreira. Esta organización mantense deica o final do celtismo e a romanización dos pobos celtas.