Afonso X o Sabio: Diferenzas entre revisións

Á morte de seu pai, [[Fernando III de Castela|Fernando III o Santo]], reanudouretomou a ofensiva contra os [[musulmán]]s, e ocupou [[Xerez da Fronteira|Xerez]] (1253), arrasou [[Salé]], o porto de [[Rabat]] (1260) e conquistou [[Cádiz]] (contra 1262). En 1264 tivo que facer fronte a unha importante revolta dos [[mudéxar]]es de [[Murcia]] e do [[Guadalquivir|val do Guadalquivir]].

Os últimos anos do seu reinado foron especialmente sombríos, debido ao conflito sucesorio provocado pola morte prematura do seu primoxénito, [[Fernando de la Cerda]], e a minoridademinoría de idade dos outros fillos, o que desembocou na rebelión aberta do [[infante]] [[Sancho IV de Castela|Sancho]] e de gran parte da nobreza e das cidades do reino. Afonso morreu en Sevilla durante o transcurso desta revolta, non sen antes desherdar ao seu fillo Sancho.

Tamén é recoñecido pola súa obra literaria, científica, histórica e xurídica realizada polo seu escritorio real. AlfonsoAfonso X patrocinou, supervisou e, moitas veces, participou coa súa propia escritura e en colaboración cun conxunto de intelectuais [[latín|latinos]], [[hebreo]]s e [[islam|islámicos]] coñecido como [[Escola de Tradutores de Toledo]], na composición dunha inxente obra literaria que iniciou en boa medida a [[prosa]] en [[lingua castelá|castelán]]. Destacan as ''[[Sete Partidas]]'' (''Las Siete Partidas''), unha recompilación xurídica e de principios do dereito, e algúns tratados de [[xadrez]] e de [[astronomía]]. Ademais escribiu poesía en [[galego-portugués]], como as ''[[Cantigas de Santa María]]'', realizando unha grande achega á lingua culta do momento na corte do reino, a [[lingua galego-portuguesa]]. Tamén escribiu poemas [[trobador]]escos. Por todo isto foi alcumado ''o Sabio''.

==== Infancia e educación ====

Desde Salamanca, e pasando por [[Toledo]], onde se lles uniron corenta cabaleiros toledanos, dirixíronse cara a [[Andújar]] e, desde alí, encamiñaronseencamiñáronse a devastar a terra de Córdoba, e posteriormente, a vila cordobesa de [[Palma del Río]], onde exterminaron a todos os habitantes e tomaron a localidade, dirixíndose a continuación cara ao Reino de Sevilla e cara a [[Jerez de la Frontera]], onde instalaron o campamento cristián nas cercaníasproximidades do [[río Guadalete]].{{Harvnp|Martínez Díez|2000|pp=634-635}} O emir [[Ibn Hud]], que reunira un numeroso exército dividido en sete corpos, interpúxose con el entre o exército cristián e a cidade de Jerez de la Frontera, obrigando ás tropas de Afonso a combater. Durante a batalla que se librou a continuación, coñecida como a [[batalla de Jerez]], o exército de Afonso derrotou ás tropas musulmás, a pesar da superioridade numérica desatas.

Despois da súa vitoria na batalla de Jerez, Álvaro Pérez de Castro dirixiusdedirixiuse ao [[Reino de Castela]] e entregou ao infante Afonso a seu pai o reiy, que se encontraba na cidade de [[Palencia]].

Afonso X o Sabio refiriusereferiuse posteriormente a esta batalla, librada no ano de [[1231]], e na que Álvaro Pérez de Castro el Castellano acaudillou as hostes cristiás, do seguinte modo:

[[Ficheiro:Alfonso X el Sabio (Ayuntamiento de Sevilla).jpg|miniatura|180px|Retrato de Afonso X. Concello de [[Sevilla]] (séxséc. XIX).]]

* En [[1247]]-[[1248]] particiupouparticipou en primeira liña na conquista de [[Sevilla]]. A causa da quebrantada saúde do seu pai, Afonso ocuposeocupouse do reparto entre os membros da hoste dos novos territorios adquiridos, así como de distintos labores de goberno.

* En [[1248]] comezou a conquista do Reino Taifa de Murcia que lle correspondía en virtude do tratado de Almizra, polo que as cidades de [[Villena]], [[AlicanteAlacant]], [[Elx]], [[Orihuela]], [[Murcia]], [[Lorca]] e [[Cartaxena]] foron incorporadas á [[Coroa de Castela]]. Ao pouco, serían entregadas as vilas e fortalezas do [[Vinalopó]], a modo de ''apanage'', ao seu irmán, o infante [[Manuel de Castela]], sendo creado o [[Señorío de Villena]].

A voda do rei Afonso con Violante celebrouse o [[29 de xaneiro]] de [[1249]] na Colexiata de Santa María a Maior de [[Valladolid]]. A futura raíña estivo a punto de ser repudiada por estéril, pero quedou embarazada tras repousar na cidade de [[AlicanteAlacant]] tras a súa conquista en [[1248]].

O ''Honrado Concejo de la Mesta'' de pastores foi creado en [[1273]] por Afonso X o Sabio, reunindo nel a todos os pastores de León e de CastellaCastela nunha asociación nacional e outorgándolllesoutorgándolles importantes prerrogativas e privilexios tales como eximilos do servizo militar, de testificar nos xuízos, dereitos de paso e pastoreo, etc.

Afonso X pretendía renovar e unificar os diversos foros que rexgíanrexían nos seus dominios. Para lograr este obxectivo, o primeiro paso foi a redacción do ''Foro Real'' para as ciudadescidades do país.

O rei castelán decidiu entónsentón que o seu equipo de xuristas elaborara un novo código legal ampliado, baseado no ''Espéculo'' e no [[Dereito romano]]-[[Código de Dereito Canónico|canónico]].

Trátase das ''[[Sete Partidas]]'', redactadas entre 1256 e 1265, e das que se chegoichegou a dicir que son, pola súa calidade e trascendenciatranscendencia interna e exterior, equiparábeis no mundo do [[dereito]] ao que foi a obra de [[Santo Tomás de Aquino]] para a [[teoloxía]].<ref>José Manuel Pérez-Prendes Muñoz-Arraco (2004): ''Historia del Derecho español'', tomo II, p. 839, Madrid: Facultad complutense de Derecho.</ref>

Sen dúbida, o labor máis importante neste ámbito emprendida polo monarca foi a repoboación do antigo [[Reino de Sevilla]], que permitiu consolidar as conquistas de Fernando III. Nada máis renderse a cidade hispalense, procedeu ao reparto das casas do seu casco urbano e das terras dos arredores entre os soldados das hostes reais e nobiliarias, así como entre xentes procedentes de todos os recunchos da [[Coroa de Castela]]. Este modelo de repoboación, que baleirou de musulmáns aquelas localidades que fornaforan tomadas pola forza ou que capitularaoncapitularon tras un sitio (caso das principais cidades do [[Guadalquivir|vale do Guadalquivir]]), que conviviu co mantenmentomantemento da poboación autóctona en diferentes zonas. Moitas localidades das serras de Xaén e Córdoba, e outras dos campos e chairas, rendéronse aos casteláns mediante capitulación, pola cal estes facíanse cargo das súas fortalezas e do cobro de impostos, mentres que os [[mudéxar]]es conservaban certa autonomía política e relixiosa.

Este sistema non foi viábel despois da [[#revolta mudéxar|revolta mudéxar]] de [[1264]]. A expulsión que se produciu de musulmáns nas terras andaluzas e o esgotamento demográfico dos reinos de Castela e de León, tivo como consecuencia unha baixísima densidade de poboación no sur da panínsulapenínsula, que non puido ser paliada polo labor repoboador de Afonso X na comarca do [[Guadalete]] e na [[baía de Cádiz]], nin polas iniciativas señoriais na fronteira co [[Reino de Granada|Reino nazarí de Granada]]. Finalmente, os repoboadores concentraríanse nas grandes cidades do val do Guadalquivir.

Tamén impulsou AlfonsoAfonso X a chamada repoboación interior, coa fundación de vilas e ''polas'' (pobras) novas en rexións do norte e o interior peninsular. Con iso pretendía reforzar a xurisdición reguenga en zonas nas que tradicionalmente predominaran os [[señorío]]s de distinto tipo. Así, podemos enumerar as seguintes:

Durante todo o sue reinado AlfonsoAfonso X titulouse "Rei do [[Algarve]]". A orixe desta atribución é oscura. Segundo algúns autores, como o Marqués de Mondéjar, o Algarve sería donadodoado a Afonso por [[Sancho II de Portugal]] en pagamento polo apoio que o castelánocastelán lle dera en 1246 contra aquel que terminaría por apartalo do goberno, o seu irmán [[Afonso III de Portugal]] (coñecido tamén como AonsoAfonso de Boloña). Para outros, como José Mattoso,<ref>"As relações de Portugal com Castela no reinado de Afonso X, o Sábio", ''Fragmentos de uma composição medieval''. Lisboa: 1987, 73-94.</ref> a reivindicación do rei castelán sobre as terras ao sur de [[Lisboa]] reflectían o desexo de ver recoñecida a súa superioridade feudal sobre o monarca portugués; outros, tamén se ven os dereitos de Afonso X no Algarve aos obtidos polo rei da Taifa de Niebla. Sexa como for, tras a subida ao trono de Afonso X de Castela, inicioseiniciouse unha guerra entre ambos os reis polo control do Algarve. O conflito finalizou en [[1253]] ao acordaren o matrimonio do rei portugués cunha filla, ilexítima, do rei Afonso X, [[Beatriz de Castela|Beatriz]], e a entrega dun usufruto sobre o Algarve en beneficio do rei castelán até que o fillo dese matrimonio alcanzara os sete anos de idade.<ref>{{cita libro|apelidos=Livermore|nome=H. V.|título=A History of Portugal|url=http://books.google.es/books?id=fHI3AAAAIAAJ&lpg=PA136&dq=&hl=es&pg=PA136#v=onepage&q=&f=false|editorial=Cambridge University Press|ano=1947|páxina=136}}</ref> {{Harvnp|O’Callahan|1983|p=369 }}

En 1260 AlfonsoAfonso X engadiu aos seus títulos o de rei de Algarve. Pero en 1263, ratificado en 1264,{{Harvnp|Martin e Fernández- Ordóñez|2003|p=57 }} cedeu o usufruto do Algarve ao seu neto [[Dionisio I de Portugal|Dionisio]], herdeiro do rei portugués, a cambio de un vasalaxe militar.{{Harvnp|O’Callahan|1983|p=368}} {{Harvnp|Martin e Fernández-Ordóñez|2003|p=57 }} En 1267, o [[tratado de Badaxoz (1267)|tratado de Badaxoz]] de 1267 liquidou este tributo militar e fixáronse as fronteiras no [[río Guadiana]].<br> O rei castelán seguiu porén empregando o título de rei de Algarve, pero só pola referencia ao territorio da antiga taifa de Niebla.{{Harvnp|O’Callahan|1983|p=369 }} Pola súa parte, o rei [[Afonso II de Portugal|Afonso III]] empezou a empregar o título de rei de Portugal e do Algarve desde marzo de 1268.<ref>[http://books.google.es/books?id=81qzhpjjvKEC&lpg=PA220&dq=&hl=es&pg=PA215#v=onepage&q=&f=false Chancelaria de Dom Afonso II, Leontina Ventura].</ref>

Á morte do [[rei dos Romanos]] [[Guillerme de Holanda]] en xaneiro de [[1256]] produciuse un problema sucesorio pola elección do siguienteseguinte rei dos Romanos. En marzo, a cidade de [[Pisa]] enviou unha [[embaixada]] ao [[Reino de Castela|rei de Castela]] Afonso X o Sabio, que os recibiu en [[Soria]], ofrecéndolle a súa submisión e o seu apoio como cabeza da [[Hohenstaufen|casa de Suabia]] (ou [[Hohenstaufen]]) e como xefe do partido [[xibelinos|xibelino]], oposto ao papa; destadeste manieraxeito Pisa compensaba os beneficios da súa rival [[Xénova]]. O rei castelán deu a súa aprobación para ser elixido rei dos Romanos, paso prtevioprevio á coroaciónmcoroación polo papa como emperador do [[Sacro Imperio Romano Xermánico]]. Pero o [[reino de Inglaterra|rei de Inglaterra]] [[Henrique III de Inglaterra|Henrique III]] propuxo ao seu irmán [[Ricardo de Cornualles]] como candidato. Por outra parte estaba o complexo sistema de elección do emperador, que correspondía a sete [[electorado|príncipes electores]] alemáns.

[[Ficheiro:Alfons X.jpg|miniatura|245px|Afonso X o Sabio, [[rei dos Romanos|rei electo dos Romanos]]. Miniatura do ''Libro de retratos de los Reyes'', 1594.]]

Tras gastar ambos os candidatos grandes cantidades de diñeiro para subornar aos electores, o [[1 de abril]] os partidarios de Afonso, o arcebispo de [[Tréveris]], o [[Electorado de Saxonia|duque de Saxonia]], xunto cos poderes outorgados polo [[margrave]] de [[Brandeburgo]] e polo [[Reino de Bohemia|rei de Bohemia]] [[Otakar I de Bohemia|Otakar I]], elixiron rei dos Romanos a Afonso en [[Frankfurt]]. Pero Otakar I, interesado en manter o reino vacante deu o seu voto a ambos os candidatos. O rei castelán distribuiu distribuíu grandes cantidades de diñeiro aos seus partidarios para manter viva a súa causa en [[Alemaña]]; pero en [[Italia]], o papa [[Alexandre IV, papa|Alexandre IV]] (o valenciano Roderic de Borja) deuse de conta de que a presenza dos casteláns favorecía a causa dos xibelinos, pois seu inimigo [[Ezzelino da Romano]] era partidario de Afonso.<ref>{{cita libro

}}</ref> A pesar de todo, AlfonsoAfonso X enviou unha embaixada ao papa para lograr a súa lexitimación, aquietando as suspicacias do papa acerca do seu xibelinismo, nada extremista.

Porén, ante o avance irresistíbel dos xibelinos, e a pesar de que Afonso X intentaba que os güelfos se aderisen a súa causa mantendo hostilidade cara a Manfredo, o papa Urbano IV ignorou o acordo que establecera Alexandre IV, e púxose en mans de Francia, onde finalmente contou coa aprobación do rei [[Luís IX de Francia|Luís IX]] para que o seu irmán [[Carlos de Anjou]] asinara un acordo o [[15 de agosto]] de [[1264]] co papa, no que aceptaba a investidura do [[Reino de Sicilia]] e, mentres, Urbano IV seiguiuseguiu dilatando a súa arbitraxe sobre a disputa da coroa imperial. Carlos de Anjou iniciou unha empresa implicando á banca güelfa, especialmente a [[Orlando Bonsignori]], que se beneficiaría dos territorios do reino siciliano, o que ía en contra dos intereses de [[Pedro III de Aragón]], casado coa filla de Manfredo [[Constanza II de Sicilia]], e que tamén aspiraba a este Reino.

Mentres que o exército [[Casa de Anjou|anxevino]] avanzaba por Italia con apoio güelfo, faleceu o papa Urbano IV e foi elixido o tamén francés, [[Clemente IV, papa|Clemente IV]] (1265-1268), que tampouco entrou en Roma, quedando ben establecido en Viterbo. Este papa mantivo unha actitude abertamente favorábel a Carlos de Anjou e, cando este alcanzou Roma por mar, foi elixido senador e coroado como [[Reino de Sicilia|rei de Sicilia]] o [[6 de xaneiro]] de [[1266]] por cardenaiscardeais designados polo papa. Cando o exército anxgevino chegou a Roma, Carlos emprendeu a campaña contra Manfredo, que saíu do seu letargo para encontrarse cos anxgevinosanxevinos na [[Batalla de Benevento (1266)|batalla de Benevento]], o [[26 de febreiro]] de [[1266]], onde o exército siciliano foi derrotado e o propio Manfredo encontrou a morte. Desta maneira, Carlos de Anjou logrou facer efectivo o seu control sobre todo o reino. E deste xeito impulsou o güelfismo en Italia, como o establecemento de Filipe della Torre en Milán, o marqués de Este en Ferrara e, en Florencia, os xibelinos foron de novo expulsados.

Pola súa parte, a pesar de que Afonso X insistía en non favorecer o xibelinismo, co que se privou do único apoio do que puidera dispoñer, os embaixdoresembaixadores casteláns, aproveitando que o [[infante]] [[Henrique de Castela]] apoiara ao financiaciónfinanciamento da empresa de Carlos de Anjou e posto que estaba na Corte pontificia, presionaronexerceron presión asobre Clemente IV para que pronunciara a sentencia a favor do rei castelán. Porén, ao desaparecer a resistencia xibelina en Benevento, o papa non considerou necesario manter unha postura contemporizadora co rei castelán.

En todos estes anos Afonso desembolsou enormes cantidades de diñeiro para sufragar as súas xestións para ser coroado emperador polo papa, así como para apoiar militar e financeiramente aos seus partidarios en Italia e Alemaña. Desgrazadamente para o monarca castelán, a [[Igrexa católica|Igrexa romana]] foi alongando o pleitopreito, como vimos, até que AlfonsoAfonso viuse obrigado a renunciar en [[1275]], tras unha entrevista en [[Beaucaire, Gard|Beaucaire]] co papa [[Gregorio X]].

Nos comezos do seu goberno, AlfonsoAfonso X retomou un vello proxecto do seu pai, o de continuar a [[Reconquista]] alén do [[estreito de Xibraltar]]. Para iso finalizou as grandes atarazanas reais de [[Sevilla]], que foron os maiores estaleiros de [[Europa]] na época, para construír a frota necesaria para a invasión de [[África]], nomeou un ''almirante maior da mar'', e consiguiu de [[Roma]] a autorización para predicar a [[Cruzadas|Cruzada]] en Castela, o que significaba poder recadar diñeiro a cambio de beneficios espirituais. Nomeáronse incluso cargos episcopais para as futuras dioceseis [[Magreb|magrebís]], e iniciáronse contactos diplomáticos con distintos reis do [[Norte de África]].

Da extensa obra alfonsíafonsí destacan:

* As ''[[Cantigas de Santa María]]'' son un conxunto de cancións líricas, escritas en galego-portugués e acompañadas de notación musical e unhas fermosísimasnotables ilustraciónesilustracións que están entre o mellor da pintura de seu tempo.

{{Cita|El rey faze un libro non por quel él escriva con sus manos mas porque compone las razones d'él e las emienda et yegua e endereça e muestra la manera de cómo se deven fazer, e desí escrívelas qui él manda. Peró dezimos por esta razón que el rey faze el libro.|AlfonsoAfonso X elo Sabio, ''General estoria'' I, f. 216r.}}

É dicir, concibía o plan da obra, poñía os medios para realizala e daba as instrucións precisas sobre a súa estrutura e contido, e incluso descendía a detalles como precisar os debuxos e ilustracións que debían ornar o texto. Esta preocupación pola obra ben feita manifiéstasemaniféstase tamén no prólogo do tratado inaugural dos ''Libros do saber de astroloxgíaastroloxía'', que é o ''Libro das figuras das estrelas fixas que están no oitavo ceo'', versión revisada acometida en 1276 dunha primeira tradución realizada en 1256. Alí se di que o rei ordenou a tradución do texto a [[Yehudá ben Mošé]] e a [[Guillén Arremón de Aspa]] en 1256.