Sardiña: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
. |
mSen resumo de edición |
||
Liña 1:
{{Taxobox
| name = Sardiña<br />''Sardina pilchardus''
| image = Sardiña (Sardina pilchardus).jpg
| image_caption = Sardiñas
Liña 16:
| subfamilia=[[Clupeinae]]
| genus = '''Sardina'''
| genus_authority = [[Grigore Antipa|Antipa]], 1904
| species = '''S. pilchardus'''
| binomial = Sardina pilchardus
| binomial_authority = [[Johann Julius Walbaum|Walbaum]], 1972
| synonyms =
:Referencia:<ref name=W2>[http://marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=126421 ''Sardina pilchardus''] en WORMS.</ref>
Liña 36:
A '''sardiña''', ''Sardina pilchardus'' (Walbaum, 1792), é un [[osteíctios|peixe osteíctio]] mariño da [[familia (bioloxía)|familia]] dos [[clupeidos]], dentro da orde dos [[clupeiformes]], sendo o único representante do [[xénero (bioloxía)|xénero]] '''''Sardina'''''.
Cando as sardiñas son pequenas denomínanse '''xoubas''' nas [[
A sardiña captúrase con [[arte (pesca)|artes de cerco]] e de enmalle ou deriva (como o [[xeito]]), durante a noite, e destínase a consumo en fresco, [[afumado|afumada]], [[salgadura|salgada]] ou en [[conserva]]. Abunda en todas as costas españolas e foi precisamente a riqueza en sardiña das augas galegas no que se baseou a [[industria conserveira galega]], iniciada na segunda metade do [[século XVIII]] polos chamados ''fomentadores da pesca'' cataláns,<ref>Vilar Rodríguez, Margarita (2006): "Éxito y ocaso de una saga de negociantes catalanes en Galicia: la Casa de Comercio Francisco Ferrer y Albà (1750-1860)", ''Cuadernos de Estudios Gallegos'', Vol.53, nº'''119'': 5-335. [http://estudiosgallegos.revistas.csic.es/index.php/estudiosgallegos/article/view/11/8 Ver texto completo en PDF]</ref><ref>"La guerra por la sardina. Pleito gallego-catalán sobre artes de pesca en las costas de Galicia desde 1.750 a 1.890", en Vila Sánchez, Jesús: [http://jesusvilasanchez.webcindario.com/salazon.htmlhttp://jesusvilasanchez.webcindario.com/salazon.html Ares. La pesca de la sardina]</ref> e hoxe diversificada noutras especies de [[peixe]]s e [[moluscos]].
Liña 43:
As principais características definitorias da sardiña son as seguintes:<ref name=BP>Bauchot, M. K. e Pras, A. (1982), p. 100.</ref><ref name=RS>Rodríguez Solórzano ''et al.'' (1983), pp. 61-62.</ref><ref name=RV>Rodriguez Villanueva ''et al.'' (1995), pp. 28-29.</ref><ref name=M>Muus, Bent J. ''et al.'' (1998), pp. 94-95.</ref>
* [[Corpo]] alongado e de sección ovalada, algo comprimido lateralmente. Xeralmente de pequenas dimensións, de 10 a 25
* Coloración azulada ou verdosa no dorso cos flancos e o ventre prateados. Ás veces pódense ver nos flancos unha liña de pequenas manchas negras que recordan ás das [[zamborca]]s.
* [[escama de peixe|Escamas]] de tipo [[escama de peixe|cicloide]], desiguais, unhas grandes, que se desprenden con facilidade e que ocultan a outras más pequenas, que están debaixo. [[Liña lateral]] lonxitudinal, oculta por unha serie de 30 escamas. Quilla ventral, aparentemente lisa, formada por escamas carenadas.
Liña 55:
A sardiña distribúese polo Atlántico leste, desde [[Islandia]] e o sur de [[Noruega]] e [[Suecia]], polo norte, até as costas do nordeste [[África|africano]], ata [[Senegal]], polo sur, pasando polas [[illas Azores]] e as de [[Cabo Verde]], e internándose polo [[Mediterráneo]] ata o [[mar Negro]].<ref>[http://www.aquamaps.org/receive.php Ver mapa de distribución]</ref> Son menos abundantes nas costas máis setentrionais.<ref name=BP/><ref name=M/>
É un peixe peláxico, gregario, que forma grandes [[cardume]]s ou mansíos en aguas costeiras, por riba dos 50
A época da reprodución é durante a primavera e o verán, dependendo da temperatura da auga,<ref name=RS/><ref name=RV/> en alta mar ou preto da costa. Na parte meridional do [[mar do Norte]] a desova ten lugar desde xuño ata agosto, no [[canal da Mancha]] en abril, en [[Galicia]] e [[Portugal]] de febreiro a abril, e no [[Mediterráneo]] desde setembro ata maio.<ref name=M/>
Liña 71:
O primeiro [[nome científico]] da sardiña débese ao famoso [[ilustración|ilustrado]] galego [[Cornide Saavedra|Joseph Cornide]] que, en [[1788]], lle deu o de ''Arengus minor''. Porén, e a pesar de que asegura no título da súa monografía ''Ensayo de una historia de los peces (...)'' o libro estaba ''arreglado al sistema del caballero Carlos Linneo'', Cornide non segue sempre a [[Linneo]] no tocante á [[nomenclatura binomial]] que establecera algúns anos antes o afamado médico e botánico sueco, xa que ''Arengus minor'' aparece só na páxina 244, dentro do ''segundo índice'', onde dá os nomes galegos das especies descritas (por certo, para el esta se denominaría ''sardina'', en castelán), mentres que na parte descritiva (páxinas 91-92) o peixe figura con nome prelinneano de ''Arengus minor maxîllis æqualibus'' (algo así como "arenque pequeno cos maxilares iguais").<ref name=C>Cornide, J. (1788), pp. 91-92 e 244.</ref>
Seguramente por iso a [[comunidade científica]] recoñeceu como descritor da especie ao [[Alemaña|alemán]] [[Walbaum]], que o fixo catro anos máis tarde.<ref>Walbaum, J. J. (ed.) (1792): ''Petri Artedi sueci genera piscium in quibus systema totum ichthyologiae proponitur cum classibus, ordinibus, generum characteribus, specierum differentiis, observationibus plurimis: redactis speciebus 242 ad genera 52: Ichthyologiae pars 3.'' Ant. Ferdin. Röse: Grypeswaldiae,</ref> e poucos son os autores que hoxe en día recoñecen nome cornidiano, que foi declarado obsoleto polos expertos, como sinónimo (só, entre a bibliofgrafía consultada, fano o [[Francia|francés]] Bauchot,<ref name=BP/> e o ''World Register of Marine Species''
=== Cambios do nome ===
Liña 86:
Na bibliografía internacional, sobre todo na [[lingua castelá|castelá]], co nome de ''sardina'', e na [[lingua inglesa|inglesa]] co de ''sardine'' ou o de ''pilchard'', poden designar a diferentes especies de peixes da familia dos clupeidos, estreitamente emparentados coas verdadeiras sardiñas, o que pode ocasionar non poucas confusións.<ref>Ver máis abaixo en ''Uso culinario"" o que se di sobre a normativa da [[UE]].</ref>
En inglés, ''sardine'' ou ''pilchard'' son os nomes comúns usados para referirse a varios peixes pequenos, graxos, semellantes ao [[arenque]]. Porén, os termos ''sardine'' e ''pilchard'' non son precisos, e o que significan depende da rexión. A ''Sea Fish Industry Authority'' do [[Reino Unido]], por exemplo, cualifica como ''sardines'' ás ''pichards'' xuvenís (é dicir, ás xoubas). Un criterio suxire que os peixes de tamaño menor a 6
A continuación relaciónanse as principais especies que adoitan coñecerse en moitas publicacións como ''sardiñas''.<ref>Incluso algúns fabricantes de conservas de ceros países envasan peixes doutras familias, como a dos [[engráulidos]]. Ver máis abaixo.</ref>
(Nota: os nomes galegos apuntados son os propostos por Lahuerta e Vázquez.<ref>Lahiuerta e Vázquez (200), p161-164.</ref>
[[Ficheiro:Time series for global capture of all sardines.png|miniatura|300px|Capturas globais de ''sardiñas'' (en toneladas)
<small><br>''En verde'', especies do xénero ''[[Sardinops]]''.<br>''En azul'', especies doutros xéneros.</small>]]
[[Ficheiro:Time series for global capture of non-Sardinops sardines.png|miniatura|300px|Capturas globais de ''sardiñas'' (en toneladas)
* Xénero ''[[Amblygaster]]''
Liña 115:
** ''[[Sardinella rouxi]]'' – '''sardinela de cola amarela'''
** ''[[Sardinella zunasi]]'' – '''sardinela do Xapón'''
* Xénero ''[[Sardinops]]''
** ''[[Sardinops caeruleus]]'' – '''sardiña de California'''
** ''[[Sardinops melanostica]]'' – '''sardiña xaponesa'''
Liña 138:
[[Ficheiro:Sardinas a la plancha- Cádiz - 2009.jpg|Sardiñas asadas.|miniatura]]
[[Ficheiro:Sardinas en Aceite-Madrid.jpg|Sardiñas en conserva.|miniatura]]
Consómese tanto en fresco como en conserva, con numerosas formas de preparación na cociña. É un [[peixe azul]] por excelencia, con niveis de [[lípido|graxa]] en torno ó 6,3
As xoubas fritas ou as sardiñas e as xoubas en conserva (denominadas nas latas ''sardinillas''), polo feito de comérense enteiras, coa espiña, constitúen unha interesante fonte de [[calcio]] e [[Fósforo (elemento)|fósforo
No caso das conservas, baixo a denominación ''sardina'' podían enlatarse diversas especies próximas. Pero desde o ano [[2003]], un Regulamento europeo
* Xénero ''[[Sardinops]]''
Liña 172:
== En Galicia ==
=== Referencias da súa presenza ===
O primeiro rexistro da presenza da sardiña nas nosas augas foi, como quedou dito, a de Cornide en 1788, como ''Arengus minor''. No primeiro terzo do [[século XX]] citárona [[de Buen]] (1919, 1925) e Ducloux en de Buen (1919), como ''Clupea pilchardus'', e de Buen (1929, 1935) como ''Arengus pilchardus''. Nos dous últimos terzos do século pasado, e xa como ''Sardina pilchardus'', foi rexistrada por numerosos autores.<ref>Solórzano, ''et al.'' (1988), p. 18.</ref>
=== Pesca ===
En Galicia, as capturas de sardiña concéntranse nos meses do [[verán]] (cando están máis gordas e teñen máis graxa, e alcanzan cifras comprendidas, segundo os anos, entre 1,7 e case 2 millóns de quilogramos (datos de xuño a outubro) para descender bruscamente a cifras de 200 000 a 400 000 kg entre decembro e febreiro. A cifra total anual foi de 13 828 968 kg no ano 2009. O tamaño mínimo legal para a súa captura é de 11
=== Festas gastronómicas ===
{{Artigo principal|Sardiñada}}
[[Ficheiro:Festa da Sardiña, Portonovo, Sanxenxo, Galiza.jpg|miniatura|Pratos conmemorativos da Festa da Sardiña de [[Portonovo, Adina, Sanxenxo|Portonovo]] ([[Sanxenxo]]).
O verán é o tempo das [[sardiñada]]s e, probablemente, en todos os pobos costeiros pódense degustar sardiñas asadas (á grella ou á prancha). Mesmo hai portos pesqueiros nos que case toda a súa actividade céntrase na pesca desta especie.<ref name=RS/>
Liña 192 ⟶ 191:
** O 14 de agosto en [[Portonovo, Adina, Sanxenxo|Portonovo]] ([[Sanxenxo]]).
** O 18 de agosto en [[Sada]].
** en [[Cortegada, Silleda|Cortegada]] ([[Silleda]])
** En [[Caión, A Laracha|Caión]] ([[A Laracha]]).
* Festa da sardiña lañada: o 8 de agosto en [[Cariño]].
| |||