Wikipedia

Arte paleolítica: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
Isili0n (conversa | contribucións)
10.315 edicións
Isili0n (conversa | contribucións)
10.315 edicións
Liña 4:
A arte nace no [[Paleolítico Superior|Paleolítico superior]], pouco despois do ano 35 000 a. de C., cando os [[ser humano|seres humanos modernos]] poboaban practicamente todo o globo terráqueo. Con todo, as súas manifestacións fundamentais, por non dicir case as únicas, parecen reducirse a [[Europa]], ao sur do límite que marcarían os xeos durante a [[Glaciación de Würm]].
 
A arte mural das covas (chamada ''Artearte Parietalparietal'') concéntrase moi intensamente en certas rexións [[Francia|francesas]] ([[Dordoña]], [[Mediodía-Pireneos|Pireneos franceses]], [[Corrèze]], [[Charente]], [[Alto Loira|Loira]], [[Hérault]], [[Lot e Garona]]) e [[España|españolas]] ([[cornixa cantábrica]], [[Pireneos]], [[Mar Mediterráneo|costa mediterránea]] e algúns puntos da [[Meseta Central]]), aínda que ocasionalmente pode aparecer en [[Portugal]], [[Italia]], [[Europa Oriental]] e pouco máis. Non se pescudou o motivo que explique por que non se acharon restos de arte paleolítica parietal no resto do mundo.
 
A ''Arte Mobiliar'' (definida como obxectos decorados que poden ser transportados) é máis abundante, estendéndose non só por [[Francia]] e [[España]], senón tamén polos vales do [[Danubio]], do [[Río Don|Don]] e a cunca do [[Lago Baikal|Baikal]], xa en [[Asia]]. Hai restos esporádicos no resto do mundo, como se indica ao final.
Liña 25:
}}</ref>
 
* Durante parte do '''[[Paleolítico inferior]]''' (500&nbsp;000-150&nbsp;000 adCa.C.) os '''anteneandertales''' que habitaron Europa xa dominaban o [[lume]] e, nos seus utensilios, demostran certo sentido da [[estética]] que supera a mera funcionalidade. O máis evidente en pezas como os [[biface]]s é a procura da simetría. Ademais, é posible atribuírlles prácticas de [[canibalismo]] que, aínda que na maior parte dos casos parece ser simplemente gastronómico, é dicir, cuestión de supervivencia, en raras ocasións podería tratarse de canibalismo ritual. Ata hai ben pouco nada indicaba que os anteneandertais europeos tivesen sentido relixioso ou artístico. Certo que algúns achados paleolíticos do norte de [[África]] (como El Gettar, en [[Alxeria]]) e en [[Alemaña]] (por exemplo, un fragmento óseo de pata de elefante gravado con 28 cortes en [http://www.archlsa.de/dauerausstellung/bilzingsleben.htm Bilzingsleben], sitio arqueolóxico de 412&nbsp;000 anos, aproximadamente), inducían a sospeitar o contrario, pero non son concluíntes. Con todo, os achados da Sima dos Ósos, na [[Serra de Atapuerca]], parecen unha acumulación consciente de cadáveres con fins relixiosos. Se a isto engadimos a presenza dun biface coidadosamente tallado (bautizado co pintoresco nome de "[[Excalibur]]"), podemos sospeitar que xa no [[Plistoceno]] Medio os seres humanos tiñan crenzas relixiosas que se asocian ao futuro desenvolvemento da arte. Pero o máis revolucionario foi o descubrimento de estatuíñas que, malia a súa rudeza, foron interpretadas como figuras femininas: A [[Venus de Berejat Ram]] ([[Altos do Golán]]) e a [[Venus de Tan-Tan]] ([[Marrocos]]), ambas as dúas son dubidosas e habería que esperar a que as investigacións se consoliden.
 
<center><gallery>
Liña 44:
}}</ref>) que podería datarse na [[glaciación de Riss]]; datado nuns 200&nbsp;000 anos. Tamén en [[Francia]], en '''Pech de l'Aze''' apareceu unha costela de bóvido gravada, datable no interglaciar Mindel-Riss. Fóra do ámbito europeo, é moi destacable o achado de dúas placas de [[ocre]] con gravados abstractos pero intencionais, cunha pauta xeométrica concreta (reticulado), na caverna de Blombos ([[República Surafricana]]), cuxa idade podería ser duns 70&nbsp;000 anos (Idade de Pedra media). Este achado está relacionado con outros bloques de ocre que, segundo se probou, se usaban como un pigmento de adorno corporal (todos estes achados proceden tanto de lugares de habitación, como de auténticas inhumacións rituais); con todo é a primeira vez que esta especie de lapis de ocre conservan algún tipo de decoración. Ademais, na caverna de Blombos hai numerosos adornos de conchas perforadas (aínda que este dato é bastante controvertido, polo momento).
 
* Pero o verdadeiro creador das artes plásticas é o ser humano moderno, [[Homo sapiens sapiens]], que apareceu, cando menos, fai 40&nbsp;000 anos e cuxa presenza coincide co que chamamos [[Paleolítico Superiorsuperior]]. Adoita dicirse que a arte paleolítica é [[arte rupestre]] porque case todos os achados proceden das escavacións de [[cova]]s ou das propias paredes das mesmas. Aínda que non toda a arte rupestre é paleolítica (senón que perdurou moito tempo despois, ata, noutros períodos históricos), nin toda a arte paleolítica procede das covas.
 
== A arte paleolítica da área franco-española ==
A arte rupestre parietal é propia da zona franco-española: en Francia hai máis de 130 covas, entre elas destacan as da zona de [[Aquitania]] (p. ex. [[Lascaux]], [[Pech-Merle]], Lles Combarelles, Laugerie, A Madeleine...) e as dos [[Pireneos]] (p. ex. [[Niaux]], Lles trois-Frères, Lle Tuc d'Audubert, [[Mas d'Azil]], [[Bédeilhac]]...), e en [[España]] hai unhas 60 covas, case todas no [[Cantábrico]], destacando a gruta de [[Cova de Ekain|Ekain]], as covas do Monte Castillo, Tito Bustillo, ou a [[Cova de Altamira]], aínda que tamén aparecen esporadicamente na [[Meseta]] (Sega Verde en [[Salamanca]], Domingo García en [[Segovia]], [[Cova de Maltravieso|Maltravieso]] en [[Cáceres]], Los Casares en [[Provincia de Guadalaxara|Guadalaxara]]...) e, sobre todo, nas costas Mediterráneas (La Pileta en [[Nerja]] en [[Málaga]]); incluíndo o gran conxunto de [[arte rupestre]] que se atopa no sur da Península Ibérica: a [[Arte Sureña]]; con máis de 180 covas e abeiros decorados en todas as épocas [[Prehistoria|prehistóricas]]; interésannos as figuras máis antigas, que datan de [[Paleolítico Superiorsuperior]] (Solutrense). Hai raros exemplos fóra de Francia e España, como a [[Grotta dell'Adaura]] en [[Italia]] ou [[Gruta de Kapova|Kapova]] en [[Rusia]], entre outros. A arte mobiliar, en cambio, é abondosa en toda [[Europa]].
 
[[Ficheiro:Map of Palaeolithic Art.png|miniatura|600px|centro|<center>Distribución de sitios con arte paleolítica en Europa.</center>]]
Liña 65:
 
* A pintura: usábanse unha ou dúas cores que se obtiñan con [[pigmento]]s minerais ([[manganeso]] para o negro, ocre para o vermello ou o amarelo...) ou orgánicos ([[carbón]], para o negro), cun aglutinante orgánico ([[resina]] ou [[graxa]]); podíanse simular realces máis claros raspando a roca. As cores untábanse directamente cos dedos, tamén se podía cuspir a pintura sobre a [[rocha]] (como un aerosol bucal); en ocasións, usáronse lapis (pólas queimadas coas que se manchaba a parede e bólas de colorante mineral aglutinadas con resina) ou pinceis rudimentarios (vasoiriñas e estropallos de fibras vexetais ou animais). Ás veces aproveitábanse vultos e fendas da parede para dar a sensación de volume.
* O gravado: é un debuxo a base de finas incisións ou cortes, sobre o óso ou a rocha, feitas con utensilios afiados de [[sílex]] chamados [[buril|burís]]. O gravado aparece desde os primeiros tempos da arte, como un equivalente do [[debuxo]], pero desenvólvese sobre todo durante o final do [[Auriñacense]] e durante o [[GravetienseGravetense]] (deste período salientan as plaquetas gravadas n'O Parpalló, [[Provincia de Valencia|Valencia]]), para case desaparecer durante o [[Solutrense]]. O gravado volve gañar importancia no [[Magdaleniano|Madaleniano]] coa maior variedade de estilos, temas, combinacións e soportes que xamais se viran.
* O relevo: é un gravado cuxas incisións son tan profundas que a figura se converte nunha escultura que sobresae da rocha ou do óso do soporte (coma os [[bisonte]]s esculpidos no Fourneau du Diable; ou o famoso peixe de Gorge de l'Enfer, ambas en [[Dordoña]], [[Francia]]). O relevo só aparece ao final do Paleolítico Europeo, é dicir, no MagdalenianoMadaleniano, e, case sempre, asociado a santuarios exteriores: aquelas covas pouco profundas iluminadas por luz natural.
* As estatuíñas: son pequenas esculturas exentas de pedra ou de óso, talladas por todos os lados. Case sempre son figuras femininas chamadas [[Venus paleolíticas]] (''[[Venus de Brassempouy]]'', en [[Francia]]). As estatuíñas son o tipo de arte paleolítica máis estendido de [[Europa]], con importantes escolas, non só na área francesa, senón tamén en Europa Central e do Leste (como se verá máis adiante). As estatuíñas femininas e de animais son moi antigas, pero en Francia e en España, ao parecer, a estatuaria animal é propia da última fase do [[Paleolítico Superiorsuperior]]. A miúdo, as estatuíñas aparecen adornando instrumentos de uso práctico, como bastóns perforados e propulsores.
 
<center><gallery>
Liña 89:
</gallery></center>
'''A figura masculina''': ás veces aparecen homes de trazos grotescos e órganos sexuais moi detallados que, en cambio, ''teñen a cara esvaecida''. Nalgunhas ocasións, engádenselles trazos de animais (cornos, crinas, colas, peles), antepasados máxicos de natureza híbrida (o tótem da tribo), ou magos disfrazados e enmascarados para as cerimonias (o chamán ou feiticeiro).
* A figura feminina: é moito máis abundante. As Venus paleolíticas son figuras de mulleres espidas, con atributos sexuais moi marcados. De novo, a cara adoita estar esvaecida; distinguimos dous tipos, o modelo antigo é o dunha muller obesa, é dicir, [[esteatopixoa]], cuxa silueta pode inscribirse nun rombo, polo que adoitan chamarse ''Venus losánxicas'' e son propias do [[Auriñacense]] e do [[GravetienseGravetense]]. O segundo tipo é o de mulleres estilizadas que aparecen na última fase do Paleolítico europeo, o [[MagdalenianoMadaleniano]]. De calquera modo, quizabes fosen representacións da nai natureza, deusas da fecundidade ou, cousa máis difícil de comprobar, ideais de beleza daquela época.
<center><gallery>
Ficheiro:Venus de Laussel.jpg|<small><center>'''A figura feminina''':<br />[[Venus de Laussel]],<br />[[baixorrelevo]] en arenisca<br />(Burdeos, Francia)</center></small>
Liña 96:
 
=== O estilo ===
As figuras adoitan ser realistas, cunha ou dúas cores e modeladomodelaxe de volumes, pero non forman escenas, están xustapostas (colocadas unhas xunto a outras, ou unhas sobre outras) e, salvo excepcións, non hai sensación de movemento, nin paisaxe. Estamos pois ante unha arte descritiva, non narrativa. Con todo, consérvanse algúns exemplos excepcionais de escenas concretas de tipo narrativo, por exemplo en [[Cova de Lascaux|Lascaux]], en Les Trois Frères (ambas en Francia) ou na Cova de Los Casares (Guadalaxara)<ref>{{Cita libro
| autor = Jordá Cerdá, Francisco
| título = O mamut na Arte Paleolítica peninsular e a Hierogamia de Los Casares
Liña 152:
| publicación = Editions da Reunion deas musees nationaux
|ISBN=2-7118-0188-8
}}</ref> o feito de que as representacións masculinas e femininas estean, xeralmente, en relación de oposición, non quere dicir que sexan reflexo de crenzas meramentesoamente sexuais, isto é, ritos e mitos de fecundidade. Trátase máis ben dunha cosmogonía explicada a través dunha oposición. En calquera caso, non se pretende dicir que unha única relixión domina todo o [[Paleolítico superior]], senón que todas elas comparten o mesmo sistema, a mesma estrutura básica.
# '''[[Simbolismo]]''': Nas últimas décadas inténtase determinar se a organización, tanto de elementos figurativos como abstractos, a súa estrutura e o seu ritmo, responden a algún código de comunicación de coñecementos ou de rexistro de acontecementos. Por exemplo, se se trata da representación dunha [[cosmogonía]], dalgunha especie de [[calendario]] primitivo no que se reflictan feitos repetitivos fundamentais, aspectos estacionais etc. Da combinación de formas representadas simples e complexas, do modo en que se relacionan, preténdese obter unha forma de linguaxe ''mitográfica'', ''pictográfica'' ou ''ideográfica'' na que cada animal e cada símbolo teñan un significado diferente, segundo o modo en que se asocien e o contexto no que aparezan. Algúns defensores deste paradigma chegan demasiado lonxe nas súas conclusións, superando o estritamente científico.<ref>{{Cita libro
| autor = Marshack, Alexander
Liña 196:
}}</ref>
* '''O [[auriñacense|auriñaco]]-[[perigordense]]''', dominado por unha tonalidade dominante vermella que parte de signos moi sinxelos (como puntuacións, mans, e trazos lineais) ata chegar á combinación de dúas cores
* '''O [[solutrense|solútreo]]-[[magdalenianomadaleniano]]''', tamén evoluciona da monocromía á bicromía, pero cunha tonalidade dominante negra.
Outra das propostas é a de '''as tres fases de Annette Laming-Emperaire''', que destaca pola súa sinxeleza:<ref>{{Cita libro
| autor = Laming-Emperaire, Annette
Liña 204:
}}</ref>
* Unha '''fase arcaica''' ''([[auriñacense]]-[[perigordense]]'').
* Unha '''fase transicional''' (que acollía as últimas representacións da etapa precedente e as primeiras do ciclo ''[[solutrense|solútreo]]-[[magdalenianomadaleniano]]'').
* Unha '''fase final''', [[MagdalenianoMadaleniano]] na que os polícromos supoñían o último paso evolutivo.
 
Seguiremos a cronoloxía proposta por '''[[André Leroi-Gourhan]]''',<ref>{{Cita libro
Liña 228:
| rowspan=1 valign="top" |Os datos previos ao nacemento inequívoco da arte remóntanse ao [[Paleolítico inferior]] e ao [[Paleolítico medio]]. En xeral, este período pode definirse como unha procura do estético a través da simetría dos utensilios ou dun finísimo acabado que supera as necesidades prácticas de certos utensilios, é dicir, desenvolveuse xa un sentido estético. Algo parecido ocorre coas «coleccións de artefactos curiosos» e adornos corporais atribuídos aos [[neandertal|neandertais]]. No entanto, algúns achados excepcionais, como os que se citan á marxe, inducen a pensar que a intelixencia do ser humano acadara certo nivel de abstracción que conducirá á verdadeira arte.
 
Ao comezar o [[Paleolítico superior]], non hai constancia de que a arte aparecese desde o primeiro momento; así, temos que o [[ChâtelperronienseChâtelperronense]] non ten unha arte desenvolvida plenamente.
 
|- style="height:18px"
Liña 236:
| rowspan=2 valign="top" width="154px" |''Lugares :''<br />*Abri Cellier<br />*Abri de Belcayre<br />*La Ferrassie<br />*A Bernous<br />*[[Cova da Pasiega|A Pasiega]]<br />*[[Cova de El Pindal|El Pindal]]
|-
| rowspan=1 valign="top" |Abarca desde o final do [[ChâtelperronienseChâtelperronense]] e, sobre todo o [[Auriñacense]]: desde hai uns 30&nbsp;000 anos. Non hai nada seguro en canto a ''arte parietal'', salvo, quizais, o bisonte da Bernous, o demais son bloques de pedra e ósos decorados de ''arte moble''.
 
O estilo caracterízase polo xeometrismo e as representacións incompletas dos animais. Hai tamén signos e ideomorfos. É dicir, que, dun modo rudimentario, xa temos todos os elementos da arte paleolítica posterior.
Liña 246:
| rowspan=2 valign="top" width="154px" |''Lugares :''<br />*Abri Labatut<br />*Pair-non-Pair<br />*Gargas<br />*Gorge de l'Enfer<br />*[[Cova de Hornos de la Peña|Hornos de la Peña]]<br />*[[Cova de Chufín|Chufín]]...
|-
| rowspan=1 valign="top" |Comeza ben entrado o [[Perigordense Superiorsuperior]]/[[Gravetensegravetense]], hai uns 27&nbsp;000 anos (talvez abrangue o principio do [[Solutrense]]). É a época na que '''aparecen grandes santuarios''' con complexos artísticos organizados, a maioría deles exteriores, é dicir, aos que chega directa ou indirectamente, a luz natural.
 
'''As figuras xa están completas''' e, no caso dos animais, aprécianse detalles da anatomía como a liña cervico-dorsal e outros elementos, pero só se representan as liñas esenciais para a identificación xenérica de cada especie. Os cabalos aparecen cunha liña cervico-dorsal esaxerada.
Liña 257:
| rowspan=2 valign="top" width="154px" |''Lugares :''<br />*[[Roc-de-Sers]]<br />*[[Gruta de Pech Merle|Pech Merle]]<br />*[[Cova de Lascaux|Lascaux]]<br />*[[Cova da Pasiega|A Pasiega]]<br />*[[Cova de Covalanas|Covalanas]]<br />*[[Cova de Candamo|Candamo]]<br />*[[Cova de El Castillo|El Castillo]]<br />*[[Cova do Mouro]]
|-
| rowspan=1 valign="top" |Abarca o [[Solutrense|Solutrense medio e superior]] e o [[MagdalenianoMadaleniano Inferior|MagdalenianoMadaleniano inicial]], é dicir, desde hai uns 20&nbsp;000 anos. É un estilo moito máis estendido e con moitos máis datos que permiten entendelo mellor. Ten un número reducido de obras, pero moi estendidas xeograficamente.
 
Subsiste a tradición, xa vista no '''período II''', de debuxar a liña cervico-dorsal dos animais, aínda que agora se fai máis dinámica e se lle engaden as bandas cruciais, as crinas e o ventre en «M». No caso dos cérvidos e bóvidos, as cornas aparecen en posición de tres cuartos, incitando '''certo sentido da perspectiva'''. Aínda que cada especie se representa con trazos diferenciais, os animais son, en xeral, '''microcéfalos''', especialmente os cabalos e os cervos; o corpo adoita ser enorme, grávido, é dicir, '''co ventre abombado'''. Xa hai unha representación convencional do movemento (o chamado ''"trote estereotipado"'')
Liña 266:
| rowspan=2 valign="top" width="154px" |''Lugares :''<br />*A Chaire-a-Calvin<br />*Laugerie Haute<br />*[[Gruta de Niaux|Niaux]]<br />*[[Gruta de Les Trois-Frères|Les Trois-Frères]]<br />*[[Gruta de Les Combarelles|Les Combarelles]]<br />*[[Gruta de Rouffignac|Rouffignac]]<br />*[[Gruta de Font-de-Gaume|Font de Gaume]]<br />*[[Cova de La Pileta|A Pileta]]<br />*[[Cova de Nerja|Nerja]]<br />*Casárelos<br />*[[Cova de Altamira|Altamira]]
|-
| rowspan=1 valign="top" |Aparece como un proceso evolutivo sen solución de continuidade, polo que é moi difícil establecer a súa separación co '''período III'''. En todo caso, asóciase ao MagdalenianoMadaleniano superior, a partir duns 15&nbsp;000 anos de antigüidade.
 
Entre os seus trazos distintivos, cabo destacar o desenvolvemento masivo da '''arte moble''' e os santuarios interiores.
 
Aínda que non se perden os convencionalismos, atenúanse, o que dá '''máis realismo''' ás representacións. Ademais, aparece oa modeladomodelaxe do relevo, os trazos modelantes que simulan pelaxe, os contornos difuminados, numerosos detalles anatómicos e a bicromía xeralízase. Todo iso dá un enorme realismo ás representacións, aínda que as figuras parecen flotar sen que haxa sensación de gravidade.
 
'''O Período IV''' adoita dividirse, á súa vez, en dúas fases, o '''Antigo''', correspondente ao [[MagdalenianoMadaleniano Inferiorinferior]]; e o '''Recente''', propio do [[Magdaleniano Superiorsuperior|Madaleniano superior]] no que por primeira vez aparecen representados renos e os convencionalismos son mínimos.
|}
 
Liña 282:
| ISBN=84-205-0607-9
}}</ref>
* ''Ciclo Auriñacogravetense''auriñacogravetense: Periodoperíodo inicial que, segundo o propio Jordá explica, é un período equivalente ao proposto por Henri Breuil, agás algunhas particularidades peninsulares.
* ''Ciclo Solutreomagdalenense''solutreomadalenense: Abarcaabarca o [[Solutrense]] e o MagdalenianoMadaleniano Antigoantigo.
* ''Ciclo Magdalenensemadalenense final'': o é período de apoxeo [[MagdalenianoMadaleniano Superiorsuperior]] ao que seguirá a decadencia epipaleolítica do [[AzilienseAzilense]].
 
[[Ficheiro:Arte paleolítica.png|centro]]
Liña 356:
[[Ficheiro:ALM 07 Eiszeitfunde2.jpg|600px|miniatura|centro|'''Bastón perforado''' con cérvidos gravados, procedente dos arredores de [[Constanza (Alemaña)]]]]
* '''Fase Vogelherd''': corresponde a unha etapa mal definida cronoloxicamente, parece antiga (quizais equivalente Auriñaco-Gravetense occidental), anterior ao [[Würm III]] e nela destacan estatuíñas de marfil, de pedra e de arxila, así como obxectos de liñas incisas e bandas de puntuacións.
* '''Fase Kesserloch''': neste caso podemos facer unha correlación segura co [[MagdalenianoMadaleniano]] occidental (fase IV, [[oscilación de Bølling]]). Neste rico período atopamos propulsores, varas con decoración xeométrica, contornos recortados e ata esculturas. Os sitios arqueolóxicos máis importantes son o epónimo de Kesserloch (Thayncen, [[Suíza]]) e o de Oberkassel ([[Hamburgo]], [[Alemaña]]).
* '''Fase Gönnersdorf''': parece unha fase estilisticamente intermedia (correlacionable co [[MagdalenianoMadaleniano]] occidental, fase V e inicio da fase VI). Son moi abundantes as representacións femininas denominadas claviformes, pero tamén son abundantes as representacións de [[mamut]]s, [[cabalo]]s e símbolos sexuais. Á parte do asentamento de Gönnersdorf, destacan Nebra, Oelknitz e Hohlenslein.
* '''Fase Petersfeld''': é un período que adoita equipararse ao [[MagdalenianoMadaleniano]] VI occidental ([[Oscilación de Allerød|Dryas II]]); os seus trazos son a abundancia de representacións de cabezas illadas, abunda a figura do [[reno]] na arte moble e reafírmase a tendencia á esquematización que vimos na fase anterior.
 
== Notas ==
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Arte_paleolítica»