Wikipedia

Celtas: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
m AMPERIO moveu a páxina "Celta (cultura)" a "Celta": fusión de contidos
Liña 1:
{{Fusión desde|Celta (cultura)}}
{{Outroshomónimos|Celta (homónimos)}}
[[Ficheiro:Celts in Europe.png|300px|miniatura|dereita|Distribución dos pobos celtas: <br />
Liña 8:
{{legend|#1a8000|Áreas onde as linguas celtas teñen presenza actualmente}}
]]
{{Linguas Indoeuropeas}}
Certos grupos étnicos da Idade do Ferro e da Idade Media en Europa foran denominados '''celtas''' (latín ''Celtae'' ou ''Galli'', grego Κέλτοι ''Keltoi'' ou Γαλάται ''Galatai'') desde a antigüidade. O nome procede probabelmente das raíces indoeuropeas ''*kel-1'' „protruir, alto“ e ''*g[h]al-'' „poder“ e vén significando „os poderosos, sublimes, fortes“.<ref name=":0">Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' S. 47 f.</ref>
Os '''celtas''' foron unha das [[cultura]]s que xurdiron do tronco común [[pobos indoeuropeos|indoeuropeo]]. No terceiro milenio A.C. estes grupos expandíronse polo [[Cáucaso]] e Sur de [[Rusia]], pero no II milenio A.C., quizais polo aumento da poboación, dislocáronse cara o Oeste, asentándose nas rexións entre o [[río Rin]] e o [[río Danubio|Danubio]], no territorio da actual [[Alemaña]]. Estas poboacións coñécense como ''protoceltas'' referíndose a elas como [[Cultura dos Campos de Furnas]].
 
== Hallstatt ==
Eran pobos da Idade do Ferro en Europa que falaban linguas célticas e tiñan semellanzas culturais<ref name=":1">Koch, John (2005). ''Celtic Culture: a historical encyclopedia''. Santa Barbara: ABC-Clio. pp. xx. ISBN 978-1-85109-440-0. Retrieved 9 June 2010.</ref>. Porén, o relacionamento entre os factores étnicos, lingüísticos e culturais no mundo celta permanece incerto e controvertido.<ref name=":2">James, Simon (1999). ''The Atlantic Celts – Ancient People Or Modern Invention''. University of Wisconsin Press.</ref> A dispersión xeográfica exacta dos antigos celtas tamén é contestada; en particular, a maneira en que os habitantes da Idade do Ferro de Britania e de Irlanda deben ser considerados como celtas tornouse unha materia de controversia.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>Collis, John (2003). ''The Celts: Origins, Myths and Inventions''. Stroud: Tempus Publishing. ISBN 0-7524-2913-2.</ref><ref>Pryor, Francis (2004). ''Britain BC''. Harper Perennial. ISBN 978-0007126934.</ref>
A primeira [[Idade de Ferro]] céltica data de arredor dos séculos VIII e V A.C. e recibe o nome da necrópole [[austria]]ca de [[Hallstatt]], asentamento asociado ás minas de sal. Nela aparecen por vez primeira a diferenciación social e unha clase dirixente. Esta clase dirixente controlaba os medios de produción, as vías de comunicación e a terra, ou sexa o resto da sociedade. Esta situación de privilexio é posíbel que se transmitise de pais a fillos ou por grupos de guerreiros que se foron impoñendo progresivamente aos demais. Coñécense polo nome dos "príncipes", mais que nada pola riqueza atopada nos seus enterramentos, con xoias de ouro, [[cerámica grega|cerámicas gregas]], bronces [[etrusco]]s, [[fíbula]]s e [[Torque (colar)|torques]]. As fíbulas eran a modo de pasadores para suxeitar as roupas de vestir. Os torques como un tipo de colar de metal, ouro ou bronce e nos extremos con tapóns esféricos. Tamén os soterraban coas súas armas, as frechas, puñais, espadas, anzois, útiles de barbear e peitear etc.
 
Os lugares onde habitaban eran residencias fortificadas, rodeadas de [[foxo]] e murallas, en cuxo interior se distribuían as casas. Non existían avenidas nin edificios senlleiros, só espazos abertos que servían de lugar de reunión. Nestas residencias vivían os "príncipes" e a súa familia, os guerreiros e serventes. O pobo habitaba nas aldeas, pero cando aparecía un problema, acollíanse xunto o gando tras as murallas. Como controlaban o comercio, estas residencias construíanse en lugares estratéxicos para protexer as rotas comerciais.
A historia da Europa precéltica é moi incerta. De acordo cunha teoría, a raíz común das linguas célticas, unha lingua coñecida coma protocelta, aparece nun período tardío da Idade de Ferro na Europa central, que floreceu ao redor de 1200 a. C. Amais, de acordo a unha teoría proposta no século XIX, as primeiras persoas en adoptar as características coñecidas coma celtas era xente da Idade de Ferro pertencente á cultura Hallstatt (c. 800-450 a. C.), chamada así por unha tumba atopada en Hallstatt, Austria. Esta área é a veces chamada a "Casa celta". Durante o período La Tène (c. 450 a. C. até a conquista romana) esta cultura celta expandiuse por unha difusión de migración ás Illas Británicas (celtas insulares), Francia e os Países Baixos (galos), Bohemia, Polonia e a maioría de Europa central, a Península Ibérica (celtiberos, celtici, lusitanos e gallaeci) e o norte de I
 
== La Tène ==
As primeiras lembranzas da lingua celta foron inscricións lepónticas que pertencen ao comezo do século VI a. C. As linguas celtas continentais atestíguanse case exclusivamente a través de inscricións e topónimos. As linguas celtas insulares atestíguanse empezando o século IV d. C. a través das inscricións Ogham, aínda que claramente empezáronse a falar moito antes. A tradición literaria celta comeza cos textos do irlandés antigo que datan do século VIII.
[[Ficheiro:Hallstatt LaTene.png|miniatura|esquerda|300px|Mapa mostrando a distribución da cultura [[Cultura de Hallstatt|Hallstatt]] e [[Cultura de La Tène|La Tène]].
{{legend|#f6bc0a|O centro do territorio Hallstatt (sobre o 800 AdC) móstrase en amarelo escuro, }}
{{legend|#d5c089|a eventual área de influencia da cultura Hallstatt (sobre o 500 AdC) en amarelo claro.}}
{{legend|#80da34|O centro do territorio da cultura La Tène (450 AdC) móstrase en verde escuro, }}
{{legend|#9bce9b|a eventual área de influencia da cultura La Tène (sobre o 50 AdC) móstrase en verde claro. }} ]]
Este tipo de organización desaparece no século V A.C. co desenvolvemento do estilo de [[La Tène]], que abarca entre este século e a dominación [[roma]]na. Desaparecen os "príncipes". Só unha caste de guerreiros son os dominantes e aparece o xefe, elixido entre eles e coidador da tribo e clans.
 
A cultura de La Tène coincide no tempo coas invasións celtas. Así, no ano [[-390|390]] A.C. Roma é saqueada. No [[-280|280]] a.C. invaden [[Reino de Macedonia|Macedonia]], aséntanse na [[Tracia]] e polo Norte chegan a [[Inglaterra]] e [[Irlanda]]. Aparecen os grandes asentamentos, coñecidos como ''[[oppidum|oppida]]''.
A súa chegada á península Ibérica estaría cerca de [[-1200|1200 a. C]].
 
== Definición ==
A expresión celta remonta a escritos de [[Heródoto]]<ref>Herodot, ''Historien'' 2, 33, 3; 4, 49, 3.</ref> e outros autores gregos dos séculos VI e V a. C., en que son chamadas ''Keltoi'' tribos desde as fontes do Danubio até a rexión de Massilia (Marsella). Os escritores gregos e romanos coñecían soamente unha parte das tribos hoxe consideradas celtas. Transferiron o termo ''Celtas'' a outras tribos e pobos percibidos por eles como relacionados.
 
Dependendo do campo de estudo ou do punto de vista, celta designa, por tanto, unha comunidade lingüística en Europa Central e Occidental (definición lingüística), ou un conxunto de asentamentos con cultura material semellante (definición arqueolóxica), ou tribos cos mesmos costumes e crenzas (definición etnolóxica). Alén diso, para algúns son celtas simplemente os pobos considerados como tale polos gregos e romanos.
 
A cuestión é dificultada polo feito de non existiren praticamente evidencias escritas das culturas celtas do período previo á romanización das súas áreas de asentamento. Polo tanto, os coñecementos sobre as primeiras culturas celtas son obtidos principalmente a partir do estudo dos descubrimentos arqueolóxicos e de relatorios de cronistas gregos e romanos.
 
Para os lingüistas, os celtas son sobre todo os falantes de linguas celtas prehistóricas. Birkhan postula: ''Celta é quen fala celta.''<ref>Helmut Birkhan: ''Nachantike Keltenrezeption.'' S. 16 f.</ref> Do mesmo modo Rockel: ''Polo tanto, os celtas son os falantes dunha lingua celta.''<ref>Martin Rockel: ''Grundzüge einer Geschichte der irischen Sprache.'' Wien, 1989, S. 15.</ref> As [[Linguas célticas|linguas celtas]] forman un grupo lingüístico indoeuropeo propio.
 
A arqueoloxía ve trazos culturais comúns nas tribos celtas durante a [[Idade do Ferro]] (séculos VIII–I a. C.) desde o norte de [[España]] até [[Bohemia]] en Europa Central. Hoxe xa non hai dúbidas de que existiu un desenvolvemento continuo, a partir de culturas predecesoras da [[Idade do Bronce]] asentadas en Europa Central, en particular da [[cultura dos Campos de Urnas]] da Idade do Bronce tardía. Os celtas están relacionados sobre todo coas culturas de [[Cultura de Hallstatt|Hallstatt]] e de La Tène. Os nomes desas culturas proceden de dous sitios arqueolóxicos, da necrópole de Hallstatt, unha aldea lacustre localizada preto do lago do mesmo nome, no Salzkammergut [[Austria|austríaco]], a sueste de [[Salzburgo]], onde en 1846 Johann Georg Ramsauer descubriu un gran cemiterio prehistórico, e de La Tène, unha aldea na marxe setentrional do [[Lago de Neuchâtel]] na [[Suíza]], onde un tesouro de artefactos foi descoberto por Hans Kopp en 1857. Os dados obtidos a partir de ambos [[sitio arqueolóxico|sitios arqueolóxicos]] permitiron unha primeira cronoloxía. Algúns autores utilizan o termo ''celtas'' unicamente para o período céltico clásico, que comeza cerca de 650 a. C.
 
Atestado como seguro é que os celtas nunca conformaron un pobo compacto, muito menos unha nación, que en todo caso se pode falar de numerosos e distintos grupos étnicos con cultura semellante. Tratábase de tribos afíns que tiñan en común aspectos culturais que as diferenciaban dos pobos veciños, o que é descrito por exemplo por romanos como [[Publio Cornelio Tácito|Tácito]] na ''[[Xermania (libro)|Germania]]'' ou [[Xulio César]] na ''Guerra Gálica''.
 
== Orixe ==
As [[Linguas célticas|linguas celtas]] forman parte da familia [[Linguas indoeuropeas|indoeuropea]]. No [[-400|400 a. C.]] a lingua celta xa estaba dividida en varios grupos, e extendeuse sobre gran parte de [[Europa Occidental|Europa occidental]], a [[Península Ibérica]], [[Irlanda]] e [[Gran Bretaña]].
 
Algúns estudosos pensan que a [[cultura dos Campos de Urnas]] na Europa occidental representa unha orixe para os celtas coma unha póla cultural distinta da familia indoeuropea. Esta cultura foi preeminente en Europa central durante a [[Idade do Bronce]] tardía, de [[circa|c.]] [[-1200|1200 a. C.]] até o [[-700|700 a. C]], seguindo a [[cultura Unetice]] e a [[cultura dos túmulos]]. O período dos Campos de Urnas sofreu un incremento demográfico dramático na rexión, probabelmente debido ás innovacións tecnolóxicas e agrícolas. O historiador grego [[Éforo de Cime]] en [[Anatolia|Asia Menor]] escribía no [[século -IV|século IV a. C.]] que cría que os celtas viñan das illas da desembocadura do [[Río Rin|Rin]] e foran "expulsados dos seus fogares polas frecuentes guerras e o levantamento violento do mar".
 
A propagación do [[Idade do Ferro|traballo do ferro]] dirixiuse ao desenvolvemento da [[cultura de Hallstatt]] directamente da cultura dos Campos de Urnas (c. 700-500 a. C.). A lingua protocéltica, o derradeiro amtepasado común de todas as linguas celtas, é considerada por esta clase de estudosos que falouse na época serodia da cultura dos Campos de Urnas, a comezos do [[-1000|primeiro milenio a. C.]] A difusión das linguas celtas na Península Ibérica, Irlanda e Gran Bretaña teríase producido durante a primeira metade do primeiro milenio a. C., os enterramentos en carros máis antigos en Gran Bretaña datan c. 500 a. C. Ao longo dos séculos a lingua desenvolveuse por separado e deu a [[lingua celtibérica]], [[Linguas goidélicas|goidélica]] e [[Linguas britónicas|britónica]].
 
== Extensión ==
 
=== Determinación arqueolóxica ===
Do punto de vista arqueolóxico, a máxima dispersión da cultura material dos celtas abarcou desde, no oeste, o sueste da Inglaterra, Francia e o norte de España, até, no leste, o oeste da Hungría, Eslovenia, e o norte de Croacia; desde o norte de Italia no sul até o extremo norte das montañas do centro da Alemaña. Por outro lado, existen achados do período de La Tène por todos os Balcáns até Anatolia (asentamento dos Gálatas, na Turquía actual), que se explican polas migracións celtas acontecidas no IV século a. C.
 
A inclusión do sueste da Inglaterra no territorio de dispersión da cultura designada como celta do punto de vista arqueolóxico é contestada. Os achados arqueolóxicos locais da Idade do Ferro media e tardía (ca. 600–30 a. C.) presentan propiedades rexionais e locais que difiren de modo significativo dos achados continentais contemporáneos. En Galiza tamén se acharon algunhas fíbulas do período de La Tène, mais non se pode falar de un horizonte cultural celta fechado no sentido da cultura de La Tène.
 
Ese territorio centroeuropeo de carácter celta, limitaba, no sul, inicialmente aínda coa zona de influencia da cultura etrusca, e no leste e no sueste, coas áreas de influencia grega, tracia e escita. Partes extensas deses territorios foron incorporados mais adiante ao Imperio Romano e á súa cultura. A norte do territorio de influencia celta estaban asentadas tribos xermánicas. Con todas as culturas citadas mantiñan os celtas intensas relacións culturais e económicas.
 
=== Probas lingüísticas ===
Existe evidencia da extensión de linguas celtas desde partes da [[Península Ibérica]] a [[Irlanda]] no oeste, no suroeste até os [[Balcáns]] setentrionais, con un agromo serodio en [[Anatolia]]. Polo norte, as montañas do centro da [[Alemaña]] constituían o límite aproximado cos xermanos. Ao sur dos [[Alpes]], o mundo celta chega á planicie do [[río Po|Po]]. As probas para esa interpretación lingüística son:
* A máxima extensión histórica das tribos celtas fundamentada en fontes antigas, por exemplo a migración de tribos celtas (e tracias) a Anatolia, confirmada por autores gregos e romanos, cf. a carta de [[Paulo de Tarso|Paulo]] aos [[Carta aos Gálatas|Gálatas]].
* Documentos da antigüidade tardía segúndo os cales en Anatolia falabase un dialecto similar ao da rexión de Tréveris.
* Exemplos de palabras celtas en linguas modernas de Europa Central e Oriental, empréstitos no vasco como ''iskos'' (peixe).
* Reflexos nos nomes de algunhas tribos ou de rexións como Galia, Galiza, Gálatas.
* Elementos lingüísticos celtas característicos en topónimos terminados en'' -briga'' e'' -durum'', coas variacións propias de cada rexión lingüística.
* Inscricións en pedras, en fragmentos de cerámica, en moedas, en táboas de [[chumbo]] en [[lingua celtibérica]], lepóntica e gálica a partir do século VI a. C., ora en escrita propia (por exemplo o alfabeto lepóntico de Lugano) ora en escritas alleas como a ibérica, a etrusca ou mais adiante a latina.
 
== Lingua ==
As linguas celtas pertencen ao grupo occidental das linguas indoeuropeas. Dentro destas, segundo algúns investigadores, o ramo itálico é o mais próximo ao celta.<ref>Wolfram Euler: ''Die Frage der italisch-keltischen Sprachverwandtschaft im Lichte neuerer Forschungen.'' In: George E. Dunkel et al. (Hrsg.): ''Früh-, Mittel-, Spätindogermanisch. Akten der IX. Fachtagung der indogermanischen Gesellschaft vom 5. bis 9. Oktober 1992 in Zürich''. Reichert Verlag, Wiesbaden 1994. S. 37-51</ref> A lingua celta mae non foi transmitida. Os documentos lingüísticos mais antigos considerados celtas son os da lingua lepóntica do século VI a. C. Alén de inscricións curtas na súa maioría, en materiais duradouros (pedra, chumbo), o calendario lunisolar de Coligny, en lingua gala, permite unha ollada directa nos aspectos non materiais da cultura relixiosa celta e da vida cotidiana. As táboas de Botorrita, dos séculos II e I a. C., son documentos mais extensos en lingua celtíbera tamén dignos de mención.
 
As linguas celtas continentais están extintas. O celtíbero falado na Península Ibérica, así como o galo e o lepóntico, desapareceron durante a romanización. A lingua gálata de Asia Menor, mal documentada, pervivía aínda na Antigüidade Clásica.
 
As linguas celtas insulares aínda son faladas hoxe en Gales (galés), en Irlanda (irlandés, desde 1922 primeira lingua oficial xunto ao inglés), en Escocia (escocés-gaélico nas Terras Altas e particularmente nas illas Hébridas) e na Bretaña (bretón, levado ao continente por emigrantes das illas Británicas no século V). O gaélico da illa de Man (manés) extinguiu-se na década de 1970, o córnico xa no século XVIII. Na actualidade existen tentativas para revitalizar ámbalas linguas e torná-las de uso corrente.
 
== Fontes históricas ==
Os primeiros coñecementos escritos sobre os celtas son de autores gregos e latinos: [[Heródoto]], [[Xulio César]], Diodoro Sículo, [[Estrabón]], [[Pomponio Mela]], Lucano.
 
== Fontes arqueolóxicas ==
Da primeira época da [[Idade do Ferro|idade do ferro]], son sitios arqueolóxicos do [[Hallstatt]] ([[Austria]]), que nos permiten coñecer os celtas. Logo, na segunda época da idade do ferro, son os sitios de [[La Tène]] (Suíza).
 
== Disolución da civilización ==
Nos séculos II e I antes da nosa era, os Celtas foron sometidos sobre o continente á presión conxugada dos [[pobos xermánicos]] ao leste, dos [[Roma antiga|Romanos]] ao sur e ao pulo do imperio dos dácios.
 
Os ''oppida'' eran asentamentos fortificados, comunmente sobre un outeiro, rodeados de grandes foxos e murallas, con pesadas portas: atopábanse preto das grandes vías de comunicación, ou xacementos de materias primas como minas de ferro, ouro, sal etc,... Tiñan dimensións variábeis, pero algúns eran enormes, como o de [[Manching]], de 380 hectáreas. Cumprían diversas funcións: campamento militar, centro relixioso, control de puntos económicos, estratéxicos e territorial. De cando en vez celebrábase o mercado. A aparición dos ''oppida'' conleva grandes cambios económicos e sociais. Os guerreiros van perdendo poder a mans dunha oligarquía non guerreira. Esta organización mantense deica o final do celtismo e a romanización dos pobos celtas.
Os enclaves celtas da [[Francia]] e da Península Ibérica foron conquistados polos [[Imperio Romano|romanos]] e, en maior ou menor medida, romanizados.
 
== Cultura celta ==
[[Ficheiro:Celtic ceramic.JPG|miniatura|Cerámica celta]]
Os celtas eran xente de pel clara e longos cabelos, que acostumaban levar soltos ou anoados en xeito de trenzas. Segundo os ''Comentarios da Guerra das Galias'' de [[Xulio César]], eran valentes no combate, traballadores, supersticiosos e moi relixiosos. Tiñan un grande senso da hospitalidade e xamais preguntaban aos seus invitados polo seu nome e de onde procedían até rematar o xantar.
Liña 97 ⟶ 51:
 
Pouco a pouco a cultura druída xunto coa civilización celta foise romanizando coa conquista da Galia. En Galiza, tamén Xulio César conquistou os derradeiros redutos celtas, así como a invasión da [[Britannia]], deixando os derradeiros redutos celtas na Irlanda, illa que mantivo por máis tempo a lembranza deste pobo.
 
=== Hallstatt ===
A primeira [[Idade de Ferro]] céltica data de arredor dos séculos VIII e V A.C. e recibe o nome da necrópole [[austria]]ca de [[Hallstatt]], asentamento asociado ás minas de sal. Nela aparecen por vez primeira a diferenciación social e unha clase dirixente. Esta clase dirixente controlaba os medios de produción, as vías de comunicación e a terra, ou sexa o resto da sociedade. Esta situación de privilexio é posíbel que se transmitise de pais a fillos ou por grupos de guerreiros que se foron impoñendo progresivamente aos demais. Coñécense polo nome dos "príncipes", mais que nada pola riqueza atopada nos seus enterramentos, con xoias de ouro, [[cerámica grega|cerámicas gregas]], bronces [[etrusco]]s, [[fíbula]]s e [[Torque (colar)|torques]]. As fíbulas eran a modo de pasadores para suxeitar as roupas de vestir. Os torques como un tipo de colar de metal, ouro ou bronce e nos extremos con tapóns esféricos. Tamén os soterraban coas súas armas, as frechas, puñais, espadas, anzois, útiles de barbear e peitear etc.
 
Os lugares onde habitaban eran residencias fortificadas, rodeadas de [[foxo]] e murallas, en cuxo interior se distribuían as casas. Non existían avenidas nin edificios senlleiros, só espazos abertos que servían de lugar de reunión. Nestas residencias vivían os "príncipes" e a súa familia, os guerreiros e serventes. O pobo habitaba nas aldeas, pero cando aparecía un problema, acollíanse xunto o gando tras as murallas. Como controlaban o comercio, estas residencias construíanse en lugares estratéxicos para protexer as rotas comerciais.
 
=== La Tène ===
[[Ficheiro:Hallstatt LaTene.png|miniatura|dereita|300px|Mapa mostrando a distribución da cultura [[Cultura de Hallstatt|Hallstatt]] e [[Cultura de La Tène|La Tène]].
{{legend|#f6bc0a|O centro do territorio Hallstatt (sobre o 800 AdC) móstrase en amarelo escuro, }}
{{legend|#d5c089|a eventual área de influencia da cultura Hallstatt (sobre o 500 AdC) en amarelo claro.}}
{{legend|#80da34|O centro do territorio da cultura La Tène (450 AdC) móstrase en verde escuro, }}
{{legend|#9bce9b|a eventual área de influencia da cultura La Tène (sobre o 50 AdC) móstrase en verde claro. }} ]]
Este tipo de organización desaparece no século V A.C. co desenvolvemento do estilo de [[La Tène]], que abarca entre este século e a dominación [[roma]]na. Desaparecen os "príncipes". Só unha caste de guerreiros son os dominantes e aparece o xefe, elixido entre eles e coidador da tribo e clans.
 
A cultura de La Tène coincide no tempo coas invasións celtas. Así, no ano [[-390|390]] A.C. Roma é saqueada. No [[-280|280]] a.C. invaden [[Reino de Macedonia|Macedonia]], aséntanse na [[Tracia]] e polo Norte chegan a [[Inglaterra]] e [[Irlanda]]. Aparecen os grandes asentamentos, coñecidos como ''[[oppidum|oppida]]''.
 
Os ''oppida'' eran asentamentos fortificados, comunmente sobre un outeiro, rodeados de grandes foxos e murallas, con pesadas portas: atopábanse preto das grandes vías de comunicación, ou sitios de materias primas como minas de ferro, ouro, sal etc,... Tiñan dimensións variábeis, pero algúns eran enormes, como o de [[Manching]], de 380 hectáreas. Cumprían diversas funcións: campamento militar, centro relixioso, control de puntos económicos, estratéxicos e territorial. De cando en vez celebrábase o mercado. A aparición dos ''oppida'' conleva grandes cambios económicos e sociais. Os guerreiros van perdendo poder a mans dunha oligarquía non guerreira. Esta organización mantense deica o final do celtismo e a romanización dos pobos celtas.
 
==Notas==
{{Listaref}}
 
== Véxase tamén ==
{{Commons|Celts}}
=== Bibliografía ===
* T.G.E. Powell.«Los Celtas», Oberón 2005. Tradución do clásico «The Celts» , Thames&Hudson, 1958.
* Sykes, Bryan (2006). «Blood of the Isles» . Bantham Press. ISBN 978-0-593-05652-3.
* Wells, Spencer (2007). «Nuestros antepasados. Proyecto Genographic». RBA libros. ISBN 978-84-8298-386-8. [https://genographic.nationalgeographic.com/genographic/globe.html#/ms036/]
* Sainero, R. ''La huella celta en España e Irlanda''.Akal,1987. ISBN 84-7600-167-3.
* Sainero, R. ''Orígenes históricos, mitológicos, y literarios de la Península Ibérica''. [http://www.brathair.com/revista/numeros/07.02.2007/10.pdf Revista Brathair, nº7(2)2007].
* Green, Miranda J.(editora), Green,Miranda J. e outros.''The Celtic World'', Routtledge, 1995.ISBN 0-415-05764-7.
* Green, Miranda J.''Guía completa del mundo celta'', Oberón, 2004.ISBN 84-96052-54-0.
 
=== Outros artigos ===
* [[BreogánCeltismo]].
* [[Cultura castrexa]].
* [[Linguas celtas]].
* [[Nacións celtas]].
 
=== Ligazóns externas ===
* Documental: [http://www.youtube.com/watch?v=ujYEVaK0Y90 El Legado Celta de Galicia], en castelán.
* [http://www.arkeotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm Pobos prerromanos na Península Ibérica no 200 a.C.]
* [http://www.uwm.edu/Dept/celtic/ekeltoi/volumes/vol6/index.html ''E-Keltoi''. Volume 6: The Celts in the Iberian Peninsula]
* [http://citania.csarmento.uminho.pt/default.asp?language=1 Citânia de Briteiros: visita virtual] {{pt}}
* [http://www.terrediconfine.eu/i-celti-tra-storia-e-leggenda.html I Celti tra storia e leggenda''] {{it}}
* [http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0603/feature3/map.html The Celtic Fringe] {{en}}
 
{{Celtas}}
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Celtas»