Nápoles: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición |
m Arranxos varios using AWB |
||
Liña 24:
|nome división 1 = [[Ficheiro:Regione-Campania-Stemma.svg|20px|border|Bandeira de Campania]] [[Campania]]
|división 2 = [[Provincias de Italia|Provincia]]
|nome división 2 = [[Ficheiro:Provincia di Napoli-Stemma.svg|20px|border|Provincia de Nápoles]]
|división 3 =
|nome división 3 =
Liña 36:
|sitio web = [http://www.provincia.napoli.it www.provincia.napoli.it]
}}
'''Nápoles'''<ref>{{DRAG|napolitano}}</ref> (''Napoli'' en [[Lingua italiana|italiano]] e ''Napule'' en [[Lingua napolitana|napolitano]]) é a cidade máis poboada do [[sur de Italia]], capital da rexión de [[Campania]] e da [[provincia de Nápoles]], situada a medio camiño entre o monte [[Vesubio]] e outra área volcánica, os [[Campos Flégreos]]. A cidade de Nápoles administrativa ten pouco menos dun millón de habitantes, que, unidos aos da súa [[Área metropolitana de Nápoles|área metropolitana]], chegan a 3,7 millóns. Os seus habitantes reciben o [[xentilicio]] de ''napolitanos''. É o principal [[Porto (comunicacións)|porto]] marítimo do sur [[Italia]] e esténdese por unha área de 243
== Historia ==
Liña 42:
=== Colonias gregas en territorio romano ===
Aínda que é obxecto de controversia, puido existir un primeiro estabelecemento comercial de gregos de [[Rodas]] na pequena illa de Megaride (a poucos metros da costa, agora unida a terra, asento do Castelo do Ovo) xa no século IX a.C. O certo é que gregos de [[Eubea]], no século VIII a.C., fundaron a colonia de [[Cumas]] (20
[[Ficheiro:Panoramald.JPG|miniatura|250px|A illa Megaride e o outeiro Pizzofalcone, lugar do nacemento de Nápoles (ao fondo da baía, o [[Vesuvio]]).]]
O intento dos [[etruscos]] de dominar o sur da península Italiana e o seu ataque a Cumas no 524 a.C. marcaron o final dun período de prosperidade comercial de Parténope, que mesmo foi destruída. Coa vitoria final dos gregos de [[Siracusa]], da [[Magna Grecia]], sobre os etruscos e a recuperación do dominio do golfo, fundouse unha nova cidade no 474 a.C., tamén por atenienses, sobre da chaira a carón de Parténope (esta redenominada '''Palépolis''', "cidade vella"),
O florecemento comercial baixo a hexemonía marítima ateniense, cun incremento de poboación ata os 30.000 habitantes, viuse ameazado polos pobos [[samnitas]] da rexión. Unha alianza coa potencia emerxente, os [[Roma Antiga|romanos]], rematou coa incorporación das cidades xemelgas ao seu dominio no 327 a.C., inda que mantendo a súa idiosincrasia.
A bonanza da base naval continuou ata o século I a.C., pero xusto despois de lle ser concedida a cidadanía romana caeu en desgracia sucesivamente con [[Sila]] e [[Xulio César]]. A cidade entrou nun período de decadencia comercial agravada pola erupción do [[Vesuvio]] no 79 d.C. cuxos sismos a danaron, pero mantivo o prestixio da cultura grega que a convertía en atractiva para as elites do [[Imperio Romano|Imperio]] e alí tivo a súa residencia [[Virxilio]] <ref>
O trazado urbano mantívose nas súas liñas principais, que serían a base da vila medieval, coa caracterización propia dunha cidade romana, con [[Senado romano|foro]] no canto da ágora, o templo dos Dióscuros,
Co final do Imperio e o ascenso do [[cristianismo]] apareceron os primeiros templos paleocristiáns coma o baptisterio de San Giovanni e a basílica de Santa Restituta, fundada polo emperador [[Constantino I o Grande|Constantino]], que foron o xermolo ambos da primeira catedral de Neápolis.
=== Época medieval ===
Despois do breve período baixo o poder dos [[ostrogodos]], que confinaron no 476 ao último emperador [[Rómulo Augústulo]] no que fora a suntuosa vila de Lucullus, xa fortificada, na illa de Megaride, Nápoles pasou a órbita do [[Imperio Bizantino]] recuperando así a súa identidade grega, cuxa lingua volveu ser equiparada oficialmente co latín. Dende o [[século VII]] foi capital do [[Ducado de Nápoles]] que, co debilitamento do poder bizantino, rematou sendo independente no [[século IX]]. O pazo ducal sobre do antigo pretorio bizantino achábase no que sería o soar da futura [[Universidade de Nápoles Federico II|universidade federicana]]. A cidade encheuse das moitas igrexas e mosteiros fundados neste tempo <ref>
En 1139 foi conquistada polos [[normandos]], que contaban co apoio papal, pasando a formar parte do seu [[Reino de Sicilia]] con capital en [[Palermo]]. Estes, ademais de iniciaren a fortificación definitiva do [[Castelo do Ovo]] na illa de Megaride, construíron o Castelo Capuano sobre dun anterior ''castrum'' bizantino no extremo leste da muralla e ampliaron esta inda máis ao suroeste,
En 1194, non habendo herdeiro normando, apoderouse do trono do reino o emperador do [[Sacro Imperio Romano Xermánico|Sacro Imperio]] Henrique VI Hohenstaufen. O seu sucesor [[Federico II]] converteu o Castelo Capuano en residencia real e fundou en 1224 os ''Studi Generali'', a Universidade de Nápoles, que é a universidade laica e estatal máis antiga do mundo.
=== A capital do Reino de Nápoles ===
Liña 67:
Os anxevinos emprenderon deseguida unha labor de ampliación e embelecemento da nova sede real. Como residencia da corte erixiron fóra das murallas e xunto ao porto (que tamén ampliaron cun gran peirao, o ''Molo Grande'') unha nova fortaleza, o ''Maschio Angioino'' ou [[Castel Nuovo]] no 1282, onde serán invitados [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]], [[Petrarca]] e [[Giotto]]. Entre o castelo e a muralla, coa nova Porta Petruccia, aparece o ''Largo delle Corregge'', a actual Vía Medina, con pazos nobiliarios e edificios administrativos ademais de hospitais e o arsenal.
Outro castelo, o de Sant’ Elmo, sobre o outeiro do Vomero que domina a cidade, foi erixido no século seguinte. Ao seu carón áchase a Cartuxa de San Martiño.
As murallas foron refeitas na súa metade sur cunha ampliación ao sueste arredor da nova Praza do Mercado, trasladado dende o antigo foro e situado onde se erixe San Lorenzo Maggiore. Tamén dentro dos muros constrúense outras grandes igrexas: San Domenico Maggiore, Santa Chiara, con frescos de Giotto, e principalmente o Duomo, a nova catedral xunto a Santa Restituta e o baptisterio paleocristián ao leste da área do foro.
[[Ficheiro:Tavola Strozzi - Napoli.jpg|700px|centro|miniatura|Nápoles no fin do medievo (''Tavola Strozzi'', 1473): Castel Nuovo e o Molo (peirao) Grande a carón da vella cidade amurallada.]]
Liña 75:
=== Desenvolvemento baixo o dominio español ===
[[Ficheiro:Napoli BW 2013-05-16 14-05-42 DxO.jpg|miniatura|esquerda|200px|Castel Nuovo de Afonso I de Aragón.]]
En 1442 o Reino de Sicilia e Nápoles pasa ao poder da [[Coroa de Aragón]]. O [[humanismo]] renacentista vai ter un foco na corte de [[Afonso V de Aragón|Afonso I]] quen refai o Castel Nuovo erixindo novas torres e cun magnífico arco triunfal de acceso.
Nos dous séculos seguintes, baixo o goberno dos vicerreis do [[Imperio Español]], Nápoles mantivo a tendencia de forte crecemento económico e poboacional que a levaron a se converter nunha das maiores cidades de [[Europa]], con 300.000 habitantes, só por detrás de [[París]] e [[Londres]]. Tamén no cultural continuou a súa ascensión, con nomes coma os de [[Caravaggio]] e [[José de Ribera|Ribera]] o "''Spagnoletto''", [[Giordano Bruno]], T.Campanella ou [[Giambattista Vico]] asociados á Nápoles deste tempo.
Liña 81:
[[Ficheiro:Braun Napoli UBHD.jpg|miniatura|300px|Nápoles no século XVI.]]
O vicerrei [[Pedro Álvarez de Toledo]] (1532-1553) foi o artífice da cidade na nova época. Abriu a área urbana cunha nova expansión ao oeste da muralla, con bastións renacentistas, incrementando nun terzo a superficie arrodeada, ata o Castelo Sant’ Elmo, tamén refeito, e o Castelo do Ovo. Coma espiña dorsal da ampliación edificouse unha rúa rectilínea, chamada Vía Toledo na honra do vicerrei, que co tempo foi flanqueada por pazos, que, tanxente á vila medieval (de feito sobre o muro aragonés), serviu de base para a densa extensión reticular coñecida coma os ''Quartieri Spagnoli'' ("barrios españois"), en principio para aloxar ás tropas.
En efecto, no 1600 por encargo do entón vicerrei [[Fernando Ruiz de Castro Andrade]], [[Conde de Lemos]], e con proxecto de Domenico Fontana comezou a obra que vai configurar un dos puntos focais da cidade moderna. Entre a Vía Toledo e o mar, enfrontando o outeiro Pizzofalcone, a fachada porticada do pazo real abriuse a occidente nun novo espazo público nomeado daquela ''Largo di Palazzo''.
=== Capital borbónica ===
No [[século XVIII]] a cidade vai seguir crecendo cara ao oeste, pola vía Chiaia que parte do ''Largo di Palazzo'' rodeando Pizzofalcone, ata o barrio burgués de Chiaia na ribeira; e tamén cara ao norte, co barrio popular ao pé do outeiro de Capodimonte.
Antes de acceder ao trono español, [[Carlos III de España|Carlos III]] de Borbón era monarca dun Reino de Nápoles novamente independente trala [[Guerra de Sucesión Española]] e un breve período de goberno austríaco. Coma despois en [[Madrid]], tamén foi un bo "alcalde" para Nápoles. Baixo o seu goberno a cidade acadou o seu cénit como capital europea.<ref name=ref_duplicada_1>[http://www.realcasadiborbone.it/ita/archiviostorico/primati.htm Real Casa de Borbón de las Dos Sicilias]</ref>
O rei freou a extensión dos bens eclesiásticos e desconxestionou a cidade abatendo parte das murallas. Construíu o xigantesco Albergue de Pobres e a Vila Real de Capodimonte na expansión da cidade cara ao norte.
[[Ficheiro:Napoli-piazzaplebiscito01.jpg|miniatura|195px|esquerda|Praza do Plebiscito cara ao outeiro Pizzofalcone; de diante S.Francisco de Paula e a columnata en [[exedra]].]]
[[Ficheiro:Sant elmo da pleb.JPG|miniatura|195px|Praza do Plebiscito cara a V. Toledo o Pazo Real á dereita, Pazo da Prefectura en fronte e Castelo Sant’ Elmo no Vomero.]]
Foi no breve período de ocupación napoleónica, de 1805 a 1815, cando o ''Largo di Palazzo'' foi reorganizado coma unha verdadeira gran praza e centro representativo da capital, o Foro Murat, actual Praza do Plebiscito: un monumental hemiciclo columnado coa posterior igrexa de San Francisco de Paula, de estilo neoclásico segundo o [[Panteón de Roma]], coma centro fronte á fachada do Pazo Real.
=== O saneamento de Nápoles: os ''sventramenti'' ===
Liña 99:
[[Ficheiro:Brogi, Carlo (1850-1925) - n. 10209 - Napoli - Interno della Galleria Umberto I - Architetto Ernesto de Mauro.jpg|miniatura|150px|esquerda|Galería Umberto I.]]
[[Ficheiro:Sancarlo05.jpg|miniatura|128px|O Teatro S.Carlo e a entrada da galería dende a Praza Trieste e Trento.]]
Así no trazado consolidado abríronse novas estradas para desconxestionar o vello tecido: a Vía Duomo, no trazado grecorromano, e o ''Corso Umberto I'', dende a ''Praza Garibaldi'' diante da estación ao leste ata a zona do Castel Nuovo.
Finalmente, na área nobre da urbe, foi reordenada a Praza Municipio, a carón do Castel Nuovo e o concello <ref>
=== Século XX ===
No [[século XX]] Nápoles vai quedar relegada ao papel de capital do sur de Italia, o ''Mezzogiorno'', converténdose con diferencia na zona máis atrasada do país, cunha emigración endémica e arraigados problemas de crime organizado que infiltran a vida civil e política.
O desenvolvemento da cidade continuou da man da importancia do seu porto, que experimentou unha constante expansión cara ao leste.
Nápoles resultou moi danada na [[Segunda Guerra Mundial]] e a recuperación posterior foi lenta e chea de ilegalidades que incrementaron a conxestión. Dende os anos sesenta o plan de [[Kenzo Tange]] para un centro de negocios ao leste da estación que revitalizase a zona e tamén toda a cidade non foi posto en funcionamento ata os anos noventa (Centro Direzionale <ref>[http://architettura.unipa.it/lopiccolo/2/5-PRG1939TentatividiVarianti.jpg ''Variantes do Plano Xeral de 1939 (base do de 1958) ''
== Notas ==
| |||