Calatayud: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Shyde (conversa | contribucións)
m Cambiouse a categoría «Concellos de Zaragoza» pola categoría «Concellos da provincia de Zaragoza».
m Arranxos varios using AWB
Liña 19:
sitio web = [http://www.calatayud.es www.calatayud.es] |
}}
'''Calatayud'''<ref>{{DRAG|bilbilitano}}</ref> é un [[concello]] e unha cidade [[España|española]], da comunidade autónoma de [[Aragón]] e da [[provincia de Zaragoza]], capital da comarca do mesmo nome, a [[Comunidad de Calatayud]]. A poboación do municipio era de 21.040 habitantes no ano [[2007]], nunha superficie de 154,20 &nbsp;km². Dista 86 &nbsp;km da cidade de [[Zaragoza]].
 
==Xeografía==
Liña 26:
==Historia==
=== Orixes ===
Os primeiros habitantes do enclave de [[Bílbilis]] son tribos de aborígenes [[celtiberos]], os ''[[Lusones]]'', que colaboran cos romanos, o que propicia o asentamento de colonos.
 
Na zona de Valdeherrera máis próxima á actual cidade atópase o que pode ser o maior poboado da [[Celtiberia]], onde despois se cre que houbo algún tipo de granxa ou asentamento romano.
 
Con [[Augusto]] o asentamento recibe o rango de Municipium Augusta [[Bilbilis]], e á chegada de Tiberio inaugúranse construcións como o templo ou o [[Foro (arquitectura)|foro]]; a cidade tamén chega a acuñar moeda, durante esta época tamén se produce o nacemento do ilustre [[Marcial]].
 
De ser unha próspera cidade pasou á máis completa decadencia, subsistindo algúns grupos de xente nela durante a época [[Visigodos|visigoda]], pero asentados nos arredores. Quedou como legado o gentilicio «bilbilitano», ademais do [[mármore]] dos edificios importantes, presente en numerosos edificios civís e relixiosos de Calatayud.
 
En 2007 atopáronse unhas [[termas romanas]] no centro urbano da cidade que poderían pertencer á cidade de [[Platea (cidade romana)|Platea]], nomeada por [[Marcial]] e que conviviu con [[Bílbilis]], pero da que aínda non se coñece a súa localización. Segundo indicaría o gran tamaño das termas achadas (ao redor de 700 m²), investígase se a Platea documentada situouse no centro urbano da cidade islámica e actual. As termas estiveron en uso desde o século I ou II dC. ata o V, co que se se confirma que foron as da cidade de Platea, esta sobreviviría a Bílbilis (que se despobló a partir do século III dC) e mantería a continuidade como núcleo habitado desde a época romana ata os nosos días.<ref>Roberto Pérez, [http://www.abc.es/20071228/cultura-arqueologia/hallan-subsuelo-calatayud-restos_200712280300.html «Achan no subsolo de Calatayud os restos dunha cidade romana descoñecida»], ''ABC'' 28 de decembro de 2007.</ref> Con todo, estas termas foron cubertas de novo, e edificouse en devandito solar.
 
Este achado reescribiu parte da historia de Calatayud, e non son os únicos restos romanos atopados dentro do actual centro urbano. A pouca distancia, anos atrás descubriuse unha terma privada xunto a unha vivenda. Críase que pertencían a unha vila agrícola próxima a Bílbilis.
Liña 40:
=== Época árabe ===
[[Ficheiro:20080817-Calatayud Castillo.jpg|250px|miniatura|esquerda|Castelo de Ayub]]
Coa chegada dos [[Arabia|árabes]] á [[Península Ibérica]] ábrese unha nova etapa para os habitantes residentes nas proximidades. Nesta época é cando se produce a construción do recinto fortificado que dará nome á cidade.
 
No [[século X]], con [[Abderramán III]], sublévase en [[Taifa de Saraqusta|Zaragoza]] a familia dos [[Tuyibí]]es; posteriormente Abderramán cercou e tomou Calatayud en [[937]]. No [[1031]], cando xa apareceron na historia os [[Taifa|Reinos de Taifas]], Calatayud é unha das principais cidades do reino [[taifa de Zaragoza]] e capital dun distrito, e chegou a ser capital da súa propia [[Taifa de Calatayud|taifa]] desde 1046 a 1055. Gobernaron os [[Tuyibí]]es e [[Hudí]]es, liñaxes oriúndas do [[Iemen]]. É un período de gran esplendor cultural.
 
No [[século XII]] a Qal‘at Ayyub musulmá sería conquistada polo rei de Aragón [[Afonso I de Aragón|Afonso I o Batallador]], un [[24 de xuño]] de [[1120]], festividade de San Xoán Bautista.
 
=== Reconquista ===
En [[1120]] Calatayud é conquistada por [[Afonso I de Aragón|Afonso I o Batallador]]. Pouco despois recibe o chamado: "[[Foro]] de Calatayud" e créase a [[Comunidad de Calatayud]]. Nesta época a cidade só é superada en poboación e importancia en todo Aragón por [[Zaragoza]].
 
Durante o [[século XIV]] a cidade sufriría un asedio por parte dos exércitos casteláns na [[Guerra dos Dous Pedros]], sendo finalmente conquistada con grandes desfeitas en 1362, tras a paz de [[Terrer]] a entón vila sería ascendida á categoría de cidade.
 
No [[século XV]] prodúcese un acontecemento importante: a coroación de [[Fernando II de Aragón|Fernando II]] como rei de Aragón na cidade en [[1461]]; tamén se asina o [[30 de maio]] de [[1481]] a [[Carta de Calatayud]] entre os [[Reis Católicos]] e [[Fernando de Guanarteme]], pola que os reinos canarios incorpóranse á Coroa de Castela.
 
=== Séculos XVI-XIX ===
Durante o século XVI prodúcese o nacemento do xentilicio «bilbilitano» proposto por [[Antonio Serón]], que acabaría impóndose aos usados entón (''calatayubí'' ou ''calatayucense'').
 
O rexurdimento cultural non se produce ata o [[século XVII]], esta vez de man dos [[Compañía de Xesús|xesuítas]] que pretenden que os estudos en Calatayud alcancen o rango de universitarios, demanda que aínda continua hoxe en día na cidade, en [[1627]] [[Gracián]] comeza a impartir humanidades na cidade.
 
Durante o [[século XIX]], na [[Guerra da Independencia Española|Guerra da Independencia]], a cidade colabora na [[Sitios de Zaragoza|defensa de Zaragoza]], a cidade é conquistada polos franceses e reconquistada o [[2 de outubro]] de [[1812]] por Villacampa, sendo a súa comarca e a cidade lugar de accións do soado [[Juan Martín Díez]] "O Teimudo". É neste século cando ten lugar o nacemento da ''lenda da Dores'' e cando a cidade converteríase durante un breve período de tempo na capital da [[Provincia de Calatayud|cuarta provincia]] de [[Aragón]]. Durante anos mantívose a reclamación, que finalmente foi enterrada debido á reiterada oposición das provincias limítrofes e a de Zaragoza. Durante as guerras carlistas sería saqueada en máis dunha ocasión polo exército carlista, tamén aparecen durante este século a estrada e o ferrocarril ([[1826]] e [[1863]] respectivamente) Madrid-Zaragoza e a luz eléctrica en [[1892]].
 
=== Séculos XX-XXI ===
Liña 156:
* '''Igrexa de Santo André''', con campanario mudéxar;
* '''Igrexa de San Xoán o Real''', con pechinas pintadas por [[Goya]].
* A 5 &nbsp;km ruínas da cidade celtibérico-romana de [[Bílbilis]]. Parte dos restos exhíbense no [[Museo de Calatayud]].
 
* A 10 &nbsp;km, Cervera de la Cañada, coa igrexa de Santa Tegra, con elementos mudéxares.
* A 5 km ruínas da cidade celtibérico-romana de [[Bílbilis]]. Parte dos restos exhíbense no [[Museo de Calatayud]].
* A 10 km, Cervera de la Cañada, coa igrexa de Santa Tegra, con elementos mudéxares.
 
Calatayud forma parte da rede turística de cidades do ferrocarril de grande velocidade, [[AVE]].