Illa Grande da Terra do Fogo: Diferenzas entre revisións

| [[Superficie]] || 47.401  km²

A '''Illa Grande de Terra do Fogo'''<ref name="RAG">{{DRAG|foguino}}</ref> está situada no extremo sur de [[América]], continente do cal está separada polo [[Estreito de Magalláns]]. O seu extremo norte sitúase aproximadamente no paralelo 52,5º sur (Punta Delgada, [[Chile]]) e o seu extremo sur é o [[cabo San Pío]], ([[Arxentina]]) ao sur do paralelo de 55º S. É con fartura a maior das illas do Gran Arquipélago Fueguino, sendo, cunha área de 47.401 &nbsp;km², a [[Lista de illas por superficie|29ª maior illa]] da [[Terra]].

Está delimitada ao sur polo [[Canle Beagle]], ao leste polo [[Océano Atlántico]] e ao oeste polo [[Océano Pacífico]]. Esta gran illa é compartida por Arxentina e Chile, a quen lles corresponde a parte oriental e occidental , respectivamente.A parte Arxentina da illa corresponde á Provincia de [[Terra do Fogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur|Terra do Fogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur]], cuxa capital é a cidade de [[Ushuaia]].O sector Chileno da illa grande corresponde maioritariamente á [[Provincia de Terra do Fogo, Chile|Provincia de Terra do Fogo]], pertencente á [[Rexión de Magallanes e da Antártica Chilena|XII Rexión de Magalláns e a Antártica Chilena]]. A capital da referida Provincia é [[Porvenir]]. O resto da sección chilena da illa corresponde a parte da [[Provincia da Antártica Chilena]], pertencente tamén á referida Rexión

Ademais dos lagos e glaciares, a illa posúe numerosos ríos cuxas nacentes están en Ándelos e son na súa maioría afluentes do [[Río Grande (Terra do Fogo)|Río Grande de Terra do Fogo]] que desauga no [[Mar Arxentino]].

[[Ficheiro:Nothofagus pumilio.jpg|200px|miniatura|esquerda|''[[Nothofagus pumilio]]'']]

Só o 30% das illas teñen bosque que é clasificado como ([[selva húmida fría|selva fría magallánica]]); o nordeste está composto por estepa e semideserto fresco. Nas chairas do nordeste predomina unha formación de [[tussok]] (coironales ou estepa de coirón) cuxa especie característica é a ''[[Festuca gracillima]]''. Existen sete especies de [[árbores]] que se poden atopar nos bosques de Terra do Fogo: Canelo (''[[Drimys winteri]]''), Leña dura ''[[Maytenus magellanica]]'', a conífera máis austral do mundo "Ciprés das Guaytecas" (''[[Pilgerodendron uviferum]]''), Notro (''[[Embothrium coccineum]]''), e tres especies de [[Nothofagus|Haxas austrais]]; Ñirre ''[[Nothofagus antarctica]]'', Lenga ''[[Nothofagus pumilio]]'' e o sempre verde Coigüe de Magallanes ''[[Nothofagus betuloides]]''. Moi deliciosas froitas crecen en espazos abertos nestes bosques, é o caso do [[amorodo]] (Fragaria chiloensis var. chiloensis forma chiloensis) e [[calafate]] (''Berberis buxifolia''), que foron e son colleitadas polos indios e campesiños respectivamenteMartínez Crovetto, Raúl. 1968. Estudos Etnobotánicos. Nomes de plantas e a súa utilidade segundo os indios Onas de Terra do Fogo. Revista da Facultade de Agronomía e Veterinaria da Universidade do Nordeste, Correntes, Arxentina. Estes bosques son únicos no mundo por haberse desenvolvido nun clima con invernos tan fríos (ao redor de 9&nbsp;°C). A cobertura arbórea esténdese moi preto da punta máis austral de [[Sudamérica]]. Os ventos son tan fortes que áreas expostas ao vento as árbores crecen torcidos pola forza dos ventos, e a xente denomínaos "árbores-bandeira" pola forma que necesitan tomar na súa loita contra o vento. A vexetación arbórea esténdese tan ao sur como a [[Illa dos Estados]], Illa Navarino e o norte de [[Hoste (illa)|Illa Hoste]]. A altitudes próximas aos 500 m pódense en atopar comunidades ananas de nothofagus. Indo máis cara ao sur, as illas [[Wollaston]] e o sur da illa Hoste Island están cubertas por [[tundra|tundra subantártica]]. Os bosques de Terra do Fogo deixaron de ter importancia local, foron considerados como a fonte desde onde árbores foron plantados noutras partes do mundo en lugares que teñen practicamente o mesmo clima pero que se atopaban orixinalmente carentes de árbores como as [[Illas Feroe]] e arquipélagos próximos, a maior parte das especies foron colleitadas dos lugares mais fríos de Terra do Fogo en sitios principalmente lindeiros coa tundra. Este esforzo resultou en cambios positivos, na medida en que os fortes ventos e fríos veráns non permiten o crecemento das árbores en Feroe desde outras rexións do mundo, estes agora son usados como ornamentais, para formar cortinas contra o vento e para loitar contra a erosión causada por tormentas e o pastoreo en Feroe. Højgaard, A., J. Jóhansen, and S. Ødum (eds) 1989. A century of tree planting in the Faroe Islands. Føroya Frodskaparfelag, Torshavn.[[Ficheiro:Nothofagus betuloides.jpg|200px|miniatura|dereita|''[[Nothofagus betuloides]]'']][[Ficheiro:Nothofagus antarctica D.jpg|200px|miniatura|dereita|''[[Nothofagus antarctica]]'']]

O clima nesta rexión é bastante inhóspito. É subpolar [[clima oceánico|oceánico]] ([[clasificación climática de Köppen]] ''Cfc'') con curtos e frescos veráns e longos, húmidos e moderados invernos: o nordeste caracterízase por fortes ventos e pouca precipitación; no sur e oeste é moi ventoso, brumoso e húmido a maior parte do ano e son poucos os días do ano sen choiva, aguaneve, saraiba ou neve. Na [[Illa dos Estados]], 230 &nbsp;km ao leste de [[Ushuaia]] recibe 1400 &nbsp;mm de choiva. As precipitacións son máis fortes no oeste, 3000 &nbsp;mm anuais. As temperaturas son moi uniformes ao longo do ano: en [[Ushuaia]] apenas exceden os 9&nbsp;°C no verán e promedian 1 &nbsp;° C no inverno. As nevadas poden ocorrer no verán. Os fríos e húmidos veráns axudan a preservar os antigos [[glaciar]]es. As illas mais austrais posúen clima subantártico típico de [[Tundra]] que fai o crecemento de árbores imposible. Existen algunhas áreas no interior que teñen clima polar. Rexións no mundo con climas similares a Terra do Fogo son: [[Illas Aleutianas]], [[Islandia]], [[Península de Alaska]] e [[Illas Feroe]]. Os invernos son moi prolongados e rigorosos nos cales son continuas as [[neve|nevadas]], durante os invernos, cando as temperaturas constantemente sitúanse baixo os -10[[centígrado|° C]] (10 graos centígrados ou Celsius baixo cero) as horas de sol son escasas (amence facía as 9:30 horas e escurece cara ás 15 horas), a primavera adoita posuír frecuentes orballos e ocasionais nevadas, os veráns son agradables aínda que con temperaturas que apenas superan os 15&nbsp;° C (excepcionalmente, a partir do quentamento global, rexistráronse algúns poucos días con temperaturas que frisaron os 30&nbsp;° C), se no inverno as horas con sol son poucas, por contrapartida, durante o verán fueguino o sol sae temperán e recentemente ponse cara ás 22:30 horas. Durante todo o ano son frecuentes e fortes os ventos (''ouveadores'' ou ''bramadores'') que sopran desde o cuadrante sudoeste traendo aire frío e moita humidade que se condensa e precipita nas cordilleiras.

Na fauna autóctona mediana e maior destácanse os [[guanaco]]s (que foron importantísimos para a economía da cultura [[shelknam]]), o [[cóndor]], o [[culpeo]] (do cal derivou o curioso [[can yagán]]), sendo o litoral riquísimo en fauna marítima: [[pingüín]]s, [[Pinnipedia|pinnipedos]], [[león mariño|leóns mariños]], [[lobo mariño|lobos mariños]], [[lontra mariña|lontras mariñas]], [[cetáceo]]s como as [[toniña]]s e [[balea]]s.

En canto á poboación pre-europea, o arquipélago fueguino está habitado polo ''[[Homo sapiens sapiens]]'' desde fai uns 10.000 anos. O primeiro poboamento foi obra de [[paleoamericano]]s, os cales serían os devanceiros dos [[yámana]]s, os [[mánekenk]]s e quizais parcialmente dos [[kawéskar]], vulgarmente chamados ''alacalufes''.

Os yámanas habitaban principalmente na rexión oriental, os kawéskar nas abruptas e anfractuosas costas occidentais. Cara ao século XIV unha etnia do conxunto [[amerindio]], do subconxunto [[pámpido]] e da liñaxe dos [[patagón]]s, os [[ona]]s, ingresaron a Terra do Fogo. Esta nova poboación instalouse principalmente na rexión esteparia (aproximadamente a metade norte do arquipélago), pasando a ser a etnia [[selknam]]; unha liñaxe do conxunto ona accedeu ao extremo sueste do territorio mixoxenizándose cos yámanas, dando orixe deste xeito á etnia [[manneken]] ou [[manekenken]], coñecida vulgarmente como "aush".

A inmensa maioría da poboación orixinaria da illa pereceu a fins do [[século XIX]] e inicios do [[século XX]], vítima principalmente dunha campaña de exterminio lanzada polos estancieros patagónicos. Actualmente un número de descendentes dos fueguinos habitan nela.

Os primeiros europeos que tiveron contacto con esta illa foron os membros dunha expedición española ao mando de [[Fernão de Magalhães]], cara ao [[21 de agosto]] de [[1520]]. O nome atribúese á visión que tiveron dela estes primeiros mariñeiros europeos que exploraron as súas costas: desde os seus barcos divisaban sorprendentes e constantes fogatas. Así, foi nomeada "Terra dos Fogos", nome que [[Carlos I de España]] modificaría a "Terra do Fogo".

As fogueiras eran a forma en que os orixinarios se protexían do frío austral, [[indíxena]]s [[ona]]s (ou selknam) e [[yámana]]s (ou yaganes) que, a pesar do duro clima, apenas utilizaban roupa. Só o lume e a súa especial adaptación metabólica (temperatura corporal un grao superior á nosa) os mantiña quentes. Portaban fogueiras acendidas ata nas canoas de cortiza de [[lenga]], que utilizaban para pescar e cazar mamíferos mariños.

O [[1 de novembro]] de [[1520]], Magallanes e os seus compañeiros penetráronse no estreito que chamaron "De Todos Los Santos" (actualmente denominado [[Estreito de Magallanes]]), e fixeron un recoñecemento das costas setentrionais da illa, crendo que se trataba dunha rexión litoral da [[Terra Australis Incognita]] e non un conxunto insular de América. A travesía durou 19 días.

Cara a [[1555]] o español [[Juan de Alderete]] intentou unha conquista da Terra do Fogo pero, igual que [[Pedro Sarmiento de Gamboa]], debeu desistir ante as inclemencias climáticas (máis que ante a resistencia dos nativos, xa que os fueguinos aborixes adoitaban ser hospitalarios). A inicios do século XVII outro español, [[Francisco de Hoces]], notou por vez primeira que Terra do Fogo era un conxunto insular. O descubrimento de Hoces foi corroborado polos neerlandeses [[Cornelius Schouten]] e [[Isaac Le Maire]].

Tras a [[Independencia de Hispanoamérica|independencia]] da [[Arxentina]] e [[Chile]], os dous novos estados discutiron longamente a soberanía sobre a illa. En xullo de [[1876]] os chanceleres de ambos os países, [[Bernardo de Irigoyen]] e [[Diego Barros Arana]], dentro dun acordo xeral sobre as fronteiras, decidiron dividir a illa cunha liña imaxinaria que separase o sector chileno, ao oeste, do arxentino, ao leste. A fronteira convida por ambos os países en virtude do [[Tratado de Límites de 1881]] esténdese desde o [[Cabo Espírito Santo]], na boca do [[Estreito de Magalláns]], ata o [[Canle de Beagle]], seguindo a [[lonxitude (cartografía)|lonxitude]] 68º 34' Ou.

Desde décadas antes ([[1840s]]) xa comezara o asentamento de poboación branca, iniciada coa introdución de [[misioneiro]]s [[anglicano]]s e [[católico]]s [[salesiano]]s. Tras eles chegaron os primeiros estancieros, que iniciaron unha forte presión sobre a poboación indíxena.

En [[1881]] comezaron a chegar a Terra do Fogo buscadores de [[ouro]], que tras algunhas investigacións lograron achar o prezado metal na illa. A noticia estendeuse rapidamente, dando paso a unha [[febre do ouro]] que atraeu numerosos [[inmigrante]]s europeos. Entre eles chegou [[Julius Popper]], que alcanzou a erixir un pequeno imperio mineiro, baseado en cuestionados métodos, como o [[xenocidio]] da poboación autóctona.

A súbita riqueza aurífera permitiu o establecemento das principais poboacións urbanas. [[Porvenir]], en Chile, e [[Río Grande (Terra do Fogo)|Río Grande]], na Arxentina, creáronse en [[1883]]. A maior poboación da illa, [[Ushuaia]], foi fundada ao [[1884|ano seguinte]].