Luzón: Diferenzas entre revisións

| colspan="2" | [[Ficheiro:Map of Philippines.png|330px|Localización da illa]]

Luzón ten un área de 104.688  km², o que a converte na décimo séptima maior illa do mundo. Nela atópanse tanto a capital do país, [[Manila]], como a cidade máis poboada, [[Quezón]]. Trátase dunha illa montañosa. Ao oeste atópase o [[Mar da China meridional]], ao leste o [[Mar de Filipinas]] e ao norte o [[Estreito de Luzón]].

Nos mapas antigos recibía o nome de Luçonia ou Luçon e os seus habitantes eran chamados Luçoes. Historicamente, Luzón era coñecida tamén como '''Nova Castela'''.

As illas Filipinas, e especialmente Luzón, estiveron unidos por pontes de terra ao resto de [[Asia]], a través dos cales os indíxenas [[aeta]]s arribaron ás illas, fai máis de 15.000 anos.

Os austronesios provenientes de [[Taiwán]] chegaron ao norte de Luzón durante a gran expansión austronesia, ao redor do 2500 adC, para posteriormente estenderse polo resto de Filipinas e o sueste asiático marítimo.

O primeiro contacto con [[España]] tivo lugar no [[século XVI]] coa chegada dos primeiros[[conquistador]]es españois, encabezados por [[Martín de Goiti]], [[Juan de Salcedo]] e [[Miguel López de Legazpi]] que arribaron entre [[1570]] e [[1571]] para reclamar as terras para o rei de España.

A illa foi o centro da batalla durante a [[Revolución Filipina]]. Foi en devandita illa onde [[Emilio Aguinaldo]] proclamou a [[Declaración de Independencia de Filipinas|independencia filipina]].

O [[8 de decembro]] de [[1941]], a aviación xaponesa ataca as bases norteamericanas en Luzón, lanzando unha campaña que ía dar pé á aterraxe de forzas de ocupación xaponesas en varias partes da illa. As maiores aterraxes producíronse no [[golfo de Lingayen]] o [[22 de decembro]]. Debido á superioridade das forzas xaponesas, as tropas filipinas e estadounidenses comezaron unha serie de retiradas por fases cara á [[península de Batán]], onde esperaban poder resistir ata que chegasen reforzos de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] e evitar o uso polos xaponeses da [[baía de Manila]] a través do control da [[illa do Corrixidor]] na punta sur de Batán. A [[batalla de Batán]] tivo lugar durante varios meses, pero as forzas filipinas e estadounidenses foron finalmente atafegadas pola superioridade xaponesa. As forzas xaponesas completaron a ocupación de Luzón, a pesar de que eran hostigadas polas guerrillas filipinas e norteamericanas, en moitos casos loitando nos mesmos lugares onde as forzas de Estados Unidos foron acosadas durante a [[guerra Filipino-Americana]]

{{Lenda|orange|MIMAROPA}}]]

A illa de Luzón esta dividida administrativamente en oito rexións e cada unha destas rexións en varias provincias. Os seus centros administrativos son simplemente unha formalidade sen maior relevancia que a de ser a cabeza das oficinas de turismo rexionais. O poder esta controlado polos gobernos provinciais.

As devanditas rexións son:

* [[Gran Manila]].

Luzón ten unha extensión de 104.688 quilómetros cadrados, o que a converte na décimo quinta illa máis extensa do mundo. Cos seus 39 500 000 de habitantes é a quinta illa máis poboada do planeta. A capital de [[Filipinas]], [[Manila]], así como a cidade máis poboada, [[Quezón]] están situadas na illa así como a cidade. É unha illa moi montañosa na que está situado o [[Monte Pulag]], a segunda montaña máis alta do país, e o famoso [[volcán]] [[Monte Mayon|Mayon]]. A illa está rodeada polo [[Mar da Chinesa Meridional]] ao [[oeste]], ao [[este]] polo [[Mar de Filipinas]], ao norte polo [[Estreito de Luzón]] incluído o [[Canle de Babuyan]] e o de [[Canle de Balintang|Balintang]].

A maior parte da illa é aproximadamente rectangular ao que se engade ao sueste a [[Península de Bicol]]. Ao norte da illa atópase a maior [[cordilleira]] do país, a [[Cordilleira Central]], o monte Pulag, atópase situado nela e ten unha altitude de 2.923 metros. Ao leste da Cordilleira Central atópase o [[Val do Cagayán]] producido polo [[río Cagayán]], o maior río de Filipinas. Ao leste do [[val]] levántase a [[Sierra Nai (Filipinas)|Sierra Nai]] unha das máis longas do país.

A Sierra Nai esténdese pola parte central e sur da illa. Entre ela e as [[Montañas Zambales]] ao oeste sitúase a chaira de Luzón Central. Esta chaira, cunha extensión de 11.000 km2, é a maior produtora de arroz do país. Entre os ríos que regan esta chaira, os máis longos son o [[río Agno]] ao norte e o [[río Pampanga|Pampanga]] ao sur. Na metade da chaira álzase solitario o [[Monte Arayat]]. Ao oeste, nas montañas Zambales, levántase o [[Monte Pinatubo]], famoso polo seu enorme erupción ocorrida en [[1991]].

Os montes Zambales chegan ata o mar polo norte, formando o [[Golfo de Lingayen]], fogar do ''[[Hundred Islands National Park]]''. Tamén ao sur os montes esténdense ata o sur formando a [[península de Batán]], a cal rodea a [[baía de Manila]]. Este porto natural é considerado cono un dos mellores portos naturais do leste de Asia, debido ao seu tamaño e á súa situación estratéxica.

Ao sur da baía de Manila atópase o maior lago do país, e tamén o maior lago interior do sueste asiático, a [[Lagoa de Bay]]. Este lago de 949  km² esta alimentado polo [[río Pasig]] na baía de Manila. O río Pasig é un dos ríos máis importantes do país debido á súa importancia histórica e debido tamén a que atravesa o centro do [[Gran Manila]].

A 20  km² ao suroeste da Lagoa de Bay atópase o [[lago Taal]], no suroeste da illa. Esta caldeira contén o volcán máis pequeno de Filipinas, [[Volcán Taal]], que se alza na illa situada no medio do lago. Á súa vez o volcán ten un lago no seu [[crater]]. Todos os arredores do lago Taal foron en parte dun gran volcán prehistórico que cubría a parte sur da provincia de Cavite, [[Tagaytay]] e a provincia de Batangas.

Ao suroeste de Luzón atópese a illa de [[Mindoro]], separada polo [[Pasaxe de Illa Verde]]. A pasaxe conecta o mar da China Meridional coa [[baía de Tayabas]]. Ao sur da baía atópase a [[illa de Marinduque]].

A parte sueste de Luzón está dominada pola [[península de Bicol]], unha montañosa e estreita rexión que se estende aproximadamente 150  km ao sueste. Ao longo da península atópanse numerosos golfos e baías. No norte atópase a [[baía de Lamon]], que contén a [[illa Alabat]] e que está ao sur das [[illas Polillo]] na [[provincia de Quezón]].

Ao leste da [[península]] atópase a illa Catanduanes e encabezándoa a [[península de Caramoan]]. Na punta superior de Bicol atópase a [[illa Samar]], separada polo [[estreito de San Bernardino]]. A península de Bicol está conectada á parte principal de Luzón a través do [[istmo de Tayabas]]. Na parte sur do istmo atópase a [[península de Bondoc]].

Na península de Bicol atópanse tamén numerosos volcáns. O máis famoso é o [[Monte Mayon|volcán Vayon]] en [[Albay]]. Este volcán de 2.460 metros de altitude esta formado simetricamente e é un símbolo para a rexión de [[Bicol]]. Outras montañas destacables son o [[monte Isarog]] e o [[monte Iriga]] en [[Camarines Sur]] e o [[monte Bulusan]] en [[Sorgoson]].

Localizados na costa suroeste da península de Bicol atópanse as illas de [[Illa de Ticao|Ticao]], [[Illa de Burias|Burias]] e [[Illa de Masbate|Masbate]].

A poboación de Luzón, do mesmo xeito que a do resto de Filipinas, está dividida en varios grupos [[etnolingüística|etnolingüísticos]]. Estes grupos habitan en diferentes areas da illa.

Os ilocanos predominan na rexión de [[Ilocos]] e no [[Val do Cagayán]], os pangasinenses habitan principalmente en [[Pangasinan]], mentres que os kapampangans habitan en [[Pampanga]], [[Tarlac]] e no resto de [[Luzón Central]]. Mentres que os tagalos atópanse en [[CALABARZON]] e en [[Gran Manila]]. Os bicolanos se situan en [[Bicol]]. Outros grupos étnicos están tamén presentes como os aetas de [[Zambales]], os ibanag de [[Cagayán]] e os igorot da [[Rexión Administrativa Cordilleiras]].

Debido a recentes migracións, poboacións de [[Filipinas de de descendencia musulmá|musulmáns]] e [[Filipinos de descendencia chinesa|chineses]] pódense atopar en áreas urbanas. Poboacións de descendentes de [[Filipinos descendentes de españois|españolé]] e outros países [[Europa|europeos]], [[Filipinos de descendencia estadounidense|americanos]], [[Filipinos de descendencia xaponesa|xaponeses]], [[Filipinos de descendencia coreana|coreanos]], [[desi]]s e [[mestizo]]s tamén son dignos de mención.

O [[lingua española en Filipinas|español]] na illa tivo gran transcendencia na illa, debido principalmente a ilustrados (incluíndo ao propio [[José Rizal]]) así como ás autoridades do [[Imperio Español]]. O español foi a lingua da [[Revolución Filipina]], e en 1899 a Constitución de Malolos proclamouno como lingua oficial. Con todo, o seu usou descendeu debido á ocupación estadounidense das Filipinas e á imposición do inglés.

As relixións maioritarias na illa son o [[Igrexa Católica|catolicismo]], o [[protestantismo]], a [[Igrexa Filipina Independente]], e a [[Igrexa nin Cristo]]. Tradicións e ritos indíxenas tamén están presentes.

Considerables comunidades de [[Budismo|budistas]] e de [[Islam nas Filipinas|musulmáns]] pódense atopar no [[Gran Manila]] debido aos movementos migratorios principalmente.