Antroponimia: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m Xudía por xudea |
m Arranxos varios using AWB |
||
Liña 17:
A partir do [[século IX]] comeza a aparecer un segundo nome. Este é o xerme do que logo se designaría como [[apelido]]. A pesar de que se usaba unha grande variedade de nomes, estes comezaron a repetirse, porque confluíron un aumento demográfico coa repetición de nomes por moda; así, subsistiu a necesidade de identificar con claridade a cadaquén (así un escrito de 1007 distingue ''"alio Vimara"'': ''"outro Vimara"'' porque se citara antes un [[homónimo]] dese). Empregaranse varios recursos:
:* O nome do pai, ben aposto en nominativo: ''Fromarigus Vidisclia'' (966), ben aposto en [[xenitivo]], p.e.: ''Vistrarius Eroni'' (966), ou ben aposto cun [[sufixo]] coas variantes -ici, -izi, -it ou -iz, que despois se xeneralizou en -ez, p.ex. ''Emisindus Petriz'' (a. 935), ''Marina Ovequiz'' (a. 1082), ''Marina Ramirici'' (a. 1108), ''Exemena Suarizi'' (a. 1110), ''Gimara Pait'' (a. 1193).
:* O oficio ou profesión, que os documentos máis antigos, nos que aparecen primordialmente individuos dos estratos superiores reflicten como cargos institucionais: ''Raymundus comes'' (a. 921), ''Onorigus confesor'' (a. 928), ''Gudigeve abatisse'' (a. 964), ''Menendo monacho'' (a. 1076).
:* A orixe xeográfica do individuo, que nos tanteos iniciais pode ser mesmo un [[sintagma]]: ''Genitigia, quae fuit de Lemabus'' (a. 997), é dicir: ''Genitigia, que era de [[Lemos]]''.
:* Un [[alcume]] ou sobrenome. Xa en 997 temos un ''Uincentius Malus'', i.e.'' Vicente (o) Malo''. Nun só documento de 1137: ''Pelagius Curvus'', ''Didacus Capas'','' Aluarus Rubeus''.
Liña 37:
::* Algúns dos patronímicos, por diversas razóns (pola súa estrutura fonética ou morfolóxica ou por introducírense tardiamente)non levan sufixo -ez/-es, de modo que coinciden co nome propio:''
'''Abel''' (1361: ''Johan d'Auel''), '''Afonso''' (1520: ''Fernando d'Afonso''), '''André'''/ '''Andrés''' (1321: ''Martín André'' / 1333: ''Johan Andres''), '''Ares''' (1254: ''Rodrigo Ares'') ou a súa variante '''Arias''' (1151: ''Froyla Arias''), '''García''' (1316: ''Aras Garcia''; 1454: ''Eluira Garçia''), '''Giao''' < IULIANO (1454: ''Lopo Giaao''), '''Gil''' < AEGIDII, a través do francés (ca. 1152: ''Petrus Gil''; 1287: ''Steuao Gil''), '''Gómez''' (1227: ''Ruderico Gomez''; 1335: ''Eynes Gomes''; 1489: ''Sancha Gomes''), '''Jácome''' < IACOB (1291: ''Pedro Jácome''), '''Macía''' < MATHIA (1347: 1347: ''Pedro Maçia''; 1454: ''Oraqa Maçia''), '''Martín''' < MARTINI (1252: ''Marie Martin''; 1467: ''Juan Martin''), '''Ogea''' / '''Ojea''' < EUGENIA (1423: ''Lopo Ougea''; 1482:'' Aluaro Ougea''), '''Tomé''' < THOMAE (1255: ''Petro Tome''; 1290: ''Martin Thome''; 1454: ''Johan Tome''); '''Vidal''' < VITALE(M) (1240: ''Petro Vitale''; 1305: ''Johan Vidal'').
Pode observarse que do mesmo xeito que temos un [[vocabulario]] común co castelán, o [[corpus]] de apelidos patronímicos de [[Galiza]] evoluíu, en certos casos, para resultados coincidentes.
Outra conclusión que se pode extraer é que segundo avanzou a [[Idade Media]], os nomes propios con procedencia na área [[grecorromana]] foran aumentando fronte aos xermánicos, maioritarios no período [[altomedieval]].
Liña 63:
::* A cuarta modalidade deu lugar aos apelidos orixinados dun alcume ou sobrenomes. Os temas poden ser variados:
Relativos a cualidades físicas (reais ou imaxinarias do suxeito): '''Albo''' (1258: ''Iohanne Albo''), '''Vermello''' (1445:''Roy Vermello''), '''Bocacho''' (1294: ''Fernan Yanes Bocach''; 1303: ''Fernando Affonso Bocacho''), '''Calvete''' (1275: ''Martin Caluete de Leyro''; 1403: ''Gomes Rodriges Calvete''), '''Chamorro''' (1434: ''Johan Chamorro''; 1447: ''Pero Chamorro''), '''Crespo''' (1173: ''Martinus Crispus''; 1428: ''Afonso Crespo''), '''Feixoo''' (1448: ''Pero Feijoo'' ; 1468: ''Iohan Feixoo''; 1510: ''Luis Feijoo''), '''Gago''' (1280: ''Martî Perez dito Gago''; 1424: ''Pedro Gago Ferreiro''), '''Longo''' (1201: ''Pelagio Longo''; 1437: ''Afonso Longo''), '''Mouriño''' (1322: ''Fernâ Martins dito Mouriño''; 1417: ''Rui Mouriño''), '''Rapado''' (1400: ''Johan Rapado''), '''Regalado''', cfr. ('''a''')'''rregalar''' "revirar os ollos" (1284: ''Pay Eanes dito Regallado de Nanton''). A este apartado pertencen tamén os sobrenomes que aluden a partes do corpo, p.ex.: '''Cabeza'''('''s''') (1267: ''Iohannes Cabeza''; 1417: ''Vaasco Peres Cabeça''), '''Costas''', cfr. galego '''costas''': "lombo do corpo" ( 1280: ''Petro Perez dito Costas''), '''Topete''' (1268: ''Johanne Topete'', 1286: ''Fernan Eanes dito Topete'').
Referidos a cualidades morais: '''Alegre''' (1296: ''Jhoâ Alegre''; 1454: ''Eluira Alegre''), '''Amigo''' (1292: ''Pero Amigo dicto Amigo de Coymbraos''), '''Cansado''' (1454: ''Gonçaluo Qansado''), '''Cordo''' (1305: ''Johan Cordo''), '''Leal''' (1275:''Pedro Leal''; 1433: ''Johan Leal''), '''Ledo''' (1274: ''Martin Ledo''; 1454: ''Estevoo Ledo''), '''Manso''' (1287: ''Johan Mansso''; 1516: ''Francisco Manso''), '''Salgado''' (1259: ''Petro Lupi dicto Salgado''; 1488: ''Aluaro Salgado'''''), '''Sutil ''' (1419: ''Iohan Sutil''), '''Traveso''' (1269: ''Martin Travesso''; 1385: ''Afonso Yanes Traveso''), '''Tato''' (1331: '''Afonso Tato'''; 1485:''Juan Tato'').
Liña 69:
Comparacións con animais, como p.ex.: '''Abella''' (1275: ''Pero Abella''), '''Balea''' / '''Valea''' (1493: ''Afonso Valea''; 1525-1535: ''Rui Balea''), '''Cabalo''' (1177: ''Munio dictus Caballus''; 1289: ''Pedro Iohannis, dito Cauallo''), '''Chasco''' (1248: ''Iohannes Chascus''), '''Mascato''' (1440: ''Gonçalvo Mascato''), '''Pato''' (1433: ''Aluaro Pato''; 1533: ''Ruy Pato''), '''Ratón''' (1330: ''Fernan Eanes, Raton''; 1441: ''Vasco Raton''), '''Solla''' (1242: ''Petri Fernandi dicti Solia''), '''Vaca''' (1302: ''Esteuoo Uaca'').
Referencias ás plantas, partes delas ou froitos, p. ex.: '''Baluga''' / '''Baluja''' (1434: ''Gonçaluo Baluga''; 1494: ''Vasco Baluga''), '''Bugallo''' (1449: ''Juan Bugallo de Bueiros''), '''Carballo''' (1378: ''Roy Lourenço, dito Caruallo''), '''Cereixo''' (1454: ''Roy Cereygo''; 1506: ''Aluaro Çereyjo''), '''Ramallo''' (1457: ''Afonso Ramallo'').
Alusións a todo tipo de obxectos, como: '''Agulla''' (1420: ''Juan Agulla''), '''Caldeiro''' (1449: ''Fernan Caldeiro''), '''Cuba''' (1255: ''Pedro Pelagii Cuba''), '''Fariña''' (1369: ''Diego Fariña''), '''Loriga''' (1308: ''Pedro Fernández Loriga''), '''Saco''' (1515: ''Pero Saco de Villanoble''), '''Tacón''' (1314: ''Pero Tacón'')
Liña 86:
::::'''Xoán''' (Johan, Juan), '''Afonso''', '''Pedro''' (Pedro, Pero), '''Rodrigo''' (Rodrigo, Roy), '''Gonzalo''' (Gonçaluo), '''Álvaro''' (Aluaro, Alvaro), '''Fernando''' - '''Fernán''', '''Gómez''' (Gomes), '''Diego''', '''Vasco''' (Vaasco, Vasco), '''Ares''', '''Lopo''', '''Martiño''' - '''Martín''' (Martiño, Martín, Martyn) .
::::Outros: '''Paio''' (Payo), '''Lourenço''', '''Xácome''' (Jácome), '''Nuno'''(Nuno, Nuño), '''Estevo''' (Esteuoo, Estevoo,Estebo), '''Henrique''' (Anrrique, Enrique), '''García''' (Garçía), '''Antóneo''', '''Luís''' (Loys, Luys, Luis), , '''Mendo''' (Meen, Meendo), '''Tomás''', '''Jorje''', '''Miguel''' (Migeel, Miguell), '''Gabriel''' (Grauiel, Grabiel), '''Bernaldo''' (Vernaldo), '''Gregorio''' (Gregorio, Grigorio), '''Nicolás''', '''Francisco''' (Françisco, Francisco), '''Aparicio''' (Apariço), '''Andrés''', '''Vinçenço''', '''Paulos''', '''Domingo''', '''Pascoal'''.
::::Entre a étnia xudía úsanse: '''Abraham''' (Abrafán, Abraán), '''Samuel''', '''David''' (Dabí), '''Xacob''' (Jacó), '''Isaac''' (Ysaque)
::* Para as mulleres (aínda que o número de casos é moi inferior) os máis frecuentes eran: '''Constança''' (Costança, Constança), '''Inés''' (Eynés, Aeynés), '''Tereija''' - '''Tareija''' (Tereyja, Tareija), '''Maria''', '''Maior''' (Moor, Mor, Mayor), '''Leonor''' (Lyonor, Lionor), '''Aldonza''' (Aldonça), '''Elvira''' (Eluira, Eluyra), '''Catalina''' (Catalina, Catalyna, Katalina), '''Aldara''', '''Mariña''' (Maryna), '''Beatriz''' (Biatrís), '''Sancha''', '''Xoana''' (Johana).
::::Outros que aparecen: '''Margarida''', '''Oufemea''', '''Mencía''' (Mençía), '''Esteboa''', '''Orraca''' (Oraqa), '''Branca''', '''Dona''' (xudeu)
::* Da análise das series anteriores poden deducirse varios principios:
Liña 110:
:::Ao converterse o castelán no idioma da Corte e asentarse un proceso paralelo de [[centralización]] administrativa (incipiente no [[século XIV]], forte coa uniformización lingüística dos Reis Católicos, e continuísta cos Austrias e Borbóns), vanse dando unha serie de pasos tendentes a prohibicións parciais dos restantes idiomas peninsulares, de maneira que se produciron intentos de castelanizar tanto a toponimia como a antroponimia no territorio galego.
* Este proceso é observábel desde antes do XV, pero en medida moi escasa. En 1430: ''Juan d'Otero''. En 1386 aparece un ''Nuno Peres d'Orantes'' (S. Clodio, doc. 389), en documento redactado en Toro, mentres na mesma zona de orixe hai aínda en 1454 unha ''Eynés d'Ourantes''. Indubitabelmente o apelido está en relación con ''Ourantes'', lugar de Punxín, Ourense. A partir do XVI obsérvanse moitas castelanizacións nos libros parroquiais e nos catastros (especialmente no da Ensenada, no século XVIII). En 1757 sería bautizado en Pontedeume o futuro presbítero ''José Jacinto del Río López'' (1757-1819), porén na acta o seu pai figura como ''Joseph do Río''; mais nas actas da Universidade de Santiago o presbítero figurará como ''de el Río'' / ''del Río''.
* De xeito semellante ao longo da [[Idade Moderna]] iranse asentando os ''Soto'' (1639: ''Juan Soto González''; 1772: ''José de Soto''), ''Sotelo'' (1639: ''Juan Sotelo'') etc, de modo paralelo a como se foran mudando outros topónimos. Baste citar os que comezaban con ''vila''-, pasados doadamente a ''villa''-: 1564: ''Luis de Villamarín''; 1699: ''Miguel de Villamor''; 1602: ''Alonso de Villamoure''; 1561: ''Juan de Vilariño'', á par de ''Alonso de Villarino''; 1556: ''Martín de Villaverde''. Certo que pode alegarse antigo reflexo gráfico, como sucedeu en portugués, pero agora era noutro sistema o que daría a pauta de lectura. Tema parello son as grafías con "j", "g", "y", do tipo ''Cagiao'', ''Coya'', ''Eyras'', ''Fojo'', ''Gegunde'', Gigirey, ''Jares'', ''Juviño'', ''Feijoo'', ''Rajoy'' que poden responder tamén a arcaísmo gráfico, pois eran comúns na documentación medieval, pero agora pasarán a pronunciarse á maneira castelá. Outro caso son os ''Seixas'', ''Teixeiro'', ''Freixeiro'', que foron castelanizados tanto na grafía como na pronuncia: ''Seijas'', ''Teijeiro'', ''Freijeiro''.
[[Lema Suárez]] ten demostrado como estas transformacións se foran efectuando en boa medida por decisión dun escribán ou un crego, con poder para asentar un nome por escrito.
| |||