Asia Central: Diferenzas entre revisións

'''Asia Central''' é unha rexión no corazón do [[continente]] [[Asia|asiaticoasia]]tico desde o [[Mar Caspio]] no oeste, [[China]] no leste, [[Afganistán]] no sur, e [[Rusia]] no norte. Existen varias definicións da súa composición exacta, e ningunha definición é aceptada universalmente. A pesar desta incerteza na definición das fronteiras, ten algunhas características xerais importantes. Por unha banda, Asia Central historicamente estivo estreitamente ligada a seus pobos [[nómade]] e a [[Ruta da Seda]]. En consecuencia, actuou como unha encrucillada para o movemento de persoas, bens e ideas entre [[Europa]], [[Asia occidental]], [[Asia Meridional]] e [[Asia Oriental]].

Todas as definicións de Asia Central inclúen estas cinco repúblicas da antiga [[Unión Soviética]]: [[Kazajstán]] (poboación: 16´0 millóns), [[Kirguistán]] (5´5 millóns), [[Taxikistán]] (7´3 millóns), [[Turkmenistán]] (5´1 millóns), e [[Uzbequistán]] (27´6 millóns), cunha poboación total de 61´5 millóns de 2009. Outras áreas que se inclúen a miúdo son [[Mongolia]], [[Afganistán]], no norte e o oeste de [[Paquistán]], [[provincia de Khorasan|nordés de Irán]], [[Caxemira]], e, ás veces [[Xinjiang]] no [[oeste de China]] e o sur de [[Siberia]] en [[Rusia]].

Durante a época pre-islámica e principios da islámica, Asia Central era predominantemente [[pobos de Irán|iraniano]], rexión que inclúe sogdianos sedentarios, corasmianos e semi-nómades [[escitas]] e [[alanos]]. A antiga poboación sedentaria xogou un papel importante na historia de Asia Central. Logo da expansión dos pobos turcos, Asia Central tamén se converteu na patria de moitos pobos turcos, como os uzbekos, kazakos, kirguises, e uigures.

[[Ficheiro:Central Asia world region2.png|326px|miniatura|Localización de Asia Central no mundo]]

A idea de Asia Central como unha rexión distinta do mundo foi introducida en 1843 polo xeógrafo [[Alexander von Humboldt]]. As fronteiras de Asia Central están suxeitas a múltiples definicións. A definición máis limitada, foi a oficial da [[Unión Soviética]], que define Asia Central, incluindo unicamente [[Uzbequistán]], [[Turkmenistán]], [[Taxikistán]] e [[Kirguistán]]. Esta definición tamén se utiliza a miúdo fora da URSS durante este período.

Con todo, a [[cultura rusa]] ten dous termos distintos: ''Средняя Азия'' (''Srednjaja Azija'' ou "Asia Media", a definición máis restrinxida, que inclúe só as zonas tradicionalmente non eslavas de Asia Central, as terras que se incorporaron dentro dos límites históricos de Rusia) e ''Центральная Азия'' (''Central'naja Azija'' ou "Asia Central", a definición máis ampla, que inclúe as terras de Asia Central que nunca foron historicamente parte de Rusia).

Pouco despoís da independencia, os líderes das catro ex [[Repúblicas Soviéticas de Asia Central]] reunironse en [[Tashkent]] e declararon que a definición de Asia Central debe incluír Kazajstán, así como as catro incluídas polos soviéticos . Desde entón, converteuse na definición máis común de Asia Central.

A historia xeral de Asia Central da [[UNESCO]] , escrita xusto antes do colapso da URSS, define a rexión, baseandose no clima e os usos das fronteiras moito máis grande. Segundo el, Asia Central inclúe [[Mongolia]], [[Tíbet]], o nordés de [[Irán]] (provincias de [[Golestán]], [[Khorasán do Norte]] e [[Razavi Khorasan|Razavi]]), Afganistán, provincias de [[Gilgit-Baltistan]] e [[Khyber Pakhtunkhwa]] de [[Paquistán]], [[Caxemira]] e [[Ladakh]] de [[India]], o sur da [[Taiga]] centro oriental de Rusia e as ex repúblicas soviéticas de Asia.

Un método alternativo consiste en definir a rexión basandose na orixe étnica, e, en particular, as zonas poboadas por [[pobos turcos|turcos]] do leste, os [[pobos iranios|iranios]] do leste, ou pobos [[Mongolia|mongoles]]. Estas áreas inclúen a [[Rexión Autónoma Uigur de Xinjiang]], as rexións turcas no sur de [[Siberia]], as cinco repúblicas, e o [[Turquestán afgán]]. Afganistán no seu conxunto, as zonas do norte de Paquistán e o [[Val de Caxemira]] tamén poden ser incluídos. Tamén se incluén [[tibetanos]] e [[Ladakh]]. Na medida, a maioría dos pobos mencionados son considerados os pobos "indíxenas" desta vasta rexión.

Hai varios lugares que din ser o centro xeográfico de Asia, por exemplo [[Kyzyl]], a capital de [[Tuva]] en [[Rusia]], e o pobo de [[Ürümqi]] 320  km. ao norte da capital da rexión de [[Xinjiang]].

Asia Central é unha rexión moi grande de variada xeografía, incluídos altas montañas ([[Tian Shan]]), amplos [[deserto]]s ([[Kara Kum]], [[Kyzyl Kum]], [[Taklamakan]]), e sobre todo as [[estepa]]s herbosas. As vastas áreas de estepa de Asia Central considéranse en conxunto coas estepas de [[Europa]] como unha zona xeográfica coñecida como a [[estepa euroasiática]].

Gran parte das terras de Asia Central son demasiado secas ou demasiado rugosas para a agricultura. O [[deserto de Gobi]] esténdese desde o pé da cordilleira [[Cordilleira de Pamir|Pamir]], 77° E, ata a cordilleira [[Gran Khingan]], 116°-118° E .

* A distancia máis curta do mundo distancia entre desertos calidos e [[permafrost]]: 770  km.

* O [[Polo de inacessibilidade]] de Eurasia.

A maioría das persoas gáñanse a vida mediante o pastoreo de gando. Ainda que tamén existen algúns centros de actividade industrial nas cidades da rexión.

Os principais ríos da rexión son o [[Amu Darya]], o [[Syr Darya]] e o [[río Hari]]. As grandes masas de auga inclúen o [[Mar de Aral]] e [[Lago Balkhash]], os cales forman parte da gran [[conca endorreica]] do centro oeste de Asia que inclúe tamén a [[Mar Caspio]].