Revisión como estaba o 12 de marzo de 2016 ás 16:54 editar Banjo (conversa \| contribucións) 110.001 edicións m Banjo moveu a páxina "Historia urbana da Habana" a "Historia da Habana" ← Edición máis vella		Revisión como estaba o 15 de marzo de 2016 ás 23:57 editar desfacer BanjoBot 2.0 (conversa \| contribucións) Bots 393.002 edicións m Bot: Engado {{Control de autoridades}} Edición máis nova →
Liña 1: {{Coordenadas\|23\|8\|N\|82\|22\|W\|display=title}} ~~{{Ortografía}}~~ {{Cidade \|nome_local = La Habana \|código = es \|escudo = Escudo de la Habana.svg \|bandeira = Flag of the City of Havana Cuba..png \|imaxe = [[Ficheiro:CollageHavana.jpg\|300px]] \|pé = A Habana \|situación = {{Mapa de localización \|Cuba \|label = A Habana \|position = right \|lat_deg=23 \| lat_min=8 \| lat_seg=0 \| latNS = N \| lon_deg =-82 \| lon_min =-22 \| lon_seg =0 \|longEW=W \|float = none \|caption = \|width = 300 }} \|país = [[Cuba]] \|bandeirapaís = {{CUBb}} \|división 1 = [[Provincias de Cuba\|Provincia]] \| nome división 1 = [[Provincia da Cidade da Habana\|A Habana]] \|división 2 = \|nome división 2 = \|división 3 = \|nome división 3 = \|altitude = 5 \|superficie = 721.01 \|poboación = 2 135 498 hab. (2010) \|densidade = 2932.3 hab./km² \|xentilicio = habanero/a \|código postal = 10xxx-19xxx \|alcalde = Marta Hernández Romero \|sitio web = }} [[Ficheiro:Havanna_Panorama.ogg\|300px\|esquerda\|miniatura\|Vídeo da [[Habana]].]] '''A Habana'''<ref>{{DRAG\|habaneiro}}</ref><ref>{{cita libro \|url=http://www.udc.es/publicaciones/documentos/biblioteca/CriteriosParaUsoDaLingua.pdf \|título=Criterios para o uso da lingua \|editor=Servizo de Normalización Lingüística, Universidade da Coruña \|páxina=123 \|isbn=84-9749-199-8 \|autores=Goretti Sanmartín Rei ''et al''}}</ref> (en {{lang-es\|La Habana}}) é a [[capital]], maior porto e principal centro de comercio de [[Cuba]]. É a cidade máis grande do [[Caribe (rexión)\|Caribe]], con 2 201 610 millóns de habitantes (2002). Foi fundada o [[16 de novembro]] de [[1519]] polo conquistador [[España\|español]] [[Diego Velázquez de Cuéllar]]. O seu [[La Habana Vieja\|casco histórico]] foi declarado [[Patrimonio da Humanidade]] pola [[Unesco]]. Feito habitual nas fundacións coloniais españolas, na '''historia urbana da [[A Habana\|Habana]]''' houbo dous intentos fallidos previos. Pánfilo Narváez no nome do ''adelantado'' Diego Velázquez de Cuéllar fundou en 1514 '''San Cristóbal''' na costa do [[mar Caribe\|Caribe]] (sur) do extremo occidental da illa de [[Cuba]]. Foi trasladada pouco despois á beira do río La Chorrera (Almendares), xa a uns 5km ao oeste da baía que, na costa norte (a do [[Golfo de México]]), sería en 1519 o solar definitivo da vila de '''San Cristóbal de La Habana'''. ==~~Humildes~~ ~~comezos~~Historia == {{Artigo principal\|Historia urbana da Habana}} ~~En efecto, as magníficas condicións defensivas e de porto natural facían evidente a localización no entón chamado Porto de Carenas (futura Baía da Habana).~~ [[Ficheiro:Capitolio havana.jpg\|miniatura\|esquerda\|[[Capitolio da Habana\|Capitolio]].]] O asentamento inicial foi un trazado espontáneo, semirregular e modesto ata a metade do [[século XVI]] (300 a 500 habitantes). Arredor dunha Praza Maior (despois Praza de Armas, coa igrexa parroquial) e situado no interior da canle de saída da baía, estivo sometido aos ataques de piratas. Tralo de 1538 foi erixida unha primeira fortaleza (''La Fuerza Vieja'') que apenas resistiu un novo saqueo en 1555. O [[conquistador]] [[Diego Velázquez de Cuéllar]] funda a primeira cidade da Habana na costa sur da illa de [[Cuba]] no [[1515]], mais logo deprázaa á súa posición actual no [[1519]]. A Habana era na orixe un porto de comercio, e en [[538]] foi queimada por [[bucaneiro]]s. En [[1607]] converteuse na capital da colonia española, e a partir diso no porto español máis frecuentado do [[Novo Mundo]]. Foi conquistada por [[Inglaterra]] en [[1762]], mais trocárona pola [[Florida]] ao ano seguinte. Despois de recuperala, os españois converteron a cidade na máis fortificada das Américas. En 1898 acadou a súa independencia. ~~==Base da flota colonial cara a España==~~ Precisamente os ataques piratas forzaron á coroa a agrupar en flota a volta dos navíos cargados coas riquezas coloniais (1543). A Habana, a súa baía, foi elixida coma base de agrupamento, comezando así o seu verdadeiro desenrolo urbano. Na década de 1920, durante a [[Lei Seca]] nos [[Estados Unidos de América\|Estados Unidos]], A Habana convértese no destino de predilección dos americanos; construíronse casinos e ''nightclubs'' a mancheas, mais a maior parte pecháronse en [[1959]], cando a [[revolución cubana]]. Axiña un plan de reconstrución cunha nova fortaleza (o renacentista castelo da Real Fuerza, 1558-77 <ref> ''Primeiro plano da Habana (1567) co castelo da Real Fuerza resaltado'' [http://www.mcu.es/archivos/CE/ExpoVisitVirtual/urbanismo/images/mapas/habana0.jpg]</ref>) ante a Praza de Armas arrodeada dos edificios representativos (o gobernador de Cuba trasladouse alí en 1553 dende Santiago aínda que a capitalidade non foi oficial ata 1607; igrexa Maior en 1580 <ref> ''Representación da época do xermolo da Habana: a Praza de Armas ante o castelo da Real Fuerza'' [http://www.provincia.fc.it/cultura/antonelli/ImmaginiAntonelli/ImmaginiBig/America/Cuba/primerplazadearms.jpg]</ref>) e unha cerca da vila (''la cerca vieja'' do tempo do gobernador Maldonado, 1594 <ref> ''Planta esquemática da "cerca vieja" da Habana (páx. 159, a)'' [http://books.google.es/books?id=za519sJMWKsC&lpg=PA160&ots=jzuZalR9bl&dq=Plano%20de%20La%20Habana%201691&pg=PA159#v=onepage&q=Plano%20de%20La%20Habana%201691&f=true]</ref>) que ampliou considerablemente a súa superficie cun trazado máis regularizado. A Habana ten moita herdanza da arquitectura colonial española, e foi clasificada coma [[patrimonio da humanidade]] pola [[UNESCO]]. A protección do enclave resultaba prioritaria e todo un rosario de baluartes defensivos foi erixido ao longo dos séculos seguintes (ata finais do XVI os castelos da Punta e do Morro, na entrada da canle de acceso a baía, polos Antonelli, familia de enseñeiros militares). Foi Cristóbal de Roda Antonelli quen realizou o primeiro plano regularizado da vila cun perímetro máis amplo (''la cerca nueva'', 1603 <ref> ''Plano de Cristóbal de Roda para a "cerca nueva" de La Habana (1603); "Transformación urbana en Cuba:La Habana, Materiales de la Ciudad, GGili 1974, páx.5''.</ref><ref> ''Idem; "Cien planos de La Habana en los archivos españoles", J.Aguilera Rojas e outros, MOPU catálogo de la exposición 1985, páx.67,fig[9]''.</ref>), xermolo do trazado da cidade futura <ref> ''Plantas esquemáticas da Habana a comezos do s.XVII na "cerca nueva"; ibídem páx.70 [18] e páx.72 fig[33]''.</ref>. O aeroporto internacional da Habana ten o nome de [[Aeroporto Internacional José Martí]]. A outra obra importante do século XVI foi a ''Zanja Real'' (1566-92), acueduto de traída de augas dende o río Almendares <ref> ''Mapa esquemático da Habana no século XVI: os castelos da Punta e do Morro protexendo a entrada da baía e a Zanja Real dende o Almendares coas súas ramificacións no caserío'' [http://www.habanaelegante.com/Winter2001/Portus3.jpg]</ref>. [[Ficheiro:Habana_P.jpg\|miniatura\|esquerda\|800px\|Imaxe panorámica da cidade.]] ~~==Século XVII==~~ No [[século XVII]] a vila vai creceres fortemente adquirindo xa as características dunha verdadeira cidade (oficialmente dende 1592). A retícula dentro da ''cerca nueva'' complétase, extendéndose máis aló, ao sur e oeste. Unha muralla para arrodear o novo organismo urbano iniciase en 1674 (<ref> ''Plano de La Habana, 1691 (N á dereita); Juán de Síscara: Praza Nova (17), S.Francisco (6) xusto embaixo na ribeira'' [http://www.mcu.es/archivos/CE/ExpoVisitVirtual/urbanismo/images/mapas/habana2.jpg]</ref>completarase en 1740) definindo a forma característica da cidade histórica (''Habana Vieja'') ata hoxe. == Deporte == A directriz principal da trama é a norte-sur entre a fundacional Praza de Armas e unha nova (''Plaza Nueva'', hoxe Vieja) comunicadas por dúas rúas, Mercaderes e Oficios, paralelas á ribeira onde ábrese a Praza de San Francisco (peirao) co convento homónimo. Outras igrexas e conventos (ata 19 a metade do XVIII) espállanse polo casco urbano con pequenos ensanchamentos e plazuelas que rompen a monotonía do trazado. Na cidade xoga o equipo de fútbol [[FC Ciudad de La Habana]], fundado en [[1978]]. ==~~Século~~ ~~XVIII~~Notas == Macizada a cidade intramuros, moi lentamente van a aparecer as primeiras ocupacións fora de murallas xa cara á metade do [[século XVIII]]. En primeiro lugar o Arsenal, ao sur da lentella da cidade histórica, e ao seu carón a parcelación regular do barrio de Jesús María. Apoiado na única vía de saída da cidade (xunto á ''Zanja Real'') crecerá o barrio de Guadalupe <ref> ''Mapa da Habana (1743, Biblioteca Nacional): obsérvese a cidade amurallada cunha soa porta e camiño de acceso; a Zanja Real aparece coas súas ramificacións no casco urbano; enriba (sur) os comezos do Arsenal'' [http://www.bne.es/es/Micrositios/Guias/12Octubre/resources/images/MR_43_225_g.jpg]</ref><ref> ''Mapa da Habana publicado en 1763 coas primeiras ocupacións extramuros: o Arsenal co barrio Jesús María e o de Guadalupe xunto á Zanja Real'' [http://www.palauantiguitats.com/imatges/grabado/G00013.jpg]</ref>. [[Ficheiro:Mapa de La Habana Vieja.JPG\|225px\|miniatura\|A Habana a comezos do século XIX (esq. a der.): o Arsenal cos novos arrabaldes, as torres da Catedral enriba do ''Palacio de los Capitanes'' na remodelada Praza de Armas e a imponente fortaleza ''de la Cabaña'' na beira oposta da baía; de diante o porto coa Praza de S. Francisco e a Alameda de Paula.]] Trala conquista e rápida devolución polos ingleses (1763), vai seres implementado un conxunto de fortalezas (aínda que xa inútiles para os novos tempos, importantes na configuración da paisaxe da urbe) das que destacan, pola súa magnitude a de ''La Cabaña'', na outra beira da canle de entrada á baía; e nun outeiro do interior ao oeste da cidade, o Castelo do Príncipe, que devirá un foco na expansión da urbe no XIX. Enriba da Praza de Armas, na praza ''de la Ciénaga'', a igrexa dos Xesuitas foi convertida na [[Catedral da Habana]] (1787, despois da creación da diócese), conformando outro espazo público focal da cidade. A mesma Praza de Armas foi obxeto dun proyecto de remodelación somentes en parte levado a cabo. Derrubada a ruinosa Igrexa Maior e un hospital aledaño erixíronse os edificios civís máis representativos do barroco habanero: as Casas do Cabildo (''Palacio de los Capitanes Generales'') e a Casa de Correos. A Habana conta xa con 137.000 habitantes (1791) e vive unha época de crecente prosperidade baseada no incremento da actividade portuaria polo fin do monopolio comercial con [[Sevilla]] e [[Cádiz]] (1717), do sistema de flotas (1740) e a implantación do libre comercio (1778). ~~==Esplendor habanero==~~ Na primeira metade do [[século XIX]] consolídase o urbanizado fora de muros coma un conxunto de traza máis o menos regular pero meramente xustaposto, sen plan unitario. [[Ficheiro:La Habana - 1850.JPG\|miniatura\|200px\|Mapa da Habana en 1831.]]No ''glacis'' en torno a murallas (entre a porta e o castelo da Punta) proxectárase dende fins do século anterior unha alameda ou bulevar que devirá o Paseo do Prado <ref> ''Plano do centro da Habana (1829) co futuro Paseo do Prado entre o Campo de Marte e o castelo da Punta'' [http://www.planmaestro.ohc.cu/images/1829%20Plano%20de%20la%20Habana%20y%20sus%20barrios%20extramuros.jpg]</ref><ref> ''Idem (1859) xa coa Estación do ferrocarril á carón do Campo de Marte'' [http://www.etsav.upc.es/urbpersp/num09/art09-3b.jpg]</ref><ref> ''Vista do tramo setentrional do Prado a finais do XIX (ao fondo aparece o Morro)'' [http://sictenerife.files.wordpress.com/2011/05/1-tranvia-tirado-por-caballos2.jpg]</ref>, vertebral da articulación futura entre a ''Habana Vieja'' e o centro contemporáneo <ref> ''Vista debuxada da cidade dende o mar: o Paso do Prado articulando a transición entre a Habana Vieja (aínda coas murallas) e os novos arrabaldes; en primeiro termo a fronte costeira que no século XX devirá o Malecón'' [http://www.oldprintshop.com/images/large/35321.jpg]</ref>. Outra alameda, a Alameda de Paula, surxe coma paseo-mirador na beira da baía, entre o porto e o Arsenal. O derrubo das murallas (1863) non foi aproveitado para esponxares o tecido urbano (somentes o Parque Central <ref> ''Vista de época do Parque Central co Paseo do Prado de diante: nótese a trama no canto das murallas coma articulación intermedia entre á da Habana Vieja ao fondo á esquerda e a dos arrabaldes da primeria metade do XIX embaixo da fotografía; á dereita aparece o espazo da estación que despois ocupará o Capitolio'' [http://www.ull.es/publicaciones/latina/a/cuba7.jpg]</ref>) e tanto ''glacis'' como solar dos antigos baluartes foron urbanizados <ref> ''Mapa da cidade de 1866 co solar da antiga muralla urbanizado (nótese xa trazado o Paseo de Tacón ao oeste cara ó Castelo do Príncipe)'' [http://i88.servimg.com/u/f88/12/48/87/55/plano_10.jpg]</ref>. Maís aló, A Habana creceu ao longo de dous eixos fundamentais (O e SO) segundo os antigos camiños dende a antedita única porta da muralla (''Puerta de Tierra''): o do oeste, perpendicular ao Prado no seu comezo (Campo de Marte), será a ''Calzada de la Reina'' continuada polo Paseo de Tacón ata o Castelo do Príncipe, central da metrópole de hoxe en día; o do suoeste arrodeando a baía onde crecen os arrabaldes de Jesús del Monte, Regla e Casablanca. ~~[[Ficheiro:Situationsplan von Havana.jpg\|miniatura\|135px\|esquerda\|1888: ferroc. e baía]]~~ O ferrocarril, que chegara en 1837, axuda a esta incipiente metropolización. Así en 1860 comeza a surxir unha urbanización desligada da cidade compacta (El Vedado-Carmelo, detrás do Castelo do Príncipe e ata a foz do Almendares) para a crecente burguesía que abandona a ''Habana Vieja''. De ortodoxa traza ortogonal típica de ensanche europeo, vai seres ampliada, xa despois da independencia, ata colmatar o espazo baleiro <ref> ''Mapa da Habana, 1899: El Vedado e Carmelo coas extensións previstas'' [http://www.zonu.com/imapa/americas/Havana_Street_Pavements_Map_Cuba_1899_2.jpg]</ref>. ~~==Capital da república cubana==~~ Trala independencia, as dúas primeiras décadas do [[século XX]] son de crecemento apoiado nas fortes inversións estadounidenses (industria do azucre). O porto modernízase con novos peiraos e nos terreos do Arsenal constrúese a Estación Terminal de ferrocarrís. A súa vez, onde ubicábase a antiga estación principal (entre o Campo de Marte e o Parque Central) eríxese o símbolo do novo réxime, o [[Capitolio da Habana\|Capitolio Nacional]] (1929 <ref> ''Vista do Capitolio Nacional co Campo de Marte en primeiro termo e o Paseo do Prado ao fondo'' [http://3.bp.blogspot.com/_-akx-RFExkg/S69agCAB7xI/AAAAAAAAPnM/AQwY-F2xqY8/s1600/2.jpg]</ref>) e no Paseo do Prado e aledaños irán aparecendo, en estilos grandilocuentes, edificios públicos administrativos e privados (bancos, hoteles, embaixadas, residencias das elites, teatros e centros culturais como o [[Gran Teatro da Habana]]) representativos dos novos poderes <ref> ''Perspectiva do novo centro representativo da Habana republicana, entre o Prado e Habana Vieja (no "ring" das antigas murallas)'' [http://www.monografias.com/trabajos78/estructuras-urbano-arquitectonicas-cuba/image013.jpg]</ref>. Os suburbios continúan a súa expansión: mentres os de clases traballadoras van ocupar as cercanías do porto e a baía, as clases pudientes aséntanse ao longo da costa do Golfo de México, superando o río Almendares, dende Miramar ata a praia de Marianao con urbanizacións exclusivas de tipo cidade-xardín <ref> ''Mapa da área metropolitana da Habana cara a 1920-30'' [http://imageshack.us/f/827/marianao.jpg/]</ref>. Este novo interexe pola paisaxe litoral reflexarase na construcción nestas décadas do [[Malecón da Habana\|Malecón]], avenida-paseo no borde costeiro dende a Punta ata, xa a metade de século, o Almendares. E coma remate do embelecemento da ribeira, entre ''La Fuerza'' e ''La Punta'' (onde engárzanse os tres ''"salóns urbanos"'', Prado, Malecón e Av. do Porto<ref> ''Ver nota 19 (a Avenida do Porto foi do pouco realizado do Gran Plan Director de 1926: o plan de J.C.N. Forestier para A Habana coma metrópole caribeña era un ambicioso plan cunha visión global e unitaria aínda que en estilo "beaux arts"''.</ref>) lévanse a cabo recheos na canle de acceso da baía para o Parque Céspedes (Avenida do Porto, 1927 <ref> ''Visión no Plan de Forestier de 1926 do engarce (na Punta) entre a Avenida do Porto (Céspedes) e o Prado (o Malecón salería á dereita)'' [http://www.habanaelegante.com/Fall2004/forestier.jpg]</ref>). ~~==Turismo e revolución==~~ As crises do azucre e a [[Gran Depresión]] do 29 deran fin á época de esplendor comercial portuario da Habana. Despois da [[segunda guerra mundial]], especialmente nos anos cincuenta e novamente de mans de grandes inversións estadounidenses, a prosperidade volveu á capital coa industria do turismo. ~~[[Ficheiro:Havana, Cuba.jpg\|miniatura\|300px\|Vista satelital da metrópole habanera.]]~~ A búsqueda dun novo centro para a metrópole en formación era un anhelo dende os primeiros plans de comezos de século <ref> ''Planes urbanísticos para A Habana 1898-1959, G. Ponce Herrero, pdf'' [http://age.ieg.csic.es/boletin/45/14-planes.pdf]</ref>. O de Forestier de 1926 o definíu con ampulosidade (herdanza do [[París]] de Haussmann) onde parecía lóxico, na área ao sur do Castelo do Príncipe, articulando as diferentes seccións desconectadas da cidade da época. Ademais, moldeando a sutura, preveía un gran Parque Metropolitano nas beiras do río Almendares. Baixo a dictadura de [[Batista]] o plan director de [[J.Ll. Sert]] de 1955-58, retomaba ambas ideas proxectando un Centro Cívico e administrativo. A [[revolución cubana]] de 1959 paralizou a implementación das propostas e aínda hoxe a Praza da Revolución (herdeira dese espazo) segue sen definir consistentemente o centro da Habana <ref> ''Mapa contemporáneo do centro da Habana: o baleiro central baixo o Castelo do Príncipe é a Praza da Revolución (antiga Praza Cívica); máis ao suoeste, o Parque do Almendares'' [http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/html/198/19801711/pg_0013.jpg]</ref>, agora unha metrópole de máis de tres millóns de habitantes que sofre dos problemas e carencias característicos das grandes urbes iberoamericanas <ref>''Ver nota 4, páx 76 e seguintes''</ref>. En 1982 a ''Habana Vieja'' foi declarada patrimonio da humanidade. Dende entón grandes esforzos e recursos foron postos en marcha para salvar e rehabilitar o deteriorado ámbito colonial, laboura que aínda hoxe segue en marcha. ~~==Notas==~~ {{Listaref}} {{Control de autoridades}} [[Categoría: Historia de cidades]]▼ [[Categoría:A Habana]] ▲[[Categoría: ~~Historia~~Capitais de ~~cidades~~América]]

A Habana: Diferenzas entre revisións