Illa Grande da Terra do Fogo: Diferenzas entre revisións

! colspan="2" |Illa Grande da Terra do Lume Fogo

A '''Illa Grande de Terra do LumeFogo''' está situada no extremo sur de [[América]], continente do cal está separada polo [[Estreito de Magalláns]]. O seu extremo norte sitúase aproximadamente no paralelo 52,5º Sur {{Coordenadas |52|27|04|S|69|32|08|W|}}(Punta Delgada, [[Chile]]) e o seu extremo sur é o [[cabo San Pío]], ([[Arxentina]]) ao sur do paralelo de 55º S.{{Coordenadas|55|03|00|S|66|31|52|W}}É con fartura a maior das illas do Gran Arquipélago Fueguino, sendo, cunha área de 47.401 km², a [[Lista de illas por superficie|29ª maior illa]] da [[Terra]].

Está delimitada ao sur polo [[Canle Beagle]], ao leste polo [[Océano Atlántico]] e ao oeste polo [[Océano Pacífico]]. Esta gran illa é compartida por Arxentina e Chile, a quen lles corresponde a parte oriental e occidental , respectivamente.A parte Arxentina da illa corresponde á Provincia de [[Terra do Fogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur|Terra do LumeFogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur]], cuxa capital é a cidade de [[Ushuaia]].O sector Chileno da illa grande corresponde maioritariamente á [[Provincia de Terra do LumeFogo, Chile|Provincia de Terra do LumeFogo]], pertencente á [[Rexión de Magallanes e da Antártica Chilena|XII Rexión de Magalláns e a Antártica Chilena]]. A capital da referida Provincia é [[Porvenir]]. O resto da sección chilena da illa corresponde a parte da [[Provincia da Antártica Chilena]], pertencente tamén á referida Rexión

A illa Grande de Terra do LumeFogo posúe dous sectores ben diferenciados, os dous terzos setentrionais están formados por mesetas e chairas suavemente ondulados. O sur é montañoso con ramificacións da cordilleira dos [[Andes]] (Andes Fueguinos), que teñen aquí orientación [[Leste]]-[[Oeste]].<ref>Atlas de la Provincia de Tierra del Fuego, Antártida e Islas del Atlántico Sur, Subsecretaría de Planeamiento, Gobierno de la Provincia de Tierra del Fuego, Antártida e Islas del Atlántico Sur, 2004.</ref> O límite das neves eternas nestas montañas é moi baixo, aproximadamente desde os 500 [[msnm]]. A [[cordilleira Darwin]] no sector suroeste (chileno), conta cos puntos máis altos da illa. Deles o [[monte Shipton]] con 2469&nbsp;[[msnm]], é o máis alto, seguíndoo o [[monte Darwin]].<ref>Iturraspe, R.J. 2011. Glaciares de Tierra del Fuego. Dunken, Buenos Aires. p. 148.</ref> No fondo dos vales hai lagos como o [[Kami]] (ou [[Lago Fagnano]]) ou [[turba|turbeiras]] ou, nas vertentes máis elevadas e menos soleadas, [[glaciar]]es. As costas meridionais e occidentais onde os Andes entran en contacto co mar, son elevadas e moi accidentadas existindo algúns [[fiorde]]s, as costas setentrionais, por contrapartida, son pouco accidentadas chamando a atención a case circular [[Baía San Sebastián]] e a [[baía Inútil]].<ref>Atlas de la Provincia de Tierra del Fuego...</ref>

Ademais dos lagos e glaciares, a illa posúe numerosos ríos cuxas nacentes están en Ándelos e son na súa maioría afluentes do [[Río Grande (Terra do LumeFogo)|Río Grande de Terra do LumeFogo]] que desauga no [[Mar Arxentino]].

Existen sete especies de [[árbores]] que se poden atopar nos bosques de Terra do LumeFogo: Canelo (''[[Drimys winteri]]''), Leña dura ''[[Maytenus magellanica]]'', a conífera máis austral do mundo "Ciprés das Guaytecas" (''[[Pilgerodendron uviferum]]''), Notro (''[[Embothrium coccineum]]''), e tres especies de [[Nothofagus|Haxas austrais]]; Ñirre ''[[Nothofagus antarctica]]'', Lenga ''[[Nothofagus pumilio]]'' e o sempre verde Coigüe de Magallanes ''[[Nothofagus betuloides]]''. Moi deliciosas froitas crecen en espazos abertos nestes bosques, é o caso do [[amorodo]] (Fragaria chiloensis var. chiloensis forma chiloensis) e [[calafate]] (''Berberis buxifolia''), que foron e son colleitadas polos indios e campesiños respectivamenteMartínez Crovetto, Raúl. 1968. Estudos Etnobotánicos. Nomes de plantas e a súa utilidade segundo os indios Onas de Terra do LumeFogo. Revista da Facultade de Agronomía e Veterinaria da Universidade do Nordeste, Correntes, Arxentina. Estes bosques son únicos no mundo por haberse desenvolvido nun clima con invernos tan fríos (ao redor de 9&nbsp;°C). A cobertura arbórea esténdese moi preto da punta máis austral de [[Sudamérica]]. Os ventos son tan fortes que áreas expostas ao vento as árbores crecen torcidos pola forza dos ventos, e a xente denomínaos "árbores-bandeira" pola forma que necesitan tomar na súa loita contra o vento. A vexetación arbórea esténdese tan ao sur como a [[Illa dos Estados]], Illa Navarino e o norte de [[Hoste (illa)|Illa Hoste]]. A altitudes próximas aos 500 m pódense en atopar comunidades ananas de nothofagus. Indo máis cara ao sur, as illas [[Wollaston]] e o sur da illa Hoste Island están cubertas por [[tundra|tundra subantártica]]. Os bosques de Terra do LumeFogo deixaron de ter importancia local, foron considerados como a fonte desde onde árbores foron plantados noutras partes do mundo en lugares que teñen practicamente o mesmo clima pero que se atopaban orixinalmente carentes de árbores como as [[Illas Feroe]] e arquipélagos próximos, a maior parte das especies foron colleitadas dos lugares mais fríos de Terra do LumeFogo en sitios principalmente lindeiros coa tundra. Este esforzo resultou en cambios positivos, na medida en que os fortes ventos e fríos veráns non permiten o crecemento das árbores en Feroe desde outras rexións do mundo, estes agora son usados como ornamentais, para formar cortinas contra o vento e para loitar contra a erosión causada por tormentas e o pastoreo en Feroe. Højgaard, A., J. Jóhansen, and S. Ødum (eds) 1989. A century of tree planting in the Faroe Islands. Føroya Frodskaparfelag, Torshavn.[[Ficheiro:Nothofagus betuloides.jpg|200px|miniatura|dereita|''[[Nothofagus betuloides]]'']][[Ficheiro:Nothofagus antarctica D.jpg|200px|miniatura|dereita|''[[Nothofagus antarctica]]'']]

O clima nesta rexión é bastante inhóspito. É subpolar [[clima oceánico|oceánico]] ([[clasificación climática de Köppen]] ''Cfc'') con curtos e frescos veráns e longos, húmidos e moderados invernos: o nordeste caracterízase por fortes ventos e pouca precipitación; no sur e oeste é moi ventoso, brumoso e húmido a maior parte do ano e son poucos os días do ano sen choiva, aguaneve, saraiba ou neve. Na [[Illa dos Estados]], 230 km ao leste de [[Ushuaia]] recibe 1400 mm de choiva. As precipitacións son máis fortes no oeste, 3000 mm anuais. As temperaturas son moi uniformes ao longo do ano: en [[Ushuaia]] apenas exceden os 9&nbsp;°C no verán e promedian 1 ° C no inverno. As nevadas poden ocorrer no verán. Os fríos e húmidos veráns axudan a preservar os antigos [[glaciar]]es. As illas mais austrais posúen clima subantártico típico de [[Tundra]] que fai o crecemento de árbores imposible. Existen algunhas áreas no interior que teñen clima polar. Rexións no mundo con climas similares a Terra do LumeFogo son: [[Illas Aleutianas]], [[Islandia]], [[Península de Alaska]] e [[Illas Feroe]]. Os invernos son moi prolongados e rigorosos nos cales son continuas as [[neve|nevadas]], durante os invernos, cando as temperaturas constantemente sitúanse baixo os -10[[centígrado|° C]] (10 graos centígrados ou Celsius baixo cero) as horas de sol son escasas (amence facía as 9:30 horas e escurece cara ás 15 horas), a primavera adoita posuír frecuentes orballos e ocasionais nevadas, os veráns son agradables aínda que con temperaturas que apenas superan os 15° C (excepcionalmente, a partir do quentamento global, rexistráronse algúns poucos días con temperaturas que frisaron os 30° C), se no inverno as horas con sol son poucas, por contrapartida, durante o verán fueguino o sol sae temperán e recentemente ponse cara ás 22:30 horas. Durante todo o ano son frecuentes e fortes os ventos (''ouveadores'' ou ''bramadores'') que sopran desde o cuadrante sudoeste traendo aire frío e moita humidade que se condensa e precipita nas cordilleiras.

=== [[Pobos orixinarios]] de Terra do LumeFogo ===

[[Ficheiro:Caudati homines ovalle.jpg|miniatura|dereita|250px|Fantásticos homes con cola que o mapa de [[Alonso de Ovalle]] situaba como habitantes de '''Terra do LumeFogo''' en [[1646]].]]

[[Ficheiro:Patagonia-lighthouse.jpg|miniatura|250px|[[Faro]] do fin do mundo o ''Les Eclaireurs'', Terra do LumeFogo.]]

Os yámanas habitaban principalmente na rexión oriental, os kawéskar nas abruptas e anfractuosas costas occidentais. Cara ao século XIV unha etnia do conxunto [[amerindio]], do subconxunto [[pámpido]] e da liñaxe dos [[patagón]]s, os [[ona]]s, ingresaron a Terra do LumeFogo. Esta nova poboación instalouse principalmente na rexión esteparia (aproximadamente a metade norte do arquipélago), pasando a ser a etnia [[selknam]]; unha liñaxe do conxunto ona accedeu ao extremo sueste do territorio mixoxenizándose cos yámanas, dando orixe deste xeito á etnia [[manneken]] ou [[manekenken]], coñecida vulgarmente como "aush".

Os primeiros europeos que tiveron contacto con esta illa foron os membros dunha expedición española ao mando de [[Fernão de Magalhães]], cara ao [[21 de agosto]] de [[1520]]. O nome atribúese á visión que tiveron dela estes primeiros mariñeiros europeos que exploraron as súas costas: desde os seus barcos divisaban sorprendentes e constantes fogatas. Así, foi nomeada "Terra dos LumesFogos", nome que [[Carlos I de España]] modificaría a "Terra do LumeFogo".

As fogueiras eran a forma en que os orixinarios protexíansese protexían do frío austral, [[indíxena]]s [[ona]]s (ou selknam) e [[yámana]]s (ou yaganes) que, a pesar do duro clima, apenas utilizaban roupa. Só o lume e a súa especial adaptación metabólica (temperatura corporal un grao superior á nosa) os mantiña quentes. Portaban fogueiras acendidas ata nas canoas de cortiza de [[lenga]], que utilizaban para pescar e cazar mamíferos mariños.

Cara a [[1555]] o español [[Juan de Alderete]] intentou unha conquista da Terra do LumeFogo pero, igual que [[Pedro Sarmiento de Gamboa]], debeu desistir ante as inclemencias climáticas (máis que ante a resistencia dos nativos, xa que os fueguinos aborixes adoitaban ser hospitalarios). A inicios do século XVII outro español, [[Francisco de Hoces]], notou por vez primeira que Terra do LumeFogo era un conxunto insular. O descubrimento de Hoces foi corroborado polos neerlandeses [[Cornelius Schouten]] e [[Isaac Le Maire]].

En [[1881]] comezaron a chegar a Terra do LumeFogo buscadores de [[ouro]], que tras algunhas investigacións lograron achar o prezado metal na illa. A noticia estendeuse rapidamente, dando paso a unha [[febre do ouro]] que atraeu numerosos [[inmigrante]]s europeos. Entre eles chegou [[Julius Popper]], que alcanzou a erixir un pequeno imperio mineiro, baseado en cuestionados métodos, como o [[xenocidio]] da poboación autóctona.

A súbita riqueza aurífera permitiu o establecemento das principais poboacións urbanas. [[Porvenir]], en Chile, e [[Río Grande (Terra do LumeFogo)|Río Grande]], na Arxentina, creáronse en [[1883]]. A maior poboación da illa, [[Ushuaia]], foi fundada ao [[1884|ano seguinte]].

[[Categoría:Illas de soberanía compartida|Terra do LumeFogo]]

[[Categoría:Illas da Arxentina|Terra do LumeFogo]]

[[Categoría:Illas de Chile|Terra dedo LumeFogo]]

[[Categoría:Illas de América do Sur|Terra do LumeFogo]]