Rías de Galicia: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
dando formato a referencia |
Correccións |
||
Liña 8:
[[Ficheiro:Ría de arousa01.JPG|esquerda|250px|miniatura|A [[ría de Arousa]] constitúe a maior ría galega en superficie.]]
Usando Fisterra como o linde, as rías galegas sóense catalogar como rías Altas ou rías Baixas.
As [[Rías Altas]] son as rías da [[Costa da Morte]], o [[Golfo Ártabro]] e as [[Mar Cantábrico|Cantábricas]]. As rías cantábricas galegas están ao leste da [[Estaca de Bares]] e son a ría de [[Ría de Ribadeo|Ribadeo]], [[Ría de Foz|Foz]], [[Ría de Viveiro|Viveiro]], e a do [[Ría do Barqueiro|Barqueiro]]. Inclúese aquí tamén ás [[Rías Medias| medias ou centrais]], que son a [[Ría de Ortigueira|Ortigueira]], [[Ría de Cedeira|Cedeira]], [[Ría de Ferrol|Ferrol]], [[Ría de Ares|Ares]] e [[Ría de Betanzos|Betanzos]], [[Ría da Coruña|A Coruña]], [[Ría de Corme e Laxe|Corme e Laxe]] e [[Ría de Camariñas|Camariñas]]. As rías de [[Ría de Ferrol|Ferrol]], [[Ría de Ares|Ares]]-[[Ría de Betanzos|Betanzos]] e da [[Ría da Coruña|Coruña ou o Burgo]] son rías altas interiores do [[Golfo Ártabro]]<ref name="romani_2005" /><ref name="pages_2000" />. ▼
▲As r[[Rías Altas|ías Altas]] son as rías da [[Costa da Morte]],
As [[Rías Baixas]] están todas na fachada atlántica por baixo de [[Fisterra]] e son de maior tamaño. Enumeradas (de norte a sur) son as de [[Ría de Corcubión|Corcubión]], [[Ría de Muros e Noia|Muros e Noia]], [[Ría de Arousa|Arousa]], [[Ría de Pontevedra|Pontevedra]] e a de [[Ría de Vigo|Vigo]]<ref name="romani_2005" /><ref name="pages_2000" />.▼
▲As [[Rías Baixas]] están todas na fachada atlántica, por baixo de [[Fisterra]], e son de maior tamaño. Enumeradas (de norte a sur) son as rías de [[Ría de Corcubión|Corcubión]], [[Ría de Muros e Noia|Muros e Noia]], [[Ría de Arousa|Arousa]], [[Ría de Pontevedra|Pontevedra]] e a de [[Ría de Vigo|Vigo]]<ref name="romani_2005" /><ref name="pages_2000" />.
== A orixe e a xeoloxía das rías galegas ==
Liña 16 ⟶ 18:
A costa [[Atlántico|atlántica]] e [[Cantábrico|cantábrica]] da península presentan unha morfoloxía que nacería coa rotura das [[Placa tectónica|placas tectónicas]] ó comezo do [[Cenozoico]] e que daría froito á aparición das [[ría]]s. Coa rotura de [[Panxea]] no [[Cenozoico]] aparece o [[Océano Atlántico]]. Ese novo océano xorde dunha tripla rotura do continente, que deu comezo á separación da [[Península Ibérica|placa Ibérica]], a Europea e a Norteamericana. Así, a finais do [[Mesozoico]] a costa peninsular atlántica e cantábrica quedaron definidas [[xeomorfoloxía|xeomorfoloxicamente]] como na actualidade. Esa fragmentación fixo aparecer a costa ibérica, que se modelou durante o [[Paleoceno]] na forma que hoxe a vemos. Durante o Paleoceno, esa nova costa fragmentada foi modelada pola acción [[Corrente fluvial|fluvial]] de incisión, algo que sería máis marcado na cara atlántica da península que na [[Cantábrico|cantábrica]] <ref name="romani_2005">J. R. Vidal-Romaní; A. Martelli, D. Fernández-Mosquera, E. de Uña and J. Yepes. Galicia region: Landforms and morphological evolution of granitic areas. Sith International Conference on Geomorphology of Granitic Areas. Zaragoza, 2005.</ref>.
Desde o momento da rotura das placas, a costa cantábrica peninsular e a atlántica evolucionaron de diferente xeito. A marxe cantábrica actuou como unha [[Tectónica de placas|zona de choque]] ata o [[Eoceno]]. Pola contra, a zona atlántica foi, dende o primeiro momento de rotura de [[Panxea]], unha rexión onde a costa se expandiu e contraeu de xeito pasivo continuo. Así, a [[litosfera]] arrefriouse progresivamente ao avanzar a veta de fractura atlántica. Iso permitiu a distensión desa parte da placa e o seu afundimento. Durante o [[Era Cenozoica|Terciario]], a parte oeste peninsular foise afundindo por acumulación de [[Sedimentación|sedimentos]] na súa [[plataforma continental]]. Iso provocou a aparición de bordes de placa pasivos no que se darían ascensos isostáticos de placa e unha acentuada [[erosión]] por fluxos fluviais. Esa erosión
As rías non chegaron a estar cubertas polo mar ata aproximadamente o [[Neoxeno]]. Estímase que durante o [[Plistoceno]] o mar estaba a varios quilómetros da actual liña de costa. Durante o Plistoceno ese límite variaría, aumentando e reducíndose, ata que chegou á altura de costa de hoxe en día. Durante o [[Paleozoico]], polas oscilacións [[Glaciación|glaciais]] e interglaciais, a erosión fluvial modelaría, e faría máis acusada, a morfoloxía das zonas fluviais que acollen ás rías<ref name="romani_2005" />.
As rías da costa oeste, as [[Rías Baixas|rías Baixas]] ([[Laxe]], [[Ría de Camariñas|Camariñas]], [[Ría de Muros|Muros]], [[Ría de Arousa|Arousa]] e [[Ría de Vigo|Vigo]]), serían as primeiras en ter aparecido. As [[Rías Altas|rías altas]] ([[Ría de Ribadeo|Ribadeo]], [[Ría de Foz|Foz]], [[Ría de Viveiro|Viveiro]], [[Ría do Barqueiro|Barqueiro]] e [[Ría de Ortigueira|Ortigueira]]) serían máis recentes, do Neoxeno. En concordancia co anterior, as rías do [[Golfo Ártabro]] ([[Ría de Ferrol|Ferrol]], [[Ría de Betanzos|Ares-Betanzos]] e o [[Ría da Coruña|Burgo]]) serían rías de transición que apareceron entre medias no tempo<ref name="romani_2005" />.
Liña 24 ⟶ 26:
=== Litoloxía e morfoloxía ===
[[Ficheiro:Faros de Oleiros e A Coruña.jpg|miniatura|Boca da ría da Coruña, entre a [[Torre de Hércules]] e o faro de [[Mera, Oleiros|Mera]].]]
As rías pódense clasificar en bloques segundo
* [[Rías Altas]] ou bloque setentrional: son rías completamente transversais con respecto á costa, como o son a [[Ría de Ortigueira]], a [[Ría do Barqueiro]] e a [[Ría de Viveiro]];
* [[Rías Medias|Rías centrais]] e rías da Costa Ártabra: son as rías do noroeste galego e que aparecen en chairas uniformes. Son:
**
** as rías
** as rías da Costa da Morte: as rías [[Ría de Muros|Muros]], [[Ría de Corcubión|Corcubión]], [[Ría de Camariñas|Camariñas]] e [[Ría de Corme e Laxe|Corme]]
* Rías suroccidentais ou [[rías Baixas]]: son rías amplas, transversais á costa
As orientacións das rías son de NNE-SSO (Ría de Arousa), NE-SO (Rías Baixas), e NO-SE (Ría de Corme e o Golfo Ártabro). As rías Baixas labráronse a favor das fracturas tectónicas, os ríos encaixáronse nestas e erosionaron os vales facéndoas máis anchas. Nestas rías o fondo da ría é máis profundo, pola intersección de fracturas de placa no seu interior. As rías da Costa da Morte son máis pequenas
Nas rías pódense observar diferentes efectos
== Dinámica hidrolóxica e fluxo de nutrientes ==
A costa noroeste da península é o límite superior do sistema de Afloramento do Atlántico Noroeste, que trae augas dende o sur de [[Dakar]] ata o norte da [[Península Ibérica]]. A costa galega ten un réxime de [[vento]]s estacionais que marca a entrada dalgunhas desas [[Corrente oceánica|masas de auga]] no interior das rías. Durante a época seca, de [[marzo]]-[[abril]] a [[setembro]]-[[outubro]], o vento sopra do sur cara ao norte e favorece a entrada dunha corrente leste da masa de A[[Corrente Leste das Masas de Augas Centrais do Atlántico Norte (ENACW)|
A dinámica de [[Afloramento (oceanografía)|afloramento]] domina desde [[Fisterra]] ata o sur, as rías Baixas, e é máis frecuente e intenso durante a temporada de abril a setembro. Porén, o afloramento nas rías centrais e do norte é máis descontinuo e menos intenso. De feito, mentres que nas rías Baixas esta entrada é case continua, as rías da Costa Ártabra nunca teñen entradas de augas da ENACW no seu interior. Por iso, as rías Baixas son sistemas [[Eutrofía|eutróficos]], ou de [[produción primaria]] neta positiva; e as rías centrais e do norte son sistemas [[Mesotrofía|mesotróficos]], ou de produtividade intermedia <ref name="ospina_2010" />.
|