Rías de Galicia: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
mSen resumo de edición |
Amplíoo coa hidrodinámica e corrixo a lista de rías altas e baixas |
||
Liña 8:
[[Ficheiro:Ría de arousa01.JPG|esquerda|250px|miniatura|A [[ría de Arousa]] constitúe a maior ría galega en superficie.]]
As [[Rías Altas]] son as rías da [[Costa da Morte]],o [[Golfo Ártabro]] e as [[Mar Cantábrico|Cantábricas]]. As rías cantábricas galegas están ao leste da [[Estaca de Bares]] e son a ría de [[Ría de Ribadeo|Ribadeo]], [[Ría de Foz|Foz]], [[Ría de Viveiro|Viveiro]], e a do [[Ría do Barqueiro|
As [[Rías Baixas]]
== A orixe e a xeoloxía das rías galegas ==
=== A orixe das rías ===
A costa [[Atlántico|atlántica]] e [[Cantábrico|cantábrica]] da península presentan unha morfoloxía que nacería coa rotura das [[Placa tectónica|placas tectónicas]] ó comezo do [[Cenozoico]] e que daría froito á aparición das [[ría]]s. Coa rotura de [[Panxea]] no [[Cenozoico]] aparece o [[Océano Atlántico]]. Ese novo océano xorde dunha tripla rotura do continente, que dou comezo á separación da [[Península Ibérica|placa Ibérica]], a Europea e a Norteamericana. Así, a finais do [[Mesozoico]] a costa peninsular atlántica e cantábrica quedaron definidas [[xeomorfoloxía|xeomorfoloxicamente]] como na actualidade. Esa fragmentación fixo aparecer a costa ibérica, que se modelou durante o [[Paleoceno]] na forma que hoxe a vemos. Durante o Paleozeno, esa nova costa fragmentada foi modelada pola acción [[Corrente fluvial|fluvial]] de incisión, algo que sería máis marcado na cara atlántica da península que na [[Cantábrico|cantábrica]] <ref name="romani_2005">J. R. Vidal-Romaní; A. Martelli, D. Fernández-Mosquera, E. de Uña and J. Yepes.
Desde o momento da rotura das placas, a costa cantábrica peninsular e a atlántica evolucionaron de diferente xeito. A marxe cantábrica actuou como unha [[Tectónica de placas|zona de choque]] ata o [[Eoceno]]. Pola contra, a zona atlántica foi, dende o primeiro momento de rotura de [[Panxea]], unha rexión onde a costa se expandiu e contraeu de xeito pasivo continuo. Así, a [[litosfera]] arrefriouse progresivamente ao avanzar a veta de fractura atlántica. Iso permitiu a distensión desa parte da placa e o seu afundimento. Durante o [[Era Cenozoica|Terciario]], a parte oeste peninsular foise afundindo por acumulación de [[Sedimentación|sedimentos]] na súa [[plataforma continental]]. Iso provocou a aparición de bordes de placa pasivos no que se darían ascensos isostáticos de placa e unha acentuada [[erosión]] por fluxos fluviais. Esa erosión sería máis acentuada na parte atlántica da península mentres que máis suave na parte cantábrica. Este proceso de descensos de nivel de base do mar e a adaptación da rede fluvial foi o que deu lugar á aparición das rías <ref name="romani_2005" /><ref name="pages_2000">JL. Pagés Valcarlos. Origen y Evolución Geomorfológica de las Rías Atlánticas de Galicia. Rev. Soc. Geología de España. 13(3-4), 2000.</ref>.
Liña 23:
=== Litoloxía e morfoloxía ===
As rías pódense clasificar en bloques segundo as principais orientacións da fachada da ría con respecto ao mar, xa que iso determina correctamente os principais elementos da súa [[oroxenia]] e do momento de alzamento xeolóxico de cada bloque. A clasificación é <ref name="enciso_1954">TORRE ENCISO, E. (1954): Contribución al conocimiento morfológico y tectónico de la ría de La Coruña. Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural, 52: 21-51.</ref><ref name="enciso_1958">TORRE ENCISO, E. (1958): Estado actual del conocimiento de las rías gallegas. Homaxe a R. Otero Pedrayo, 237-250. Ed. Galaxia. Vigo.</ref><ref name="pages_2000" /><ref name="mendez_2000">G. Méndez y D. Rey. Perspectiva histórica del conocimiento geológico de las rías gallegas / A historical review of the geolofical studies of the Galician rias. Departamento de Xeociencias Mariñas e Ordenación do Territorio. Universidade de Vigo. Vigo. Jounal of Iberian Geology. 2000, vol 26, 21-44</ref>:
* [[Rías Altas]] ou bloque setpentrional: son rías completamente transversais con respecto á costa, como o son a[[Ría de Ortigueira]], a [[Ría do Barqueiro]] e a [[Ría de Viveiro]]; ou máis recentes e similares ao perfil das rías asturianas, a [[Ría de Foz]] e a [[Ría de Ribadeo]].
* [[Rías Medias|Rías centrais]] e rías da Costa Ártabra: son as rías do noroeste galego e que aparecen en chairas uniformes. Son:
* Costa da Morte: [[Ría de Muros|Muros]], [[Ría de Corcubión|Corcubión]], [[Ría de Camariñas|Camariñas]] e [[Ría de Corme e Laxe|Corme]]▼
** as ría de [[Ría de Cedeira|Cedeira]]
** as rías da do [[Golfo Ártabro]]: as rías do [[Ría da Coruña|
▲** as rías da Costa da Morte: [[Ría de Muros|Muros]], [[Ría de Corcubión|Corcubión]], [[Ría de Camariñas|Camariñas]] e [[Ría de Corme e Laxe|Corme]]
* Rías suroccidentais ou [[rías Baixas]]: son rías amplas, transversais á costa e aos pregamentos tectónicos e unidades [[Petrografía|petrográficas]]. Son as rías de [[Ría de Arousa|Arousa]], [[Ría de Pontevedra|Pontevedra]] e [[Ría de Vigo|Vigo]].
Nas rías pódense observar diferentes efectos da erosión remontante. Nos vales recentes, como é o tramo final do [[río Tambre|Tambre]], a erosión produciuse un encaixamento sobre de fondos [[Oroxénia Hercínica|hercínicos]]<ref>Oroxénia hercínica: un proceso do Cretácico de levantamento de montañas que durou ata o Pérmico.</ref> de vales antigos e que deron lugar saltos nos perfís da ría. Noutros casos, a erosión remontante sobre de recheos aluviais fixo que se formaran terrazas aluviais, como é o caso do tramo inferior do [[río Miño]] (e que non se soe clasificar como ría).
== Dinámica hidrolóxica e fluxo de nutrientes ==
A costa noroeste da península é o límite superior do sistema de Afloramento do Atlántico Noroeste, que trae augas dende o sur de [[Dakar]] ata o norte da [[Península Ibérica]]. A costa galega ten un réxime de [[vento]]s estacional que marca a entrada dalgunhas desas masas de auga no interior das rías. Durante a época seca, de [[marzo]]-[[abril]] a [[setembro]]-[[outubro]], o vento sopra do sur cara ao norte e favorece a entrada dunha corrente leste da masa de [[Corrente Leste das Masas de Augas Centrais do Atlántico Norte (ENACW)|augas centrais do Atlántico Norte]] (abreviado e en inglés, ENACW) no interior das rías. Pola contra, durante o período húmido, de [[outubro]] a [[marzo]], o vento sopra cara o norte e non favorece a entrada de correntes no interior das rías. Así, no momento de [[Afloramento (oceanografía)|afloramento]], que prevalece na primavera e verán, as augas entrantes na ría proveñen da ENACW, que son augas frías, que se moven en profundidade e con altas concentracións de nutrientes, como [[nitrato]]s. Pola contra, no outono e inverno, a costa galega está dominada pola [[Corrente Ibérica Polar|Corrente Ibérica Polar]] (abreviado e en inglés, IPC), que é de auga salgada, quente e exterior á costa. Cando a ENACW domina na costa, que é nos momentos de alta luz e de afloramento de primavera e verán, entran [[nutrientes]] nas rías e favorécese o crecemento do [[fitoplancto]]; co cal, hai unha alta [[produción primaría]] dos [[ecosistema]]s das rías galegas. Pola contra, durante o inverno, a auga da IPC que entra nas rías aumenta a [[salinidade]] da auga e provoca a redución da concentración de nutrientes. Isto acentúase pola entrada de correntes fluviais chegadas dos ríos <ref name="alvarez_2012">I. Alvarez , M. N. Lorenzo1 , and M. deCastro . Analysis of chlorophyll a concentration along the Galician coast: seasonal variability and trends. ICES Journal of Marine Science (2012), 69(5), 728 –738. doi:10.1093/icesjms/fss045</ref><ref name="ospina_2010">Ospina-Alvarez N, Prego R, Alvarez I, deCastro M, Alvarez-Ossorio MT, Pazos Y, Campos M, Bernardez P, Garcia-Soto C, Gomez- Gesteira M, Varela M (2010) Oceanographical patterns during a summer upwelling-downwelling event in the Northern Galician Rias. Comparison with the whole ria system (NW of Iberian Peninsula). Continental Shelf Research 30:1362–1372</ref>
A dinámica de [[Afloramento (oceanografía)]] domina desde [[Fisterra]] ata o sur, as rías Baixas, e é máis frecuente e intenso durante a temporada de abril a setembro. Porén, o afloramento nas rías centrais e do norte é máis descontinuo e menos intenso. De feito, mentres que nas rías Baixas esta entrada é case continua, as rías da Costa Ártabra nunca teñen entradas de augas da ENACW no seu interior. Por iso, as rías Baixas son sistemas [[Eutrofía|eutróficos]], ou de [[produción primaria]] neta positiva; e as rías centrais e do norte son sistemas [[Mesotrofía|mesotróficos]], ou de produtividade intermedia <ref name="ospina_2010" />.
==Notas==
| |||