Celtas: Diferenzas entre revisións

Certos grupos étnicos da Idade do Ferro en Europa foran denominados '''celtas''' (latín ''Celtae'' ou ''Galli'', grego Κέλτοι ''Keltoi'' ou Γαλάται ''Galatai'') desde a antiguidadeantigüidade. O nome procede probabelmente das raíces indoeuropeas ''*kel-1'' „protruir, alto“ e ''*g[h]al-'' „poder“ e ven significando „os poderosos, sublimes, fortes“.<ref name=":0">Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' S. 47 f.</ref>

Eran pobos da Idade do Ferro en Europa que falaban linguas célticas e tiñan semellanzas culturais,<ref name=":1">Koch, John (2005). ''Celtic Culture: a historical encyclopedia''. Santa Barbara: ABC-Clio. pp. xx. ISBN 978-1-85109-440-0. Retrieved 9 June 2010.</ref> Porén, o relacionamento entre os factores étnicos, linguísticoslingüísticos e culturais no mundo celta permanece incerto e controvertido.<ref name=":2">James, Simon (1999). ''The Atlantic Celts – Ancient People Or Modern Invention''. University of Wisconsin Press.</ref> A dispersión xeográfica exacta dos antigos celtas tamén é contestada; en particular, a maneira en que os habitantes da Idade do Ferro de Britania e de Irlanda deben ser considerados como celtas tornou-setornouse unha materia de controversia.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>Collis, John (2003). ''The Celts: Origins, Myths and Inventions''. Stroud: Tempus Publishing. ISBN 0-7524-2913-2.</ref><ref>Pryor, Francis (2004). ''Britain BC''. Harper Perennial. ISBN 978-0007126934.</ref>

Dependendo do campo de estudo ou do punto de vista, celta designa, por tanto, unha comunidade lingüística en Europa Central e Ocidental (definición lingüística), ou un conxunto de asentamentos con cultura material semellante (definición arqueolóxica), ou tribos con oscos mesmos costumes e crenzas (definición etnolóxica). Alén diso, existe aindapara quenalgúns considerason celtas simplemente os pobos considerados como tais polos gregos e romanos.

A cuestión é dificultada polo factofeito de non existiren practicamentepraticamente evidencias escritas das culturas presuntamente celtas do período previo á romanización das súas áreas de asentamento. Portanto, os coñecimentoscoñecementos sobre as primeiras culturas celtas son obtidos principalmente a partir do estudo dos descobrimentosdescubrimentos arqueolóxicos e de relatorios xerais de cronistas gregos e romanos.

OsPara linguistasos entendenlingüistas, os celtas son sobretodo comoos falantes de linguas celtas prehistóricas. Birkhan postula: „Celta é quen fala celta.“<ref>Helmut Birkhan: ''Nachantike Keltenrezeption.'' S. 16 f.</ref> Do mesmo modo Rockel: „Portanto, os celtas son os falantes de unhadunha lingua celta.“<ref>Martin Rockel: ''Grundzüge einer Geschichte der irischen Sprache.'' Wien, 1989, S. 15.</ref> As linguas celtas forman un grupo linguísticolingüístico indoeuropeu propriopropio.

A arqueoloxía ve trazos culturais comúns nas tribos celtas, desde o norte de España até Bohemia, durante a Idade do Ferro en Europa Central (séculos VIII–I a. C.) desde o norte de España até Bohemia en Europa Central. Hoxe xa non háhai dúbidas de que existiu un desenvolvemento continuo, a partir dasde culturas predecesoras asentadasda enIdade Europado CentralBronce naasentadas Idadeen doEuropa BronceCentral, en particular da cultura dos Campos de Urnas da Idade do Bronce tardía. Os celtas están relacionados sobretodosobre contodo ascoas culturas de Hallstatt e de La Tène. Os nomes desas culturas proceden de dous sitios arqueolóxicos, da necrópole de Hallstatt, unha aldea lacustre localizada pertopreto do lago do mesmo nome, no Salzkammergut austríaco, a sudeste de Salzburgo, onde en 1846 Johann Georg Ramsauer descubriu un grandegran cemiterio prehistórico, e de La Tène, unha aldea na marxe setentrional do Lago de Neuchâtel na Suíza, onde un tesouro de artefactos foi descoberto por Hans Kopp en 1857. Os dados obtidos a partir de ambas xacidas arqueolóxicas permitiron unha primeira cronoloxía. Algúns autores utilizan o termo ''celtas'' unicamente para o período céltico clásico, que comeza cerca de 650 a. C.

Do punto de vista arqueolóxico, a máxima dispersión da cultura material dos celtas abarcou desde, no oeste, o sudeste da Inglaterra, Francia e o norte de España, até, no leste, o oeste da Hungría, Eslovenia, e o norte de Croacia; desde o norte de Italia no sul até o extremo norte dosdas montesmontañas centraisdo centro da Alemaña. Por outro lado, existen achados do período de La Tène por todos os Balcáns até Anatolia (asentamento dos Gálatas, na Turquía actual), que se explican polas migracións celtas acontecidas no IV século a. C.

A inclusión do suestesudeste da Inglaterra no territorio de dispersión da cultura designada como celta do punto de vista arqueolóxico é contestada. Os achados arqueolóxicos locais da Idade do Ferro media e tardía (ca. 600–30 a,. C.) apresentanpresentan propiedades rexionais e locais que difiren de modo significativo dos achados continentais contemporáneos. En Galiza tamén se acharon algunhas fíbulas do período de La Tène, mais non se pode falar de un horizonte cultural celta fechado no sentido da cultura de La Tène.

Ese territorio centroeuropeo de carácter celta, limitaba, no sul, inicialmente aínda con acoa zona de influencia da cultura etrusca, e no leste e no suleste, con ascoas áreas de influencia grega, tracia e escita. Partes extensas deses territorios foron incorporados mais adiante ao Imperio Romano e á súa cultura. AoA norte do territorio de influencia celta estaban asentadas tribos xermánicas. Con todas as culturas citadas mantiñan os celtas intensas relacións culturais e económicas.

A máxima extensión histórica das tribos celtas fundamentada en fontes antigas, por exemplo a migración de tribos celtas (e tracias) a Anatolia, confirmada por autores gregos e romanos, de tribos celtas (e tracias), cf. a carta de Paulo aos Gálatas.

Elementos lingüísticos celtas característicos en topónimos terminados en'' -briga'' e'' -durum'', con ascoas variacións propias de cada rexión linguística.

As linguas celtas pertencen ao grupo occidental das linguas indoeuropeas. Dentro destas, segundo algúns investigadores, o ramo itálico é o mais próximo ao celta.<ref>Wolfram Euler: ''Die Frage der italisch-keltischen Sprachverwandtschaft im Lichte neuerer Forschungen.'' In: George E. Dunkel et al. (Hrsg.): ''Früh-, Mittel-, Spätindogermanisch. Akten der IX. Fachtagung der indogermanischen Gesellschaft vom 5. bis 9. Oktober 1992 in Zürich''. Reichert Verlag, Wiesbaden 1994. S. 37-51</ref> A lingua celta mae non foi transmitida. Os documentos linguísticos mais antigos considerados celtas son os da lingua lepóntica do século VI a. C. Alén de inscricións curtas na suasúa maioriamaioría, en materiais duradouros (pedra, chumbo), o calendario lunisolar de Coligny, en lingua gala, permite unha ollada directa nos aspectos non materiais da cultura relixiosa celta e da vida cotidiana. As tabuastáboas de Botorrita, dos séculos II e I a. C., son documentos mais extensos en lingua celtíbera tamén dignos de mención.

As linguas celtas continentais están extintas. O celtíbero falado na Península Ibérica, así como o galo e o lepóntico, desapareceron durante a romanización. A lingua gálata de Asia Menor, mal documentada, perviviapervivía aindaaínda na AntiguidadeAntigüidade Clásica.

As linguas celtas insulares aínda son faladas hoxe en Gales (galés), en Irlanda (irlandés, desde 1922 primeira lingua oficial xunto ao inglés), en Escocia (escocés-gaélico nas Terras Altas e particularmente nas illas Hébridas) e na Bretaña (bretón, levado ao continente por emigrantes das illas Británicas no século V). O gaélico da illa de Man (manés) extinguiu-se na décadedécada de 1970, o córnico xa no século XVIII. Na actualidade existen tentativas para revitalizar ambas linguas e torná-las de uso corrente.