Escocia: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
m Bot - Trocar {{AP}} por {{Artigo principal}}
m Bot - formateo de números según Wikipedia:libro de estilo
Liña 29:
| fronteiras =
| costas =
| poboación = 5. 116. 900 (est. [[2006]])
| poboación_posto = 2
| poboación_densidade = 64,95
Liña 42:
| notas = <sup>1</sup>Legalmente, o [[Reino Unido]] non ten lingua oficial, aínda que o [[lingua inglesa|inglés]] ten de facto ese papel. Por outra parte, ao asinar a [[Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias]], o gaélico e o escocés pasan a ter unha certa oficialidade.
}}
'''Escocia''' (en [[lingua inglesa|inglés]] e [[lingua escocesa|escocés]], '''''Scotland'''''; en [[gaélico escocés]], '''''Alba''''') é un país que forma parte do [[Reino Unido]].<ref name="Stats 1">{{cita web|url=http://www.ons.gov.uk/ons/guide-method/geography/beginner-s-guide/administrative/the-countries-of-the-uk/index.html|título=The Countries of the UK|publisher=[[Office for National Statistics]] |dataacceso=24 de xuño de 2012}}</ref><ref name="Country">{{cita web |url=http://www.number10.gov.uk/Page823 |title=Countries within a country |dataacceso=24 de agosto de 2008 |work=10 Downing Street |quote=The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100416083521/http://www.number10.gov.uk/Page823|archivedate=2010-04-16}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.iso.org/iso/newsletter_i-9.pdf |formato=PDF |título=ISO 3166-2 Newsletter Date: 28 November 2007 No I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11) |dataacceso=31 de maio de 2008 |work=[[International Organization for Standardization]] codes for the representation of names of countries and their subdivisions – Part 2: Country subdivision codes |quote=SCT Scotland ''country''}}</ref> É o máis setentrional dos catro [[Nación constituínte|países constituíntes]] que forman o [[Reino Unido]]. Xunto con [[Inglaterra]] e [[Gales]], forma parte da illa de [[Gran Bretaña]], e abrangue un terzo da súa superficie total. Ademais da parte de Escocia localizada na [[illa de Gran Bretaña]], o territorio escocés consta de máis de 790 [[illa]]s,<ref name="Scottish Executive">{{cita web |título=Scottish Executive Resources |work=Scotland in Short |url=http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/923/0010669.pdf |formato=PDF |data=17 de febreiro de 2007 |publisher=Scottish Executive |dataacceso=14 de setembro de 2006}}</ref> incluíndo as [[Illas Shetland|Shetland]], as [[Órcadas]] e as [[Illas Hébridas|Hébridas]]. Limita ao norte e oeste co [[Océano Atlántico]]; ao leste co [[Mar do Norte]], ao sur con [[Inglaterra]] e ao suroeste coa [[Canle do Norte]] e o [[Mar de Irlanda]]. O territorio escocés comprende 78.772 km2, e a súa poboación estímase en 5.&nbsp;116.&nbsp;900 habitantes, o que dá unha densidade de poboación de 65 habitantes por km2.
 
[[Edimburgo]], a capital do país e segunda meirande cidade, é un dos centros financeiros de Europa.<ref name=globalfinancialcentresindex>{{cita web | título = Global Financial Centres Index| url = http://issuu.com/pillarofhercules/docs/gfci/11?mode=a_p | data= setembro de 2008|publisher=City of London| dataacceso =30 de xuño de 2010}}</ref> Edimburgo foi o centro da [[Ilustración escocesa]] do [[século XVIII]], que transformou a Escocia nunha das potencias comerciais, intelectuais e industriais de Europa. [[Glasgow]], a cidade máis grande,<ref>{{cita web|título=A quick guide to glasgow|url=http://glasgowcitycentre.co.uk/places-to-go/shops/a-quick-guide-to-glasgow/|publisher=Glasgow City Centre|dataacceso=20 de xuño de 2012}}</ref> foi outrora unha das cidades industriais máis importantes do mundo e hoxe atópase no centro da aglomeración de [[Gran Glasgow]]. As augas territoriais escocesas abranguen unha parte importante<ref>{{cita libro |título=The Scottish Adjacent Waters Boundaries Order |ano=1999 |editor=The Stationery Office Limited |url=http://www.opsi.gov.uk/si/si1999/19991126.htm |location=London |isbn=0-11-059052-X| dataacceso=20 de setembro de 2007 }}</ref> do Atlántico Norte e do [[Mar do Norte]], contendo unha das maiores reservas de [[petróleo]] da [[Unión Europea]]. Por este motivo, [[Aberdeen, Escocia|Aberdeen]], a terceira cidade de Escocia, ten o título de capital europea do petróleo.<ref>{{cita web|url=http://www.aberdeencity.gov.uk/equalitydiversity/eqd_ourcity.asp|editor= Aberdeen City Council|título=Our City|quote=Aberdeen's buoyant modern economy – is fuelled by the oil industry, earning the city its epithet as 'Oil Capital of Europe'|dataacceso=1 de decembro 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100922092924/http://www.aberdeencity.gov.uk/EqualityDiversity/eqd_OurCity.asp|archivedate=2010-09-22}}</ref>
Liña 128:
Tradicionalmente considérase que a Ilustración escocesa concluíu a finais do [[século XVIII]],<ref name="Magnusson">{{Citation| last=M. Magnusson |title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World'' | journal=New Statesman | date=10 November 2003 | url = http://www.newstatesman.com/200311100040 | archiveurl =http://www.webcitation.org/5z3JQonlV| archivedate =30 May 2011}}</ref> mais as contribucións escocesas á ciencia e ás letras británicas continuaron por outros 50 anos máis, grazas a figuras como os físicos [[James Clerk Maxwell]] e William Thomson, Barón de Kelvin, e enxeñeiros e inventores como [[James Watt]] e [[William Murdoch]], cuxos traballos foron cruciais para o desenvolvemento tecnolóxico da Revolución Industrial.<ref>E. Wills, ''Scottish Firsts: a Celebration of Innovation and Achievement'' (Edinbugh: Mainstream, 2002).</ref> Na literatura, a figura máis exitosa de mediados do século XIX foi [[Walter Scott]]. O seu primeiro traballo de prosa, [[Waverley (noveala)|Waverley]] (1814), é considerada a primeira novela histórica.<ref>{{Citation |autor=K. S. Whetter |ano=2008 |título=Understanding Genre and Medieval Romance |páxina=28|publisher=Ashgate }}</ref> Scott tivo unha exitosa carreira, probablemente maior que a de calquera outro, debido á popularidade da cultura escocesa.<ref>{{Citation |author=N. Davidson |year=2000 |title=The Origins of Scottish Nationhood |page=136 |publisher=Pluto Press }}</ref> A finais do [[século XIX]], gran número de autores escoceses acadaron a reputación internacional, como [[Robert Louis Stevenson]], [[Arthur Conan Doyle]], [[J. M. Barrie]] e [[George MacDonald]].<ref>{{Citation |título=Cultural Profile: 19th and early 20th century developments |journal=Visiting Arts: Scotland: Cultural Profile |url=http://www.culturalprofiles.net/scotland/Directories/Scotland_Cultural_Profile/-5402.html |archiveurl=http://www.webcitation.org/62yP6lcz7 |archivedate=5 November 2011}}</ref> Escocia tamén tivo un papel destacado no desenvolvemento da arte e da arquitectura. A [[Escola de Glasgow]], que floreceu a comezos do século XX, produciu unha mestura de influencias como o [[Rexurdimento celta]], o [[Arts and Crafts Movement]], e o [[Xaponismo]], que axudaron a definir o estilo da [[Art Nouveau]]. Entre os seus expoñentes está o arquitecto e artista [[Charles Rennie Mackintosh]].<ref>Stephan Tschudi-Madsen, ''The Art Nouveau Style: a Comprehensive Guide'' (Courier Dover, 2002), pp. 283–4.</ref>
 
Este período tamén viu un proceso de rehabilitación da cultura das Highland. Na década de 1820, como parte da corrente [[Romanticismo|romanticista]], o [[tartán]] e o [[kilt]] foron adoptados por membros da elite social, non só en Escocia, senón tamén en Europa,<ref>J. L. Roberts, [http://books.google.com/books?id=WlnNUCS4R_MC&pg=PA193&dq=clans+tartan+laws+jacobite&hl=En&ei=nJoTTry1IMGq8QODnbX8Bw&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=5&ved=0CEgQ6wEwBA#v=onepage&q&f=false ''The Jacobite Wars''], pp. 193–5.</ref><ref name=Sievers2007>M. Sievers, [http://books.google.com/books?id=_U-5sq5MDBQC&pg=PA23&dq=tartan+highland+romantic&hl=En&ei=JqATTq_bD5Gy8QOpk7H8Bw&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=5&sqi=2&ved=0CEIQ6wEwBA#v=onepage&q=tartan%20highland%20romantic&f=false ''The Highland Myth as an Invented Tradition of 18th and 19th century and Its Significance for the Image of Scotland''] (GRIN Verlag, 2007), pp. 22–5.</ref> en parte debido á popularidade do ciclo de [[Ossian]] de Macpherson<ref>P. Morère, ''Scotland and France in the Enlightenment'' (Bucknell University Press, 2004), pp. 75–6.</ref><ref>William Ferguson, [http://books.google.com/books?id=nPpp6ED8c3EC&pg=PA227&dq=ossian+macpherson&hl=En&ei=UaIUTrLIAYGq8APf5tz7Bw&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&resnum=6&ved=0CEkQ6wEwBQ#v=onepage&q=ossian%20macpherson&f=false ''The identity of the Scottish Nation: an Historic Quest''] (Edinburgh: Edinburgh University Press, 1998), p. 227.</ref> e ás novelas Walter Scott.<ref>Divine, ''Scottish Nation'' pp. 292–95.</ref> Porén, as Highlands continuaron a ser unhas terras pobres e tradicionais.<ref>M. Gray, ''The Highland Economy, 1750–1850'' (Greenwood, 1976).</ref> A vontade de mellorar a produtividade na agricultura motivou as [[Highland Clearances]], nas que gran parte da poboación das Highlands sufriu traslados forzosos a terras onde podían adicarse á cría de ovellas. Estes traslados cambiaron as formas da agricultura en toda Gran Bretaña, e como resultado, producíronse faltas de protección para os propietarios baixo a [[lei escocesa]], a modificación do sistema tradicional de [[clans escoceses|clans]] e desafiuzamentos brutais.<ref>E. Richards, ''The Highland Clearances: People, Landlords and Rural Turmoil'' (2008).</ref> Ademais, produciuse un éxodo continuo do campo ás cidades, así como a Inglaterra, Canadá, América ou Australia.<ref>J. Wormald, ''Scotland: a History'' (2005), p. 229.</ref> A poboación medrou constantemente durante este século, de 1.&nbsp;608.&nbsp;000 no censo de 1801 a 2.&nbsp;889.&nbsp;000 en 1851 e 4.&nbsp;472.&nbsp;000 in 1901.<ref>A. K. Cairncross, ''The Scottish Economy: A Statistical Account of Scottish Life by Members of the Staff of Glasgow University'' (Glasgow: Glasgow University Press, 1953), p. 10.</ref> Mesmo co gran desenvolvemente da industria, non había traballos bos de abondo. Como consecuencia, durante o período 1841–1931, case 2 millóns de escoceses migraron cara Norteamérica e Australia, e outros 750.000 a Inglaterra.<ref name=Huston&Knox2001pxxxii>R. A. Houston and W. W. Knox, eds, ''The New Penguin History of Scotland'' (Penguin, 2001), p. xxxii.</ref>
 
[[Ficheiro:Disruption forming Free Kirk.jpg|miniatura|dereita|350px|A interrupción da asemblea pintada por [[David Octavius Hill]].]]