Crioulo caboverdiano: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
m Bot: Cambio o modelo: Referencias; cambios estética
Liña 28:
O crioulo de [[San Vicente, Cabo Verde|San Vicente]] e da "capital cultural de Cabo Verde", [[Mindelo, Cabo Verde|Mindelo]] divulgouse a través dos poemas de [[Sérgio Frusoni]]. Polo seu lado, o crioulo da [[Braba]] coñécese a través das [[morna]]s de [[Eugénio Tavares]], o crioulo de [[Santo Antón, Cabo Verde|Santo Antón]] polos contos de [[Luís Romano de Madeira Melo]] e o crioulo do [[Fogo Cabo Verde|Fogo]] pola colectánea de contos de [[Clews Parsons]].
 
== Orixe ==
O arquipélago de Cabo Verde estaba deshabitado ata que foron poboadas por colonos portugueses a fins do século XV, concretamente en Santiago e Fogo, en 1513 habitaban esas illas 126 homes brancos, 4 mulleres brancas, e 16 mulleres africanas e 16 homes africanos, a fins dese século eran 15.000, nun 80% escravos, unha variedade crioula desenvolveuse moi rapidamente primeiro como un [[pidgin]]. As illas de Barlovento poboáronse máis tarde e nelas a proporción de brancos foi maior polo que o produto da crioulización distanciouse en menor grao do superestrato.
 
== Vocabulario ==
No caso do crioulo de [[Santiago, Cabo Verde|Santiago]], o único que foi suficientemente estudado, temos que máis do 90% do vocabulario derívase do [[lingua portuguesa|portugués]], sendo o restante de orixe africana. No entanto, a considerábel erosión a que a maioría das palabras foi suxeita e, principalmente, as significativas diferenzas gramaticais tornan extremamente difícil a un falante nativo de [[Lingua portuguesa|portugués]] estabelecer unha conversación, mesmo básica.
 
== Ortografía ==
Actualmente existe unha convención ortográfica, recoñecida oficialmente polo goberno, chamada [http://www.capeverdeancreoleinstitute.org/new_page_5.htm ALUPEC] que significa "Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo-verdiano", en crioulo, "Alfabetu Unifikadu pa Skrita di Kabuverdianu", utilizando o [[alfabeto latino]]. Ten 23 letras e catro dígrafos: A B S D E F G H I J DJ L LH M N NH N O P K R T U V X TX Z. O ALUPEC representa un compromiso entre unha ortografía fonemática e a ortografía portuguesa utilizada tradicionalmente para escribir o crioulo.
 
Liña 41:
Actualmente só o [[lingua portuguesa|portugués]] se ensina nas escolas cabo-verdianas e, como linguas estranxeiras, tamén o francés e o inglés. Un pequeno [http://www.prio.no/private/jorgen/cv_ssresults.html#Language%20and%20identity inquérito estudantil] levado a cabo en 2.000 alumnos do 12º ano de catro escolas secundarias públicas de [[San Vicente, Cabo Verde|San Vicente]] e de [[Santo Antón, Cabo Verde|Santo Antón]] revelou pouca receptividade ao uso do crioulo nas aulas. A razón principal é que o crioulo é unha lingua de uso privado na vida cotidiana. Mais, así que unha conversa se torna formal ou oficial, a [[lingua portuguesa]] é sempre a preferida.
 
== Situación actual ==
[[Ficheiro:2006.07.28.cv.sv.Mindelo.di.jpg|dereita|miniatura|330px|Diglosia: aviso en portugués e publicidade en crioulo.]]
O caboverdiano foi declarado lingua nacional en 1975 despois da independencia do arquipélago mais malia o crioulo ser a [[lingua materna]] de case toda a poboación de Cabo Verde, o [[Lingua portuguesa|portugués]] ainda é a [[lingua oficial]]. Como a lingua portuguesa é utilizada na vida cotidiana (na escola, pola administración pública, en actos oficiais, etc.) o português e o crioulo viven nun estado de [[diglosia]]<ref>Duarte, D. A. (1998)</ref>. En consecuencia desta presenza xeneralizada do português, rexístrase un proceso de descriolización en todas as variantes dos crioulos cabo-verdianos.
Liña 54:
:: Aquela mulher com quem eu encontrei-me ontem estava preocupada porque ela esqueceu-se das suas crianças na escola, e quando ela foi procurá-las ela não as viu. Alguém lembrou-lhe que as suas crianças estavam a precisar de material para uma pesquisa, então ela foi encontrá-las na biblioteca a procurar o que elas queriam. Para agradecer a todos os que ajudaram-na, ela começou a falar, dizendo como ela estava contente do fundo do coração.
 
== Diferenzas entre os crioulos ==
{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="4"
|-
Liña 118:
 
== Notas ==
{{referenciasListaref}}
== Bibliografia ==
* ''Os dialectos românicos ou neo-latinos na África, Ásia e América'' (F. Adolpho Coelho – 1880; capítulo 1: "Crioulo da Ilha de Santiago")
* ''O crioulo de Cabo Verde. Breves estudos sobre o crioulo das ilhas de Cabo Verde'' (Joaquim Vieira Botelho da Costa & Custódio José Duarte - 1886)
* ''Dialectos crioulos-portugueses. Apontamentos para a gramática do crioulo que se fala na ilha de Santiago de Cabo Verde'' (A. de Paula Brito - 1887)
* ''Folk-Lore from the Cape Verde Islands'' ([http://www.amphilsoc.org/library/mole/p/parsons.htm Parsons, Elsie Clews] - 1923: Contos de Cabo Verde; livro 1: em inglês, livro 2 em crioulo do Fogo)
* ''O dialecto crioulo de Cabo Verde'' (Silva, Baltasar Lopes da - 1957)
* ''Cabo Verde. Contribuição para o estudo do dialecto falado no seu arquipélago'' (Dulce Almada Duarte - 1961)
* ''Renascença de uma civilização no Atlântico médio'' ([[Luís Romano de Madeira Melo]], 1967: Colectânea de poemas e de novelas em português e em crioulo de Santo Antão)
* ''O dialecto crioulo-Léxico do dialecto crioulo do Arquipélago de Cabo Verde'' (Fernandes, Armando Napoleão Rodrigues - 1969)
* ''Negrume/Lzimparin'' ([[Luís Romano de Madeira Melo]] - 1973: Contos em crioulo de Santo Antão com tradução portuguesa)
* "Textos crioulos cabo-verdianos" – crioulo de São Vicente -([[Sérgio Frusoni]] in ''Miscelânea luso-africana'' - 1975 coord. Marius F. Valkhoff)
* ''Vangêle contód d'nôs móda'' ([[Sérgio Frusoni]]: Fogo - 1979; Novo Testamento - crioulo de São Vicente)
* ''A linguistic approach to the Capeverdean language'' (Macedo, Donaldo Pereira - 1979)
* ''O crioulo de Cabo Verde - surto e expansão'' (Carreira, António - 1982)
* ''Left-dislocation and topicalization in Capeverdean creole'' (Braga, Maria Luiza: Ph.D. Dissertation, University of Pennsylvania - 1982; Exemplos em crioulo de São Vicente)
* ''Variation and change in the verbal system of Capeverdean crioulo'' (Silva, Izione Santos -1985: Análise da fonologia cabo-verdiana)
* ''Bilinguismo ou Diglossia'' (Duarte, Dulce Almada - 1998)
* ''O crioulo da ilha de S. Nicolau de Cabo Verde'' (Eduardo Augusto Cardoso - 1989)
* ''Kabuverdianu: Elementaria seiner TMA-Morphosyntax im lusokreolischen Vergleich'' (Thiele, Petra. Kabuverdianu: 1991)
* ''A Poética de Sérgio Frusoni - uma leitura antropológica'' (Mesquitela Lima: Lisboa - 1992: poemas em crioulo de São Vicente)
* "O princípio da parcimónia em crioulo de Cabo Verde" (Pereira, Dulce - 1992: in ''Actas do II. Colóquio sobre Crioulos de base lexical portuguesa'', pp. 141-151)
* ''O crioulo de Cabo Verde: Introdução à gramática'' (Manuel Veiga - 1995; crioulo de Santiago e de São Vicente)
* ''Le créole du Cap-Vert. Etude grammaticale descriptive et contrastive'' (Manuel Veiga - 2000; exemplos em crioulo de São Vicente e de Santiago)
* ''Le Cap-Verdien: Origines et devenir d'une langue métisse'' (Nicolas Quint - 2000)
* ''Grammaire de la langue cap-verdienne: Étude descriptive et compréhensive du créole afro-portugais des Iles du Cap-Vert'' (Nicolas Quint, 2000)
* ''Dictionnaire Cap-Verdien/français'' (Nicolas Quint, 2000: Crioulo de Santiago)
* ''Dicionário do Crioulo da Ilha de Santiago - Alemão'' (ed. por Jürgen Lang: Tübingen 2002)
* ''The syntax of Cape Verdean Creole. The Sotavento Varieties'' (Baptista, Marlyse - 2002)
* ''Dicionário Prático Português Cabo-verdiano - Variante de Santiago'' (M. Mendes, N. Quint, F. Ragageles, A. Semedo: 2002)
* ''O Cabo-verdiano em 45 Lições'' (Manuel Veiga, 2002: Crioulo de Santiago e de São Vicente)
* ''Parlons capverdien : Langue et culture'' (Nicolas Quint, Aires Semedo, 2003: Crioulo de Santiago e um capítulo sobre o crioulo de São Vicente)
 
== Ligazóns externas ==
* [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kea Kabuberdianu] Relatório do ''Ethnologue'' sobre os crioulos cabo-verdianos.
* [http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/bibbreve/006/bb06.pdf ''Literaturas Africanas de Expressão Portuguesa'']
* [http://www.unb.br/il/liv/public/frusoni.htm Poemas de Sérgio Frusoni em crioulo de São Vicente]
* [http://www.bcv.cv/_conteudo/dinheiro/nota/1999/2000.htm# "Morna aguada" de Eugénio Tavares em crioulo de Brava]
* [http://www.capeverdeancreoleinstitute.org/lusiadas_na_kriolu.htm ''Os Lusíadas'' em crioulo de Santo Antão]
* [http://www.priberam.pt/dcvpo/dcvpo.aspx Dicionário Cabo-verdiano Português On-Line (Crioulo de Santiago)]
* [http://www.mindelo.info/dico_accueil.html Dicionário Cabo-verdiano Francês On-Line (Crioulo de São Vicente)]
* [http://www.prio.no/private/jorgen/cv_kriollanguage.html Língua Crioula]
* [http://www.clubetabanka.com/cv/creole.asp ''A Perspective on Capeverdean Crioulo'']
* [http://www.degruyter.de/journals/jall/2001/pdf/22_069.pdf Crioulo de Santiago]
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Afabétu Kabuverdianu, (Cape Verdean Alphabet, see last picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Kartidjas Kabuverdianu - (four literacy primers pdf, see fifth picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Books: Stória di Natal (the Christmas Story), Lúkas, Notísia Sabi di Jizus (Luke, The Good News of Jesus), Bíblia na prugrésu di traduson pa lingua Kabuverdianu (The Bible in progress of translation into the Kabuverdianu Language, Luke 2nd ed. and Acts 1st ed. - see third picture link in top frame), Comics: Stória di Bon Samaritanu (The Story of the Good Samaritan), Stória di Fidju ki Perde (The Story of the Prodigal Son), Stória di Zakeu, Xéfi di Kobradoris di Inpostu, (The Story of Zacchaeus, chief tax collector - see links in left frame), Film: Filmi: Vida di Jizus (The Jesus Film - see fourth picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.
 
==Ligazóns externas==
*[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=kea Kabuberdianu] Relatório do ''Ethnologue'' sobre os crioulos cabo-verdianos.
*[http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/bibbreve/006/bb06.pdf ''Literaturas Africanas de Expressão Portuguesa'']
*[http://www.unb.br/il/liv/public/frusoni.htm Poemas de Sérgio Frusoni em crioulo de São Vicente]
*[http://www.bcv.cv/_conteudo/dinheiro/nota/1999/2000.htm# "Morna aguada" de Eugénio Tavares em crioulo de Brava]
*[http://www.capeverdeancreoleinstitute.org/lusiadas_na_kriolu.htm ''Os Lusíadas'' em crioulo de Santo Antão]
*[http://www.priberam.pt/dcvpo/dcvpo.aspx Dicionário Cabo-verdiano Português On-Line (Crioulo de Santiago)]
*[http://www.mindelo.info/dico_accueil.html Dicionário Cabo-verdiano Francês On-Line (Crioulo de São Vicente)]
*[http://www.prio.no/private/jorgen/cv_kriollanguage.html Língua Crioula]
*[http://www.clubetabanka.com/cv/creole.asp ''A Perspective on Capeverdean Crioulo'']
*[http://www.degruyter.de/journals/jall/2001/pdf/22_069.pdf Crioulo de Santiago]
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Afabétu Kabuverdianu, (Cape Verdean Alphabet, see last picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Kartidjas Kabuverdianu - (four literacy primers pdf, see fifth picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.
[[Categoría:Cabo Verde]]
[[Categoría:Linguas crioulas e pidgins]]
* [http://www.AKTB.org Asosiason Kabuverdianu pa Traduson di Bíblia] Books: Stória di Natal (the Christmas Story), Lúkas, Notísia Sabi di Jizus (Luke, The Good News of Jesus), Bíblia na prugrésu di traduson pa lingua Kabuverdianu (The Bible in progress of translation into the Kabuverdianu Language, Luke 2nd ed. and Acts 1st ed. - see third picture link in top frame), Comics: Stória di Bon Samaritanu (The Story of the Good Samaritan), Stória di Fidju ki Perde (The Story of the Prodigal Son), Stória di Zakeu, Xéfi di Kobradoris di Inpostu, (The Story of Zacchaeus, chief tax collector - see links in left frame), Film: Filmi: Vida di Jizus (The Jesus Film - see fourth picture link in top frame) Best viewed with Internet Explorer.