Illa de Nova Guinea: Diferenzas entre revisións

== Nomes ==

O nome '''Papúa''' utilízase para referirse a partes da illa antes do contacto con Occidente.<ref name=tides/> A súa etimoloxía é incerta;<ref name=tides/> unha teoría é que ven do [[lingua tidore | Tidore]], a lingua utilizada no [[Sultanato de Tidore]] que controlaba as partes da rexión costeira da illa o nome veu de ''Papo'' (''unir'') e ''ua'' (''negación''), o que significa territorio ''non unido'' ou, ''que está xeograficamente moi lonxe'' (e polo tanto non unido).<ref name="geop">{{Cite book

Cando os exploradores españois e portugueses chegaron á illa a través das [[Molucas | Illas das Especias]]. Se referiron a ela como Papua. Pero, o nome de '''Nova Guinea''' sería utilizado máis tarde polos occidentais empezando polo explorador español [[Íñigo Ortiz de Retes]] en [[1545]], en referencia ás similitudes de aparencia dos pobos indíxenas cos indíxenas da [[rexión de Guinea]] de [[África]]. Os holandeses que chegaron máis tarde ao mando de [[Jacob Le Maire | Lemaire]] e [[Willem Schouten | Schouten]] chamárona ''illa Schouten'', pero finalmente este nome úsase só para referirse a illas ao norte da costa de Papua, as [[Illas Schouten]] ou Biak Island. Cando os holandeses colonizárona como parte das [[Indias Orientais Neerlandesas]], chamárona '''Nieuw Guinea'''.

== Xeografía ==

Nova Guinea é unha illa no norte do continente [[Sahul]], tamén coñecido como [[continente australiano| Australia]]. Atópase illada polo [[Mar de Arafura]] ao oeste e o [[Estreito de Torres]] e o [[Mar do Coral]] cara ao leste. Ás veces considerada como a illa máis oriental do [[Arquipélago Malaio]], se atopa no extremo norte de [[Australia]], [[Golfo de Carpentaria]] e [[península do Cabo York]], e ao oeste da [[Arquipélago Bismarck]] e o [[Illas Salomón | Arquipélago das Illas Salomón]].

A forma de Nova Guinea é a miúdo comparada co dun [[Paradisaea | ave do paraíso]], e isto dá lugar aos nomes habituais dos dous extremos da illa: a ''[[Península Cabeza de Paxaro]]'' no noroeste (''Vogelkop'' en holandés, ''Kepala Burung'' en Indonesio, tamén coñecida como a ''Península Doberai''), e a ''[[Península Cola do Paxaro]]'' no sueste (tamén coñecida como a ''Península de Papúa'').

Existe un cordal de montañas de leste a oeste, as [[New Guinea Highlands]], domina a xeografía de Nova Guinea, e se estende máis de 1600 km. da "cabeza" á "cola" da illa. A [[Nova Guinea Occidental| metade occidental]] da illa de Nova Guinea contén as montañas máis altas de Oceanía, elevándose ata 4.884 m. de altura, son a garantía dun constante fornecemento de choiva da atmosfera ecuatorial. A liña de árbores está ao redor de 4.000 m. de altura e os picos máis altos conteñen [[glaciar]]es ecuatoriais permanentes que están en retirada polo menos desde 1936.<ref>Prentice, M.L. and G.S. Hope (2006). "Climate of Papua". Ch. 2.3 in Marshall, A.J., and Beehler, B.M. (eds.). The Ecology of Papua. Singapore: Periplus Editions. ''The authors note that "The magnitude of the recession of the Carstensz Glaciers, its causes, and its implications for local, regional, and global climate change are only qualitatively known. The recession of the Carstensz Glaciers from ~11 km² in 1942 to 2.4 km² by 2000 represents about an 80% decrease in ice area."''</ref><ref>[http://www.easternsnow.org/proceedings/2004/kincaid_and_klein.pdf Kincaid and Kline, "Retreat of the Irian Jaya Glaciers from 2000 to 2002 as Measured from IKONOS Satellite Images", paper presented at 61st Eastern Snow Conference, Portland, Maine, 2004]</ref><ref>[http://www.nichols.edu/DEPARTMENTS/Glacier/glacier_retreat.htm Recent Global Glacier Retreat Overview]</ref> Outros cordais máis pequenos aparecen tanto ao norte como ao oeste das serras centrais. Agás nas altas cumes, a maioría de zonas posúen un clima cálido e húmido durante todo o ano, con algunha variación estacional asociada coa tempada do monzón do nordeste.

Os [[Lista das montañas máis altas de Nova Guinea | picos máis altos da illa de Nova Guinea]] son:

Outra característica importante do hábitat son as vastas chairas sur e norte. Esténdese por centos de quilómetros, que inclúen [[bosque]]s nas terras baixas, extensos humedais, pasteiros na [[sabana]] e algunhas das maiores extensións de bosques de [[mangleiro]]s do mundo. As terras baixas do sur son a sede do [[Parque Nacional Lorentz]], tamén son [[Patrimonio da Humanidade]] da [[UNESCO]]. As terras baixas do norte son regadas principalmente polo [[río Mamberamo]] e os seus afluentes na parte indonesia, e polo [[Sepik]] no lado de PNG; as máis extensas terras baixas do sur o son por un gran número de ríos, principalmente o [[Digul]] no lado indonesio e o [[río Fly | Fly]] no lado de PNG. Estes son os principais sistemas de ríos da illa, que desembocan ao noroeste, nordeste, sudoestesuroeste e sueste, respectivamente. Moitos teñen grandes áreas de meandros e tradúcense en grandes zonas de [[lago]]s e pantanos de auga doce. A illa máis grande da costa, [[Dolak]] (Frederik Hendrik, Yos Sudarso), atópase cerca do estuario Digul, separada por unha canle tan estreita que foi chamado "arroio".

[[Ficheiro:New guinea named.PNG|esquerda|miniatura|División da illa de Nova Guinea]]

* A parte oeste da illa,''' [[ Nova Guinea Occidental ]] ''' ou '''Papúa Occidental''' (''Irian'' en [[indonesio]]), situada ao oeste do [[meridiano]] 141° E de lonxitude (agás nunha pequena parte de territorio ao leste do [[río Fly]] que pertence a Papúa Nova Guinea) está administrada por [[Indonesia]] e se subdivide en dúas provincias:

** [[Provincia de Papúa Occidental | Papúa Occidental]] (''Papua Barat'', antes chamada''Irian Jaya Barat''), con capital en [[Manokwari]].

** [[Provincia de Papúa | Papúa]] (antes chamada ''Irian Jaya''), con capital en [[Jayapura]]. Propúxose subdividir esta provincia en dúas: Papúa Central (''Papúa Tengah'') e Papúa Oriental (''Papúa Timur''), pero o proxecto aínda non se levou a cabo.

* A parte oriental conforma a parte principal de [[Papúa Nova Guinea]], estado independente desde o [[1975]], antes coñecido como o ''territorio de Papúa e Nova Guinea'' gobernado por Australia, que consistía no [[Territorio de Nova Guinea | Territorio en fideicomiso de Nova Guinea]] (barrio nordeste, anteriormente [[Nova Guinea Alemá]]), e o [[Territorio de Papua]] (barrio sueste). A cidade principal é a capital do estado, [[Port Moresby]]. O país componse de catro rexións:

** [[Rexión de Papua | Papua]], que consiste nas provincias [[Occidental, Papúa Nova Guinea|Occidental]], [[Gulf|Golfo]], [[Central, Papúa Nova Guinea| Central]], [[Oro]] e [[Milne Bay]].

** [[Rexión das Highlands | Highlands]], que consiste en [[Southern Highlands|Serra Sur]], [[Hela]], [[Jiwaka]], [[Enga]], [[Western Highlands]], [[Simbu]] e [[Eastern Highlands]].

** [[Rexión de Momase | Momase]], que consiste en [[Morobe]], [[Provincia de Madang|Madang]], [[Sepik do Leste]] e [[Sandaun]].

** [[Rexión das Illas| Illas]], que consiste en [[Provincia de Manus|Manus]], [[Nova Bretaña Occidental]], [[Nova Bretaña Oriental]] e [[Provincia de Nova Irlanda|Nova Irlanda]], e a [[Rexión Autónoma de Bougainville]].

== Historia ==

=== Pre Historia ===

Os primeiros [[habitante]]s de Nova Guinea chegaron polo menos fai uns 40.000 anos, logo de viaxar a través da península do sueste asiático. Estes primeiros habitantes, dos cales os pobos de Papúa son probablemente descendentes, adaptáronse á diversidade ecolóxica e no seu tempo desenvolveron unha das agriculturas máis antigas coñecidas. Os restos deste sistema agrícola, en forma de antigos sistemas de rego nas terras altas de Papúa Nova Guinea, están sendo estudados polos arqueólogos. Este traballo atópase aínda nas súas primeiras etapas polo que aínda hai incerteza en canto a exactamente que cultivos cultivábanse, ou cando / onde xurdiu a agricultura. A [[Cana de azucre|cana de azucre]] cultivouse por primeira vez en Nova Guinea ao redor do 6.000 aC.<ref>[http://www.plantcultures.org/plants/sugar_cane_history_early_origins_and_spread.html Sugar cane early origins and spread]. Plant Cultures (2004-11-18). Retrieved on 2013-07-29.</ref>

As hortas das [[Nova Guinea Highlands]] son antigas, a [[permacultura]] intensiva, adaptada ás altas densidades de poboación, moi altas precipitacións (tan altas como 10.000 mm / ano), os terremotos, zonas accidentadas e xeadas ocasionais. Coberturas complexas, rotación de cultivos e labranza utilízanse en rotación en terrazas con complexos sistemas de irrigación. Os agrónomos occidentais aínda non entenden todas as prácticas, e observouse que os labregos nativos teñen tanto ou máis éxito que a maioría dos agricultores científicos na crianza de certos cultivos.<ref>Diamond, Jared. ''Collapse''. (German translation), Frankfurt 2005, p. 350.</ref> Hai evidencia de que os labregos de Nova Guinea inventaron a rotación de cultivos antes que os europeos occidentais.<ref>Diamond, Jared. ''Collapse''. (German translation), Frankfurt 2005, p. 351.</ref> Unha característica única da permacultura de Nova Guinea é a [[silvicultura]] da ''Casuarina oligodon'', unha arbore [[Casuarinaceae | ironwood]] alta e robusta, adecuada para utilizar a súa madeira ou como combustible, con nódulos nas raíces que fixan o nitróxeno. [[Palinoloxía | Estudos de pole]] mostran que foi adoptado durante unha época antiga de deforestación extrema.

=== Historia Pre-colonial ===

A parte occidental da illa estaba en contacto cos reinos doutras partes da actual Indonesia. Durante o goberno de Tidore, as principais exportacións da illa durante este período foron resinas, especias, escravos e as plumas de alto prezo da [[Ave do paraíso]]. O [[Nuku Muhammad Amiruddin | Sultan Nuku]], un dos máis famosos sultáns de Tidore que se rebelaron contra a colonización holandesa, chamouse a se mesmo "sultán de Tidore e Papua",<ref name=nuku>{{Cite book

=== Contacto europeo ===

O primeiro contacto europeo con Nova Guinea foi feito por mariñeiros [[Portugal | portugueses]] e [[España | españois]] no século XVI. En 1526/27 o explorador portugués [[Jorge de Meneses]] viu a punta occidental de Nova Guinea e chamouna ''Ilhas dos papúas''. En 1528 o navegante español [[Álvaro de Saavedra Cerón | Álvaro de Saavedra]] tamén rexistrou o seu avistamento ao tratar de regresar desde [[Tidore]] a [[Nova España]]. En 1545 o español [[Íñigo Ortiz de Retes]] navegou ao longo da costa norte de Nova Guinea ata o [[Mamberamo | Río Mamberamo]] preto do cal desembarcou o 20 de xuño, nomeando á illa 'Nueva Guinea'.<ref>Collingridge, George The discovery of Australia, Sidney, 1895, pp.186-187</ref> O primeiro mapa que mostra toda a illa (como illa) foi publicado en 1600 e a mostra como 'Nova Guinea'. En 1606 [[Luís Vaz de Torres]] explorou a costa sur de Nova Guinea desde [[Milne Bay]] ata o [[Golfo de Papúa]] incluíndo [[Orangerie Bay]] que chamou ''Bahía de San Lorenzo''. A súa expedición tamén descubriu a [[Illa Basilaki]] e chamouna ''Tierra de San Buenaventura'', que, foi reivindicada para [[España]] en xullo de 1606.<ref name=Torres>Translation of Torres’ report to the king in Collingridge, G. (1895) ''Discovery of Australia'' p.229-237. Golden Press Edition 1983, Gladesville, NSW. ISBN 0-85558-956-6</ref> O 18 de outubro a expedición chegou á parte occidental da illa, na actual [[Indonesia]], e tamén reclamou o territorio para o rei de España.

[[Ficheiro:New Guinea (1884-1919).png| thumb | 250px | left | Nova Guinea de 1884 a 1919. Os [[Holanda | Holandeses]] controlaban a metade occidental de Nova Guinea, [[Imperio Alemán | Alemaña]] a parte nordeste, e [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda | Gran Bretaña]] a parte sur oriental]].

Produciuse unha sucesiva demanda europea en 1828, cando os Países Baixos reivindicaron formalmente a metade occidental da illa como [[Nova Guinea Neerlandesa]]. En 1883, logo dunha breve anexión francesa de [[Nova Irlanda]], a [[colonia británica]] de [[Queensland]] anexouse o sueste de Nova Guinea. Pero, as autoridades superiores do goberno de Queensland no [[Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda | Reino Unido]] revogaron a reclamación, e (formalmente) asumiron a responsabilidade directa en 1884, cando [[Imperio Alemán | Alemaña]] reclamou o nordeste de Nova Guinea como protectorado, a [[Nova Guinea Alemá]] (tamén chamada [[Kaiser-Wilhelmsland]]).

As primeiras bases do goberno holandés establecéronse en 1898 e en 1902: Manokwari na costa norte, Fak-Fak no oeste e Merauke no sur na fronteira ca [[Territorio de Papua | Nova Guinea británica]]. Os administradores coloniais alemáns, holandeses e británicos intentaron reprimir as prácticas dos redutores de cabezas aínda xeneralizadas nas guerras entre aldeas, dentro dos seus respectivos territorios.<ref>White, Osmar. ''Parliament of a Thousand Tribes'', Heinemann, London, 1965</ref>

Antes de 1930, os mapas europeos mostraban as terras altas como bosques deshabitados {{Citation needed | data = novembro de 2010}}. Cando o primeiro avión sobrevoou a zona, observáronse numerosos asentamentos con terrazas agrícolas e empalizadas. O descubrimento máis sorprendente tivo lugar o 4 de agosto de 1938, cando [[Richard Archbold]] descubriu o [[Baliem Valley | Grand Valley]] do río Baliem no que foron descubertos 50.000 agricultores da Idade de Pedra que vivían en aldeas ordenadas. O pobo, coñecido como os [[Pobo Dani| Dani]], foron a última sociedade do seu tamaño en ter o primeiro contacto co resto do mundo Diamond, Jared.<ref>Diamond, Jared. ''The Third Chimpanzee''. Harper Collins, 1993</ref>

=== II Guerra Mundial ===

A Nova Guinea Neerlandesa e os territorios australianos foron invadidas en 1942 polos [[Imperio do Xapón | xaponeses]]. Os territorios australianos foron postos baixo administración militar e eran coñecidos simplemente como Nova Guinea. As terras altas, partes do norte e leste da illa convertéronse en campos de batalla crave no [[Fronte do Sudoeste do Pacífico na Segunda Guerra Mundial]]. A miúdo os Papúes brindaron unha asistencia vital ós [[Aliados da Segunda Guerra Mundial | Aliados]], loitando xunto ás tropas australianas, e levando equipo e aos feridos a través de Nova Guinea. Aproximadamente 216.000 xaponeses, australianos e estadounidenses soldados, mariños e aviadores morreron durante a Campaña de Nova Guinea.<ref>"[http://ajrp.awm.gov.au/ajrp/remember.nsf/pages/NT000027A2 Remembering the war in New Guinea]". Australian War Memorial.</ref>

=== Logo da Segunda Guerra Mundial ===

Durante a década de 1950 o goberno holandés comezou a preparar a [[Nova Guinea Neerlandesa]] para a plena independencia e permitiu eleccións en 1959; o elixido [[Consello Nova Guinea]] asumiu o cargo o 5 de abril de 1961, o Consello decidiu o nome de Papúa Occidental para o territorio, xunto cun emblema, [[Bandeira de Papúa Occidental | bandeira]], e o himno para complementar os dos Países Baixos. O 1 de outubro de 1962, os holandeses entregaron o territorio á [[Autoridade Executiva Temporal das Nacións Unidas]], ata o 1 de maio de 1963, cando [[Indonesia]] tomou o control. O territorio foi renomeado como West Irian e logo Irian Jaya. En 1969 Indonesia, baixo o [[Acordo de Nova York]] de 1962, organizou un referendo chamado [[Lei de Libre Elección]], na que os líderes tribais de Papúa chegaron a un consenso para continuar a unión con Indonesia. {{Citation needed|date=July 2011}}

Houbo resistencia á integración e a ocupación indonesia,<ref name=celerier/> tanto a través da desobediencia civil (por exemplo, o uso da bandeira) xa a través da formación do [[Organisasi Papúa Merdeka]] (OPM, ou Movemento Papúa Libre) en 1965. [[Amnistía Internacional]] estimou que máis de 100.000 papúes, unha sexta parte da poboación, morreron como resultado da violencia patrocinada polo goberno indonesio contra os cidadáns de Papúa Occidental.<ref>[http://www.usyd.edu.au/news/84.html?newsstoryid=651 Report claims secret genocide in Indonesia - University of Sydney]</ref>

En 2000, Irian Jaya foi renomeada oficialmente "A Provincia de [[Provincia de Papúa|Papúa]]" e foi aprobada unha Lei de Autonomía Especial en 2001, A Lei estableceu unha [[Asemblea Popular de Papúa]] (MRP) con representantes das diferentes culturas indíxenas de Papúa. O MRP estaba facultado para protexer os dereitos dos papúes, elevar o status das mulleres en Papúa, e aliviar as tensións relixiosas en Papua, foron asignadas subvencións en bloque para a aplicación da lei, 266 millóns de $ en 2004.<ref>{{Cite news|url=http://www.thejakartaglobe.com/columns/the-thinker-pending-in-papua/416800|title=The Thinker: Pending in Papua|first=Oktovianus|last=Pogau|date=2011-01-13|accessdate=2011-04-18|publisher=[[Jakarta Globe]]}}</ref> Os [[sistema da Corte de Indonesia | tribunais indonesios]] na aplicación da Lei de Autonomía Especial bloquearon a creación de subdivisións de Papúa: aínda que o presidente [[Megawati Sukarnoputri]] foi capaz de crear unha provincia separada [[Papúa Occidental (provincia) | Papúa Occidental]] en 2003 como [[feito consumado]], os plans para unha terceira provincia no oeste de Nova Guinea foron bloqueados polos tribunais. (King, 2004, p nbsp;. 91) Os críticos argumentan que o goberno de Indonesia mostrouse contrario a establecer ou emitir varios regulamentos de desenvolvemento, para que as disposicións legais da autonomía especial podéranse por en práctica, e como resultado a autonomía especial en Papúa fallou.<ref>[http://www.etan.org/issues/wpapua/1207spaut.htm Special Autonomy Issue - ETAN]</ref>

== Canibalismo ==

'''Nova Guinea''' é popularmente coñecida polo ritual do [[canibalismo]] que era practicado por algúns, grupos étnicos. Son os últimos grupos no mundo que dicían participar en actos antropófagos no pasado recente. Na área de [[Asmat]], no sudoestesuroeste de Papúa, puido terse practicado ata principios dos [[anos 1970]]. Entre a xente ''Fore'' en Papúa Nova Guinea, o canibalismo ritual producía á extensión do [[kuru]], impulsando a administración australiana a proscribir a práctica en [[1959]].