Illa de Nova Guinea: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Vivaelcelta (conversa | contribucións)
Sen resumo de edición
Fendetestas (conversa | contribucións)
a edición de este artigo procede da información de en:New Guinea
Liña 1:
{{Entradución}}
{| class="prettytable float-right" align=right style="width: 300px; font-size: 95%;"
{{Ficha de illa
|- style="background-color: #aaa; font-size: 110%;"
| nome =
! colspan="2" | Illa de Nova Guinea
| nome_orixinal = <center></center>
|-
| mapa = [[Ficheiro:Karte Neuguinea.png|330px]]
| colspan="2" |
| lenda =
|- style="background-color: #eee;"
| país = [[Papúa Nova Guinea]] e [[Indonesia]]
! colspan="2" | Vista da illa
| entidade_territorial =
|- style="text-align: center;"
| opc_entidade =
| colspan="2" | [[Imaxe:Karte Neuguinea.png|330px| ]]
| provincia = '''[[Indonesia]]:'''
|- style="background-color: #eee;"
[[Papúa, provincia|Papúa]], [[Provincia de Papúa Occidental|Papúa Occidental]]
! colspan="2" | Datos
|-
| [[Capital]] || [[Port Moresby]]
|-
| País || [[Papúa Nova Guinea]] e [[Indonesia]]
|-
| Localización || [[Océano Pacífico]]
|-
| [[Arquipélago]] ||
|-
| [[Lingua]]s ||
|-
| [[Poboación]] (2005) || 7.500.000 hab.
|-
| [[Superficie]] || 786.000 km²
|-
| [[Densidade]] ||
|-
| Coordenadas || {{Coordenadas|5|20|S|141|36|E}}
|-
| Maior Altura || 4.884 m. [[Puncak Jaya]]
|-
| colspan="2" |
|- style="background-color: #eee;"
! colspan="2" | Localización
|- style="text-align: center;"
| colspan="2" | [[Imaxe:LocationNewGuinea.png|330px|Localización da illa]]
|- style="background-color: #eee;"
|}
 
'''[[Papúa Nova Guinea]]:'''
'''Nova Guinea''' (''Irian'', en indonesio bahasa), é unha illa situada ao norte de [[Australia]]. É a segunda illa máis grande do mundo. '''Papúa''' refírese a toda ou unha parte da illa. A illa esta divida politicamente de oeste a este en dúas metades aproximadamente iguais.
[[Central, Papúa Nova Guinea|Central]], [[Simbu]], [[Eastern Highlands|Highlands Orientais]], [[Sepik do Leste]], [[Enga]], [[Gulf|Golfo]], [[Provincia de Madang|Madang]], [[Morobe]], [[Oro]], [[Southern Highlands|Highlands Meridionales]], [[Occidental, Papúa Nova Guinea|Occidental]], [[Western Highlands|Highlands Occidentais]], [[Sandaun]], [[Milne Bay|Baía de Milne]], [[Distrito Capital Nacional]]
| arquipélago = [[Arquipélago Malaio]]
| mar = [[Océano Pacífico]]
| coordenadas = {{Coordenadas|5|20|S|141|36|E}}
| distancia =
| superficie = 786.000 km²
| longo = 2398 km
| largo = 400 km
| altitude = 4.884 m. [[Puncak Jaya]]
| perímetro =
| poboación = 11.306.940 (2014)
| densidade =
| xentilicio =
| capital = [[Port Moresby]]
| tipo =
| lingua_propia =
| imaxe = [[Ficheiro:LocationNewGuinea.png|330px|Localización da illa]]
| pé_imaxe =
}}
 
'''Nova Guinea''' (tamén, Tok Pisin: '''''Niugini''''', [[Lingua holandesa|Holandés]]: '''''Nieuw-Guinea''''', e {{lang-id|'''Papua'''}}; historicamente: '''''Irian/ Irian Jaya'''''), é unha illa situada ao norte de [[Australia]]. É a segunda illa máis grande do mundo. '''Papúa''' refírese a toda ou unha parte da illa. A illa esta divida politicamente de oeste a este en dúas metades aproximadamente iguais.
 
A metade oriental é [[Papúa Nova Guinea]], país independente desde [[1975]].
 
A metade occidental está incorporada a [[Indonesia]], como as provincias de [[Papúa (provincia)|Papúa]] (anteriormente coñecida como ''Irian occidental'' ou ''Irian Jaya'') e a nova provincia de [[Papúa Occidental]].
 
== Nomes ==
 
A illa foi coñecida por varios nomes.
 
O nome '''Papua''' utilízase para referirse a partes da illa antes do contacto con Occidente.<ref name=tides/> A súa etimoloxía é incerta;<ref name=tides/> unha teoría é que é a partir do [[lingua tidore | Tidore]], a linguaxe utilizada polo [[Sultanato de Tidore]] que controlaba as partes da rexión costeira da illa o nome veu de ''Papo'' (''unir'') e ''ua'' (''negación''), o que significa territorio ''non unido'' ou, ''que está xeográficamente moi lonxe'' (e polo tanto non unido).<ref name="geop">{{Cite book
| last = Singh
| first =Bilveer
| title =Papua: geopolitics and the quest for nationhood
| publisher =Transaction Publishers
| year =2008
| page =26
| url =http://books.google.com/books?id=pwbO-uRZQx0C&pg=PA26
| isbn = 978-1-4128-1206-1}}</ref>
Ploeg informa que a palabra ''papua'' a miúdo dise que deriva da palabra malaia ''papua'' ou ''pua-pua'', que significa "de pelo rizado", en referencia ao cabelo moi rizado dos habitantes destas áreas.<ref>{{Cite journal |last=Ploeg |first=Anton |year=2002 |title='De Papoea' What's in a name? |journal=Asia Pacific Journal of Anthropology |volume=3 |issue=1 |pages=75–101 |doi=10.1080/14442210210001706216 }}</ref> Outra posibilidade, (presentada por Sollewijn Gelpke en 1993) é que se trata da frase [[Biak]] ''sup i papwa'', que significa "a terra baixo [o atardecer]" e refírese ás illas ao oeste da [[Bird's Head Peninsula|Cabeza de Paxaro]], en [[Halmahera]]. Calquera que sexa a orixe do nome ''Papua'', chegou a ser asociado con esta zona, e máis especialmente con Halmahera, que foi coñecida polos portugueses por este nome durante a época da colonización desta parte do mundo.
 
Cando os exploradores españois e portugueses chegaron á illa a través das [[Illas Maluku | Illas das Especias]]. Se referiron como Papua. Pero, o nome de '''Nova Guinea''' sería utilizado máis tarde polos occidentais empezando polo explorador español [[Íñigo Ortiz de Retes]] en [[1545]], en referencia ás similitudes de aparencia dos pobos indíxenas cos indíxenas da [[rexión de Guinea]] de [[África]]. Os holandeses que chegaron máis tarde ao mando de [[Jacob Le Maire | Lemaire]] e [[Willem Schouten | Schouten]] chamarona ''illa Schouten'', pero finalmente este nome úsase só para referirse a illas ao norte da costa de Papua, as [[Illas Schouten]] ou Biak Island. Cando os holandeses colonizarona como parte das [[Indias Orientais Neerlandesas]], chamárona '''Nieuw Guinea'''.
 
O nome '''Irian''' utilízase no idioma indonesio para referirse á illa e provincia de Indonesia, como "provincia de Irian Jaya". O nome foi proposto en 1945 por Marcus Kaisiepo,<ref name="tides">{{Cite book
| last =Pickell
| first =David
|author2=Kal Müller
| title =Between the tides: a fascinating journey among the Kamoro of New Guinea
| publisher = Tuttle Publishing
| year =2002
| page =153
| url =http://books.google.com/books?id=WUtz2hjvPvMC&pg=PA153
| isbn = 978-0-7946-0072-3}}</ref>
irmán do futuro gobernador [[Frans Kaisiepo]]. Está tomado da [[Lingua Biak]] da illa [[Biak]], e significa ''subir'', ou ''espírito crecente''. Este nome Irian é o nome que se utiliza na linguaxe de Biak e outros idiomas como o Serui, Merauke e linguas Waropen. O nome foi utilizado ata o ano 2001 cando o nome de ''Papua'' foi utilizado de novo para a illa e a provincia. O nome ''Irian'', escollido inicialmente polos nativos, agora considérase que é un nome imposto pola autoridade de [[Iacarta]].
 
== Xeografía ==
[[Ficheiro:Melanesian Cultural Area.png| thumb | 360px | Nova Guinea situado con respecto a [[Melanesia]]]]
[[Ficheiro:New Guinea Topography.png| thumb | Mapa topográfico de Nova Guinea]]
Nova Guinea é unha illa no norte do continente [[Sahul]], tamén coñecido como [[continente australiano| Australia]]. Atópase illada polo [[Mar de Arafura]] ao oeste e o [[Estreito de Torres]] e o [[Mar do Coral]] cara ao leste. Ás veces considerada como a illa máis oriental do [[arquipélago malaio]], que se atopa ao extremo norte de [[Australia]], [[Golfo de Carpentaria]] e [[península do Cabo York]], e ao oeste da [[Arquipélago Bismarck]] e a [[Illas Salomón (arquipélago) | Arquipélago das Illas Salomón]].
 
A forma de Nova Guinea é a miúdo comparado co dun [[paradisaea | ave do paraíso]], e isto dá lugar aos nomes habituais dos dous extremos da illa: o'' [[península Cabeza de Paxaro]]'' no noroeste ('' Vogelkop'' en holandés,'' Kepala Burung'' en Indonesia, tamén coñecida como a'' Península Doberai''), e o'' [[cola do Paxaro Península]]'' no sureste (tamén coñecido como o'' Península de Papúa'').
 
Unha columna vertebral das montañas de leste a oeste, o [[Nova Guinea Highlands]], domina a xeografía de Nova Guinea, que se estende máis de {{convert | 1600 | km | a miña | -2 | abbr = on}} da "cabeza" da "cola" da illa. O [[o oeste de Nova Guinea | metade occidental]] da illa de Nova Guinea contén as montañas máis altas de Oceanía, o aumento de ata {{convert | 4884 | m | ft | 0 | abbr = on}} alta, e a garantía dunha constante fornezo da choiva da atmosfera ecuatorial. A liña de árbores é de ao redor de {{convert | 4000 | m | ft | -2 | abbr = on}}. Elevación e os picos máis altos conteñen permanente ecuatorial [[glaciar]] s-que se han de retirarse polo menos desde 1936 Prentice, ML e G. S. Hope (2006). "O clima de Papúa". Ch.. 2.3 en Marshall, A. J., e Beehler, B. M. (eds.). A ecología de Papua. Singapur: Periplus Editions. '' Os autores sinalan que "A magnitude da recesión dos glaciares Carstensz, as súas causas e as súas consecuencias para o cambio climático local, rexional e global só se coñecen cualitativamente. A recesión do Carstensz Glaciares de 11 kilometros 2 en 1942 para 2,4 kilometros 2 en 2000 representa aproximadamente unha disminución do 80% no área de xeo ".'' [http://www.easternsnow.org / proceedings/2004/kincaid_and_klein.pdf Kincaid e Kline, "Retiro do Irian Jaya Glaciares 2000-2002, medido a partir de imaxes de satélite IKONOS", documento presentado no 61 ª da Conferencia Este de a neve, de Portland, Maine, 2004] [http://www.nichols.edu/DEPARTMENTS/Glacier/glacier_retreat.htm recentes Descrición xeral Retreat Glaciar] Varios outras cordilleras máis pequenas producen tanto ao norte e ao oeste das sierras centrais. Excepto nas elevaciones altas, a maioría de áreas posúen un clima cálido e húmido durante todo o ano, con algunha variación estacional asociada coa tempada de monzón do noreste.
 
O [[Lista das montañas máis altas de Nova Guinea | picos máis altos da illa de Nova Guinea]] son:
* [[Puncak Jaya]], ás veces coñecido polo seu antigo nome holandés Pirámide de Carstensz, é unha néboa cubría o pico de pedra caliza de montaña na parte indonesia da fronteira. En 4.884 metros, Puncak Jaya fai de Nova Guinea do mundo [[Lista de illas polo punto máis alto | cuarta máis alta masa.]]
* [[Puncak Mandala]], situada en Papua, é o segundo pico máis alto da illa en 4.760 metros .
* [[Puncak Trikora]], tamén en Papua, é 4.750 metros.
* [[Monte Wilhelm]] é o pico máis alto no lado PNG da fronteira en 4.509 metros. O seu pico de granito é o punto máis alto da Cordillera de Bismarck.
* [[Monte Giluwe]] 4.368 metros é o segundo cume máis alta de PNG. Tamén é o pico volcánico máis alto de Oceanía.
 
Outra característica importante do hábitat é a vasta llanura sur e norte. Esténdese por centos de quilómetros, que inclúen terras baixas [[bosque]] s, extensos humedales, [[sabana]] pastizales e algunhas das maiores extensións de bosque [manglares] [] no mundo. As terras baixas do sur son o sitio de [[Parque Nacional Lorentz]], tamén é un [[UNESCO]] [[Patrimonio da Humanidade.]] As terras baixas do norte son drenadas principalmente pola [[río Mamberamo]] e os seus afluentes na parte indonesia, e polo [[Sepik]] no lado PNG; as máis extensas terras baixas do sur por un gran número de ríos, principalmente o [[Digul]] no lado indonesio e o [[río Fly | Fly]] no lado PNG. Estes son os principais sistemas da illa dos ríos, que drenan aproximadamente ao noroeste, noreste, suroeste e sureste, respectivamente. Moitos teñen grandes áreas de meandro e tradúcense en grandes áreas da [[lago]] s e pantanos de auga doce. A illa máis grande da costa, [[Dolak]] (Frederik Hendrik, Yos Sudarso), atópase cerca do estuario Digul, separadas por un tan estreita recta que foi nomeado un "arroio".
 
Nova Guinea contén moitos dos tipos de ecosistemas do mundo: os glaciares, [[tundra alpina]], [[sabana]], [[montano]] e [[terras baixas selva]], [[manglar]] s, [[humedales]] s, o lago e [[ecosistema fluvial]] s, [[seagrass]] é, e algúns dos máis ricos [[arrecife de coral]] s no planeta.
 
Antes da década de 1970, os arqueólogos chaman a única masa de terra Pleistoceno co nome ''Australasia'', aínda que esta palabra utilízase máis a miúdo para unha rexión máis ampla que inclúe as terras como Nova Zelanda que non están na mesma plataforma continental. A principios da década de 1970 introduciuse o término ''Maior Australia'' para o continente do Pleistoceno. Logo, nunha conferencia de 1975 e a consiguiente publicación, estenderon o nome ''Sahul'' do seu uso anterior por só o [[Sahul útil]] para cubrir o continente.
 
== Divisións políticas ==
Liña 58 ⟶ 102:
 
O canibalismo podería aparecer en Nova Guinea debido á escaseza de fontes de [[proteína]]s. As colleitas tradicionais de [[taro]] e [[boniato]], son baixos en proteína comparada co [[trigo]], e os únicos animais comestibles dispoñibles eran pequenos e pouco apetitosos, como ratos, arañas, e monos.
 
== Notas ==
{{Listaref}}
 
== Bibliografía ==
* [[Jared Diamond]], ''[[Guns, Germs, and Steel|Guns, germs and steel. A short history of everybody for the last 13'000 years]]'', 1997.
 
== Ligazóns externas ==
{{commonscat|Nova Guinea}}
* [http://www.papuaweb.org/gb/peta/sejarah/collingridge/ Facsimile of material from "The Discovery of New Guinea" by George Collingridge]
* [http://news.independent.co.uk/environment/article343740.ece Scientists hail discovery of hundreds of new species in remote New Guinea]
* [http://www.papuaweb.org PapuaWeb]
 
 
[[Categoría:Illas do Pacífico|Nova Guinea]]