Reino de Navarra: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
mSen resumo de edición
lig ints
Liña 18:
|imaxe_mapa = Península ibérica 1030.svg
|localización_lenda = O Reino de Pamplona baixo Sancho o Maior (de 1029 a 1035)
|capital = [[Pamplona - Iruña|Pamplona]]
|idioma_oficial = [[Lingua éuscara|Éuscaro]], [[lingua latina|latín]], [[lingua occitana|occitano]] (gascón e provenzal), [[navarroaragonés]], [[lingua francesa|francés]] e [[lingua castelá|castelán]] (logo da conquista, na Alta Navarra)
|relixión = [[Igrexa Católica Romana|Católica Romana]], relixión oficial e maioritaria.
Liña 38:
Navarra foi un dos núcleos montañeses de resistencia cristiá impulsados polos [[carolinxio|francos carolinxios]] que se formaron nos Pireneos, fronte á dominación islámica da [[Península Ibérica]], do mesmo xeito que en [[Reino de Aragón|Aragón]] e [[Marca Hispánica|Cataluña]]. Inicialmente foi coñecido polos cronistas francos como ''[[Reino de Pamplona|Reino dos Pamploneses ou Reino de Pamplona]]'' e pouco tarde, como ''Reino de Pamplona-Nájera'' en referencia á importancia na súa organización da cidade rioxana.
 
Na súa etapa de maior expansión territorial, durante a Idade Media, o reino abarcou territorios atlánticos e expandiuse máis aló do [[río Ebro]], cara a territorios situados nas comunidades autónomas contemporáneas de [[Aragón]], [[Cantabria]], [[Castela e León]], [[A Rioxa - La Rioja|A Rioxa]], [[Comunidade Autónoma Vasca - Euskal Autonomia Erkidegoa|País Vasco]] e as rexións administrativas francesas de [[Aquitania]] e [[Mediodía-Pireneos]], nas antigas provincias de [[Gascuña]] e [[Occitania]]. As capitais vascas de [[Vitoria]] e [[Donostia-San Sebastián|San Sebastián]] foron fundadas polo rei navarro [[Sancho VI de Navarra|Sancho VI o Sabio]].
 
Na súa etapa final, o reino resultou dividido en:
Liña 51:
 
Pola contra, outros historiadores e filólogos como [[Claudio Sánchez Albornoz]] ou [[Jürgen Untermann]], consideran que a depresión vasca (os antigos ''saltus'' e ''ager vasconum'') foi colonizada tardiamente nos séculos V e VI por xentes procedentes de [[Aquitania]]. Neste sentido, resaltouse o feito de que tanto o ''ager'' como o ''saltus vasconum'' estaban profundamente romanizados, e preservouse ata os nosos días toponimia indoeuropea non vasca (Deva, Durango), nas actuais provincias vascas. A xa citada expansión do ''euskara'' na Idade Media, así como a inexistencia de epigrafía protovasca fóra do territorio aquitano, parecerían ser argumentos de peso en tal sentido (como dato curioso, as únicas cecas atopadas en Navarra, as de [[Barscunes]], están acuñadas en [[ibérico|lingua ibérica]]). Aínda que no asentamento de [[Iruña-Veleia]] se chegaron a atopar supostas inscricións en lingua vasca, o certo é que estas terían sido relativamente tardías, dos séculos III a V, e segundo algúns autores non invalidarían a tese da vasconización tardía da depresión vasca, senón que simplemente adiantaríano dous ou tres séculos máis atrás.
[[Ficheiro:Cellorigo.La.Rioja.España.jpg|250px|miniatura|dereita|Vista de [[Cellorigo]] na [[A Rioxa - La Rioja|Rioxa]], onde se atopaba a fortaleza inexpugnable do conde de Álava, [[Ver Jiménez]].]]
 
En calquera caso, o certo é que parece que a lingua vasca nunca excedeu o límite do río Nervión nos séculos VIII e IX. Nese momento, os vascóns dos territorios máis occidentais, caeron na órbita de poder dos [[reis de Galicia|reis de Oviedo]] durante os reinados dos reis [[Afonso I o Católico|Afonso I]] e [[Froila I]]. O segundo casou cunha alavesa, Munia, que lle daría un fillo, o futuro rei [[Afonso II de Oviedo|Afonso II]]. Durante o reinado de Mauregato, o novo príncipe Afonso houbo de refuxiarse cos seus parentes maternos na zona de Álava ata que ao fin, tras a morte de [[Vermudo I]], puido acceder definitivamente ao trono ovetense.
Liña 103:
 
 
[[Ficheiro:Castillo de Clavijo - La Rioja.jpg|miniatura|esquerda|450px|Castelo de [[Clavijo]], enna [[A Rioxa|Rioxa]]. A [[Batalla de Clavijo]], produciríase no denominado ''Campo da Matanza'', nas súas proximidades.]].
Debido aos problemas internos de cordobeses e ao cambio de actitude dos navarros, o único inimigo de Ordoño I vai ser o caudillo dos [[Banu Qasi|Banu Qasí]], [[Musa II|Musà ben Musà]], quen se titulaba ''terceiro rei de España''. En continua rebelión contra Córdoba, trata de asegurar o [[val do Ebro]] ao seu paso por [[a Rioxa]]. Musa, no 855 vai realizar unha dura ''razzia'' contra [[Álava]] e al-Qilá e tras ela preocúpase de restaurar e fortalecer a guarnición militar de [[Albelda]]. Vendo a ameaza que esta fortaleza supón sobre os dominios orientais do [[reino de Galicia]], [[Ordoño I]] e os navarros lanzan unha ofensiva contra Albelda. Tras unha dura loita, Ordoño toma a fortaleza e arrásaa. Esta batalla dará lugar no [[século XII]] á lendaria [[batalla de Clavijo]] que por moitos é considerada só unha lenda forxada polo arcebispo [[Rodrigo Jiménez de Rada]].
 
Liña 119:
O apoxeo producirase con [[Sancho Garcés III de Navarra|Sancho III o Maior]]. Ascendeu ao trono entre o ano 1000 e o 1004, herdando o reino de Navarra e o [[condado de Aragón]], baixo a titoría dun consello de rexencia integrado polos bispos e a súa nai, e incorporando extensos territorios aos seus dominios, como o [[condado de Castela]] ademais do solar tradicional do reino (Pamplona e [[Nájera]]). A unión dinástica con Aragón deuse en dous períodos: do ano 1000 ao 1035 e do ano 1076 ao 1134.
 
Baixo o seu mandato o reino cristián de Nájera-Pamplona alcanza a súa maior extensión territorial, abarcando case todo o terzo norte peninsular, desde [[Astorga]] até [[Ribagorza]]<ref>[http://www.vallenajerilla.com/berceo/rioja-aberta/sanchoIII/sanchoIIImayor.htm ''Sancho III o Maior. Un rei pamplonés e hispano''] Armando Besga Marroquín, Universidade de Deusto </ref>na reorganización do reino, crese que creou o [[vizcondado de Labort]], entre [[1021]] e [[1023]], con residencia do vizconde en [[Baiona, - BayonneFrancia|Baiona]] e o de [[Baztán]] cara a [[1025]]. Á morte do duque [[Sancho Guillermo]], duque de [[Gascuña]], o día [[4 de outubro]] de [[1032]], tratou de estender a súa autoridade sobre a antiga [[Vasconia]] ultrapirenaica comprendida entre o [[Pireneos|Pireneo]] e o [[Garona]], aínda que non o conseguiu, ao herdar o ducado Eudes.{{Cita|Polo Norte, a fronteira do reino pamplonés está clara, os Pireneos (caso de terse estendido a autoridade dos reis navarros até o Baztán, o que é o máis probable, pero que non se pode acreditar ata o 1066), e non se modificou. Non é certo, a pesar de todas as veces que se dixo, que Sancho III lograse o dominio de Gascuña (a única Vasconia de entón, é dicir, o territorio entre os Pireneos e o Garona, no que a poboación que podemos considerar vasca pola súa lingua só era unha minoría). O rei navarro unicamente pretendeu suceder en 1032 ao duque de Gascuña Sancho Guillermo, morto sen descendencia, o que bastou para que nalgúns documentos cíteselle reinando en Gascuña. Pero a verdade é que a herdanza recaeu en Eudes|}}
 
Tiña a súa residencia en [[Nájera]], estendendo as súas relacións máis aló dos [[Pireneos]], co [[ducado de Gascuña]], e aceptando as novas correntes políticas, relixiosas e intelectuais.
Liña 171:
En [[1521]], aproveitando a [[Guerra das Comunidades]] que arrasaba Castela, e reinando [[Henrique II de Navarra|EHenrique II]], que contaba co apoio incondicional do seu cuñado Francisco I de Francia, desexoso de debilitar custase o que custase a Carlos I, tivo lugar un alzamento xeralizado en toda Navarra, incluíndo as cidades beamontesas, á vez que un exército navarro-gascón que veu polo norte, conseguiu reconquistar toda Navarra. Con todo, o ataque demorouse demasiado, non producíndose ata maio, cando en abril os comuneiros foran esmagados polas tropas reais. Ademais, no canto de consolidar a vitoria, o exército navarro-gascón quixo entrar en [[Logroño]], o que fixo que o exército castelán se reorganizase con tres corpos de exército. As tropas fóronse retirando coa presión das tropas castelás nun número que triplicaba ás navarras. Houbo algún enfrontamento en [[Ponte a Raíña]], e tras cometer varios erros estratéxicos, finalmente enfrontáronse nunha cruenta [[batalla de Noáin]] (30 de xuño de 1521), nos arredores de Pamplona, onde non menos de 5.000 combatentes perderon a vida. Tras esta derrota, os restos do exército franco-navarro dispersáronse, aínda que cara a outubro algúns combatentes fixéronse fortes no [[castelo de Maya]] (val de [[Baztán]]), onde resistiron ata o 19 de xullo de [[1522]] e en [[Asedio á fortaleza de Feunterrabía (1522-1524)|a fortaleza de Fuenterrabía]], que resistiu ata marzo de [[1524]]. En decembro de 1523, Carlos I decretou un perdón para os sublevados, excluíndo a uns setenta membros da nobreza navarra. Para conseguir a caída de Fuenterrabía, o emperador decretou un novo perdón, incluíndo aos excluídos do anterior, a condición de que se lle prestase xuramento de fidelidade. Así terminaron os intentos tanto por recobrar a independencia da [[Alta Navarra]]. A inestabilidade da ocupación na [[Baixa Navarra]] fixo que Carlos I renunciase definitivamente a ela, retirándose definitivamente para 1530, onde o rei de Navarra Enrique II, mantivo a independencia do reino.
 
[[Ficheiro:Escudo de Castilla y Navarra en Najera.png|miniatura|esquerda|200px|Escudo coas armas de Castela, León e Navarra-Borbón en [[Mosteiro de Santa María a Real de Nájera|Santa María a Real]] de [[Nájera]] ([[A Rioxa - La Rioja|A Rioxa]]).]]
A pesar dos diversos intentos de reconquista, Fernando o Católico seguira traballando para consolidar a incorporación institucional de Navarra aos seus dominios. En [[1513]], as [[Cortes de Navarra]], convocadas en Pamplona polo [[vicerrei]] castelán e só coa asistencia de beamonteses, nomearon a [[Fernando o Católico]] rei de Navarra. O 7 de xullo de [[1515]] as [[Cortes de Castela]] en Burgos, sen ningún navarro presente<ref>Tomás Urzainqui Mina, ''Navarra Estado europeo'', p. 264. ISBN 84-7681-397-X</ref>, anexionan o Reino de Navarra ao de Castela. O novo rei comprometeuse a respectar os foros do reino.