Alfabeto rúnico: Diferenzas entre revisións

 

Hai outros sistemas de escritura emparentados coas runas: as [[Runas húngaras]] e o alfabeto runiforme turco chamado [[Runas göktürk]].

----

Para informacións sobre a '''runa informática''', ver o artigo [[Unidade de medida en informática]].

----

== Sistema orixinal ==

''Nota: as transliteracións seguen o modelo [[transcrición das linguas xermánicas|tradicional]]''.

 

<br />Futhark orixinal nórdico de 24 letras

</div>

== Sistemas ulteriores ==

O futhark inicial de 24 runas (máis unha runa sen glifo que representaba a «Odhinn») foi abreviado posteriormente a 16 runas ao redor do ano [[800]], cousa que normalmente se interpreta como unha adaptación que valía para simplificar o traballo do escriba. A maioría das runas de [[Escandinavia]] son posteriores a 800 e utilizan as 16 letras:

 

[[Ficheiro:futhark_vicking_16.png]]

<br />O máis recente futhark nórdico de 16 runas:

* 1ª liña, a variante [[Dinamarca|danesa]] con ramas normais.

* 2ª liña, a variante [[Suecia|sueca]]-[[Noruega|norueguesa]] con ramas curtas.

</div>

Os outros futharks nórdicos inclúen unha forma sen rama (probabelmente para unha gravación máis rápida) e o futhark medieval (que inclúe runas que representan o alfabeto latino completo).

 

 

As runas [[thorn]] (ᚦ) e [[wynn]] (ᚹ) foron adoptadas na escritura do [[inglés antigo]] (coas formas ''þ'' e ''ƿ''). ''Thorn'' aínda se emprega no alfabeto [[lingua islandesa|islandés]].

----

Así podemos, en resumo, falar de dous futhark:

 

 

'''O futhark anglosaxón''', tamén chamado [[futhork]], chegou a ter ata 28 runas distintas.

== Orixe das runas ==

O alfabeto '''rúnico''' foi creado por falantes de dialectos de linguas xermánicas co fin de escribiren as súas linguas. Se ben algúns eruditos pretenden que a orixe das runas estaría no [[alfabeto grego]] (Morris in Odenstedt 359) ou no [[alfabeto latino|latino]] (Odenstedt 362) a maioría dos eruditos consideran que este alfabeto é unha mestura con diversas orixes.

 

 

Algunhas letras teñen unha orixe latina evidente, por exemplo as runas para /f/ e /r/, outras que lembran — polo menos en relación co formato — os [[alfabetos alpinos]], por exemplo a runa /h/. Tamén hai signos que tanto poden ser latinos como alpinos, por exemplo a runa /i/. Bernal (36) pensa que había tamén implicado algúns substratos de alfabeto; Miller (62) pretende que as orixes do alfabeto rúnico son o mediterráneo arcaico. Ningunha das dúas explica as razóns das súas opinións. No mesmo traballo, Miller escribe tamén que os parámetros fonéticos sobre os que se basea o alfabeto rúnico son claramente semíticos e están ligados aos guións de [[Biblos]], [[Ugarit]] e o [[alfabeto fenicio]]. No curso do tempo desenvolvéronse varios guións rúnicos diferentes, incluído un sistema anglosaxón que mesmo tiña diferenzas para /k/ e /c/ (inglés moderno /tS/). Este último simbolizado pola vella runa /k/; foi creado un novo símbolo para o anglosaxón /k/.

== Utilización das runas ==

As runas utilizábanse ordinariamente para inscricións en madeira, metal ou pedra. As runas consistían principalmente en marcas verticais e diagonais, con menos marcas horizontais ou curvadas (algunhas versións das runas non teñen ningunha).

O trazado das runas axudaba á súa gravación na madeira.

 

As runas semellan ter caído en desuso ao redor do ano [[1000]], agás en Escandinavia, onde seguiron a ser empregadas por varios séculos. Certas rexións illadas de Escandinavia aínda as empregaban aos principios da época moderna. No decurso dos séculos, houbo varios renacementos, normalmente por parte de xentes que querían asociarse co pasado dalgún xeito. A moda actual parece parcialmente inspirada por [[J.R.R. Tolkien]] e en parte polo misticismo [[New Age]]. As runas teñen un valor importante para os adeptos da [[relixión]] [[Ásatrú]].

== As runas e as súas asociacións mitolóxicas e máxicas ==

{{AP|Maxia rúnica}}

Na mitoloxía nórdica o deus [[Odín]] está pendurado na árbore [[Yggdrasil]], que representa o mundo, por nove días en sacrificio persoal para levar o regalo das runas á humanidade. Segundo [[Publio Cornelio Tácito]], os antigos pobos xermánicos tiñan o costume de gravar marcas sobre láminas de madeira e seleccionalas como lotes para a adiviñación. Ademais, cada runa está asociada a un deus, e por iso posúe un significado máxico particular, que pode asociarse a outras runas para formar un sortilexio, un amuleto ou unha beizón. Isto unido a varios poemas rúnicos que asocian significados e imaxes ao nome das letras rúnicas levou a algúns [[Ocultismo|ocultistas]] a intentaren reconstruír os sistemas de adiviñación empregando as letras rúnicas.

== Runas e Nacionalismos ==

En tanto que símbolos xermánicos, as runas foron utilizadas polos [[Alemaña nazi|Nazis]]. Algúns símbolos como a runa [[runa Odal|Odal]] aparecen sobre as bandeiras neonazis no canto da [[svastika]].

== Codificación Unicode ==

En [[Unicode]], hai 81 caracteres rúnicos:

 

| ᛰ || &amp;#x16F0; || Símbolo Belgthor (Número de ouro 19)

|}

<br clear="all">

----

A seguinte liña ha aparecer en caracteres rúnicos se o soporta o navegador de Internet: ''(gravada sobre a [[Gran pedra de Jelling]])''<br />

* ᛡᛅᚱᛅᛚᛏᚱ ᛁᛅᛋ ᛋᚫᛣ ᚢᛅᚾ ᛏᛅᚾᛉᛅᚢᚱᚴ ᛅᛚᛅ ᛅᚢᚴ ᚾᚢᚱᚢᛁᛅᚴ ᛅᚢᚴ ᛏᛅᚾᛁ ᚴᛅᚱᚦᛁ ᚴᚱᛁᛋᛏᚾᚫ

* haraltr ias sar uan tanmaurk ala auk nuruiak auk tani karTi kristna

* Harald que se gañou Dinamarca enteira e Noruega e fixo cristiáns aos daneses

En caso contrario, buscar un navegador que soporte [[Unicode]] e unhas fontes que conteñan as runas, [[#Ligazóns externas|ver máis abaixo]].

== Exemplos de inscricións ==

[[Ficheiro:Rökstenen 2.jpg|miniatura|dereita|[[A Pedra de Rök]] <br /><small>Foto: Bengt O Åradsson</small>]]

* [[Pedras de Jelling|Pequena pedra de Jelling]].

* [[Pedras de Jelling|Gran pedra de Jelling]].

* [[Pedra de Rök]] (Rökstenen).

== Véxase tamén ==

# Musset, Lucien, 1965, ''Introduction à la runologie'', Paris: Aubier-Montaigne

# Bernal, Martin, 1990, ''Cadmean letters''. Winona Lake: Eisenbrauns.

# Seebold, Elmar, 1991, ''Die Stellung der englischen Runen im Rahmen der Überlieferung des älteren Fuþark'' In: Bammesberger S. 439-569.

# [[Jean-Pierre Thiollet|Thiollet, Jean-Pierre]], 2005, ''Je m'appelle Byblos'', Paris : H & D

* '''A sabedoría das runas''': [http://www.sagesse-primordiale.com Sagesse Primordiale]

* [http://cgm.cs.mcgill.ca/~luc/runas.html fontes rúnicas]

* [http://home.att.net/~jameskass/ James Kass ofrece Code2000.ttf, unha fonte que contén preto de 35 000 glifos entre os que se atopan as runas]

* [http://www.angerthas.de Angerthas.de - As aparicións das runas nos traballos de Tolkien / fontes rúnicas / Futhark]

[[Categoría:Alfabetos]]