Escocia: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Breogan2008 (conversa | contribucións)
Sen resumo de edición
Xqbot (conversa | contribucións)
m Bot: "en:Scotland" é un artigo bo; cambios estética
Liña 55:
A ''[[Crónica anglosaxoa]]'' do [[século X]] é o documento máis antigo no que aparece o termo ''Scotland'', formado a partir do termo [[latín|latino]] ''Scoti'', de orixe dubidosa, empregado como unha referencia aos habitantes de [[Hibernia]] (a actual [[Irlanda]]). A palabra ''Scotia'', aparecida no [[latín vulgar]], empregouse só para referirse á zona de Escocia na que se falaba [[gaélico escocés|gaélico]]; ademais, este termo alternaba con ''Albania'', procedente do termo [[gaélico]] para Escocia, ''Alba''. O emprego do termo ''Scotland'' para referirse a todo o territorio escocés só se xeneralizou na [[baixa Idade Media]]. Nos tempos modernos o termo ''Scot'' aplícase a todos os habitantes de Escocia, independentemente da súa orixe étnica, xa que a identidade escocesa é primordialmente cívica e non étnica ou lingüística. O termo ''scot'' tamén se emprega para referirse ao [[Lingua escocesa|escocés]], falado nalgunhas zonas dos ''Lowlands'' ou [[Terras Baixas Escocesas]].
 
== Historia ==
{{AP|Historia de Escocia}}
 
Liña 68:
Durante a [[Idade do Bronce]] tardía, Escocia puido formar parte dunha cultura de comercio marítimo chamada [[Idade do Bronce atlántica]], que incluía outras [[nacións celtas]], e áreas das actuais Inglaterra, Francia, España e Portugal.<ref name=Koch>{{cita web|url=http://www.wales.ac.uk/Resources/Documents/Research/ODonnell.pdf|título=O'Donnell Lecture 2008 Appendix|editor=University of Wales |apelido=Koch|nome=John|dataacceso=27 de maio de 2010}}</ref><ref name=Koch2009>{{cita libro |apelido= Koch |nome = John |título = Tartessian: Celtic from the Southwest at the Dawn of History in Acta Palaeohispanica X Palaeohispanica 9 (2009)| editor=Palaeohispanica | ano = 2009 | páxinas = 339–351 | url = http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/54/26koch.pdf | id = | issn = 1578-5386 | dataacceso =17 de maio 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.megalithic.co.uk/article.php?sid=2146413465|título=New research suggests Welsh Celtic roots lie in Spain and Portugal|editor=The Megalithic Portal|apelido=Koch|nome=John|dataacceso=10 de maio 2010}}</ref><ref>{{cita libro|apelido=Cunliffe|nome=Barry|título=A Race Apart: Insularity and Connectivity in Proceedings of the Prehistoric Society 75, 2009, pp. 55–64|ano=2008| editor=The Prehistoric Society|páxina=61}}</ref>
 
No inverno de [[1850]], unha gran tempestade bateu Escocia causando numerosos danos e máis de 200 mortos.<ref name=bryson2010>{{harvnb|Bryson|2010}}</ref> Na baía de Skaill, o temporal arrincou a terra dun gran outeiro irregular, coñecido como "Skerrabra". Cando a tormenta amainou, a xente do lugar descubriu o contorno dunha vila, formada por varias casas pequenas sen teito.<ref name=bryson2010/><ref name=OSB>[http://www.orkneyjar.com/history/skarabrae/ "Skara Brae: The Discovery of the Village"]. Orkneyjar. Retrieved 29 September 2012.</ref> William Watt de Skaill, o [[laird]] local, comezou unha excavación no lugar, pero despois de desenterrar catro das casas, abandonou o traballo en [[1868]].<ref name=OSB/> O sitio permaneceu imperturbável ata 1913, cando nunha única semana, o lugar foi saqueado por un grupo de homes con [[pa (ferramenta)|papas]]s que se fixo cunha cantidade descoñecida de obxectos.<ref name=bryson2010/> En 1924, outra tormenta varreu parte dunha das casas e entón determinouse que o sitio debía ser mellor preservado e máis seriamente investigado.<ref name=bryson2010/> O traballo déuselle ó profesor [[Vere Gordon Childe]], da [[Universidade de Edimburgo]], que viaxou a Skara Brae por vez primeira en 1927.<ref name=bryson2010/>
 
=== Influencia romana ===
Liña 103:
=== Idade Moderna ===
[[Ficheiro:Portrait of King James I & VI (1618-1620).jpg|miniatura|dereita|[[Xacobe VI de Escocia e I de Inglaterra|Xacobe VI]] accedeu ó trono de Inglaterra e Irlanda (como Xacobe I) en 1603.]]
En 1502, [[Xacobe IV de Escocia]] asinou o [[Tratado de Paz Perpetua]] con [[Henrique VII de Inglaterra]]. Asemade, casou coa filla de Henrique, [[Margarida Tudor]], preparando o escenario para a [[Unión das Coroas]]. A Henrique, o matrimonio cunha das dinastías máis estables de Europa deulle lexitimidade á nova liña real dos Tudor.<ref>{{cita web | url =http://www.bbc.co.uk/scotland/history/articles/james_iv/| título =James IV, King of Scots 1488–1513| editor =BBC}}</ref> Unha década despois, Xacobe tomou a fatídica decisión de invadir Inglaterra en apoio a Francia baixo os termos da [[Auld Alliance]]. El foi o derradeiro monarca británico que morreu en combate, na [[Batalla de Flodden]].<ref>{{cita web | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/210431/Battle-of-Flodden| título =Battle of Flodden, (Sept.&nbsp;9, 1513), | editor =Encyclopædia Britannica}}</ref> A relación da Auld Alliance rematou co [[Tratado de Edimburgo]]. Francia comprometeuse a retirar tódalas súas tropas terrestres e navais. Ese mesmo ano, en 1560, [[John Knox]] decatouse do seu obxectivo de ver a Escocia convertida nunha nación [[protestantismo|protestante]] e o parlamente escocés revocou a autoridade papal en Escocia.<ref>{{cita web | url =http://www.bbc.co.uk/scotland/history/articles/scottish_reformation/| título =The Scottish Reformation, | editor =BBC Scotland}}</ref> [[María I de Escocia|María, Raíña dos escoceses]], que era católica e antiga raíña de Francia, foi forzada a abdicar en 1567.<ref>{{cita web | url =http://www.nationalarchives.gov.uk/utk/scotland/religion.htm| título =Religion, Marriage and Power in Scotland, 1503–1603| editor =The National Archives of the United Kingdom}}</ref>
 
En 1603, [[Xacobe VI de Escocia e I de Inglaterra|Xacobe VI, Rei dos escoceses]] herdou os tronos do [[Reino de Inglaterra]] e do [[Reino de Irlanda]], converteuse no Rei Xacobe I de Inglaterra e Irlanda, e cambiou [[Edimburgo]] por Londres.<ref>{{cita libro |título=Chronology of Scottish History|editor=Geddes & Grosset |isbn=1-85534-380-0 |apelido=Ross |nome=David |ano=2002 |páxina=56}}</ref> Agás un curto período coñecido como [[O Protectorado]], Escocia seguiu sendo un estado, mais houbo un conflito considerable entre a coroa e os [[Covenanter]]s sobre a forma de goberno da Igrexa. A [[Revolución Gloriosa]] de 1688–89 supuxo o destroamento do [[Xacobe II de Inglaterra|Rei Xacobe VII de Scotland e II de Inglaterra]] polo parlamento inglés en favor de [[William e Mary]]. A finais dos anos 1690, Escocia experimentou fames, que reduciron a poboación de partes do país nun 20 por cento.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=RiLjHZdt-sMC&pg=PA2&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Famine in Scotland: The 'Ill Years' of the 1690s]''". Karen Cullen,Karen J. Cullen (2010). [[Edinburgh University Press]]. p.2. ISBN 0-7486-3887-3</ref>
Liña 139:
Escocia xogou un papel importante nos esforzos bélicos británicos durante a [[Primeira Guerra Mundial]]. Aportou soldados, barcos, maquinaria, pescado e cartos.<ref>Richard J. Finlay, ''Modern Scotland 1914–2000'' (2006), pp 1–33</ref> Cunha poboación de 4,8 millóns en 1911, Escocia enviou medio millón de homes á guerra, dos cales un cuarto morreu en combate ou por enfermidades, e 150.000 foron seriamente feridos.<ref>R. A. Houston and W.W. J. Knox, eds. ''The New Penguin History of Scotland'' (2001) p 426.[http://books.google.co.uk/books?id=VI5nAAAAMAAJ&q=casualties] Niall Ferguson points out in "The Pity of War" that the proportion of enlisted Scots who died was third highest in the war behind Serbia and Turkey and a much higher proportion than in other parts of the UK.[http://books.google.com/books?ei=AJtPTtinKseKhQfUufnzBg&ct=result&id=QrYhAQAAIAAJ&dq=niall+ferguson&q=enlisted][http://news.scotsman.com/worldwarone/39Savage-Scots39-wish-you-weren39t.6487746.jp]</ref> O Mariscal de Campo [[Douglas Haig|Sir Douglas Haig]] foi o comandante británico da fronte oeste.
 
A guerra viu o xurdimento dun movemento político chamado "[[Red Clydeside]]", dirixido por militantes sindicalistas. Antigamente fortemente [[Partido Liberal (Reino Unido)|liberais]], os distritos industriais pasaron a ser [[Partido Laborista (Reino Unido)|laboristas]] en 1922, con gran base nos distritos de irlandeses católicos de clase traballadora. As mulleres eran especialmente activas na solidariedade veciñal e en temas de vivenda. Porén, os "Reds" incluíronse no Partido Laborista e tiveron pouca influencia no Parlamente, polo que o estado de ánimo pasou á desesperación pasiva nos anos 1920.<ref>Iain McLean, ''The Legend of Red Clydeside'' (1983)</ref>
 
A industria naval medrou con renovada prosperidade, mais unha crise afectou seriamente á economía en 1922, e o sector non se recuperou plenamente ata 1939. Os anos de entreguerra estiveron marcados polo estancamento económico e o alto desemprego.<ref>Finlay, ''Modern Scotland 1914–2000'' (2006), pp 34–72</ref> De feito, a guerra trouxo canda si desestruturacións sociais, culturais, económicas e politicas. A alta dependencia e a obsolescencia da industria e da minería foron problemas moi importantes, e ninguén ofreceu solucións factibles. Finlay (1994) reflicte a desesperanza como o sentimento xeralizado que preparou ós líderes empresariais e políticos a aceptar a nova ortodoxia de goberno centralizado cando chegou a [[Segunda Guerra Mundial]].<ref>Richard J. Finlay, "National identity in Crisis: Politicians, Intellectuals and the 'End of Scotland', 1920–1939," ''History,'' June 1994, Vol. 79 Issue 256, pp 242–59</ref>
Liña 157:
|título = Actas da Cámara dos Lores|dataacceso = [[25 de abril]] de [[2008]] |autor = Parlamento do Reino Unido |data = [[24 de xuño]] de [[1997]]}}</ref> Con todo, a legalidade desta anexión foi posta en cuestión por [[Irlanda]], [[Dinamarca]] e [[Islandia]], e probablemente non ten efectos no dereito internacional.<ref>{{cita web|url = http://historical-debates.oireachtas.ie/D/0268/D.0268.197311010090.html|título = Debates Parlamentarios|dataacceso = [[25 de abril]] de [[2008]]|añoacceso = |autor = Parlamento de Irlanda |data = [[1 de novembro]] de [[1973]]}}</ref><ref>MacDonald, Fraser (2006) ''The last outpost of Empire: Rockall and the Cold War''. Journal of Historical Geography 32. P627?647.</ref><ref>[http://www.sages.unimelb.edu.au/staff/macdonald.html Available in pdf]</ref>
 
=== O medio ===
A maior parte do territorio de Escocia ocupa terreos ermos e improdutivos. Isto débese a varios factores, pero fundamentalmente de relevo e climáticos. Só o 40% da superficie de Escocia se atopa por baixo dos 150 metros de altitude, e ata un 30% está por riba dos 300 metros<ref>B.M.S.Campbell, 'Benchmarking Medieval Economic Development:England, Wales, Scotland and Ireland c 1290'. ''[[Economic History Review]]'', 61 (2008), 921.</ref>. A altitude, sumada á súa latitude próxima do círculo polar, dificulta a presenza de cultivos [[agricultura|agrícolas]]. Ademais, o [[solo]] está formado maioritariamente por [[arxila]] e [[xisto]], de maneira que as terras baixas son ermos pantanosos e ácidos. Climaticamente, se ben se beneficia do impacto benévolo da [[Corrente do Golfo]], particularmente no oeste da illa, os seus [[inverno]]s son fríos, as [[neve|nevaradas]] comúns, e os [[verán]]s curtos e [[choiva|chuviosos]].
 
Liña 190:
=== Divisións administrativas ===
{{AP|Subdivisións de Escocia}}
As divisións históricas de Escocia son moi variadas, e inclúen os [[condado]]s, [[ Duque|ducadoducados]]s, ''[[burghs]]'' (cidades independentes con representación no [[Parlamento de Escocia]]) e [[Parroquia civil|parroquiaparroquias]]s. En [[1975]] púxose en funcionamento unha división en [[rexión]]s e [[distritos]] que sen embargo foi abolida en [[1996]]. Dende aquela, a efectos administrativos Escocia está dividida en 32 ''council areas'' ou "concellos",<ref> http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1994/Ukpga_19940039_en_1.htm|título "Local Government etc. (Scotland) Act 1994"</ref> administradas por unha autoridade unitaria responsable de tódolos servizos locais. Os ''Community councils'' ("concellos comunitarios"), pola súa parte, son organizacións informais que representan a determinadas subdivisións dentro do concello.
 
Existen outras subdivisións distintas de Escocia para distintos fins. Así, ata o 1 de abril de 2013, os sistemas de [[bombeiro]]s e de [[policía]] aínda se baseaban na división en rexións introducida en [[1975]]. Para o sistema sanitario, para os distritos postais así como para outras organizacións gobernamentais e non gobernamentais, mantéñense subdivisións xeográficas diversas de longa tradición.
Liña 220:
* [http://www.scotreferendum.com/ Your Scotland, Your Referendum], páxina oficial do referendo de independencia.
* [http://www.nas.gov.uk/ Archivos Nacionais de Escocia]
 
[[Categoría:Europa]]
[[Categoría:Reino Unido]]
[[Categoría:Escocia]]
 
{{Ligazón AD|af}}
{{Ligazón AD|ast}}
Liña 235 ⟶ 230:
{{Ligazón AB|no}}
{{Ligazón AB|tt}}
 
[[Categoría:Europa]]
[[Categoría:Reino Unido]]
[[Categoría:Escocia]]
 
{{Link GA|en}}