Loucura: Diferenzas entre revisións

[[Ficheiro:Casa de locos.jpg|miniatura|dereita|[[Francisco de Goya]], ''Casa de locos'', 1812-1819.]]

[[Ficheiro:Les fascinés de la Charité Moreau de Tours 2804.JPG|miniatura|dereita|[[Paul Moreau de Tours]] ''Les fascinés de la Charité''.]]

Toda [[cultura]] ten algún tipo de categoría que se corresponde ca ''loucura'' actual [[Occidente|occidental]], pero ó mesmo tempo a loucura non sempre se distingue ben de outras categorías de pensamento e conductaconduta: é moi difícil separar a loucura de outras perturbacións que van unidas a estadios ou sucesos particulares da vida, tales como a [[enfermidade]], a separación, a [[morte]], a [[adolescencia]] ou a [[vellez]]. De xeito análogo, a consideración de tolo resérvase con frecuencia ós revolucionarios ou ós innovadores, sobre o principio de que calquera que se opongaopoña ó sistema é un tolo, sexa por non crer na súa lexitimidade ou porque a oposición ó propio sistema resulta un acto suicida<ref name= bennet>SIMON, B. ''[http://books.google.es/books?id=2nfA5IO8tmMC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Razón y locura en la antigua Grecia]''. Ediciones AKAL, 1984. {{es}}</ref>.

Desde o momento en que se comezou a estudar a [[mente]] dende un punto de vista [[Ciencia|científico]], a loucura pasou a ser vista como un déficit das facultades mentais que permiten a unha persoa desenvolver unha vida cotiá satisfactoria e plena. Pero incluso tras este avance da perspectiva científica permaneceu a idea popular de que o tolo é aquel que padece un fallo na súa construción [[Símbolo|simbólica]]. Así, o tolo non é quen de construirconstruír o modo de subxectividade que prevalece no seu momento histórico-cultural. Isto puedepode ser consecuencia da interacción cun contexto hostil que produce un aplastamento simbólico do individuo ([[autismo]]), dunha construción subxectiva que non ten cabida nun contexto determinado e o aliena ([[psicose]]) ou dunha construción simbólica que constitueconstitúe un perigo para un modo de ser histórico social determinado que o aílla (tolo en xeral, [[sociopatía]], [[neurose]]). Nestes casos a persoa conserva a súa capacidade simbólica intacta desde o nacemento<ref name= gomezsanjuan>GÓMEZ SANJUÁN, M. ''[http://www.euskalnet.net/izkali/docLOCURAYCREATIVIDAD.htm Locura y creatividad en la sociedad]''. {{es}}</ref>.

[[Ficheiro:Uniesień-aka-Ecstasy,- Frenzy,-La-Folie,-Ekstase-1894.jpg|miniatura|dereita|[[Władysław Podkowiński]], ''La Folie'', 1894.]]

Da máis remota antigüidade teñen chegado ata nós achados que invitan a pensar que as [[civilización]]s primitivas tiñan xa a loucura asimilada como unha condición de anormalidade en medio da normalidade. Así, téñense atopado restos [[Arqueoloxía|arqueolóxicos]] entre os que figuran anacos de [[óso]] do [[cranio]] humano sobre os que foron practicadas operacións de [[trepanación]]. Xeralmente acéptase que estes restos datan de entre o [[Neolítico]] e o [[Idade do Bronce|Bronce]] antigo. A carencia de fontes documentais obriga a manter a súa interpretación nun nivel de hipótese, das cales a máis aceptada é que se trataba de intervencións encamiñadas a poñer remedio á loucura dun paciente, aínda que se admite que poderían ter un certo valor ritual ou mesmo máxico. Chama a atención o elevado grado de perfección técnica na súa execución, que permitiría a supervivencia da persoa á que se lle practicaban estas trepanacións, e incluso a existencia de craneoscranios con varias trepanacións non simultaneassimultáneas. O achado de numerosas trepanacións ''post mortem'' confirmaría o seu caractercarácter máxico ou ritual<ref name= domenech>DOMÈNECH, E. ''[https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:fPedXpuQ7ZUJ:www.ramc.cat/publicacions/45-Historia%2520psicopatologia.pdf+&hl=gl&gl=es&pid=bl&srcid=ADGEESh5xGYyiAOFze4Pot7lgjo8hCxXTSBMoY6_VFVpoVmeihvy8IbM2IYXj2_x4uTivmoihvSPZNPwA9dKWnpvTsL6vbdXGTRFZgVxI0Q53o-9ZZJMcMQwZfMKthaUA7FQO0R_4qiJ&sig=AHIEtbS5WxTePvAcuPAmKZUnhWA32bjDwA Introducción a la historia de la psicopatología]''. Universidade de Barcelona, 1991. {{es}}</ref>.

En tempos de [[Hipócrates]] as perturbciónsperturbacións mentais non se consideraban doenzas, aínda que a [[mitoloxía grega]] abonda en exemplos de loucura. Na tradición [[Homero|homérica]] o home enfermaba mentalmente porque os [[deus]]es lle quitaban o espírito, de aí que en [[Grecia antiga|Grecia]] os tolos fosen tratados por [[sacerdote]]s por medio de cerimonias relixiosas. [[Platón]] defendía que existen dúas clases de insania: a loucura e a ignorancia; e dúas clases de loucura ou manía: unha era resultado da enfermedadeenfermidade e a outra a loucura celestial, que consideraba un don dos deuses e na que vía cualidades proféticas. Así, o delirio dos profetas é producido por [[Apolo]], o dos ''iniciados'' por [[Dioniso]], o dos poetas polas [[musa]]s e o dos amantes por [[Afrodita]] e [[Eros]]<ref name= capponi>CAPPONI, R. ''[http://adisamef.com/fondo%20documental/libros_digitales_salud_mental/26_psicopatologia_y_semiologia_psiquiatrica_ricardo_capponi.pdf Psicopatología y semiología psiquiátrica]''. [http://adisamef.com Asociación para la Docencia e Investigación en Salud Mental de Eivissa y Formentera]. {{es}}</ref>.

[[Ficheiro:Hieronymus Bosch 053 detail.jpg|miniatura|dereita|[[Hieronymus Bosch]], ''A extracción da pedra da loucura'']]

Na [[Idade Media]] occidental a medicina non se diferenciaba esencialmente da [[relixión]]. Para a [[teoloxía]] cristiá a loucura era a expresión da loita entre [[Deus]] e [[Satanás]] pola posesión da [[alma]] do tolo<ref name=torres>TORRES CUBEIRO, M. ''[http://books.google.es/books?id=zYZbPGErPiwC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false Orden social e loucura en Galicia]'' (tese doctoraldoutoral). Univ. Santiago de Compostela, 2009.</ref>.

[[Ficheiro:PhilippeAlabama PinelInsane (1745Hospital - 1826)1907.jpg|miniatura|dereita|PhilippeManicomio Pinelde [[Alabama]], fundador[[Estados daUnidos Psiquiatríade América|Estados Unidos]].]]

En [[España]] a transición cara á consideración da loucura como doenza tivo lugar entre os séculos [[Século XV|XV]] e [[Século XVII|XVII]]. Nesa época fundáronse as chamadas ''casas de tolos'' de [[Sevilla]] ([[1436]]), [[Toledo]] ([[1483]]) e [[Valladolid]] ([[1493]]), e os hospitais de [[Barcelona]], [[Zaragoza]], [[Palma]], [[Granada, España|Granada]] e [[Córdoba, España|Córdoba]] abriron seccións separadas para enfermos mentais. Copiando o modelo español, en [[1548]] fundouse o hospital para tolos de [[Roma]]. Máis tarde [[Bernardino Álvarez]] fundou os hospitais de [[México]], [[Oaxtepec]], [[Xalapa]], [[Perote]], [[San Juan de Ulúa]], [[Guatemala]] e outros entre [[1567]] e [[1574]]. En España tomouse como modelo o Hospital de Inocentes de [[Valencia - València|Valencia]], que pasou a chamarse ''Casa de tolos'' en [[1512]], cando se lle anexionaron os outros hospitais da cidade para formar o Hospital Xeral. En todos eles separábanse ós [[home]]s das [[muller]]es e ós tolos violentos dos pacíficos. Estes centros para tolos fundáronse inicialmente con dous fins complementarios: un asistencial (protexer o tolo dos cidadáns) e outro de policía urbana (protexer os cidadáns do tolo). Aínda que se consideraba que a loucura tiña difícil solución, as casas de tolos daban ós seus internos tratamento médico. Pero a súa función principal non era terapéutica, senón hospitalaria, e consistía en ''"recoller e curar os pobres faltos de xuízo que perdidos e lacazáns, impedidos do seu furor e impelidos da súa loucura, causaban e recibían grandes danos"'', en palabras de [[Sebastián Arias]] ([[1699]]). Aínda así, a loucura seguiu sendo a perfecta excusaescusa para desfacerse de persoas cuxa presenza resultaba incómoda, como proba o feito de que en [[1608]] se mandase queimar a un home que dicía ser fillo do papa [[Paulo V]], que en [[1644]] se encerrase no manicomio a outro que pretendía descender do infante don Carlos ou que en [[1677]] o bufón Ánima del Purgatorio fose mandado pechar no manicomio de Zaragoza por ser sospeitoso de espiar ó rei [[Carlos II de España]] por orde do príncipe [[Xoán Xosé de Austria]]<ref name= atienza></ref>.

Na imaxinería popular o tolo era, nese momento, aquel individuo co cal a [[Comunicación (linguaxe)|comunicación]] se facía difícil, dado que empregaba unha linguaxe opaca e incoherente. Por este motivo era considerado parvo ou, como diriamos hoxe, [[deficiente mental]]. Pero tamén, noutros casos, desa mesma inintelixibilidade derivaba a súa consideración de persoa con acceso a un saber oculto, que expresaba ese coñecemento dunha forma cifrada. O tolo era considerado ó mesmo tempo inxeniosoenxeñoso, o cal se traducía nunha capacidade extraordinaria para facer o mesmo gracias que [[verso]]s, e mesmo adiviñar o futuro<ref name= atienza></ref>.

En [[Francia]] foi creado no século XVII o chamado ''Hôpital Général'' (Hospital Xeral), como lugar destinado a recluir ós [[Pobreza|pobres]], ás [[Prostitución|prostitutas]], ós tolos e ós opositores ó réxime [[Absolutismo|absolutista]] sen necesidade de proceso. Tras a [[Revolución francesa|Revolución]] de [[1789]], o novo réxime pretende acabar co Hospital Xeral pola súa condición de símbolo do absolutismo. Pouco despois, durante o período do [[O Terror|Terror]], [[Philippe Pinel]], médico xefe do hospital de [[Bicêtre]], abre as súas portas para deixar en libertadeliberdade ós seus recursos. Este hospital, destinado a recluirrecluír indistintamente a enfermos e criminais, era unha dependencia do Hospital Xeral. Pinel sería máis adiante, xunto co seu alumno [[Esquirol]], o fundador da [[Psiquiatría]]. Pinel defendía que en cada tolo subsiste unha parte de razón, e é nese resto de cordura no que hai que basear a terapia de curación por medio do que el chamou ''"tratamento moral"''<ref name= coupechoux>COUPECHOUX, P. ''[http://www.topia.com.ar/articulos/psiquiatr%C3%AD-francia-negaci%C3%B3n-locura-y-domesticaci%C3%B3n-del-sujeto La psiquiatría en Francia: negación de la locura y domesticación del sujeto]''. {{es}}</ref>.

Nos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]], a mediados do [[século XIX]], había gran cantidade de centros psiquiátricos que, na práctica, non proporcionaban coidados médicos efectivos, e só nalgúns casos, algún tipo de "terapia moral". Durante as primeiras décadas do [[século XX]] consolidouse a Psiquiatría como especialidade médica, pero as súas premisas de base nacían máis do convencemento de que a [[Ciencia]] era capaz de curar as doenzas mentais que nunha práctica verdadeiramente capaz de facelo. Na segunda década do século a [[Psicanálise]] foise estendendo a medida de se demostraba a súa capacidade no tratamento das [[neurose]]s, e mesmo acabaron por abrirse centros para o tratamento da [[esquizofrenia]] seguindo unha orientación de tipo psicoanalítico. Na década de [[1930]] cobraron forza tratamentos de tipo orgánico para a esquizofrenia, tales como o [[electroshockelectrochoque]] e o [[shock de insulina]], ambos de limitada eficacia. A partir de [[1950]] o peso das terapias recaeu sobre os preparados [[Química|químicos]], contra a esquizofrenia e a [[Depresión (psicoloxía)|depresión]]<ref name= bennet></ref>.

[[Michel Foucault]] define tres etapas históricas diferenciadas polos seus diferentes modos de ver a loucura: o seu periodoperíodo de liberdade, o momento da "grande internación" e a chegada da Psiquiatría. Segundo Foucault, neste tránsito a loucura acabou por pasar a ser dominio da Medicina, pero ese longo itinerario, que comezou na Grecia Clásica, non rematou ata o século XVII europeo.

Aparece xa na antigüidade grega pre-socrática. As obras desta época nas que se pode detectar a concepción dun comportamento excéntrico son a [[Ilíada]] de [[Homero]] e os [[Traballos e días]] de [[Hesíodo]]. Nestes autores a loucura supón sempre a intervención dos deuses sobre a vida dos mortais: son os [[deus]]es os que enloquecenenlouquecen ós homes roubándolles a razón. Desde esta óptica, a loucura é un estado de insensatez ou falta de razón na que o home perde o contacto coa [[realidade]]. A loucura encárnase nunha transgresión das normas sociais, nun comportamento violento e no delirio<ref name= ferraz>FERRAZ, F.C. ''[http://books.google.es/books?id=ppVD4bO0ffUC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Andarilhos da imaginação: um estudo sobre os loucos de rua]''. Casa do Psicólogo, 2000. {{pt}}</ref>.

O enfoque psicolóxico aparece inicialmente nalgunhas [[traxedia]]s gregas clásicas. Xa o ''[[Orestes]]'' de [[Esquilo]] mostra unha transición entre o enfoque mitolóxico e o psicolóxico. Pero será na obra de [[Eurípides]] onde atopemos unha visión puramente psicolóxica da loucura. Desde esta óptica, Eurípides constrúe grandes personaxes conflicitivosconflitivos, entre os que destacan [[Fedra]], no ''[[Hipólito]]'', [[Medea]] e [[Orestes]]. Na Medea a loucura é concebidaconcibida como unha falta de control sobre os arrebatos da paixón<ref name= ferraz></ref>.

{{cita|É do cerebro de onde nos veñen as satisfaccións, as alegrías, os sorrisos, as hilaridades, así como as dores, as aflicciónsaflicións, as tristezas e os prantos. (...) Con el enlouquecemos e deliramos e nos enfrentamosenfrontamos con terrores e medos, algúns de noite, outros mesmo de día, e insomnios e enganos inoportunos e preocupacións inconveñentesinconvenientes, e perda do coñecemento do estado ordinario das cousas e esquecemento|Hipócrates}}

Tras Hipócrates, o enfoque orgánico da loucura atoparía outro defensor en [[Galeno]], que viviu no [[século II]]. A súa influencia perdurou ata o [[século XVI]], cando se formularon explicacións sobre a loucura baseadas nas súas doctrinasdoutrinas e na filosofía platónica, entre eles [[Zacchias]] e [[Plater]]. Xa a partir do século XIX a psiquiatría senta os seus alicerces sobre unha concepción organicista da loucura que chega ata os nosos días<ref name= ferraz></ref>.

Segundo algúns autores, na sociedade [[Burguesía|burguesa]] de pensamento laico e [[Pensamento científico|científico]], a figura do tolo resultou herdeira da que representaba o [[Herexía|herexe]] na [[Europa]] [[Idade media|medieval]]. Mentres este poñía en cuestión a orde social ó non aceptar a imposición dunha [[lei]] de base relixiosa, aquel pasaba a formar parte do grupo dos inconformistas que rexeitaban os valores dominantes na sociedade a partir do seu propio criterio individual. No século XVII en [[Francia]] a loucura definíase como aquel estado que xustificaba o internamento do individuo nun asilo, fose por [[pobreza]], por necesidade ou por sufrir o abandono da [[Familia (socioloxía)|familia]] ou da sociedade. Tratábase dun criterio que facía prevalecer a suposta perigosidade do tolo sobre calquera consideración de tipo [[Mediciña|médico]] ou terapéutico. Deste modo o ''alienista'' pasaba a ocupar o lugar que antano ocupara xa o [[Inquisición|inquisidor]], substituínbdosubstituíndo unha tiranía de tipo clerical poupor outra de tipo médico<ref name=SZASZ>SZASZ, T.S. ''[http://books.google.es/books?id=nCFQjm2rzooC&printsec=frontcover&nun=100#v=onepage&q&f=false La fabricación de la locura]''. Editorial Kairós, 1981. {{es}}</ref>.

Xa en datas máis recentes, a institucionalización dos tratamentos terapéuticos para a curación da loucura puxo nas mans dos psiquiatras a tarefa de retirar do grupo social a aqueles individuos cuxa conductaconduta cuestionaba os seus alicerces. Especial atención mereceron as conductascondutas sexuais discordantes co modelo [[Heterosexualidade|heterosexual]] reproductivoreprodutivo. A modo de exemplo, a ''loucura masturbatoria'' era derivada da práctica da [[masturbación]], que podía producir ''"desgaste corporal, deterioramento da [[vista]], desordes dixestivas, [[impotencia]] e loucura"''. Este paradigma foi elaborado polo médico [[Suíza|suízo]] [[Simon-André Tissot]] no seu libro ''Onania, ou tratado sobre as desordes producidas pola masturbación'', publicado en [[1758]], que foi seguido como dogma pola ciencia psiquiátrica posterior e serviu de base para todas as terapias que tiñan como obxectivo curar ós onanistas, ou polo menos a algúns, normalmente pola vía da súa reclusión. Xa no [[século XIX]], o psiquiatra [[Estados Unidos de América|estadounidense]] [[Rush]] alerta sobre o perigo de que esta práctica provoque no paciente ''debilidade seminal, impotencia, disuria, tabes dorsal, [[tuberculose]], [[dispepsia]], oscurecementoescurecemento da vista, [[vertixe]], [[epilepsia]], [[hipocondria]], perda da [[memoria]], manalxia, imbecilidade e [[morte]]''. O médico [[Escocia|escocés]] [[David Skae]] foi o primeiro en recoñecer que a masturbación provoca un tipo específico de loucura, ''"caracterizada por unha intensa arrogancia e egoísmo, unha extremada perversión de sentimentos e a correspondente desorde mental, durante os seus primeiros estadios; e máis tarde pola perda da razón, alucinacións nocturnas e propensión ó [[suicidio]] e ó [[homicidio]]"''<ref name=SZASZ></ref>.

Este empeño en querer ver na loucura unha orixa somática levou a toda unha elaboración teórica iniciada polo Propio Pinel e desenvolvida polo nutrido grupo de alienistas que el e Esquirol formaron en París. Comezou entón o intento de fundamentar a práctica da [[exclusión]] e da [[moral]]ización, que caracterizaban ás institucións de reclusión para os tolos, nunha base que poidesepuidese ser presentada como de mínima [[racionalidade]] médica. No seu ''Traité médico-philosophique sur l'aliénation mentale'' Pinel propón toda unha clasificación dos pacientes en grupos nosográficos e recomendaba un tratamento para cada un deles que hoxe tildaríamos de moralista, pois se centraba en corrixir as conductascondutas do paciente que o terapeuta consideraba inadecuadas. No tratado ''Des maladies mentales considerées sous les rapports médical, hygiénique et médico-légal'', escrito por Esquirol, alumno de Pinel, este baséase en substratos orgánicos para descreberdescribir a ''lypemanía'', a ''monomanía'', a ''manía'', a ''demencia'' e a ''imbecilidade'' ou ''idiotia''. Cada un destes [[Cadro médico|cadros]] identificábase pola extensión e polo tipo de [[delirio]] do paciente. A escola creada por Pinel e Esquirol foi fértil: en [[1860]] [[Morel]] identificou o que chamou demencia precoz, que se coñecería como [[esquizofrenia]] a partir de [[Bleuler]], e máis adiante [[Magnan]] fixo o mesmo coa chamada loucura hereditaria<ref name= ferraz></ref>.

Cando se fala do tratamento das enfermedadesenfermidades mentais en [[Galicia]] é obrigado facer mención do manicomio de [[Conxo, Santiago de Compostela|Conxo]], inaugurado o [[1 de xullo]] de [[1885]] no edificio do antigo mosteiro. En Galicia, antes da fundación deste manicomio, os tolos eran enviados ós que había noutros lugares de [[España]], aindaaínda que non semella que fose en número significativo: en [[1797]] os tolos do [[Reino de Galicia]] acollidos en manicomios españois ascendían a 38, e en [[1847]] había 41 tolos acollidos en hospitais da [[Coruña]] e [[Santiago de Compostela|Santiago]] e outros dous en cárceres de [[Ferrol]] e [[Ourense]]. En [[1860]] ascenden a 37 os dementes pechados no manicomio de Valladolid<ref name=torres></ref>.

{{referenciasListaref}}