Sardiña: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición |
Pola miña parte, máis nada. Completado o artigo |
||
Liña 1:
{{Taxobox
| name = Sardiña<br>''Sardina pilchardus''
Liña 34:
* ''Sardina pilchardus sardina'' <small>(Risso, 1827)</small>
}}
[[Ficheiro:Sardina pilchardus Gervais.jpg|miniatura|250px|Debuxo dunha sardiña, por [[Henri Gervais|Gervais]], no que se poden ver algunhas das súas caracteristicas.]]
A '''sardiña''', ''Sardina pilchardus'' (Walbaum, 1792), é un [[osteíctios|peixe osteíctio]] mariño da [[familia (bioloxía)|familia]] dos [[clupeidos]], dentro da orde dos [[clupeiformes]], sendo o único representante do [[xénero (bioloxía)|xénero]] '''''Sardina'''''.
Cando as sardiñas son pequenas denomínanse '''xoubas''' nas [[rías Baixas]] (máis ou menos, de [[Fisterra]] para abaixo),<ref>Ríos Panisse recolle de Cornide, Cuveiro, Valladares ou Crespo Pozo o nome de ''xouba'' para o [[bocarte]] (''Engraulis encrasicolus''), probablemente a causa dun erro de identificación polas semellanzas entre as dúas especies.</ref> e '''parrochas''' nas [[rías Altas]] (máis ou menos, de Fisterra para arriba).
A sardiña captúrase con [[arte (pesca)|artes de cerco]] e de enmalle ou deriva (como o [[xeito]]), durante a noite, e destínase a consumo en fresco, [[afumado|afumada]], [[salgadura|salgada]] ou en [[conserva]]. Abunda en todas as costas españolas e foi precisamente a riqueza en sardiña das augas galegas no que se baseou a industria conserveira galega, iniciada na segunda metade do [[século XVIII]] polos chamados ''fomentadores da pesca'' cataláns,<ref>Vilar Rodríguez, Margarita (2006): "Éxito y ocaso de una saga de negociantes catalanes en Galicia: la Casa de Comercio Francisco Ferrer y Albà (1750-1860)", ''Cuadernos de Estudios Gallegos'', Vol.53, nº'''119'': 5-335. [http://estudiosgallegos.revistas.csic.es/index.php/estudiosgallegos/article/view/11/8 Ver texto completo en PDF]</ref> <ref>"La guerra por la sardina. Pleito gallego-catalán sobre artes de pesca en las costas de Galicia desde 1.750 a 1.890", en Vila Sánchez, Jesús: [http://jesusvilasanchez.webcindario.com/salazon.htmlhttp://jesusvilasanchez.webcindario.com/salazon.html Ares. La pesca de la sardina]</ref> e hoxe diversificada noutras especies de [[peixe]]s e [[moluscos]].
==Características==
As principais características definitorias da sardiña son as
* [[Corpo]] alongado e de sección ovalada, algo comprimido lateralmente. Xeralmente de pequenas dimensións, de 10 a 25 cm de lonxitude, aínda que poden chegar ata os 25 cm.
Liña 57:
==Hábitat e bioloxía==
[[Ficheiro:Sardina pilchardus.jpg|miniatura|250px|Xoubas ou parrochas.
A sardiña distribúese polo Atlántico leste, desde [[Islandia]] e o sur de [[Noruega]] e [[Suecia]], polo norte, até as costas do noreste [[África|africano]], ata [[Senegal]], polo sur, pasando polas [[illas Azores]] e as de [[Cabo Verde]], e internándose polo [[Mediterráneo]] ata o [[mar Negro]].<ref>[http://www.aquamaps.org/receive.php Ver mapa de distribución]</ref> Son menos abundantes nas costas máis setentrionais.<ref name=BP/> <ref name=M/>
É un peixe peláxico, gregario, que forma grandes [[cardume]]s ou mansíos en aguas costeiras, por riba dos 50 m de profundidade, buscando sempre as augas máis cálidas e salgadas,<ref name=BP/> migrando cara ao norte en verán e cara ao sur en inverno,<ref name=RS/> <ref name=M/> alimentando importantes [[pesca|pescarías]]. Aliméntase principalmente de [[zooplancton]] (como pequenos [[crustáceos]] e [[ovo (bioloxía)|ovos]] e [[larva]]s de [[peixe]]s).<ref name=RS/> <ref name=RV/> <ref name=M/>
A época da reprodución é durante a primavera e o verán, dependendo da temperatura da auga,<ref name=RS/> <ref name=RV/> en alta mar ou prerto da costa. Na parte meridional do [[mar do Norte]] a desova ten lugar desde xuño ata agosto, no [[canal da Mancha]] en abril, en [[Galicia]] e [[Portugal]] de febreiro a abril, e no [[Mediterráneo]] desde setembro ata maio.<ref name=M/>
En Galicia, as capturas de sardiña concéntranse nos meses do [[verán]], con cifras comprendidas entre 1,7 e case 2 millóns de quilogramos (datos de xuño a outubro de 2009) para descender bruscamente a cifras de 200.000 a 400.000 kg entre decembro e febreiro. A cifra total anual foi de 13.828.968 kg no ano 2009 [http://www.pescadegalicia.com].▼
As femias producen de 50 000 a 60 000 ovos, e de 1,5 mm de diámetro, que eclosionan ao cabo de 2 a 4 días, e as larvas miden, cando nacen, uns 4 mm.<ref name=M/>
==O nome científico==
Liña 81 ⟶ 83:
Pero en [[1904]] o [[ictioloxía|ictiólogo]] e [[ecoloxía|ecólogo]] [[Romanía|romanés]] [[Grigore Antipa]] describiu unha ''nova especie'' de peixe, para a que creou un novo xénero, ''Sardina'', denominándoa ''Sardina dobrogica'' (é dicir, a "sardiña da [[Dobruxa]]"). Máis tarde, os especialistas comprobaron que se trataba da mesma especie que a ''Clupea pilchardus'' descrita por Walbaum en [[1792]], así que o seu nome pasou a ser ''Sardina pilchardus'' (Walbaum, 1792), a nosa popular sardiña. Como vemos, o novo xénero, diferenciado de ''Clupea'', mantívose.
===Subespecies===
==Outras sardiñas==▼
Algúns autores recoñecen úas subespecies:<ref name=BP/>
* ''Sardina pilchardus pilchards'' <small>(Walbaum, 1792)</small>, no Atlántico, e
* ''Sardina pilchardus sardina'' <small>(Risso, 1826)</small>, no Mediterráneo.
▲==Outras ''sardiñas''==
Na bibliografía internacional, sobre todo na [[lingua castelá|castelá]], co nome de ''sardina'', e na [[lingua inglesa|inglesa]] co de ''sardine'' ou o de ''pilchard'', poden designar a diferentes especies de peixes da familia dos clupeidos, estreitamente emparentados coas verdadeiras sardiñas, o que pode ocasionar non poucas confusións.<ref>Ver máis abaixo en ''Uso culinario"" o que se di sobre a normativa da [[UE]].</ref>
En inglés, ''sardine'' ou ''pilchard'' son os nomes comúns usados para referirse a varios peixes pequenos, graxos, semellantes ao [[arenque]]. Porén, os termos ''sardine'' e ''pilchard'' non son precisos, e o que significan depende da rexión. A ''Sea Fish Industry Authority'' do [[Reino Unido]], por exemplo, cualifica como ''sardines'' ás ''pichards'' xuvenís (é dicir, ás xoubas). Un criterio suxire que os peixes de tamaño menor a 6 polgadas (15 cm) son ''sardines'' e os máis grandes, ''pilchards''.<ref>Robin Stummer: "Who are you calling pilchard? It's 'Cornish sardine' to you...". ''The Independent'', 17de agosto de 2003. [http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/who-are-you-calling-pilchard-its-cornish-sardine-to-you-536136.html ''The Independent'']</ref> O [[FAO]]/ WHO, Código normalizado para as sardiñas enlatadas, cita 21 especies que poden ser clasificadas como sardiñas;<ref>"Codex standard for canned sardines and sardine-type products". Codex Alimentarius. FAO/WHO Codex Alimentarius Commission. pp. 1–7.</ref> FishBase, unha completa base de datos sobre peixes, chama "pilchards" a seis especies, e a máis de unha ducia "sardines".
A continuación relaciónanse as principais especies que adoitan coiñecerse comop ''sardiñas''.
* Xénero ''[[Dussumieria]]''
Liña 97 ⟶ 109:
==Pesca e usos==
===Pesca===
[[Ficheiro:Cuba de sardinas.jpg|miniatura|Tabal de sardiñas.]]
A sardiña péscase desde moi antigo, pero ao ser a súa carne delicada e soportar mal o transporte, a súa pesca non adquiriu verdadeira importancia comercial ata despois de comercializarse conservada en latas.<ref name=BP/>
Mesmo en moitos lugares, como en Galicia, considerábase antigamente como ''comida de pobres'', a pesar de que para algúns consumidores da burguesía as chamadas ''sardiñas do tabal'' (salgadas, afumadas e prensadas en barrís de madeira —tabais—, como os [[arenque]]s nos países nórdicos) eran un bocado exquisito, comparable ao mellor [[xamón]].
Hoxe en día, coa modernización dos sistemas de transporte, as sardiñas consúmense (especialmemnte no verán) en fresco, e todo o ano [[afumado|afumadas]], [[salgadura|salgadas]] ou en [[conserva]].
===Uso culinario===
[[Ficheiro:Sardinas a la plancha- Cádiz - 2009.jpg|Sardiñas asadas|miniatura]]
[[Ficheiro:Sardinas en Aceite-Madrid.jpg|Sardiñas en conserva|miniatura]]
Consómese tanto en fresco como en conserva, con numerosas formas de preparación na cociña. É un [[peixe azul]] por excelencia, con niveis de [[lípido|graxa]] en torno ó 6,3 % ou máis no seu mellor momento, proporcionando unhas 134 [[caloría]]s por 100 g. Pola súa riqueza en
[[Ficheiro:Festa da Sardiña, Portonovo, Sanxenxo, Galiza.jpg|Pratos conmemorativos da Festa da Sardiña de [[Portonovo, Sanxenxo]]|miniatura]]▼
▲Consómese tanto en fresco como en conserva, con numerosas formas de preparación na cociña. É un [[peixe azul]] por excelencia, con niveis de [[lípido|graxa]] en torno ó 6,3% ou máis no seu mellor momento, proporcionando unhas 134 [[caloría]]s por 100 g. Pola súa riqueza en ácido [[omega-3]], considérase un "protector" do [[corazón]], en contra da crenza hoxe superada de que, por ser peixe graxo, incrementaba o [[colesterol]]. Tamén resulta especialmente rico en [[vitamina B12|vitamina B<sub>12</sub>]].
As xoubas fritas ou as sardiñas e as xoubas en conserva (demominadas nas latas ''sardinillas''), polo feito de
músculos [http://from.mapa.es/docs/articulos/67_67_text_78_sardinafosforo.pdf Ver en PDF]
No caso das conservas, baixo a denominación ''sardina'' podían enlatarse diversas especies próximas.
* ''[[Sardinella aurita]]'', ''S. brasiliensis'', ''S. maderensis'', ''S. longiceps'', ''S. gibbosa''; * ''[[Clupea harengus]]'' * ''[[Sprattus sprattus]]'' * ''Hyperlophus vittatus'' * ''Nematalosa vlaminghi'' * ''Etrumeus teres'' * ''Ethmidium maculatum'' * ''Engraulis anchoita'', ''E. mordax'', ''E. ringens'' ou * ''Opisthonema oglinum'' ==En Galicia==
===Referencias da súa presenza===
O primerior rexistro da presenza da sardiña nas nosas augas foi, como quedou dito, a de Cornide en 1788, como ''Arengus minor''. No primeiro terzo do [[século XX]] citárona [[de Buen]] (1919, 1925) e Ducloux en de Buen (1919), como ''Clupea pilchardus'', e de Buen (1929, 1935) como ''Arengus pilchardus''. Nos dous últimos terzos do século pasado, e xa como ''Sardina pilchardus'', foi rexistrada por numerosos autores.<ref>Solórzano, ''et al.'' (1988), p. 18.</ref>
===Pesca===
▲En Galicia, as capturas de sardiña concéntranse nos meses do [[verán]] (cando están máis gordas e teñen máis graxa,
===Festas gastronómicas===
▲[[Ficheiro:Festa da Sardiña, Portonovo, Sanxenxo, Galiza.jpg|Pratos conmemorativos da Festa da Sardiña de [[Portonovo, Sanxenxo]]|miniatura]]
O verán é o tempo das sardiñadas e, probablemente, en tódolos pobos costeiros pódense degustar sardiñas á brasa. Numerosos concellos introduciron este peixe nas súas [[festa gastronómica|festas gastronómicas]], das que as seguintes son só unha mostra:▼
O verán é o tempo das sardiñadas e, probablemente, en todos os pobos costeiros pódense degustar sardiñas asadas (á grella ou á plancha).
Incluso hai portos pesqueiros nos que case toda a súa actividade céntrase na pesaca desta especie.<ref name=RS/>
▲
* Festa da xouba: o 25 de xullo en [[Rianxo]].
* Festa da sardiña:
** O 16 de xullo en [[Cee]].
** O 7 de agosto no Monte da Guía, [[Teis, Vigo|Teis]] ([[Vigo]]).
** O 14 de agosto en [[Portonovo, Sanxenxo|Portonovo]] ([[Sanxenxo]]).
** O 18 de agosto en [[Sada]].
** en [[Cortegada, Silleda|Cortegada]] ([[Silleda]]) <ref>[http://www.turgalicia.es/sit/ficha_datos.asp?ctre=212&crec=25125&cidi=E&menu=7&subMenu_1=2
** En [[Caión, A Laracha|Caión]] ([[A Laracha]]).
* Festa da sardiña lañada: o 8 de agosto en [[Cariño]].
Liña 162 ⟶ 195:
===Ligazóns externas===
* [http://www.fishbase.org/summary/1350 ''Sardina pilchardus'' (Walbaum, 1792)] en FishBase {{en}}. Contén informacións sobre a especie, numerosas imaxes, dous vídeos en mapa de distribución.
* [http://pescadosymariscos.consumer.es/sardina Consumer.es]
| |||