Xeoloxía: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
ToloBot (conversa | contribucións)
m Bot: Arranxo o formato do modelo.
JaviP96 (conversa | contribucións)
de en wiki
Liña 17:
A '''xeoloxía''', do [[lingua grega|grego]] γῆ ''gē'' ('Terra') e λόγος ''lógos'' ('palabra', 'razón, 'tratado'), é a [[ciencia]] que estuda a [[Terra]], a súa composición, estrutura, propiedades físicas e químicas, historia e os procesos que a formaron.
 
A ''xeoloxía'' tal como a coñecemos hoxe foi establecida a partir dos estudos de [[James Hutton]], ao que se considera como o pai da xeoloxía moderna.<ref>{{cita web |url=http://www.ed.ac.uk/explore/people/plaques/jameshutton.html |título=Millennial Plaques: James Hutton |autor=University of Edinburgh |enlaceautor=Universidade de Edimburgo |cita= A placa conmemorativa de Hutton, na que se le: ''In honour of James Hutton 1726-1797 Geologist, chemist, naturalist, father of modern geology, alumnus of the University'' (en galego: "Na honra de James Hutton 1726-1797 [[xeólogo]], [[químico]], [[Historia natural|naturalista]], [[Anexo:Lista de personaspersoas consideradas pai o nai dun campo da ciencia|pai da xeología]] moderna e [[alumno]] desta universidade"), está situada na entrada principal do [[King's Buildings|Instituto Grant]].}}</ref> <ref> "En 1770, James Hutton, un [[agricultura|granxeiro]] [[Experimentación|experimental]] e propietario dunha fábrica de [[Cloruro de amonio|sales de amonio]], fixou a súa atención nas formas e texturas propias de [[Salisbury Crags]], formacións rochosas irregulares en Edimburgo, preto da súa casa. Hutton decatouse da presenza nelas, sorprendente, de restos de peixes fosilizados. Estes restos suxerían que a [[volcán|actividade volcánica]] levantara a masa desde certa profundidade do mar. En 1785, pronunciou unha conferencia na Real Sociedade de Edimburgo, que incluiu a declaración sorprendente de que "con respecto á observación humana, este mundo non ten nin un principio nin un fin". Descartando friamente os cálculos [[Creacionismo (pseudociencia)|creacionistas bíblicos]], o libro que finalmente publicou, ''The Theory of the Earth'' (''A teoría da Terra''), axudou a establecer as bases da moderna [[xeoloxía]]".</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.newyorker.com/archive/2004/10/11/041011crat_atlarge |título=Northern Lights: How modern life emerged from eighteenth-century Edinburgh |apelido=Denby |nome=David |obra=[[The New Yorker]] |editorial=Revisión de ''Crowded With Genius'' (''Capital of the Mind'' no Reino Unido) de [[James Buchan]] |data=11 de outubro de 2004 |idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.geos.ed.ac.uk/undergraduate/field/holyrood/whyfamous.html |autor=Universidad de Edimburgo |enlaceautor=Universidade de Edimburgo |título=James Hutton |idioma=inglés |dataacceso=7 de sepembro de 2010}}</ref> <ref>A frase ''Founder of Modern Geology'' (en galego "Fundador da xeoloxía moderna") tamén se encontra na súa sepultura, sita nun céntrico cemiterio da ciudad de [[Edimburgo]].</ref> <ref>{{cita web |obra=University of Wisconsin-Marathon county |url=http://www.uwmc.uwc.edu/geography/hutton/James%20Hutton%20grave.htm
|título=James Hutton's Edingurgh locales |idioma=inglés |dataacceso=6 de xaneiro de 2011}}</ref> <ref> Véxase o artigo [[James Hutton]].</ref>
 
Liña 23:
 
== Características ==
 
A ''xeoloxía'' é unha das [[Ciencias da Terra]]. O labor dos seus estudosos ([[xeólogo]]s) foi esencial para determinar a idade da Terra, que se estima que ten uns 4.6000 millóns de anos, e a desenvolver a teoria denominada [[tectónica de placas]] segundo a cal a [[litosfera]] terrestre, que é ríxida e está formada pola [[codia terrestre|codia]] e unha porción do [[manto superior]] está fragmentada en varias [[placa tectónica|placas tectónicas]] que se moven sobre a parte superior plástica do [[manto]], denominada [[astenosfera]].
 
Liña 35 ⟶ 34:
 
== Breve historia da xeoloxía ==
 
Na [[China]], [[Shen Kua]] ([[1031]] - [[1095]]) formulou unha hipótese para a explicación da formación de novas terras, baseándose na observación de cunchas [[Fósil|fósiles]] dun [[Estratigrafía|estrato]] nunha montaña localizada a centos de quilómetros do océano. O sabio chinés defendía que a terra formábase a partir da erosión das montañas e pola deposición de [[barro]]s.
 
Liña 52 ⟶ 50:
En [[1830]] [[Charles Lyell]] publicou por primeira vez a súa famosa obra ''Principios da Xeoloxía'', seguida de continuas revisións até a súa morte en [[1875]]. Lyell promoveu con éxito durante a súa vida a doutrina do [[uniformitarismo]], que defende que os procesos xeolóxicos son lentos e aínda ocorren a día de hoxe (''O presente é a clave so pasado''). En sentido contrario, a teoria do [[catastrofismo]] defendia que as estruturas da Terra se formaban en sucesos catastróficos únicos, permanecendo inalterábeis despois deses acontecementos.
 
Durante o século XIX debateuse amplamente a cestióncuestión da idade da Terra, que se estimaban nesa época entre alguns millóns e 100.000 mil millóns de anos. No [[século XX]] o maior avance da xeoloxía foi o desenvolvemento da teoría da [[tectónica de placas]] nos anos 60. A [[deriva continental|teoriateoría da deriva dos continentes]] fora inicialmente proposta por [[Alfred Wegener]] e [[Arthur Holmes]] en [[1912]], pero non foi totalmente aceptada até que se desenvolveu a teoría da tectónica.
 
== DisciplinasTempo da xeoloxíaxeolóxico ==
{{En tradución}}
{{AP|Historia da Terra}}
A escala do tempo xeolóxico abarca toda a historia da Terra.<ref>[http://www.stratigraphy.org/ International Commission on Stratigraphy]</ref> Atópase enmarcada ao longo de aproximadamente 4.567 Ga (Gigaannum, mil millóns de anos)<ref name="4.567">{{Cite journal |doi=10.1126/science.1073950 |year=2002 |month=Sep |author=Amelin, Y; Krot, An; Hutcheon, Id; Ulyanov, Aa |title=Lead isotopic ages of chondrules and calcium-aluminum-rich inclusions. |volume=297 |issue=5587 |pages=1678–83 |issn=0036-8075 |pmid=12215641 |journal=Science |bibcode=2002Sci...297.1678A}}</ref>, e a idade da Terra de 4.54 Ga<ref name="4.54">Patterson, C., 1956. “Age of Meteorites and the Earth.” Geochimica et Cosmochimica Acta 10: p. 230-237.</ref><ref name="4.54 book">{{Cite book |isbn=0-8047-2331-1 |author=G. Brent Dalrymple |year=1994 |publisher=Stanford Univ. Press |location=Stanford, Calif. |title=The age of the earth}}</ref>, ao comenzo do [[Hadeico|Eón Hadeico]]. Ao final da escala, tómase o día actual no [[Holoceno]].
 
<timeline>
ImageSize = width:800 height:120
PlotArea = left:65 right:15 bottom:20 top:5
AlignBars = justify
 
Colors =
id:phanerozoic value:rgb(0.435,0.854,0.929)
id:cenozoic value:rgb(0.964,0.925,0.223)
id:quaternary value:rgb(0.996,0.964,0.568)
id:neogene value:rgb(0.996,0.866,0.176)
id:paleogene value:rgb(0.996,0.631,0.388)
id:mesozoic value:rgb(0.027,0.792,0.917)
id:cretaceous value:rgb(0.435,0.784,0.419)
id:jurassic value:rgb(0,0.733,0.905)
id:triassic value:rgb(0.6,0.305,0.588)
id:paleozoic value:rgb(0.572,0.764,0.627)
id:permian value:rgb(0.941,0.345,0.235)
id:carboniferous value:rgb(0.247,0.682,0.678)
id:devonian value:rgb(0.866,0.588,0.317)
id:silurian value:rgb(0.65,0.874,0.772)
id:ordovician value:rgb(0,0.662,0.541)
id:cambrian value:rgb(0.505,0.666,0.447)
id:precambrian value:rgb(0.996,0.356,0.443)
id:proterozoic value:rgb(0.996,0.298,0.407)
id:neoproterozoic value:rgb(0.996,0.717,0.341)
id:ediacaran value:rgb(0.996,0.84,0.48)
id:cryogenian value:rgb(0.996,0.8,0.43)
id:tonian value:rgb(0.996,0.76,0.38)
id:mesoproterozoic value:rgb(0.996,0.721,0.446)
id:stenian value:rgb(0.996,0.84,0.63)
id:ectasian value:rgb(0.996,0.8,0.58)
id:calymmian value:rgb(0.996,0.76,0.53)
id:paleoproterozoic value:rgb(0.996,0.356,0.443)
id:statherian value:rgb(0.996,0.52,0.63)
id:orosirian value:rgb(0.996,0.48,0.58)
id:rhyacian value:rgb(0.996,0.44,0.53)
id:siderian value:rgb(0.996,0.40,0.48)
id:archean value:rgb(0.996,0,0.486)
id:neoarchean value:rgb(0.996,0.65,0.729)
id:mesoarchean value:rgb(0.996,0.486,0.639)
id:paleoarchean value:rgb(0.996,0.356,0.592)
id:eoarchean value:rgb(0.933,0,0.490)
id:hadean value:rgb(0.796,0.011,0.505)
id:black value:black
id:white value:white
 
Period = from:-4567 till:0
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:500 start:-4500
ScaleMinor = unit:year increment:100 start:-4500
 
Define $markred = text:"*" textcolor:red shift:(0,3) fontsize:10
 
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:8 mark:(line,black) width:25 shift:(0,-5)
 
bar:supereon
 
from: start till: -542 text:[[Precambrian]] color:precambrian
 
bar:eon
 
at: 0 align:right $markred
at: -542 align:left $markred shift:(2,3)
from: -542 till: 0 text:[[Phanerozoic]] color:phanerozoic
from: -2500 till: -542 text:[[Proterozoic]] color:proterozoic
from: -4000 till: -2500 text:[[Archean]] color:archean
from: start till: -4000 text:[[Hadean]] color:hadean
 
bar:era
 
from: -65.5 till: 0 text:[[Cenozoic|C]] color:cenozoic
from: -251 till: -65.5 text:[[Mesozoic|Meso]] color:mesozoic
from: -542 till: -251 text:[[Paleozoic]] color:paleozoic
from: -1000 till: -542 text:[[Neoproterozoic]] color:neoproterozoic
from: -1600 till: -1000 text:[[Mesoproterozoic]] color:mesoproterozoic
from: -2500 till: -1600 text:[[Paleoproterozoic]] color:paleoproterozoic
from: -2800 till: -2500 text:[[Neoarchean|Neoarch]] color:neoarchean
from: -3200 till: -2800 text:[[Mesoarchean|Mesoarch]] color:mesoarchean
from: -3600 till: -3200 text:[[Paleoarchean|Paleoarch]] color:paleoarchean
from: -4000 till: -3600 text:[[Eoarchean]] color:eoarchean
from: start till: -4000 color:white
 
bar:period
 
fontsize:6
from: -2.6 till: 0 color:quaternary
from: -23.03 till: -2.6 color:neogene
from: -65.5 till: -23.03 color:paleogene
from: -145.5 till: -65.5 color:cretaceous
from: -199.6 till: -145.5 color:jurassic
from: -251 till: -199.6 color:triassic
from: -299 till: -251 color:permian
from: -359.2 till: -299 color:carboniferous
from: -416 till: -359.2 color:devonian
from: -443.7 till: -416 color:silurian
from: -488.3 till: -443.7 color:ordovician
from: -542 till: -488.3 color:cambrian
 
from: -635 till: -542 text:[[Ediacaran|Ed.]] color:ediacaran
from: -850 till: -635 text:[[Cryogenian|Cryo]] color:cryogenian
from: -1000 till: -850 text:[[Tonian]] color:tonian
from: -1200 till: -1000 text:[[Stenian]] color:stenian
from: -1400 till: -1200 text:[[Ectasian]] color:ectasian
from: -1600 till: -1400 text:[[Calymmian|Calymm]] color:calymmian
from: -1800 till: -1600 text:[[Statherian|Stather]] color:statherian
from: -2050 till: -1800 text:[[Orosirian]] color:orosirian
from: -2300 till: -2050 text:[[Rhyacian]] color:rhyacian
from: -2500 till: -2300 text:[[Siderian]] color:siderian
from: start till: -2500 color:white
</timeline>
 
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = left:65 right:15 bottom:20 top:5
AlignBars = justify
 
Colors =
id:phanerozoic value:rgb(0.435,0.854,0.929)
id:cenozoic value:rgb(0.964,0.925,0.223)
id:quaternary value:rgb(0.996,0.964,0.568)
id:neogene value:rgb(0.996,0.866,0.176)
id:paleogene value:rgb(0.996,0.631,0.388)
id:mesozoic value:rgb(0.027,0.792,0.917)
id:cretaceous value:rgb(0.435,0.784,0.419)
id:jurassic value:rgb(0,0.733,0.905)
id:triassic value:rgb(0.6,0.305,0.588)
id:paleozoic value:rgb(0.572,0.764,0.627)
id:permian value:rgb(0.941,0.345,0.235)
id:carboniferous value:rgb(0.247,0.682,0.678)
id:devonian value:rgb(0.866,0.588,0.317)
id:silurian value:rgb(0.65,0.874,0.772)
id:ordovician value:rgb(0,0.662,0.541)
id:cambrian value:rgb(0.505,0.666,0.447)
id:black value:black
id:white value:white
id:darkgreen value:rgb(0,0.35,0)
 
Period = from:-542 till:0
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:100 start:-500
ScaleMinor = unit:year increment:10 start:-540
 
Define $markred = text:"*" textcolor:red shift:(0,3) fontsize:10
Define $markgreen = text:"*" textcolor:darkgreen shift:(0,3) fontsize:10
 
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:8 mark:(line,black) width:25 shift:(0,-5)
 
bar:eon
at: 0 align:right $markred
at: -542 align:left $markred shift:(2,3)
from: -542 till: 0 text:[[Phanerozoic]] color:phanerozoic
 
bar:era
at: 0 align:right $markgreen
at: -65.5 align:left $markgreen shift:(2,3)
from: -65.5 till: 0 text:[[Cenozoic]] color:cenozoic
from: -251 till: -65.5 text:[[Mesozoic]] color:mesozoic
from: -542 till: -251 text:[[Paleozoic]] color:paleozoic
 
bar:period fontsize:8
from: -2.588 till: 0 text:[[Quaternary|Q.]] color:quaternary
from: -23.03 till: -2.588 text:[[Neogene|Neo]] color:neogene
from: -65.5 till: -23.03 text:[[Paleogene]] color:paleogene
from: -145.5 till: -65.5 text:[[Cretaceous]] color:cretaceous
from: -199.6 till: -145.5 text:[[Jurassic]] color:jurassic
from: -251.4 till: -199.6 text:[[Triassic]] color:triassic
from: -299 till: -251.4 text:[[Permian]] color:permian
from: -359.2 till: -299 text:[[Carboniferous]] color:carboniferous
from: -416 till: -359.2 text:[[Devonian]] color:devonian
from: -443.7 till: -416 text:[[Silurian]] color:silurian
from: -488.3 till: -443.7 text:[[Ordovician]] color:ordovician
from: -542 till: -488.3 text:[[Cambrian] color:cambrian
</timeline>
 
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = left:65 right:15 bottom:20 top:5
AlignBars = justify
 
Colors =
id:cenozoic value:rgb(0.964,0.925,0.223)
id:quaternary value:rgb(0.996,0.964,0.568)
id:holocene value:rgb(0.996,0.945,0.878)
id:pleistocene value:rgb(0.996,0.937,0.678)
id:neogene value:rgb(0.996,0.866,0.176)
id:pliocene value:rgb(0.996,0.972,0.65)
id:miocene value:rgb(0.996,0.937,0)
id:paleogene value:rgb(0.996,0.631,0.388)
id:oligocene value:rgb(0.996,0.764,0.525)
id:eocene value:rgb(0.996,0.725,0.474)
id:paleocene value:rgb(0.996,0.678,0.431)
id:black value:black
id:white value:white
id:darkgreen value:rgb(0,0.35,0)
 
Period = from:-65.5 till:0
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:-60
ScaleMinor = unit:year increment:1 start:-65
 
Define $markred = text:"*" textcolor:red shift:(0,3) fontsize:10
Define $markgreen = text:"*" textcolor:darkgreen shift:(0,3) fontsize:10
 
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:8 mark:(line,black) width:25 shift:(0,-5)
 
bar:era
at: 0 align:right $markgreen
at: start align:left $markgreen shift:(2,3)
from:start till: 0 text:[[Cenozoic]] color:cenozoic
 
bar:period
at: 0 align:right $markred
at: -2.588 align:left $markred shift:(2,3)
from: -2.588 till: 0 text:[[Quaternary|Q.]] color:quaternary
from: -23.03 till: -2.588 text:[[Neogene]] color:neogene
from: start till: -23.03 text:[[Paleogene]] color:paleogene
 
bar:epoch
from: -0.1 till: 0 text:[[Holocene|H]] color:holocene
from: -2.588 till: -0.1 text:[[Pleistocene|P]] color:pleistocene
from: -5.332 till: -2.588 text:[[Pliocene]] color:pliocene fontsize:7
from: -23.03 till: -5.332 text:[[Miocene]] color:miocene
from: -33.9 till: -23.03 text:[[Oligocene]] color:oligocene
from: -55.8 till: -33.9 text:[[Eocene]] color:eocene
from: start till: -55.8 text:[[Paleocene]] color:paleocene
</timeline>
 
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = left:65 right:15 bottom:20 top:5
AlignBars = justify
 
Colors =
id:quaternary value:rgb(0.996,0.964,0.568)
id:holocene value:rgb(0.996,0.945,0.878)
id:pleistocene value:rgb(0.996,0.937,0.678)
id:late value:rgb(0.996,0.945,0.839)
id:middle value:rgb(0.996,0.941,0.8)
id:calabrian value:rgb(0.996,0.937,0.756)
id:gelasian value:rgb(0.996,0.933,0.718)
 
Period = from:-2.588 till:0
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:1 start:-2
 
Define $markred = text:"*" textcolor:red shift:(0,3) fontsize:10
Define $markgreen = text:"*" textcolor:darkgreen shift:(0,3) fontsize:10
 
PlotData=
align:center textcolor:black fontsize:8 mark:(line,black) width:25 shift:(0,-5)
 
bar:period
at: 0 align:right $markred
at: -2.588 align:left $markred shift:(2,3)
from: -2.588 till: 0 text:[[Quaternary]] color:quaternary
 
bar:epoch
from: -0.117 till: 0 text:[[Holocene]] color:holocene
from: -2.588 till: -0.117 text:[[Pleistocene]] color:pleistocene
 
bar:age fontsize:8
from: -0.117 till: 0 color:holocene
from: -0.126 till: -0.117 text:[[Pleistocene|Late]] color:late
from: -0.781 till: -0.126 text:[[Pleistocene|Middle]] color:middle
from: -1.806 till: -0.781 text:[[Calabrian]] color:calabrian
from: -2.588 till: -1.806 text:[[Gelasian]] color:gelasian
</timeline>
 
<center><small>Millóns de anos</small></center><noinclude>
 
 
== Disciplinas da xeoloxía ==
=== Cristalografía ===
A [[cristalografía]] é a ciencia xeolóxica que se dedica ao estudo científico de estruturas cristalinas. Os métodos cristalográficos apóianse fortemente na análise dos patróns de difracción que produce una mostra cristalina ao irradiala cun feixe de [[raios X]], [[neutrón]]s ou [[electrón]]s. A [[estrutura cristalina]] tamén pode ser estudada por medio de microscópico electrónico.