Bioloxía: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m r2.7.2) (Bot: Engado: ln:Mambí ma bomɔi |
m r2.7.3) (Bot: Cambio pnb:حیاتیات por pnb:جیون پڑھت; cambios estética |
||
Liña 1:
A '''bioloxía''' é a [[ciencia]] que estuda a [[vida]] e, en particular, as características e [[comportamento]] dos [[
A vida é estudada á escala [[átomo|atómica]] e [[molécula|molecular]] pola [[bioloxía molecular]], pola [[bioquímica]] e pola [[xenética molecular]], no nivel da [[célula]] pola [[bioloxía celular]] e á escala [[multicelular]] pola [[fisioloxía]], pola [[anatomía]] e pola [[histoloxía]]. A [[bioloxía do desenvolvemento]] estuda a vida ao nivel do desenvolvemento ou [[ontoxenia]] do organismo individual.
Subindo na escala para grupos de máis dun organismo, a [[xenética]] estuda como funciona a [[herdanza]] entre os proxenitores e mais a súa descendencia. A [[etoloxía]] estuda o comportamento dos individuos. A [[xenética de poboacións|xenética poboacional]] traballa ao nivel da [[poboación]], en tanto que a [[sistemática]] traballa con [[liñaxe]]s de moitas especies. As relacións de individuos, poboacións e especies entre si e cos seus [[
<div class="thumb tright">
<div style="width:280px;">
Liña 31:
=== Diversidade: a variedade dos organismos vivos ===
Malia a unidade subxacente, a vida exhibe unha diversidade sorprendente en termos de [[Morfoloxía (bioloxía)|morfoloxía]], [[comportamento]] e [[
Tradicionalmente, os seres vivos son divididos en cinco reinos (véxase [[Clasificación dos seres vivos]]):
:[[Monera]] -- [[Protista]] -- [[
Con todo, varios autores consideran este sistema desactualizado. As abordaxes máis modernas comezan xeralmente co [[sistema dos tres dominios]]:
Liña 47:
=== Continuidade: a orixe común de toda a vida ===
{{AP|Orixe da vida}}
Dise que un dado grupo de organismos ten '''orixe común''' se teñen un [[ancestral]] común. Todos os [[ser vivo|
A noción de que "toda a vida [advén] d[un] ovo" (do [[latín]] "[[Omne vivum ex ovo]]"), un concepto fundamental da bioloxía moderna, significa que hai unha continuidade ininterrompida de vida desde a súa orixe ata ao presente. Ata ao [[século XIX]] era crenza común que os seres vivos podían xurdir espontaneamente baixo certas condicións (ver [[abioxénese]]). A universalidade do [[código xenético]] é xeralmente considerada unha proba definitiva a favor da teoría da descendencia universal común (UCD: universal common descent) para [[bacteria]]s, [[archaea]] e [[eukaryota ]]s (ver: [[sistema dos tres dominios]]).
Liña 53:
=== Homeostase: adaptación á mudanza ===
{{Artigo principal|Homeostase}}
A '''homeostase''' é a [[propiedade]] dun [[sistema aberto]] de regular o seu ambiente interno de modo que manteña unha condición estábel mediante múltiplos axustes dun [[equilibrio dinámico]] controlados por unha interacción de mecanismos de regulación. Todos os [[
=== Interacción: grupos e ambientes ===
Todo o ser vivo interactúa con outros [[
* '''[[Relación intraespecífica|Intraespecíficas]]'''. Entre organismos da mesma especie.
Liña 124:
Comprender a composición e o funcionamento das células é esencial para todas as ciencias biolóxicas. Avaliar as semellanzas e as diferenzas entre os diferentes tipos de células é particularmente importante para estas dúas disciplinas, e é a partir destas semellanzas e diferenzas fundamentais de onde emerxe un patrón unificador que permite que os principios deducidos a partir dun tipo de célula sexan extrapolados e xeneralizados para outros tipos de célula.
A '''xenética''' é a [[ciencia]] dos [[xene]]s, da [[herdanza]] e da [[evolución|variación]] entre [[ser vivo|
Os [[xene]]s codifican a información necesaria para a síntese de proteínas que, á súa vez, desempeñan un papel esencial, aínda que lonxe de absoluto, na determinación do [[fenotipo]] do organismo.
A '''bioloxía do desenvolvemento''' estuda o proceso polo cal os organismos crecen e se desenvolven. Confinada orixinalmente á [[embrioloxía]], nos nosos días estuda o control xenético do [[crecemento celular|crecemento]] e [[diferenciación celular]] e da [[morfoxénese]], o proceso que dá orixe aos [[Tecido (bioloxía)|
=== Fisioloxía dos organismos ===
Liña 140:
A '''bioloxía evolutiva''' ocúpase da orixe e descendencia das [[especie]]s, así como da súa modificación ao longo do tempo, ou sexa, da súa [[evolución]]. É unha área heteroxénea onde traballan investigadores procedentes das máis variadas disciplinas [[taxonomía|taxonómicas]], tales como a [[mamaloxía]], a [[ornitoloxía]] e a [[herpetoloxía]], que usan o seu coñecemento sobre estes organismos para responder a cuestións xerais de evolución. Inclúe tamén aos [[paleontoloxía|paleontólogos]] que estudan [[fósil]]es para responder a cuestións acerca do modo e do tempo da evolución, e teóricos de áreas como a [[xenética de poboacións]] e a [[Teoría da evolución|teoría evolutiva]]. Na década de [[1990]], a [[bioloxía do desenvolvemento]] recuperou o seu papel na bioloxía evolutiva despois da súa exclusión inicial da síntese moderna. Áreas como a [[filoxenia]], a [[sistemática]] e a [[taxonomía]] están relacionadas coa bioloxía evolutiva e son ás veces consideradas parte desta.
As dúas grandes disciplinas da '''taxonomía''' son a botánica e a zooloxía. A '''botánica''' ocupase do estudo das [[planta]]s e abrangue un vasto abano de disciplinas que estudan o seu [[crecemento]], [[reprodución]], [[metabolismo]], [[desenvolvemento]], [[fitopatoloxía|doenzas]] e [[evolución]]. A '''zooloxía''' ocúpase do estudo dos [[animal|animais]], incluíndo aspectos como a súa [[fisioloxía]], [[anatomía]] e [[embrioloxía]]. Tanto a botánica como a zooloxía se dividen en disciplinas menores especializadas en grupos particulares de animais e plantas. A taxonomía inclúe outras disciplinas que se ocupan doutros organismos alén das plantas e dos animais, como, por exemplo, a [[micoloxía]], que estuda os [[
==== Clasificación da vida ====
Liña 147:
=== Interaccións entre organismos ===
{{Artigo principal|Ecoloxía|Etoloxía}}
A '''ecoloxía''' estuda a distribución e a abundancia dos [[vida|organismos vivos]], e as interaccións dos organismos entre si e co seu [[ambiente]]. O ambiente dun organismo inclúe non só o seu hábitat, que pode ser descrito como a suma dos factores [[abiótico]]s, tales como o [[clima]] e a [[xeoloxía]], pero tamén polos outros organismos con quen comparte o seu [[Hábitat (ecoloxía)
A '''etoloxía''' estuda o [[comportamento]] [[animal]] (con particular énfase nos animais sociais como os [[primate]]s e os [[cánido]]s) e ás veces considérase unha rama da [[zooloxía]]. Unha preocupación particular dos etólogos é a [[evolución]] do comportamento e a comprensión do comportamento en termos da teoría da [[selección natural]]. En certo modo, o primeiro etólogo moderno foi [[Charles Darwin]], cuxo libro ''The expression of the emotions in animals and men'' influiu a moitos etólogos.
Liña 186:
[[Categoría:Bioloxía| ]]
[[Categoría:Ciencia]]
{{Link FA|he}}
Liña 319 ⟶ 318:
[[pih:Biiolojii]]
[[pl:Biologia]]
[[pnb:
[[ps:ژونپوهنه]]
[[pt:Biologia]]
| |||