Idade Contemporánea: Diferenzas entre revisións

<td rowspan=1 colspan=4 style="font-size: 80%;" bgcolor="#CDCDB4" align="center"><small>[[século XXI]]</tr>

</table>

 

'''Idade contemporánea''' é o nome co que se designa o período histórico que comeza na [[Revolución Francesa]] e dura ata hoxe en día. Comprende un total de {{#expr:{{CURRENTYEAR}}-1789}} anos, entre [[1789]] e o [[{{CURRENTYEAR}}|presente]].

<div style="font-size:95%">__TOC__</div>

== Modernidade: ruptura e continuidade ==

 

A denominación "Idade Contemporánea" é un engadido recente á tradicional [[periodización]] histórica de [[Christoph Cellarius]], que utilizaba unha división tripartita en [[Idade Antiga|Antigüidade]], [[Idade Media]] e [[Idade Moderna]]; e débese ao forte impacto que as transformacións posteriores á [[Revolución francesa]] tiveron na [[historiografía]] europea continental (especialmente a francesa ou a española), que lles impulsou a propor un nome diferente para o que entendían como estruturas antagónicas: as do [[Antigo Réxime]] anterior e as do [[Novo Réxime]] posterior. Con todo, esa descontinuidade non parece tan marcada para os historiadores anglosaxóns, que prefiren utilizar o termo ''Later'' ou ''Latexa Modern Estafes'' ou ''Age'' ("Últimos Tempos Modernos", "Idade Moderna Tardía" ou "Idade Moderna Posterior"), contrastándoo co termo ''Early Modern Estafes'' ou ''Age'' ("Temperáns Tempos Modernos", "Idade Moderna Temperá" ou "Idade Moderna Anterior"), mentres que restrinxen o uso de ''Contemporary Age'' para o século XX, especialmente para a súa segunda metade.<ref>Véxase a extensa bibliografía que utiliza as expresións [http://www.google.es/search?hl=es&rls=com.microsoft%3Aes&tbs=bks%3A1&q=%22idade+contempor%C3%A1nea%22&btnG=Buscar&aq=f&aqi=&aql=&oq= idade contemporánea], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22edad+contempor%C3%A1nea%22&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= edad contemporánea], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22%C3%89poque+contemporaine%22&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''époque contemporaine''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22early+modern+age%22&btnG=Buscar&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''early modern age''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22later+modern+age%22&btnG=Buscar&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''later modern age''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&ei=-VzlS-aFF5T4mgOgnLWCBg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&ved=0CDIQBSgA&q=%22late+modern+times%22&spell=1 ''late modern age''], [http://www.google.es/search?q=%22early%20modern%20times%22&rls=com.microsoft:es&oe=UTF-8&startIndex=&startPage=0&um=1&ie=UTF-8&tbo=u&tbs=bks:1&source=og&sa=N&hl=es&tab=wp ''early modern times''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22later+modern+times%22&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''later modern times''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&ei=-VzlS-aFF5T4mgOgnLWCBg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&ved=0CDIQBSgA&q=%22late+modern+times%22&spell=1 ''late modern times''], [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22contemporary+age%22&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''contemporary age''] y [http://www.google.es/search?hl=es&tbo=p&rls=com.microsoft:es&tbs=bks:1&q=%22contemporary+times%22&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai= ''contemporary times''].</ref>

=== Revolución industrial ===

{{AP|Revolución industrial}}

 

A [[revolución industrial]] é a segunda das transformacións produtivas verdadeiramente decisivas que sufriu a humanidade, sendo a primeira a [[revolución neolítica]] que transformou a humanidade [[paleolítico|paleolítica]] cazadora e recolectora no mundo de aldeas agrícolas e tribos gandeiras que caracterizou desde entón os seguintes milenios de prehistoria e historia.

Como factor xeoestratéxico, durante o século XVIII Inglaterra construíu unha flota naval que a converteu (desde o [[tratado de Utrecht]], 1714, e de forma indiscutible desde a [[batalla de Trafalgar]], 1805) nunha verdadeira [[talasocracia]] dona dos mares e dun extensísimo imperio colonial. A pesar da perda das [[Trece Colonias]], emancipadas na [[Revolución Americana|Guerra de independencia dos Estados Unidos]] (1776-1781), controlaba, entre outros, os territorios do [[Subcontinente Indio]], fonte importante de materias primas para a súa industria, destacadamente o [[algodón]] que alimentaba a [[industria téxtil]], así como [[mercado cativo]] para os produtos da metrópole. A canción patriótica ''[[Rule Britannia]]'' (1740) explicitamente indicaba: ''rule the waves'' (goberna as ondas).

 

 

=== A máquina de vapor, o carbón, o algodón e o ferro ===

A experimentación da [[Máquina de vapor|caldeira de vapor]] era unha práctica antiga (o grego [[Herón de Alexandría]]) que se renovou no século XVI (os españois [[Blasco de Garay]] e [[Jerónimo de Ayanz y Beaumont|Jerónimo de Ayanz]]) e que a finais do século XVII producira resultados alentadores, aínda que aínda non aproveitados tecnoloxicamente ([[Denis Papin]] e [[Thomas Savery]]). En 1705 [[Thomas Newcomen]] desenvolvera unha [[máquina de vapor]] suficientemente eficaz para extraer a auga das minas alagadas. Tras sucesivas melloras, en [[1782]] [[James Watt]] incorporou un sistema de retroalimentación que aumentaba decisivamente a súa eficiencia, o que posibilitou a súa aplicación a outros campos. Primeiro á industria téxtil, que fora desenvolvendo previamente unha [[revolución téxtil]] aplicada aos fíos e tecidos de algodón coa [[lanzadeira volante]] ([[John Kay]], 1733) e a [[fiadora mecánica]] (''[[spinning Jenny]]'' de [[James Hargreaves]] -1764-, ''[[water frame]]'' de [[Richard Arkwright]] -1769, movida con enerxía hidráulica, aplicada en [[Cromford Mill]] desde 1771- e ''[[spinning mule]]'' ou ''[[mule jenny]]'' de [[Samuel Crompton]], 1779); e que estaba madura para a aplicación do vapor ao [[tear mecánico]] (''[[power loom]]'' de [[Edmund Cartwright]], 1784) e outras innovacións demandadas polos ''pescozos de botella'' aos que se forzaba aos subsectores sucesivamente afectados, pondo á industria téxtil inglesa á cabeza da produción mundial de teas. Logo aos transportes: o [[barco de vapor]] ([[Robert Fulton]], [[1807]]) e posteriormente o [[ferrocarril]] ([[George Stephenson]], 1829), cuxo desenvolvemento se viu obstaculizado polos receos sociais que suscitaba; pero que permitiu extraer toda a potencialidade ás vías férreas de uso mineiro e tracción animal e humana que viñan utilizando extensivamente co ferro de [[Coalbrookdale]] fundido con [[coque]] ([[Abraham Darby I]], [[1709]]; ponte de [[Ironbridge]], 1781). O vapor, o carbón e o ferro aplicáronse a todos os procesos produtivos susceptibles de mecanización. O invento de Watt representara o salto decisivo cara á industrialización, e Inglaterra, a primeira en facelo, converteuse en ''o taller do mundo''.

 

 

==== Oposición aos cambios ====

==== Contexto social, político e ideolóxico ====

{{VT|Antigo Réxime|Ilustración|Despotismo ilustrado|Revolucións burguesas|Revolución liberal}}

 

Antes ata de que as transformacións ligadas á revolución industrial inglesa afectasen de forma notable a outros países, o poder económico crecente da [[burguesía]] chocaba nas sociedades de [[Antigo Réxime]] (case todas as demais europeas, fóra dos Países Baixos) cos [[privilexio]]s dos dous [[Privilexio|estamentos privilexiados]] que conservaban as súas prerrogativas medievais ([[clero]] e [[nobreza]]). A [[monarquía absoluta]], como o seu precedente a [[monarquía autoritaria]], xa empezara a prescindir dos aristócratas para o goberno, chamando como ministros a membros da baixa nobreza, ''letrados'' e ata xentes da burguesía, por exemplo [[Jean-Baptiste Colbert]], o ministro de finanzas de [[Luís XIV de Francia]]. A [[crise do Antigo Réxime]] que se xesta durante o século XVIII foi facendo aos burgueses cobrar conciencia do seu propio poder, e atoparon expresión ideolóxica nos ideais da Ilustración, divulgados notablemente con ''[[Encyclopédie]]'' (1751-1772). Con maior ou menor profundidade, varios monarcas absolutos adoptaron algunhas ideas do reformismo ilustrado ([[Xosé II, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Xosé II de Habsburgo-Lorena]], [[Federico II de Prusia]], [[Carlos III de España]]), os chamados ''déspotas ilustrados'' a quen se atribúen distintas variantes da expresión ''todo polo pobo, pero sen o pobo''.<ref>Adoita atribuírse a Carlos III a frase ''son como os nenos, que choran cando se lles lava'', referida aos seus súbditos, ou concretamente aos madrileños, con motivo do [[Motín de Esquilache]].</ref> O insuficiente destas mornas reformas quedaba evidenciado cada vez que se calmaban, pospoñián ou rexeitaban as máis radicais, que afectaban a aspectos estruturais do sistema económico e social (desamortización, desvinculación, liberdade de mercado, supresión de foros, privilexios, gremios, monopolios e aduanas interiores, igualdade legal); mentres que as intocables cuestións políticas, que implicarían o cuestionamento da mesma esencia do absolutismo, raramente expoñianse máis aló de exercicios teóricos. A resistencia das estruturas do [[Antigo Réxime]] só podía vencerse con movementos revolucionarios de base popular, que nos territorios coloniais expresáronse en guerras de independencia.

==== Independencia de Estados Unidos ====

{{AP|Guerra de Independencia dos Estados Unidos}}

 

Os ingleses instaláronse nas [[Trece Colonias]] da costa noroccidental americana desde o século XVII. Durante a gran guerra colonial entre Inglaterra e Francia ([[1756]]-[[1763]]), e que foi correlato americano da [[Guerra dos Sete Anos]] europea, os colonos estadounidenses cobraron conciencia de ata que punto os seus intereses eran diverxentes dos da metrópolis (imposibilidade de recibir un trato equilibrado, ou de ascender no exército), así como dos límites da capacidade desta e do seu propio poder. Nos anos seguintes, ante apremiantes necesidades fiscais, intentouse incrementar a extracción de recursos das colonias impondo taxas sen ningún tipo de control local nin representación na súa discusión. Tras o arrefriado progresivo de relacións, os colonos e os ''casacas vermellas'' (as tropas inglesas, chamadas así pola cor do seu uniforme) tiveron as primeiras refregas en incidentes menores cuxa importancia se magnificaba converténdoos en simbólicos ([[Masacre de Boston]], 1770, [[Boston Tea Party]] , 1773 -Motín do té {{gl}})-). En [[1776]], nun [[Primeiro Congreso Continental|Congreso Continental]] reunido na cidade de [[Filadelfia]], representantes enviados polos parlamentos locais das Trece Colonias proclamaron a independencia. A guerra, liderada por [[George Washington]] no lado colonial, que recibiu o apoio internacional de España e Francia, terminou coa completa derrota dos ingleses na [[batalla de Yorktown (1781)]]. No [[Tratado de París (1783)]] recoñeceuse por Inglaterra a independencia dos Estados Unidos.

==== Revolución francesa e Imperio napoleónico ====

{{AP|Revolución francesa}}

 

{{cita|''Qu'est-ce que le tiers état? Tout. Qu'a-t-il été jusqu'à présent dans l’ordre politique? Rien. Que demande-t-il? À y devenir quelque chose.''' (Que é o terceiro estado? Todo. Que foi ata o presente na orde política? Nada. Que demanda? Chegar a ser algo).|[[Emmanuel Joseph Sieyès]], ''[[Qu'est-ce que le tiers-état?]]'' ({{gl}} Que é o terceiro estado?), 1789.}}