Xunta Suprema do Reino de Galicia: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sigo ampliando |
Engadín máis capítulos |
||
Liña 1:
[[Ficheiro:Cedulareinogaliza.jpg|thumb|dereita|250px|Escudo de armas do Reino de Galicia, na capa dunha ''Real Cédula'' de 1734.]]
[[Ficheiro:
[[Ficheiro:
A [[Idade Contemporánea]] ábrese en [[Galicia]] coa epopea da [[Guerra da Independencia española|Guerra da Independencia]], na que todo o país se converte nunha [[guerrilla]] contra o invasor francés. A [[Congregación|Igrexa]] entregouse en favor da loita; colgáronse hábitos e sotanas e empuñáronse as armas e, os clérigos que pola idade (ou pola súa pusalinimidade) quedaron na retagarda, a apoiaron desde púlpitos e confesionarios. Os [[Fidalguía|fidalgos]], que se consideraban señores naturais dos seus súbditos [[agricultura|campesiños]], en poucas ocasións como nesta puideron exercer un liderado que lles permitira consolidar o prestixio das familias: os [[pazo]]s foron cuarteis e almacéns onde os campesiños encontraban, desta vez, ''de todo'', desde armas e municións até prórrogas para o pagamento das rendas. A [[burguesía]] das cidades marírtimas, despois dunha inicial dúbida sobre que partido tomar, entregáronse igualmente á causa achegando diñeiro, enviado aos seus fillos ás escolas de cadetes e, sobre todo, asumindo (non desinteresadamente, é certo) as pesadas responsabilidades dunha [[burocracia]] militar e civil cada día máis complicada.
Liña 52 ⟶ 51:
</center>
Estas cidades eran, como vemos, as cinco sedes episcopais, e mais A Coruña e Betanzos por seren cidades de reguengo, ben situadas xeograficamente e importantes pola súa poboación e recursos.<ref>Barreiro Fernández, Xosé Ramón (1982): ''
==== A presenza do poder central en Galicia ====
Liña 59 ⟶ 58:
; O Gobernador de Galicia
Desde o ano [[1480]], en que chegou o primeiro gobernador ([[Fernando de Acuña]]), até [[1834]], no que Galicia foi dividida nas actuiais 4 provincias, o noso país estivo sempre rexida por un [[Gobernador]] que, o mesmo tempo, era o [[Capitán Xeneral]] e mais o [[Presidente]] da [[Real Audiencia de Galicia|Real Audiencia]]. Esta acumulación de poderes non era meramente honorífica, xa que ''...los Capitanes Generales Presidentes de la Real Audiencia pueden llamar y hacer comparecer a los corregidores, alcaldes mayores y demás jueces y ministros e justicia, tanto para instruirse como para corregirles, amonestarles sobre cualquier punto o negocio que importe al Real Servicio y bien del público.''<ref>''Real Resolución'' de 27 de novembro de 1773, citada por Fernández-Villamil Alegre, Enrique (1962): ''Juntas del Reino de Galicia. Historia de su nacimiento, actuaciones y extinción''. Madrid: Instituto de Estudios Políticos, I, p. 506.</ref> o que implicaba unha concepción do poder que podemos cualificar de vicerreinal: o Gobernador resumía todos os poderes e, nese sentido, era un delegado rexio ou vierrei. En 1808, cando se produciu a crise institucional do Estado o Gobernador de Galicia era [[Francisco de Biedma]]. Ao facerse co poder real a ''Xunta Suprema'' nomeou sucesivamente a varios capitán xenerais, como veremos, pero despoxados xa na práctica dos poderes civís, que asumira a Xunta.<ref>Barreiro (1982), ''Op. cit.'', pp. 18-19.</ref>
O emprego de Capitán Xeneral aparecera en España durante o [[século XVI]], e tiña funcións tanto militares como de goberno. Desde o comenzo da época borbónica ([[1711]]), instituiuse, por mandato do rei [[Filipe V de España|Filipe V]], e debido á supresión dos vicerreinos da [[Coroa de Aragón]] a nova fugura como Xefe do Exército e Presidente da Audiencia. Coa reforma administrativa de [[1835]], e debido á redistribución do territorio en provincias, a cuxa fronte estaban funcionarios civís, o Capitán Xeneral perdeu as funciónes gobernativas e quedou como mando supremo dunha rexión militar. Este grao era temporal e o seu titular (un Tenente Xeneral) deixaba de selo ao cesar no puesto. O cargo desapareceu do escalafón activo ao mesmo tiempo que as Capitanías Xeneries o ano [[2002]]. Acutalmente a única persoa que ostenta o título é o [[rei de España]].<ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1999/05/19/pdfs/A18751-18797.pdf Ley 17/1999, de 18 de mayo, de Régimen del Personal de las Fuerzas Armadas].</ref>
Liña 69 ⟶ 68:
Eran organismos de contro social, xa que as súas funcións non se circunscribían ao ámbito xudicial, tiñan capacidade para tomar e comisar fortalezas, para velar pola seguridade pública, para prender delincuentes, para cuestións de moeda, de camiños, do estado dos cárceres e outros asuntos, á parte das estritamente procesais. Co paso do tempo foron ampliando os seus efectivos, oidores, escribáns e avogados.
A de Galicia seviu á nobreza non só en canto que foi peza apetecida para situar alí aos seus membros, senón tamén porque os seus informes e as súas sentenzas procuraban favorecer os seus intereses. Ás veces de forma escandalosa, como cando os veciños dos arredores da fábrica de [[cerámica de Sargadelos|Sargadelos]], ao pouco da súa fundación en [[1798]] (o [[2 de febreiro]] de [[1809]]), amotináronse contra a industria dirixidos polos curas e fidalgos da zona, destruíndo as instalacións e ocasionando varios mortos. A Audiencia, en lugar de reprimir severamente aos amotinados, procurou que a Xunta, e incluso o Cosello de Castela, e o mesmo rei, os amnistiaran (cómpre recordar que o señor marqués era un ''
; Os Intendentes do Reino
Liña 81 ⟶ 80:
En moitas ocasións aos intendentes encargábanselles comisións especiais para interviren en cuestións de contrabando, co que co tempo este asunto quedou como propio do Intendente. Así mesmo, a Intendencia foi comisionada para aprehensións de desertores e vagabundos (que eran destinados forzosos á Mariña), para que fixeran presión sobre os renuentes a pagar as contribucións, etc. Finalmente, en tempos de [[Carlos III de España|Carlos III]], encargóuselle tamén o referente a Correos, Camiños e Portos.
Debido a tan amplas atribucións, ás veces mesmo mal definidas, orixinábase frecuentes conflitos co Gobernador, a real Audiencia e incluso coas xustizas dos señoríos e cos corrixidores. Para exercer tan vasta xurisdición, a Intendencia tiña os seus propios tribunais, como se desprende da ''Instrucción para el Método y Gobierno de las dependencias Judiciales del Tribunal de la
; Os corrixidores
Os corrixidores eran funcionarios reais, instituídos en [[Castella]] por [[Henrique III de Castela|Henrique III]], que representaban á autoridade real nos municipios, xestionaban o seu desenvolvemento económico e administrativo, presidían os concellos, dando validez ás súas decisións, e eran [[xuíz|xuíces]] en primeira ou segunda instancia.<ref>''WordReference.com Diccionario de la lengua española.'' [http://www.wordreference.com/definicion/corregidor Corregidor]</ref> Os [[Reis Católicos]], no seu afán por uniformizar a administración de Castela, mandaron corrixidores ás prinicpais cidade do Reino. Desta forma a institución do corrixidor converteuse, teoricamente, nunha peza fundamental dol [[centralismo]] da monarquía absoluta. Pero só teoricamente porque, como veremos, o feito de que estes postos estiveran ocupados por membros da nobraza local, convertíaos en instrumentos moi apropiados para exercer o poder sobra a terra, mantendo unha política que non coincidía necesariamente coa política
=== Crise política ===
{{AP|Crise do Antigo Réxime}}
==== O pensamento ilustrado en Galicia ====
{{AP|A Ilustración}}
{{VT|A Ilustración en Galicia}}
[[Ficheiro:Martín Sarmiento.jpeg|thumb|right|180px|[[Frei Martín Sarmiento]].]]
Os ilustrados galegos fixeran unha análise suficientemente correcta das causas que impedían o desenvolvemento económico e social de Galicia que fose paralelo ao que estaban experimentando outros países. Ao lado desta análise presentaban, polo xeral, unhas solucións que, en principio, non cuestionaban a estrutura económico-social do país; así, estimaban que o clero e a nobreza deberían seguir sendo as clases que o vertebraran socialmente, e non poñían en xuízo, en xeral, o sistema de [[Señorío]], nin o [[foro (contrato)|foro]] como fórmula de tenenza da terra.
Liña 100 ⟶ 98:
Aínda que había un sector máis crítico que, nos seus plantexamentos, se aproximaba a unha solución reviolucionaria, polo xeral hai que dicir que o pensamento ilustrado galego, que contaba nas súas filas con intelectuais como [[Padre Sarmiento|Sarmiento]], [[Lucas Labrada]], [[Luis Marcelino Pereira]],<ref>[http://books.google.es/books?id=JMkfbpt6I70C&pg=PA301&lpg=PA301&dq=marcelino+pereira&source=bl&ots=SwhoIYARPG&sig=nskRJdTVyxzTYEQr8u0dduExQNc&hl=es&sa=X&ei=Qlx-T9-3M4e38gOCia2PDg&sqi=2&ved=0CEAQ6AEwBA#v=onepage&q=marcelino%20pereira&f=false José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía, conde de Toreno: ''Historia del levantamiento, guerra y revolución de España'', I, p. 301]</ref> [[Juan Francisco de Castro]],<ref>[http://www.filosofia.org/ave/001/a184.htm Juan Francisco de Castro Fernández 1721-1790] Biografía</ref> <ref>Dopico Gutiérrez del Arroyo, Fausto: "Juan Francisco Castro, un ilustrado galego entre a reforma e a superación da sociedade feudal", ''Grial'', tomo 14, nº 53, xullo-setembro 1976, pp. 356-360.</ref> [[José Cornide Saavedra|Cornide]] e o cóengo [[Pedro Antonio Sánchez Vaamonde]],<ref>[http://anuariobrigantino.betanzos.net/Ab2002PDF/2002%20261-274.pdf Meijide Pardo, Antonio: "Biografía de Sánchez Vaamonde, ilustre canónigo y catedrático, fundador de la Biblioteca del Real Consulado". ''Anuario Brigantino'', 2002, nº 25, pp.261-274].</ref> entre outros, unicamente procuraba eliminar os obstáculos que dificultaban que se cumpriran as leis económicas, como os excesivos impostos, as trabas á circulación de mercadorías, etc., pero sen ofreceren un programa total de solucións que apuntran a un novo equilibrio de poderes.
==== Os liberais galegos ====
[[Ficheiro:Ouverture des États généraux de 1789 à Versailles.jpg|thumb|250px|'''[[5 de maio]] de [[1789]]'''<br />Inauguración dos Estados Xenerais en [[Versalles]].]]
[[Ficheiro:Prise de la Bastille.jpg|thumb|right|180px|'''Toma da Bastilla''', cadro de Jean-Pierre Houel (1735-1813).]]
[[Ficheiro:Lettres patentes Declaration droit hommes 1789 maitrier05125.jpg|180px|thumb|right|''Patente'' de Luis XVI na que se promulgou a ''Declaración dos Dereitos do Home e o Cidadán''.]]
{{AP|Liberalismo}}
No período que vai de [[1789]], ano no quen suceden importantísimos acontecementos para a historia:
* En [[Nova York]], o ''[[USA|Congreso da Confederación]]'', na súa décima reunión, declara a ''[[Constitución dos Estados Unidos de América]]'' (4 de marzo).
* [[George Washington]] inicia o seu mandato como primeiro presidente dos Estados Unidos (30 de abril).
* En [[Versalles]] ([[Francia]]) reúnense os ''Estados Xenerais'' (5 de maio).
* [[Bastilla|Toma da Bastilla]], símbolo da [[Revolución francesa]] (14 de xullo).
* Abolición do [[feudalismo]] en Francia (8 de agosto).
* A Asemblea Constituínte de Francia aproba a ''[[Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán]]'' (26 de agosto).
* Unha multitude de cidadáns marchan de [[París]] até Versalles para protestar ante o rei [[Luís XVI de Francia|Luís XVI]] pola falta de alimentos (5 de outubro).
e o de [[1808]] (comezo de [[Guerra da Independencia española]]), formáronse en [[Galicia]] diversos grupos de intelectuais que estaban xa moi afastados dos plantexamentos moderados dos [[Ilustración|ilustrados]] e que apuntaban cara a solucións radicais. Ao país, pensaban, non había que ''reformalo'', senón ''cambialo''. Eran os [[Liberalismo|liberais]], que se manterían un pouco na sombra até 1808 en que, a convulsión sufrida por [[España]] coa invasión francesa e a aparción da [[prensa escrita|liberdade de prensa]], permitiríalles presentarse e facer campaña das súas ideas.
; Razóns inmediatas da aparición deste grupo
A aparición desta xeración de intelectuais e políticos liberais non foi, evidentemente, casual; tivo que ver cos progresos esperimentados pola economía europea no último terzo do [[século XVIII]]. Unha sociedade que se preocupa das ideas de liberdade, igualdade e democracia revela que ten resolvidos, polo menos en determinadas capas sociais, os problemas económicos máis urxentes.
En Galicia vislúmbranse unha serie de datos que indican que se estaba experimentando unha certa reactivación económica a finais do século. Os indicadores más destacados eran os seguintes:
* Xeralización do [[millo|cultivo do millo]], o que permitiu un incremento da actividade gandeira e unha elevación da dieta alimentaria o que, como consecuencia inmedita, supuxo un aumento da poboación.
* Xeralizción do [[pataca|cultivo da pataca]], até o punto de que [[Lucas Labrada]] puido escribir que, en [[1804]] as patacas prtoducíanse en todas as comarcas de Galicia.<ref>Labrada, José Lucas (1804): ''Descripción económica del Reyno de Galicia''. Ferrol: Impr. de Lorenzo José Riesgo Montero, p. 27. [http://books.google.es/books?id=GMhB0V7gWfEC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false ]. Reditada en 1971 pola Editorial Galaxia, Vigo.</ref>
* Asociación de novos cultivos, como o dos [[feixón]]s (ou [[faba]]s) co [[millo]], sen cansanzo excesivo da terra.<ref>Constatación empírica do súa asociación simbiótica con "rizobios" (bacterias fixadoras de nitróxeno, da familia das rizobiáceas), que forman nódulos nas raíces destas plantas.</ref>
* Aumento da supreficie cultivada nunhas 200.000 Ha.<ref>Meijide Pardo, Antonio M. (1960): ''La emigración gallega intrapeninsular en el siglo XVIII''. Madrid: Instituto Balmes de Sociología, p. 19.</ref>
* Crecemento espectacular dos rendementos agrícolas até o punto de que, nalgunhas comarcas de clima privilexiado, como o [[Salnés]], alcanzaríanse a finais do século XVIII cotas de produción non igualadas en todo o século XIX.<ref>Pérez García, José Manuel (1979): ''Un modelo de sociedad rural del Antiguo Régimen en la Galica costera: la Península del Salnés (Jurisdicción de La Lanzada)''. Santiago: Universidad de Santiago de Compostela. Departamento de Historia Moderna.</ref>
* Coxuntura favorábel dos prezos, que beneficiaría non só ás clases rentistas, senón tamén ao campesiñado posuidor de terras grazas á introdución dos novos cultivos, a extensión do campo cultivado e o incremento da produción gandeira.
* Resposta favorábel da poboación, xa que este proceso de crecemento económico foi posíbel tamén, en boa parte, grazas á acumulación do esforzo.<ref>Barreiro (1982), ''Op. cit.'', pp.29-30.</ref>
<center>'''Novos cultivos, importados de América, que impulsaron o desenvolvemento económico de Galicia<br>na segunda metade do século XVIII''' <sup>(1)</sup></center>
<center><gallery>
Ficheiro: Aardappel bloeiend Fresco.jpg|Follas e flores da [[pataca]], ''[[Solanum tuberosum]]'' L.
Ficheiro:Kartoffeln der Sorte Marabel.JPG|Tubérculos de pataca, a parte comestíbel.
File:ZeaMays.jpg|Cultivo de [[millo]] ou maínzo, ''[[Zea mays]]'' L.
File:Snijboonplanten Phaseolus vulgaris.jpg|Plantación de [[feixón]]s, ''[[Phaseolus vulgaris]]'' L.
</gallery></center>
:::: (1) <small>'''Nota:''' Para coñecer a importancia socioeconómica destes cultivos, véxase [[Pataca]], [[Millo]] e [[Feixón]].</small></center>
; Prncipais grupos e liberais de Galicia antes de 1808
[[Ficheiro:Santiago_Pazo_de_Fonseca_5.jpg|Entrada do [[Colexio de San Xerome]], un dos lugares onde se reunían os liberais santiagueses. (Hoxe sede do reitorado da Universidade).|180px|thumb]]
Na [[USC|Universidade de Santiago]] formaríase un grupo en torno a [[Bazán de Mendoza]] e [[González Varela]], ambos o dous catedráticos desta universidade, e constituído, entre outros, por [[Sánchez Boado]], [[Patiño]], [[Bedoya]] e outros. Este grupo, apoiado por algúns clérigos como [[Manuel Acuña e Malvar]], sobriño do arcebispo [[Sebastián Malvar e Pinto|Malvar]],<ref>Escribe Barreiro (1982) que "la familia Acuña y Malvar, naturales de Salcedo (Pontevedra), tenía muy bien dispuestos sus efectivos políticos ya que cubrían todos los frentes político del momento. El ex-ministro y clérigo D. Pedro era del grupo de Godoy, D. Manuel era exaltado liberal. D. Andrés era exaltado reaccionario. Cualquiera que fuera la línea política triunfante siempre había un Acuña y Malvar dispuesto a servir al país".</ref> polo párroco de Bastavales, [[Francisco Vázquez Aguiar]],<ref>Amado López, José María e José Antonio Vázquez Vilanova: "Participación del clero de Santiago en la difusión del liberalismo: un fenómeno minoritario pero muy significativo", in Balboa López, Xesús e Herminia Pernas Oroza (eds.) (2001): ''Entre nós. Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Pose Antelo.'' Santiago: Universidade de Santiago de Compostela. Servicio de Publicacións e Intercambio Científico. ISBN 84-8121-969-X, pp. 969-980. [http://www.google.es/search?tbm=bks&hl=es&q=vazquez+aguiar&btnG= ]</ref> polo profesor da universidade [[Regueiro Vázquez]], polo impresor Rey, o atrabiliario Fandiño, etc., formría en Santiago unha especie de club que se reunñia secretamente en lugares escollidos, como os aposentos do bibliotecario da universidade, que comunicaba coa sala de ''Libros prohibidos'' na que todos eles pasarobn moitas horas lendo e discutindo as obras máis recentes, ou nos aposentos do vicerreitor do [[Colexio de San Xerome]], [[Gonzalo Varela]]. Este club foi sistematicamente persguido polo arcebispo [[Rafael Múzquiz Aldunate|Múzquiz]] que, no ano [[1803]], acusou a varios sacerdotes deste grupo e desterrou a Acuña e Malvar a Aniago (Valladolid), e pola [[Inquisición]], que actuaba especialmente no campo das lecturas.<ref>Barreiro (1982), ''Op. cit.'', pp. 31-32.</ref>
Moi distinto era o grupo liberal da Coruña, que estaba folrmado fundamentalmente por burgueses de foruna consolidada, como de Llano, Marcial del Adalid ou Juan Antonio de la Vega Rumeu. Este sector orientouse más decididamente cara ao campo da economía. Cunha gran visión de futuro, rodeáronse de intelectuais como Lucas labrada, o profesor Vega, que fora expulsado da cáteda de física da universidade polas súas ideas avanzadas, Pedro Bermúdez del Villar, e outros, que os asesoraban, e que en 1808 aparecían formandoun bloque liberal moi ben constituído.
Fóra da Coruña e Santiago só cómpre resaltar un pequeno grupo localizado en [[Vigo]] en torno a Manuel Llorente Pastor, importante burgués co que se reunían o médico Ricardo Bermúdez, o avogado Manuel Rodal, o Marqués de Valladares (Francisco Javier Enríquez y Sarmiento de Valladares) e algúns máis.
; As ideas de reforma
Os liberais galegos non podían, nesa altura, expresar as súas ideas. A Inquisición galega, aínda que non se excedeu, en xeral, perseguindo ás persoas, si que tiña un coidado especial en perseguir as ideas, especialmente no seo de Universidade de Santiago. Pero cando en 1808 s decreta a liberdade de prensa, a oculta ideoloxía desbordouse, o que indica o ben prfeparados que estaban desde había tempo. Eles mesmos deixaron dito cales eran as súa lecturas preferidas: [[Adam Smith]] foi o economista máis citado e, en política, [[Locke]], [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], [[Étienne Bonnot de Condillac|Condillac]], [[Nicolas Malebranche|Malebranche]] e [[Montesquieu]].
<center><gallery>
File:AdamSmith.jpg|Adam Smith
File:John Locke by Herman Verelst.png|John Locke
File:Jean-Jacques Rousseau (painted portrait).jpg|Jean-Jacques Rousseau
Ficheiro:Montesquieu 1.png|Charles Louis de Secondat,<br>Baron de Montesquieu
</gallery></center>
de acordo co pensamento daquela máis avanzado en [[Europa]], os liberais galegos plantexaban unh reforma estrutural da sociedade en base aos seguintes principios:
* '''[[Sobernía nacional]]''', como resultado da teoría do [[contrato social]] (ou contratualismo), que estimaban que era a única que podía explicar adecuadamente a orixe da sociedade.
* Como consecuencia da soberanía nacional, '''[[sepración de poderes]]''' e constitución duna '''[[Asemblea]]''' de represntación directa, que lexislaría en nome da nación.
* Sometemento, por conseguinte, do '''[[monarca|soberano]]''', que sería despoxado dos seus atributos de [[absolutismo|poder absoluto]], á '''[[Constitución]]''', que sería a garantía dos dereitos dos cidadáns.
* Redución, ou incluso supresión, da '''[[Nobreza]]''', eliminnto para iso a súa base económica: [[Señorío]]s e [[morgado|lei de vinculación]].
* Redución do [[clero]] á orde estritamente espiritual, mediante a necesaria separación das xurisdicións civil (de competencia exclusiva do Estado) e a eclesiástica.
* Nova '''organización territorial''' ou modelo de Estado, dividindo este en '''[[provincia]]s''', estas en [[distrito]]s e estes, á súa vez, en [[concello]]s, de forma que se desbloqueara o sistema tradicional de compartimentación en razón dos Señoríos, e todo isto co claro obxectivo de poñer as bases para consguir un [[mercado|mercado unificado]] que favorcera á clase social que quería substituír aom clero e á nobreza na dirección de España: a '''[[burguesía]]'''.<ref>Barreiro (1982), pp. 33-34.</ref>
==== O proceso revolucionario en España ====
[[Ficheiro:La familia de Carlos IV.jpg|thumb|200px|''[[La familia de Carlos IV]]'' por [[Francisco de Goya|Goya]], 1800-1801. ([[Museo do Prado]]).]]
[[Ficheiro:Fernando de Borbón, príncipe de Asturias.jpg|thumb|200px|[[Fernando VII|Fernando de Borbón]], Príncipe de Asturias. Retratado por [[Goya]] (1800).]]
[[Ficheiro:Napoleon in His Study.jpg|thumb|200px|[[Napoleón Bonaparte]] nas [[Tullerías]] (1810). Retratado por [[David]].]]
[[Ficheiro:Don Francisco de Paula of Bourbon, Infante of Spain (1794-1865) by Vicente Lopez y Portaña.jpg|thumb|200px|O infante Francisco de Paula de Borbón (1794-1865), retratado por [[Vicente López]].]]
[[Ficheiro:Murat2.jpg|thumb|200px|[[Xoaquín Murat]], Mariscal de Francia, Príncipe do Imperio, Gran Duque Berg, Rei de Nápoles en 1808. Retrato ca. 1808.]]+
[[Ficheiro:Monumento a Daoiz y Velarde.jpg|thumb|200px|Monumento a Daoíz e Velarde na ''Plaza del Dos de Mayo'' de Madrid. O arco é a antiga porta do Cuartel de Monteleón.]]
En [[1808]] un conxunto de circunstancias ocasionais crearon unha coxuntura favorábel para que un amplo sector da opinión se comprometese na loita polo poder, co obxectl de levar a cabo unha radical transformación dos supostos que servian de base á España do [[Antigo Réxime]]. O fin da etapa reformista dos [[Borbón]]s ilustrados [[Fernando VI de España|Fernando VI]] e [[Carlos III de España|Carlos III]]) foi o fin dunha grande ilusión que provocou unha frustración na conciencia nacional. A conciencia da crise do Antigo Réxime é un sentimento xeralizado na opinión que se fai pública, aínda que inicialmente non se formule como un proxecto [[Revolución|revolucionario]], senón como un programa de reformas. A partir de 1808, e en medio dunha terríbel guerra, especialmente destrutora pola natureza do seu plantexamento estratéxico, os poderes constituídos promoven, con relativa eficacia, o trunfo dos seus respectivos modelos de organización sociopolítica: os ''[[afrancesado]]s'', en cuxa fila militan algúns elementos de indudábel capacidade, non vacila en utilizar a posibilidade que [[Napoleón]] lles brinda para a realización dun programa de reformas que faga innecesaria a revolución. A guerra non lles permitiría poñer en práctica o seu programa e, cando chegou a paz, a súa colaboración co ''[[inimigo]]'' levaríaos ao desterro e o desprestixio social acompañaríaos de por vida polo seu colaboracionismo. Os ''[[liberalismo|liberais]]'', donos do poder en España nos seis anos que durou o coflito armado, non tiveron oportunidade máis que de promulgar as leis que desenvolvían os puntos básicos do seu programa, e aínda isto de foma incompleta.<ref>Artola, Miguel (1973): ''La burguesía revolucionaria (1808-1869)''. Historia de España Alfaguara V. Madrid: Alianza Editorial/Alfaguara, pp. 7-8.</ref>
En todo proceso revolucionario cabe distinguir tres actividades fundamentais: as que apuntan á conquista do [[poder político|poder]], as destinadas a cear un novo [[réxime político|réxime]] e as que tenden a configuarar a [[sociedade]] sobre bases teóricas distintas das vixentes.
O primeiro destes fenómenos iníciase en [[España]] coa formación das ''Xuntas Provinciais'' en [[1808]], aínda que non desenvolvería as súas posibilidades até a reunión das [[Cortes de Cádiz]] dous anos despois. A constitución dun poder revolucionario
===== O motín de Aranjuez =====
{{AP|Motín de Aranjuez}}
O motín de Aranjuez, cuxo desenvolvemento transcorreu entre a noite do 17 e a tarde do 19 marzo de 1808, foi a culminación da política persoal do príncipe de Asturias quen, mercede a unha revolta mas rúas, que fora o resultado dunha conspiración, lograría forzar a man do vello monarca, ao que pon en transo de abdicar. O preocedemento, por moi popular que fose o novo rei e calquera que fose o odio contra [[Manuel Godoy|Godoy]], non podía deixar incólume o prestixio da coroa. Unha vez no trono [[Fernando VII]] encontrouse nunha difícil postura debido ao inquietante silencio que [[Napoleón]] —cuxos exércitos cubrían parte da Península— obsevaba ante os acontecementos españois, chegando mesmo a abandoar o territorio nacional para acudir a [[Baiona - Bayonne|Baiona]] parav entrevistarse co emperador.
===== As capitulacións de Baiona =====
{{AP|Capitulacións de Baiona}}
En Baiona, Napoleón, cuxos plans en relación cos Península sufiron un decisivo cambio ao ter noticia da abdicación de [[Carlos IV de España|Carlos IV]], reuniu aos monarcas españois impoñéndolles a renuncia aos seus dereitos, renuncia que se fixo extensiva aos infantes [[Carlos María Isidro de Borbón|Carlos]] (irmán menor de Fernando VII) e [[Antonio Pascual de Borbón|Antonio]] (irmán menor de Carlos IV). Formalmente, Fernado VII devolceulle a coroa ao seu pai que, sen esperar a esta renuncia, xa lle cedera ao emperador todos os seus dereitos ao trono de España e Indias.
Esta dupla capitulación de ambos os monarcas, e as dos infantes, non podía deixar de comprometer o prestixio da coroa, e contrbuiu decisivamente ao desconcerto das autoridades establecidas no país, ikncapaces de tomar unha decisión irreversíbel —declarar a guerra a Francia— sen recibir as oportunas ordes.
Cando Fernando marchou cara a Baiona nomeara unha Xunta de Goberno presidida polo seu tío o infante Antonio, e que integraban catro dos ministros do seu efémero ''primeiro reinado''. A imprevisión do monarca ao poñerse en mans de Napoleón foi comparábel a das limitadísimas atribucións —materias gobernativas e urxentes— que conferiu á Xunta. Pero de feito, e a pesar de todas as limitacións, a niova institución foi a depositaria dunha sobernía que non foi quen de exercer nos críticos momentos que seguiromn ao 2 de maio.
===== Os sucesos do 2 de maio en Madrid =====
{{AP|Levantamento do 2 de maio}}
A Xunta foi incapaz de satisfacer os requerimentos populares e, á vez, manter as boas relacións cos franceses, que lle mandara conservar o rei antes da súa partida, e foi incapaz de evitar a crise que se aveciñaba debido ao crecente descontento da poboación
O incidente que desencadeou o estalido da crise foi o traslado do infante [[Francisco de Paula de Borbón|Francisco de Paula]], un mozo de 14 anos.<ref>Francisco de Paula Antonio de Borbón y Borbón-Parma nacido en Madrid o 10 de marzo de 1794 era o menor dos fillos de Carlos IV e María Luisa de Parma. Coa cidad ocupada polos franceses e os reis e o resto da familia real camiño de Baiona, a primeira hora do 2 de maio de 1808 saiu o infante de Palacio, transportado nun coche. Un cerralleiro, Blas Molina, penetrou entón no edificio e saíu a un dos seus balcóns gritando á multitude de desocupados e curiosos que observaban o acto: ''"Traición! Quitáronnos ao noso rei e queren levar tamén a todas as persas reais! Morte aos franceses!"'' De tal xeito, Francisco de Paula serviu de detonante e coartada do célebre levantamiento do dous de maio. En cualquera caso, o infante acompañou aos seus pais no seu exilio en Francia e Roma. Afeizoado ás artes e decidido protector delas, foi membro honorario e meritorio da ''Real Academia de Bellas Artes de San Fernando'' e deixou pintados varios cadros de valía. En 1815, os diplomáticos representantes en Europa das ''Provincias Unidas del Río de la Plata'' proxectaron coroarlo como rei dun hipotético ''Reino Unido del Río de la Plata, Perú y Chile'', co posíbel apoio de Carlos IV. Pero o plan non pasou de proxecto, e nin sequera foi seriamente tratado no Río da Plata, pese a que os dous diplomáticos que o idearon foran personaxes tan influentes como Manuel Belgrano e Bernardino Rivadavia. O infante morereu en Madrid en 1865.</ref> <ref>Chastenet, Jacques (1953): ''Godoy Master Of Spain 1792 1808''. London: The Batchworth Press. [http://archive.org/stream/godoymasterofspa017727mbp#page/n1/mode/2up ]</ref>
Un pequeno grupo de persoas logrou impedir o intento, pero a intervención dun batallón da garda, que incluso utuilizou a súa artillaría contra os amotinados, desencadeou unha violenta reacción popular qeu se estendeu a toda a cidade. Os franceses foron atacados, e os madrileños, donos da rúa, trataron de ocupar as portas da cidade para pechalas ás forzas francesas acampadas a extramuros. [[Murat]] puido despregar as súas tropas, que atacaron aos paisanos. A [[Porta do Sol]] e o [[Cuartel de Monteleón|Parque de Monteleón]] concvertéronse nas horas seguintes nos centros dunha desesperada resistencia protgonozada por civís sen outras armas que as que lograron durante o combate, resitencia á que se sumaron unicamente os artilleiros do mesmo parque, no que morreron os capitáns [[Luis Daoíz]] e [[Pedro Velarde]] e o tenente [[Jacinto Ruiz]], mentres que as restantes forzas da gornición mantivérnose acuarteladas en cumprimento das ordes recibidas. A reacción dos soldados imperiais foi moi violenta, asasinado á xente a cegas, e a ela seguiu una sistemática represión ordeada por Murat.
A partir do 2 de maio, a Xunta de Goberno, titular do exercio da soberanía, recoñecida e obedecida como tal por todas as autoridades do país, entra en crise, e a dualidade de opoderes que coexistían desde a saída do momnarca foi liquidada polo duque de Berg, que aproveitou a situación para engadir á súa condición de lugartenente imperial a presidencia da propia Xunta, despois de enviar a Baiona ao infante presidente, co que reuniu na súa persoa a suprema autoridade sobre os españois e os frenceses ocupantes. As vacilacións da Xunta e o seu temolr a comprometerse cunha ibniciativa que desencadease a guerra, descualificouna aos ollos dos españois, que buscarían en autoridades de inferior nivel unha dirección disposta a levalos á loita contra os francerses.<ref>Artola, Miguel (1973): ''La burguesía revolucionaria (1808-1869)''. Historia de España Alfaguara V. Madrid: Alianza Editorial/Alfaguara, pp. 9-11.</ref>
===== A Xunta de Goberno, o ''Consejo de Castilla'', as Xuntas Supremas provinciais e a Xunta Central =====
== O levantamento de Galicia ==
| |||