Evanxeo: Diferenzas entre revisións

[[Ficheiro:Karolingischer Buchmaler um 820 001.jpg|thumb|260px250px|Representación dos catro [[evanxelista]]s coa súa correspondente simboloxía:<br /> [[Mateo o Evanxelista|Mateo]] (home-anxo),<br /> [[Marcos o Evanxelista|Marcos]] (león alado),<br /> [[Lucas o Evanxelista|Lucas]] (touro alado) e<br /> [[Xoán o Evanxelista|Xoán]] (águia).]]

[[Ficheiro:Sargis Pitsak.jpg|thumb|260px250px|Primeira páxina do [[Evanxeo de Marcos]] en [[Lingua armenia|armenio]], por Sargis Pitsak, século XIV.]]

'''Evanxeo''', do [[Idioma grego|grego]] ευαγγέλιον (''evangélion''), de εὐ (''eu'', que significa 'ben'), e αγγέλιον (''angélion'', que significa 'mensaxe') e en [[Idioma hebreo|hebreo]] בשורה, que significa 'noticia' e טובה, que significa 'boa', é a '''boa noticia''' do cumprimento da promesa feita por [[Deus]] a [[Abraham]], [[Isaac]] e [[Xacob]] de que redimiría á súa descendencia do pecado ([[Feitos]]: 13, 32) <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/hechos.html#cap13 ''Feitos, cap. 13''. Iglesia.net] {{es}}</ref> por medio da morte do seu Fillo unixénito [[Xesús de Nazareth|Xesús]] ([[Xénese]]: 22, 2 <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/genesis.html#cap22 ''Xénese, cap. 22''. Iglesia.net] {{es}}</ref>; [[Salmos]]: 130, 8 <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/salmoslibro5.html#cap130 ''Salmos, cap. 130''. Iglesia.net] {{es}}</ref>; Salmos: 2, 7 <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/salmoslibro1.html#cap2 ''Salmos, cap. 2''. Iglesia.net] {{es}}</ref>) quen morrería en [[expiación]] polo pecado de toda a humanidade ([[Isaías]]: 53, 10) <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/isaias.html#cap53 ''Isaías, cap. 53''. Iglesia.net] {{es}}</ref> e resucitaría ao terceiro día (Salmos: 16, 10) <ref> [http://www.iglesia.net/biblia/libros/salmoslibro1.html#cap16 ''Salmos, cap. 16''. Iglesia net] {{es}}</ref> para dar arrepentemento e perdón dos pecados a todo aquel que crea nel ([[Lucas]]: 24, 47).<ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/lucas.html#cap24. ''Lucas, cap. 24''. Iglesia.net] {{es}}</ref>

[[David]] profetizou que Xesús resucitaría ao terceiro día sen ver corrupción (Salmos: 16, 10), todos sabemos que David morreu e que o seu corpo viu corrupción (Romanos: 2, 10) <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/romanos.html#cap2 ''Romanos, cap. 2''. Iglesia.net] {{es}}</ref> e a tumba de David está no [[Monte Sión]], pero Xesús resucitou ao terceiro día (Marcos: 16, 1-6) <ref>[http://www.iglesia.net/biblia/libros/marcos.html#cap16 ''Marcos, cap. 16''. Iglesia net] {{es}}</ref> cumprindo a profecía da súa resurrección e a súa tumba estaestá baleira e é coñecida como o [[Santo Sepulcro]].

O cumprimento da promesa de Deus, ou evanxeo, foi escrito polos primeiros discípulos xudeus nos [[evanxeo]]sevanxeos, que son os escritos que recollen as primeiras predicacións dos discípulos de [[Xesús de Nazaret]], e cuxo núcleo central da mensaxe é a morte e resurrección de Xesús de Nazaret.

Nun sentido máis xeral o termo ''evanxeo'' pode referirse aos evanxeos. Neste sentido existen catro evanxeos contidos no [[Novo Testamento]] da [[Biblia]] cristiá, chamados [['''Evanxeos canónicos]]''', recoñecidos como parte da [[Revelación]] polas diferentes confesións [[cristianismo|cristiás]]. Coñécense co nome dos seus supostos autores: [[Evanxeo de Mateo|Mateo]], [[Evanxeo de Marcos|Marcos]], [[Lucas o Evanxelista|Lucas]] e [[Evanxeo de Xoán|Xoán]]. A maioría dos expertos considera que estes catro evanxeos foron escritos entre os añosanos 65 e 100 d.C., aínda que outros académicos proponenpropoñen datas máis temperás.

Existen outros escritos, coñecidos como [['''Evanxeos apócrifos]]''', non recoñecidos como canónicos polas [[Igrexa|igrexas cristiás]] actuais.

A palabra "Evanxeo" emprégase por primeira vez nos escritos das primeiras comunidades cristiás por [[Paulo de Tarso]], na primera epístola aos corintios (1 Corintios: 15,1), redactada probabelmente no ano 57: {{cita|''Os recordo, irmásirmáns, o evanxeo que vos anunciei, que recibístedes, e no que perseverástedes.}}

DiyoDito evanxeo consiste, segundo Paulo, en "que [[Cristo]] morreu polos nosdosnosos pecados segundo as Escrituras; que foi sepultado e resucitou ao terceiro día segundo as Escrituras; que se lle apareceu a Pedro e despois aos doce. Despois aparecéuselle a máis de cinco centos irmáns á vez, dos que a maior parte viven aínda, se ben algúns xa morreron. Despois apareceuselleaparecéuselle a Santiago, e máis tarde a todos os [[apóstolesapóstolos]]. E despois de todos aparecéuseme a min, como dese dun fillo nacido a destempo se tratase".

Co mesmo sentido aparece a palabra no [[Evanxeo de Mateo]] (4, 23; 9, 35) e no [[Evanxeo de Marcos]] (1, 15). É posíbel que sexa a tradución ao grego dunha expresión aramea empregada na súa predicación por Xesús de Nazaret, pero non existen datos concluíntes que permitan afirmar isto de forma definitiva. En total, a expresión "evanxeo" é usada en 76 ocasións no NuevoNovo Testamento. É significativo que sesenta delas teñan lugar nas cartas de Paulo, e que non exista ningunha mención do termo no [[Evanxeo de Xoán]] e no [[Lucas o Evanxelista|Evanxeo de Lucas]], aínda que si aparece nos [[Feitos dos apóstolos]], atribuídos a Lucas. O número de mencións de cada termo é o seguiente (fonte: Rivas, L. H. ''El Evangelio de Juan''.)

| Evanxeo (ευαγγέλιον,''euangélionevangélion'') || 4 || 8 || 0 || 2 || 0

| Evanxelizar (ευαγγελίζω, ''euangelízōevangelízō'') || 1 || 0 || 10 || 15 || 0

Do elevado número de evanxeos escritos na Antigüidade, só catro foron aceptados pola Igrexa e considerados como canónicos. Establecer como canónicos estes catro evanxeos foi unha preocupación central de [[Ireneo de Lyon]], contra o ano 185. Na súa obra máis importante, ''Adversus haereses'', [[Ireneo de Lyon|Ireneo]] criticou con dureza tanto ás comunidades cristiás que facían uso dun só evanxeo, o de Mateo, como aos que aceptaban varios dos que hoxe son considerados como [[''evanxeos apócrifos]]'', como a [[seita]] gnóstica dos [[valentiniano]]s. Ireneo afirmou que os catro evanxeos por el defendidos eran os catro piares da Igrexa. "Non é posíbel que podanpoidan serseren nin máis nin menos de catro", declarou, presentando como [[lóxica]] a analoxía cos catro [[puntos cardinais]], ou cos catro ventos (1.11.18). Para ilustrar o seu punto de vista, utilizou unha imaxe, tomada do [[Libro de Ezequiel|Ezequiel]] 1., do trono de Deus flanqueado por catro criaturas con rostros de diferentes animais (home, león, touro, águia), que están na orixe dos símbolos dos catro evanxelistas na [[iconografía]] cristiá.

Tres dos evanxeos canónicos, os de Marcos, Mateo e Lucas, presentan entre si importantes similitudes. Pola semellanza que gardan entre si denomínanse [[evanxeos sinópticos|sinópticos]] desde que, en 1776, o estudoso J. J. Griesbach os publicou por primeira vez nunha táboa de tres columnas (''synopsis''), nas que podían abarcarse dunha soa ollada, para mellor destacar as súas coincidencias.

A historia do desenvolvemento dos evanxeos é confusa, existindo varias teorías acerca da súa composición, como se expóneexpón a continuación. As análises dos estudosos centráronse no que se chama o [[''problema sinóptico]]'', é dicir, as relacións literarias existentes entre os tres evanxeos sinópticos, Mateo, Lucas e Marcos.

A teoría que obtivo maior consenso é a "[[''teoría das dúas fontes]]"''.

As diferenzas e semellanzas entre os evanxeos sinópticos explicáronse de diferentes formas. Unha das teorías más extendidasestendidas á a chamada "teoría das dúas fontes". Segundo esta teoría, o de Marcos é o evanxeo máis antigo dos tres, e foi utilizado como fonte por Mateo e Lucas, o que pode explicar a gran cantidade de material común aos tres sinópticos. Sen embargo, entre Lucas e Mateo observáronse coincidencias que non aparecen en Marcos, que se atribuíron a unha hipotética ''fonte Q'' (do alemán ''Quelle'', fonte) ou [[Fonte Q|protoevanxeo Q]], que consistiría basicamente nunha serie de λογία, ''logía'' ("ditos" ou "ensinanzas" de Xesús), sen elementos narrativos. O descubrimento en [[Nag Hammadi]] do [[Evanxeo de Tomás]], recompilación de ditos atribuídos a Xesús, contribúe a consolidar a hipótese da existencia da fonte Q.

A existencia de Q foi defendida polos teólogos protestantes [[Christian Hermann Weisse|Weisse]] (''Die evangelische Geschichte kritisch und philosopisch bearbeitet'', 1838), e [[Heinrich Julius Holtzmann|Holtzmann]] (''Die Synoptischen Evangelien'', 1863), e desenvolvida posteriormente por [[Paul Wernle|Wernle]] (''Die synoptische Frage'', 1899), Streeter (''The Four Gospels: A Study of Origins, treating of the manuscript tradition, sources, authorship, & dates'', 1924), quen chegou a postular catro fontes (Marcos, Q, e otras dúas, que denominou M e L) e J. Schmid (''Matthäus und Lukas'', 1930). Aínda que para Dibelius e Bornkann puido tratarse dunha tradición oral, o máis probábel é que se tratase dunha fuentefonte escrita, dada a coincidencia a miúdo literal entre os evanxeos de Mateo e Lucas. Tamén considerou probábel que o ''protoevanxeo Q'' fora redactado en [[arameo]], e traducido posteriormente ao [[grego]].

* A hipótesrhipótese ''agustiniana'agostiñana''' sostén que o de Mateo foi o primeiro evanxeo, seguido de Marcos e de Lucas, e que cada evanxelista utilizou o precedente como fonte. Esta á a teoría máis próxima aos plantexamentos dos Padres da Igrexa, e a máis frecuente na tradición católica.

* A hipótese de Goinheix di que o primero evanxeo que circulou foi o de Mateo en lingua aramea. Seguindo a narrativa deste, e axudándose co documento que chamamos Q ou Loxía, Marcos e despois Lucas escriben os seus respectivos evanxeos. Logo Mateo, coñeciendocoñecendo xa estes dous evaneosevanxeos, traduce o seu ao grego e toma elementos de aqueles. Finalmente, é Xoán quen dá a coñecer o evanxeo que estivo escribindo durante anos primeiro en [[Xerusalén primeiro]] e finalmente en [[Éfeso finalmente]].

==== Evanxeo segundo Xoán ====

O de Xoán é sen dúbida o último dos evanxeos canónicos, de data bastante máis tardía que os sinópticos. Nel, os milagros[[milagre]]s non se presentan como tales, senón como "signos", é dicir, xestos que teñen unha significación máis profunda: revelar a gloria de Xesús.<ref>Véxase: Rivas, L. H., ''El Evangelio de Juan''</ref>. A hipótese elaborada por [[Rudolf Bultmann]] (''Das Evangelium des Johannes'', 1941) postula que o autor deste evanxeo tivo á súa disposición unha fonte, oral ou escrita, sobre os "signos" de Cristo, independente dos evanxeos sinópticos, que se denominou ''Evanexo dos Signos'', cuxa existencia é meramente hipotética.

Non hai acordo acerca das datas exactas en que foron redactados. A maioría dos expertos considera que os evanxeos canónicos foron redactados na segunda metade do [[século I]] d.C., aoé dicir, a redor de medio século despois da desaparición de Xesús de Nazaret, aínda que moitos expertos consideran que foron redactados antes da destrución do Templo de Xerusalén.<ref>Por exemplo, J. A. T. Robinson no seu libro ''Redating the New Testament'', e J. Carrón García e J. M. García Pérez na súa obra ''¿Cuándo fueron escritos los evangelios?'', entre outros.</ref>

En canto á información que nos proporciona a arqueoloxía, o manuscrito máis antigo dos evanxeos é o chamado [[Papiro P52]], que contén gran parte do evanxeo de Xoán e, segundo os papirólogos, é da primeira metade do [[século II]], aínda que non existe consenso acerca da data exacta, e hai quen atrasan a súa datación ao primeiro cuarto do século II, e quen consideran que é do segundo cuarto. De todos os xeitos é extraordinario o brevísimo lapso que separa ao manuscrito orixinal de Xoán coa copia sobrevivinte máis antiga. E isto constátase, en menor proporción, en todos os evanxeos cuxas copias máis antigas gardan menos dun século co orixinal.

Debido a estes debates, hai autores que prefiren falar de '''evanxeos extracanónicos''', en vez de ''apócrifos'', para evitaren un termo que implica ''a priori'' a falsidade dos textos. O [[Evanxelio de Tomás]] é incluso datado por algúns expertos no ano 50 d.C., hipótese que o convertería no máis antigo coñecido.<ref>John P. Meier, ''A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus'', v. 1, páx. 128.</ref> <ref>Theissen, Gerd & Annette Merz (1998): ''El Jesús Histórico: Una guía completa''. Minneapolis: Fortress Press. páxs 38-39. ISBN 0-8006-3122-6.</ref> <ref> Stevan L. Davies [http://users.misericordia.edu//davies/thomas/correl.htm Análise de correlación] {{en}}</ref>

Algúns destes escribíronse despois dos canónicos, e por iso foron aceptados nada máis que por pequenos grupos da comunidade cristiá da Igrexa Primitiva. Parte do conticocontido dos evanxeos non canónicos foi declarada herexía pola maioria das ramas do [[cristianismo]], e algúns deles foron obxecto de persecución por parte daada [[Igrexa Católica]].

Na literatura evanxelicaevanxélica apócrifa ten un papel importante o pobo sinxelo. A súa imaxinación oriental por tocotodo o que se presentaba como extraordinario, misterioso e lendario, encontrou a maneira de encher os ocos dos evanxeos canónicos con detalles da vida de Xesús.

Os evanxeos apócrifos maísmáis antigos son o [[Evanxeo de Tomás]] (baseado nos ditos de Xesús) e o [[Evanxeo de Pedro]] (outra narración da vida de Xesús). No [[século II]] aparecen os "Evanxeos da Infancia" (en grego denominados προτο-ευαγγέλιον ''protoevangélion''), como o evanxeo de JaimeXaime, que presenta o concepto da Virxinidade Perpetua de María, e o Evanxeo da Infancia escrito por TomàsTomás (que non hai que confondirconfundir co Evanxeo dos ditos de Xesús). Ambos os dous conteñen historias de milagrosmilagres feitos por Xesús cando era neno.

Os evanxeos narran, de forma bastante fantástica, a vida de Xesús de Natzaret. Descoñécese até que punto os episodios que narran se poden atribuír a un só personaxe ou máis ben se son feitos e anécdotas da vida de diferents profetas máis ou menos coeténeoscoetáneos que, co paso do tempo, se irían atribuíndo a un só profeta, o máis relevante de todos eles.

De acordo co punto de vista naturalista, os feitos narrados están cheos de feitos fantásticos, que van desde unha [[reprodución|concepción]] virxinal (Xesús nacería dunha nai virxe), contraria á [[bioloxía]] actual, até unha resurrección improbábel (Xesús resuscitaríaresucitaría despois de morto e o seu corpo se elevaría ao ceo). Entre medias, hai toda clase de [[milagromilagre]]s que as diferentes igrexas interpretan como feitos históricos, e que para os críticos son lendas cheas de simbolismo, que co tempo acabarían por considerarse feitos reais.

* [[Xesús de NazarethNazaret]]